Научная статья на тему 'ПОЭТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И СВОЕОБРАЗИЯ ПОЭЗИИ ГУЛЬНУР ЯКУПОВОЙ'

ПОЭТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И СВОЕОБРАЗИЯ ПОЭЗИИ ГУЛЬНУР ЯКУПОВОЙ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
20
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПОЭЗИЯ / ГУЛЬНУР ЯКУПОВА / СТИХИ / СБОРНИКИ / ПОЭТИКА / ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ СВОЕОБРАЗИЯ / ОСОБЕННОСТИ / РИФМЫ / АССОЦИАТИВНОСТЬ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Хуббитдинова Н.А.

В статье рассматриваются стихи известной башкирской писательницы Гульнур Якуповой, творчество которой охватывает и поэзию и прозу. