CC BY
7УДК: 82-2
ПОЭТИКАИ САБКИ СОРБОН
Хошимова Х.Л.
Институти забои ва адабиёти ба номи А. Рудакии АМИ ЦТ
Баъд аз солхои панчохуми садаи ХХ дар насри точик адибон дар асархояшон заминаи вокеии хаëт тасвир мекарданд, яъне ба тасвири вокеии хаëти одй ру оварда бyданд. Дар адабиëти ин давра чунин тасвирро услу6и реализми сирф меномиданд, ки минбаъд барои инкишофи насри точик ахаммияти бузург дошт ва ба эчодиëти нависандаи чавони он замон Сорбон низ таъсири худро гузошта буд.
Аз руйи маълумоти адабиëтшинос А. Сатторзода се хикояи аввали Сорбон соли 1965 дар мачаллаи Точикистон чоп шуда буд. Х,икояхои «Хоб» дар «Садои Шарк» нашр гардид. Нахустин китоби нависанда низ мачмуаи хикояхояш зери унвони «Гап дар дил» (1969) буд. Баъдан хикояхои y дар китоби «Занги аввал» (1970), мачмуахои «Кабутари сафед» (1981), «Аз барфрезй то барфхезй» (1986) ва «М^зреза» (2008), хикояи «Хушаи кисмат» дар китоби дувуми «Зарафшон» (1996) ба табъ расиданд.
Мавзуъхои хикояхои Сорбон гуногун буда, дар маркази диккати y, пеш аз хама, инсон, лахзахои хотирмони зиндагй, холати рухии вай дар холати аз сар гузаронидани ягон фочиа, мусибат, шодиву нишот, ишку мухаббат, талхихову ширинихои он, Fамy Fyссахои хаëтй ва ташвишхои зиндагии рузмарра барин масъалахо дар мадди аввал мебошад. Аз шархи адабиëтшинос Х. Шарифов чунин бармеояд, ки хикоят аз вокеоти мукаррарии ибтидой сар зада, шакли мутобики хикояти мардум ва хаводиси харрузаро дорад. Х,икоят ибтидои накл дар хамаи мавзуоти инконпазири зиндагист ва шакли он ба руйдодхои содаи хаëт мувофикат мекунад, аммо хар як вокеаро хикоят гуфтан нашояд. Таркиби «монанд шудан» далолати хамохангии хикоятро бо вокеоти хаëтй менамояд. Ба таъбири дигар хикоят вокеаест, ки метавонад барои чизе, амалу кирдоре намуна бошад. Омузандагии хикоят дар шабохаташ бо хаводиси зиндагист. Пойдории хикоят аз асоси хаëтии шакли адабии он вобаста аст [10, с. 291]. Аз ин чихат мавзуъхои хикояхои Сорбон мутобик ба шархи адабтетшинос бо вокеоти руз хамоханг мебошанд.
Дар чиди 11 «Кyллиëт»-и Сорбон 65 хикояи y гирдоварй шудааст, ки аслан дар онхо нависанда ба ташвишхои рузмарраи хаëтй ва хамоно хотирмону мухимми инсонй тавачух намудааст, ки аз ягон чихат хусусияти вокеият ва ë ин ки характери шахсу вазъи замонро ифода намуда, вокей тасвир шудааст. Яке аз хусусиятхои мухимму характерноки навиштахои Сорбон иборат аз он аст, ки бештари ходисахову вокеахо ва кисмату саргузаштхои шахс дар деха руй додаанд ва ë ин ки персонажхои он мардуми деха мебошанд. Шояд зодаи деха будан ва мехру мухаббати беандоза доштан ба зодгохи худ ба Сорбон имкон додааст, ки вокеиятро хеле самимона ва табий каламдод намояд, зеро дар насри нависанда бештари тасвирхо, хусусан манзараи табиат, партрет, хулку атвори дехоттен, суннату анъана, маросимхо дар лахзахои гуногуни давр бо шавки баланд ва табий ба тасвир омадааст. Ин чихати характерноки мавзуъхои насри Сорбонро адабтетшинос А. Сатторзода хеле амик ва дакик муайян намудааст: «Рафтору гуфтори сокинони Амондара барои Сорбон дар тамоми асархояш, аз он чумла дар асархое хам, ки вокеахояшон дар дигар макон мегузарад, махаки асосии одаму одамгарй, ватандустию ватандорй ва ташхиси маънии зиндагии инсонй мебошад. У кахрамони хикояву киссаву повесту романхояшро аз руйи хамин меъëрхо интихоб менамояд ва тахкик мекунад» [5, с. б].
Аз якумин хикояхои Сорбон, ки дар мачмуаи «Гап дар дил» гирд омадаанд, М. Шакурй ишора карда мегуяд, ки чузътету тафсилоти психологй, тобишхои рангоранги холати ботинй диккати уро бештар ба худ кашидааст. Аз аввалин кадамхо таваччухи y ба характерхои пурзур, ба мураккабияти эхсосоти кавй, ба чилвахои хиссиëти зиддиятнок ва зуд таFийрëбанда номоëн шудан гирифт [1, с. 75].
Сорбон нависандаи муосир аст, ки ба сарнавишту вокеахо, ходисахо, лахзахои мураккаби кисмати инсон, ишку мухаббат, чудоиву танхой, масъалахои нангу номус, поквичдониву поксириштй, фалсафаи хаëт ва Fайра дар холатхои гуногуни зиндагии инсон махсус таваччух менамояд. Майли нависанда бештар ба дакикона тасвир намудани рухияву кайфият, олами ботинии инсон, фикру андеша, орзуву омол, умеду ноумедихо, рухафтодагиву дилшикастихо, кисмати талху шури инсонй, фочиа ва хамоно дар баробари он чустучуи маънии зисти инсон, талошхо дар душворихои зиндагй, ахлоки поку хамида, иродати кавй ва монанди хамин гуна масъалахо ба назар мерасад, аммо то кадом андоза мувафак шудан ин масъалаи дигар аст. Нависанда дар мархилаи аввалини эчодтеташ хамчун ровй аз накл шуруъ карда, ба хонанда аз оFози вокеае хабар медихад. Дар накли Сорбон
чихати дигари харатернок ба назар мерасад ва он иборат аз он аст, ки дар мавриди амалй намyдани андешаи бадеии хеш аз накли ретроспективы истифода мебарад, яъне вокеахоро аз гузашта тадричан ба тасвир меорад. Дар яке аз хикояхои даври аввали эчод «X06» (1966) Сорбон усули накли ретреспективиро ба кор бyрдааст, ки баъдан ин усули баëни нависанда дар асархои дигараш низ такмил меëбад, яъне накл зимни хотирахо, аз гузашта сурат мегирад (дар киссахои «Занги аввал», «Санги сипар», «Чугй»). Бояд гуфт, ки хикояи «^об» ва баъзе дигар хикояхои Сорбонро адабтетшинос X. Шаривоф новелла номидааст ва вокеан чунин аст [9, с. 130].
Ч,ихати дигари ба калами Сорбон хос иборат аз он аст, ки зимни накл нависанда масъалаи мухиммеро ба мухокима мегузорад ва онро дар мисоли саргузашт, кисмат ва вокеа, лахзае аз зиндагй тасвир намуда, хулосабарорй мекунад, вале бештари онхо дар шакли рамзу киноя ва ишора пардапушона, ба кавли худи нависанда бо «маъноуои та^тонидор» гуфта шудааст. Ин холатро дар хикояхои «X06», «Xонаи ишк барчост», «Xокистари ишк», «Сайëра ва Парвиз», «Пирамард», «Руи харошида», «Сурати зани ношинос», «Бодпарак», «Накши марди ланг», «Безабон», «Амаки стех», «^ушаи кисмат», «Бораи сагкуш», «Дупула», «Мурдаро монда», дар киссахои хурди «Xонаи нав», «Пули заррин» ва Fайра мушохида кардан мумкин аст. Масалан, дар хикояи «Пирамард», нависанда дар бораи ронандае, ки алакай ба синни муайяни пирй, ба нафака расидааст ва бояд ба сабаби синну сол аз мусофиркашй даст кашад, яъне ба нафака барояд, накл мекунад. Дар диалогу монолог, порчахои шеърй характери кахрамони марказй - пирамард Вафо нишон дода мешавад. Матлаби нависанда дар ин хикоя нишон додани ду чихати характери баланди инсонй: дуст доштани касбу кори хеш ва хидмат кардан ба мардум мебошад. Сорбон дар ин хикоя кушидааст, дар симои Вафо - пирамарди мехнатдусту халолкор, олами ботинии шахсеро нишон дихад, ки бо сабаби дигар ба мардум хидмат накарданаш рухан азият мекашад ва ронандаи раис шудан намехохад, зеро аз он ки мошинсавор аз назди одамони шиноси птедагард мегузарад, вичдонан дар азоб аст. Вале дар монологу диалог холати равонии пирамард, эхсосоту хаячони y тахлили психологй махдуд аст.
Дар образи Вафо-амак на он ноумедй ва интизории марг, на он ошуфтахолй ва азоби рухй, бафлки пеш аз хама хамин рухи кавй, хамин дили бекарори корпарвар, хамин хассосияте, ки кувваи азму иродаи уро ба зухур овард, мухим аст [4, с. 77].
Ба андешаи М. Шакурй Сорбон ба тасвирхои муфассали психологй бештар раFбат дорад. Баъзан чунин ба назар мерасид, ки нависандаи чавон дар айни шиддати хаячони каблии кахрамон холати рухии уро аз хад зиëд тагу ру мекард ва дар ин сурат тасвири азобхои рухй асли максад карор мегирифт. Лекин дар бисëр мавридхо y муваффак шуда истодааст, ки ба дили инсон дар лахзахои гуногун холати психологии y чашм духта, чунин манзарахои мураккаби хаëтро, ки хеле гуногун буда, лахзахои алохидаи онхо ба якдигар монанд нестанд ва аз унсурхои зидди хамдигар иборатанд, тасвир намояд. Он гох ба y муяссар мегардад, ки кувваи шахсияти инсон ва иродаю катъияти уро чилвагар намуда, образи хамзамонони моро дар айни шиддати кувваи рухии онхо тасвир намояд» [11, с. 95].
Дар хар яке аз мархилахои эчодии нависанда махорати y дар навиштани хикоя, кисса ва роман такмил ëфта, махорати нависандагии худро ба камолот расонидааст. Сорбон ба «рисолати аслии адабдати бадей» диду назари хос дорад, ки ба вокеаву ходисахо ва саргузашту кисмати инсон объективона назар карда, барои тачассуми бадеии он дар асархояш роххои тоза чустааст. Махсусияти истеъдоди Сорбон дар тасвири вокеияти объективии реалй зухур ëфтааст, ки зеро ба кавли худи нависанда y дида ва шунидахояшро реалй дар асархояш инъикос намудааст. Сорбон вокеан хам фарзанди замони худ буд, ки ба мухимтарин лахзаи хаëти инсон, шебу фарозихои зиндагй, рухия, кайфият ва олами ботинии инсон дар холатхои гуногун таваччух намуда, ба тасвири дакикона майл намудааст. Тамоми насри Сорбон хамгун нест, «вале кулли асархояш махсули навчуиву тозакорихо, махсули диди хос ва фикри колабшинам аст».
Вокеан аз аввалин навиштахои нависанда пай бурдан мумкин аст, ки олами ботинии кахрамон, холати рухии вай дар лахзахои гуногуни мухимми зиндагй дар маркази диккати y карор дорад. Дар насри Сорбон оFоз бевосита аз накли вокеа 0F0з меëбад, ки дар баробари он нависанда ба чуътетхои хурди хаëтй, ки барои кахрамонони вокеа хеле мухимманд, назар афканда, холати рухии инсон ва манзарахои зиндагиро тасвир мекунад. Накли вокеа дар насри y бештар аз забони ровй, яъне худи муаллиф 0F0з меëбад, ки бо тасвири манзарае ë холате, амале алокаманд аст. Масалан, дар хикояи «Сурати зани ношинос» нависанда дар 0F0зи хикоя манзараро чунин тасвир кардааст: «Иморате кухнасохтае дар байни шахр чун дарбехи ночаспон аст. Аз поFyндахои футуррафтаву кутканда ба болохона баромада, гумон мекунед, ки ин манзил ëдгоре аз гузашта буда, дар таърихи худ руйи таъмирро надидааст.
Агар ягон вакт касе хавсала карда деворхои онро гач накарда бошад, ба ин наздикихо чунин шахси бахавсала наомадааст. Деворхои он мисли дандони папироскашхо зард ва чо-чо чой шорида накш бастааст. Бино мисли пешонаи танг пешайвоне дорад ва дар як тарафи он ду кати ларзони чубй чойгир аст...» [8, с. 26]. Х,икояро Сорбон аз тасвири манзара ва вокеа огоз мекунад, яъне кабл аз накли асли вокеа, манзараро ба тасвир меорад ва аз охири вокеа накро огоз намуда, ба ин восита таваччухти хонандаро чалб менамояд. Чунин шакли тасвирро дар адабиётшиносй бозгашт меноманд, ки яке аз тарзхои тасвири бадей мебошад.
^ахрамони асосии хикоя Мирзо навраси 15 сола мехост модарашро пайдо кунад, ки аз хурдсолй уро надида буд. Пайи андешахои Мирзо нависанда характер ва олами ботинии уро ба тасвир меорад, ки тадричан ба инкишофи образи кахрамони асосй хидмат кардааст. Дар даричаи таххонаи куфле буд, ки асрори модари Мирзоро барояш ошкор карда метавонист, вале падар бим аз он дошт, ки сабаби аз даст додани писараш мешавад. Нависанда зимни андешаронихо ва монологи ботинии падари Мирзо холати рухии уро тасвир мекунад, ки пайи нигох доштани мероси хеш бахташро аз даст медихад. Вале ба мукобили андешахои падар, писараш - Мирзо мехост дар бораи модараш маълумоте пайдо карда фахмад, ки модари у кучост. Дар такмил ва ихтилофи ин зиддият нависанда вокеаро дар хикоя инкишоф медихад. Нависанда зимни фикру андешахои Мирзо олами ботинй ва хиссиёту хаячони уро тасвир мекунад, ки ду масъалаи мухимми хаётй уро азият медоданд: яке дар кучо будани модар ва дигаре чй маъно доштани «меросхур», ки сабаби бадбахтии модар гардида буд. Пайдо кардани мактуби модар кулминатсияи вокеаи хикоя мебошад, ки тавассути он Мирзо аз асли вокеа огохй ёфта, ба саволхои худ чавоб меёбад. Х,олати рухии уро баъд аз хондани мактуби модар нависанда хеле хуб арзёбй кардааст, аз чумла, ин холат дар хикоя чунин оварда шудааст: «Мирзо мактубро то охир хонд. Чун суханхо аз назар гузаштанд, садои ларзишдори зане бо самимият ва бузургй аз дур ба гушаш бархурд. Ин садо гуё чавонро аз хоби гарон бедор кард, шучоат ва бузургй омухт. Нигарист, «афсус» нахурд; гуё «чизеро» аз даст надода буд; дарку эхсос хам намекард, ки дар чй ахвол аст. Ё хунаш орому сард шуд ва мактуб дар вучудаш чизеро барнаагехт. Чашмон сокит ва худи у хайкал гашт.... Баъдтар мактуб байни панчахо фишор хурда, дар банди дилаш пахш шуд. Бигуморид, ки сари зани азизу муътабареро ба сари сина пахш мекунад; хеле нарм, ором ва самимона..» [8, с. 32]. Баъд аз хондани мактуб дар Мирзо натанхо тагийроти холати рухй, балки дигаргунихои хаётй рух медихад. Мехри модар уро ба чустучуйи у вомедорад, балки пайдо кардани азизтарин ва махбубтарин шахс - модар рахнамо месозад. Нависанда дар ин кисмати вокеа ба хаёти инсонй назар афкандааст, ки одамй дар холатхои гуногуни зиндагй ба он гирифтор мегардад. Нависанда дар мактуби модари Мирзо як олам маънй, хаячон ва ноумедии зиндагиро тасвир кардааст, ки фалсафаи хаёти инсонист. Бузургии мехри модар ва вафодории у нисбати падар ба Мирзо руху неруи тоза мебахшад, бинобар ин, у новобаста ба он ки аз синни сесолагй падараш уро калон кардааст, аз бахри падару «мерос»-и у мегузарад. Нависанда хаячону изтироби калбии Мирзоро зимни накли вокеа ба тасвир гирифта, бузургии мехри модар ва пайвандии фарзандро ба у нишон медихад.
Х,икояхои «Бодбарак»,«Тахтадевор», «Бобохон», «Мехри фарзанд», «Рассом»,«Ч,иян», «Осиёи навбат», «Чароги сиёх», «Чашмони фурузони шаб», «Зиёрат кабул», «Хобу хаёл», «Инсон», «Бародар», «Парй», хикояхои тамсилии «Оташбасар», «Парвози кабки кафас», «Шер», «Шер ва дигарон», «Гови мир», «Майна», «Вафодор» ва гайра ба мавзуъхои гуногуни ичтимой бахшида шудааст, ки дар онхо нависанда бевосита аз накл шуруъ карда, вокеа, характери кахрамонхоро дар раванди руйдодхо, диалогу монолог бо истифода аз тасвирхои бадей мекушояд. Масалан, хикояи хурди «Бодпарак» бевосита бо диалог огоз ёфта, дар диалог як лахзаи зиндагии мардумро дар акибгох, замони Ч,анги Бузурги Ватанй, ки баргашти падархоро ахли хонавода интизорй кашида, гуруснагиву азоби бенавой медиданд, нависанда ба тасвир овардааст. Нависанда дар ин хикояи хурд орзуву омоли Мачид ном писаракро, ки модараш аз гуруснагй мурда буду баргаштани падарашро аз чанг интизорй кашида, харгиз ноумед намешавад, балки бодпаракхои нав ба навро ба номи падар ба хаво фиристоданй мешавад, бо Иди Навруз, анъанаи бодпаракхо ва афтидани бодпарак дар хонаи Гулчамол ба оянда умед бастани уро бо рамз тасвир мекунад.
Дар бораи навиштахои Сорбон А. Набавй чунин изхори назар кардааст: «Повесту хикояхои хуби вай, асосан бар зикру таъкиди чузъиёти зиндагй ва психологй, тасвири характерхо («Занги аввал», «Санги сипар», «Ч,угй», «Буд набуд», кисман романи «Актёр») бунёд ёфтаанд» [114]. Ба акидаи А. Набавй «Сорбон табиати тасвиреро, ки худ пеш гирифтааст - усули реализми холисро то ба охир дарк накардааст. Маълум мешавад, ки худшиносии эстетикй низ барои эчодкор шарти шарти нихоят мухим аст. Ин чо ду камбудии вайро таъкид карданиям: аввалан, нависанда ба тасвири вокеахо, чуъиёти ходисоти зиндагй
махдуд мешавад ва аз бисёр асархои солхои охир эчодкардаи у, хусусан хикояхош, нияти бадей равшан нест. «Амаки сиёх» - яке аз хикояхои охирини у намунаи ин хол аст. Гохи дигар, муаллиф, нуктагирй, айбчуй ва ишораву кинояро ба хадде мерасонад, ки кахрамон дар назар нихоят майдагап менамояд. Афсус, ки романи «Актёр» низ аз ин камбудй осеби чиддй дидааст» [114].
Сорбон ки осори классиконамонро аз кабили «разору як шаб», «Точикон»-и Бобочон Гафуров, асархои Гогол, Достоевский, Чехов, Толстой, Шолохов, Айматов, Распутин, Думбадзе, Быков, Герман Гессе, Томас Манн, Х,эменгуэй, Маркес ва адабиёти Хитою Япония ва гайраро мутолиа мекунад, ба се мархилаи фаъолияти эчодии нависанда бе таъсир намондааст. Дар мархилаи дувум нависанда бештар ба «чеурауову шахсиятуои воцей ва нотакрор» таваччух намудааст, чехрахои Парвона (киссаи хурди «Пиндор»), бурбон (киссаи хурди «Марди танхо»), Х,амида (киссаи «Занги аввал»), Ашура ва Х,аким (киссаи «Санги сипар»), Шахбону ва Забур (киссаи «Буд, набуд»), Чинй, Х,айдаркул, Уматкул (киссаи «Ч,угй»), Шайдо (киссаи «Шинели падар»), Сабо (киссаи «Сабо»), Садафмох, Кумрй (киссаи «Кумрй»), шахсиятхои нотакрор Ромиз (романи «Актёр»), Искандар («Достони писари Худо»), Туграл (романи «Туграл») ва f. дар мархилаи савум чанбаи тахлилй, андешаронй ва фалсафаи зиндагй дар романхои тамсилй бозёфти нави адабии Сорбон ба шумор меравад.
Сорбон муътакид бар тасвиркорист, аз ин ру, дар асархояш ба тасвиру таFЙири рухия, чузъиёти зохирй ва амалиёти характерхо истиклол медихад, то худ баробари манзарахои хакикии зиндагиро пеши назар овардан, инчунин мохияти мархаллахои мушаххаси рузгори чомеаро низ ифода кунанд. Дар аксар маврид нависанда дар чараёни ин тасвиркорй тавфик ёфтааст ва таносуби чузъу кулл дар хадди эътидол аст. Зеро дар тасвири зехнй, ки он хоки навиштахои Сорбон аст, асари бадей худ олами мустакилеро ба вучуд меорад ва нигориши табиию мантикии хар манзара ва ё хислати инсонхо хунари мумтозро такозо мекунад. Ин, услуб, вокеан аз хосиятхои адабиёти асил аст ва Сорбон пайваста ва мустакиман дар насри точик мавкеи онро тахким ва тавсеа мебахшад [4, с. 29].
Аз мархилахои эчодиёти Сорбон метавон чунин натичагирй кард: Тачрибаи эчодии Сорбон ба у имкон додааст, ки дар амалй намудани афкори эчодй ва акидахои бадеии хеш усули баёни хос касб намояд, ки сабки уро аз дигар нависандагон дар чахонбинй ва дарки фархангу конунмандии ин олам тафовут бахшад. Насри Сорбон вобаста ба андухтани тачриба ва такмил ёфтани махорати нависандагии у инкишоф ёфта, дорои сабки фардй шудааст. Дар мафхуми «сабки нависанда» мувофикатии шабохатй, ягонагии махсусияти эчодии хоси нависанда дар афкор, мавзуъ, характери сужетхо, забон фахмида мешавад.
Дар шинохти сабки нависанда бояд аз руи конун ташаккулёбии сабк дар забон, олами ашё, вокеахои таърихии зиндагй, олами хакикии абстрактй ва мухокима, олами ахлокй-равонии инсон омухта шавад. Айни замон оид ба сабки фардии Сорбон метавон чунин хулоса кард: Сорбон дорои сабки реалистии ривояткунй, монологи дохилй, майл ба анчоми фочиавй сайъи вурудшавй ба олами дохилии кахрамон дорад, ки хамаи ин чихатхо хоси насри равонии нависанда буда, сабки хоси бадеии уро ташкил медихад.
Метавон гуфт, ки тасвирхои вокеиву пурзиддият, равону рухбахш ва кахрамонхои зиндаю пуробуранги бадей ва олами ботинии онхо, дар андешахову тахлилхои амик сабки нигориши Сорбон мебошад.
АДАБИЁТ
1. Демидчик, Л.Н. Таърихи адабиёти советии точик. Насри солхои 30: иборат аз 2 ч. / Л.Н. Демидчик: -Душанбе: Дониш, 1978. - ч.1- 260 с.
2. Набавй, А. Ч,устурхо ва ибтикорот дар наср: мачмуаи маколахо / А. Набиев.-Душанбе: Адиб, 2009.-324 с.
3. Смена литературных стилей. На материале русской литературы XIX-XX веков. - Издателсьво «Наука» М., 1974. - 387 с.
4. Сорбон дар оинаи накду сухансанчй. Гирдоварй, тахия ва вероиши Одили Нозир. - Душанбе: «ЭР-граф», 2021. - 487 с.
5. Сорбон. Куллиёт. Ч,илди 1. Повест. / Сорбон. - Душанбе: Эчод, 2009. - 488 с.
6. Сорбон. Куллиёт. Ч,илди П.Повест. / Сорбон. - Душанбе: Эчод, 2009. - 444 с.
7. Сорбон. Куллиёт. Ч,илди III. Киссахои хурд. / Сорбон. - Душанбе: Эчод, 2010. - 408 с.
8. Тавонои инсон ё яъсу ноумедй? Садои Шарк, 1970, №4 Сорбон. Куллиёт. Ч,илди XI. Х,икоя. / Сорбон. -Душанбе: Истеъдод, 2010. - 448 с.
9. Шарифов Х. Х,олатхои зиндагй ва лахзахои бадей / Х. Шарифов // Садои Шарк. - 1988. - №5. - 127-131.
10. Шарифов, Х. Назарияи наср (дар адаби форсии аср^ои 4-9 ^ичри) / Х. Шарифов. - Душанбе: Пайванд, 2004. - 319 с.
11. Шукуров М. Диди эстетикии халк ва насри реалистИ / М. Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1973.-С.95
ПОЭТИКАИ САБКИ СОРБОН
Муаллиф дар мацола поэтикаи сабки Сорбонро такя ба сарчашма^ои илмиву адаби барраси намудааст. Аз руйи маълумоти муаллиф баъд аз сол^ои панцо^уми садаи ХХ дар насри тоцик адибон дар асар^ояшон заминаи воцеии уаёт тасвир мекарданд, яъне ба тасвири воцеии %аёти оди ру оварда буданд. Дар адабиёти ин давра чунин тасвирро услуби реализми сирф меномиданд, ки минбаъд барои инкишофи насри тоцик ауаммияти бузург дошт ва ба эцодиёти нависандаи он замон цавон, Сорбон низ таъсири худро гузошта буд.
Сорбон адибе мебошад, ки дар пояи реализм, мактаби бузурги устод С.Айни то ба имруз асар^ое зиёде эцод кардааст ва дар адабиёти муосири тоцик уамчун нависандаи вуцуъгуй эътироф шудааст. Аввалин падида^ои реализми шурави дар насри С. Айни зу^ур мекунад, ки ба инкишофи жанр^ои адабии тоцик мусоидат менамояд. Илова бар он дар асоси омузиши мероси адабии С.Айни ва хусусият^ои сабки у дар та^цицот^ои минбаъда баъзе махсусият^ои миллии он муайян карда шудааст. Муайян намудани поэтикаи сабки нависанда цадами циддие мебошад, зеро то кунун сабки осори ин нависандаи пурма^сул уамацониба та^лил ва омухта нашудааст.
Калидвожахр: сабк, поэтика, наср, мактаб, мероси адаби, омузиш, реализм.
ПОЭТИКА СТИЛЯ СОРБОНА
В данной статье автор рассматривает поэтика стиля Сорбона. По сведениям автора статьи после 50-х годов ХХ века в таджикской прозе литераторы в своих произведениях описывали основу реальной жизни, то есть обратились к изображению реальной простой жизни. В литературе этой времени подобнное изображение называли реалистическим в будущем который имел большое значение в развитии таджикской прозы, также повлияло на творчество молодого писателя Сорбона.
Сорбон является литератором который на основе реализма, школы великого учителя С. Айни до сегодняшнего дня сочинил множество произведений и в современной таджикской литературе признан как писатель реалист. Первые явления социалистического реализма появляется в прозе С. Айни способствующий в будущем в развитии таджикских литературных жанров. Кроме того, на основе изучении литературного творчества С.Айни и особенности его стиля в последующих исследованиях были определены некоторые его национальные особенности. Определение поэтика стиля писателя является серьёзным шагом в современной таджикской литературе, так как до сих пор всесстороне не изучена поэтика стиля прозы этого плодотворного писателя.
Ключевые слова: стиль, поэтика, проза, школа, литературное наследие, изучение, реализм.
POETICS OF STYLE SORBONA
In this article, the author examines the poetics of the Sorbon style. According to the author of the article, after the 50s of the twentieth century in Tajik prose, writers in their works described the basis of real life, that is, they turned to the image of real simple life. In the literature of this time, such an image was called realistic in the future, which was of great importance in the development of Tajik prose, and also influenced the work of the young writer Sorbon.
Sorbon is a writer who, based on realism, the school of the great teacher S. Aini, has composed many works to this day and is recognized as a realist writer in modern Tajik literature. The first phenomena of socialist realism appears in S. Aini's prose, which will contribute to the development of Tajik literary genres in the future. In addition, based on the study of literary creativity with.Aini and the peculiarities of its style in subsequent studies, some of its national features were identified. Defining the poetics of the writer's style is a serious step in modern Tajik literature, as the poetics of the prose style of this prolific writer has not yet been thoroughly studied.
Keywords: style, poetics, prose, school, literary heritage, study, realism.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Хошимова Хуршеда Абдуманноновна - номзади илми филология, ходими пешбари илмии шуъбаи адабиёти муосири Институти забон ва адабиёти ба номи Рудакии Академияи миллии илм^ои ЦТ. Сурога: 734025, Цум^урии
Тоцикистон, ш. Душанбе, х. Рудаки, 21. E-mail: hurshedah@mail.ru. Тел.: (+992) 934013033
Сведения об авторе:
Хошимова Хуршеда Абдуманоновна - кандидат филологических наук, ведущий научный сотрудник отдела современной литературы Института языка и литературы им. Рудаки Национальной академии наук РТ. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 21. E-mail: hurshedah@mail.ru. Тел.: (+992) 934013033
About the author:
Khoshimova Khursheda Abdumanonovna - Candidate of Philological Sciences, Leading Researcher of the Department of Modern Literature of the Institute of Language and Literature. Rudaki of the National Academy of Sciences of Tajikistan. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 21. E-mail: hurshedah@mail.ru. Tel.: (+992) 934013033
УДК-821.21/22
АНДАРЗХОИ ПА^ЛАВИ ДАР ГИРОМИДОШТИ ОИЛАДОРИ
Афсахрод А.А.
Донишгоуи славянии Россия ва Тоцикистон
Бакои одамй аз издивочу идомати некуи он сурат ёфта, саъодату пирузихоро барои хар як шахс тавассути барпои оилаи солим ва тарбияти фарзандони фозил ба бор меорад ва ба ин васила пайванди наслхоро таъмин месозад. Саломату офият аз интихоби дурусту хушмандона ва риояти аркони макбулаи инсонгароёна, ризоияти сарони хонавода бунлод ёфта, пояи асосии сохтори чомеаро ба некй пиёда месозад, ки имруз хам макбули чомеаи муваффаки пешрафта аст.
Яке аз масъалахои нисбатан мухим дар андарзхои пахлавй масъалаи интихоби хамсар ё зану шавхар мебошад. Зеро ин масъала дар хаёти башарият чи дар рузгори кухан ва чй зиндагии имруза накши асосй дорад ва ба ин далел ин гуна андарзхо ахаммияти худро то замони мо хифз кардаанд.
Ростй, вакте ки гузаштагони мо ба чузъитарин масъалахои зиндагй бо диккат, тааммул ва ... ахаммият медиханд, чунин ба мушохида мерасад, онхо дар замони мо зиндагй мекунанд ва конуну низоми зиндагии муосирро тархрезй намудаанд. Албатта, хар кавму миллат дар доираи конунхо ва расму ойинхои худ хамсар интихоб мекунад, ки точикон аз он мустасно нестанд. Яъне, мардуми мо низ аз кадимулайём бо хам издивоч мекарданд ва барои идома додани насл ва дудаи хеш талош мекарданд. Ачиб он аст, ки дар замони Сосониён мардхо ба душизагон чй гуна хакки шавхарй доштанд ва он маросимхо ба чи сон тачлил мешудааст, чи гуна оинхои шодиву хурсандй баргузор мешудааст, чи гуна ба хам акд мебастанд, оё ин акд ё никох хаттй ё шифохй будааст? Оё оби никох, ки он робитаи марду занро ба хам каробат мебахшад, ойини пахлавист ва чи гуна он вориди ислом шудааст? Чаро шаху арус дар оташи афрухта гирд мегарданд ва ин чи суннат буда ва ахаммияти он аз чй иборат аст? Ин ва пурсишхои дигар, ки дар робита ба маросими издивоч аз кадимулайём ба замони мо бо тагйиру иловахои зиёд расидааст, мавчуданд, ки мохияти бархе андарзхои пахлавиро ифода мекунанд, дар чист?
Ниёгони хирадманди мо интихоби занро яке аз аслу шартхои маросими издивоч донистаанд. Интихоби зан озод буда, номзад хакки онро дошта, ки худ барои идома додани хаёти худ зани хешро баргузинад. Чунонки Озарбоди Мориспандон дар ин маврид менависад: "Худ барои худ зан интихоб кун" [10, с. 106]. Дар «Андарзи марди доно ба писари хеш» низ хамин гуна андарз мавчуд аст, ки хакки интихоби хамсарро ба шавхар таъйид мекунад: «Ба дастури хеш зан гир» [3, с. 319].
Х,арчанд дар андарзхои пахлавй ба интихоби зан озодй дода шудааст, вале дар асл дар омузаи кеши зардуштй чунин нест. Зеро ичозаи акд ва ризоият додан ба шавхар баромадани духтарро [4, с. 87] дар кеши зардуштй факат падар дорад. Дар сурати набудани падар ин хак ба души амак ё тагои духтар гузошта мешавад. Агар духтар бе ризоияти падар ба шавхар барояд, дар он сурат падар метавонад уро аз мерос махрум кунад [9, с. 185]. Чунонки ба назар мерасад, падар дар хонаводаи зардуштй тавоной ва кудрати бештар дорад.
Дар матни «Нихиши чизи гетй» ба таври умумй «зан гирифтан»-ро яке аз аслхои зандагии одамизод мешуморад: «Зиндагй, зану фарзанд ва худою хоста бар бахт" [3, с. 323]. Ин нукта дар "Чанд андарзи Пурйуткешон" таъкид шуда, онро як навъ пайванд бо чахони моддй медонад: "Дигар зан гирифтан ва пайванди гетй (=пайванд бо чахони моддй) роинидан (ва нисбат) ба он кушо (будан) ва аз он ногарданда будан [5, с. 87]. Андарзбад
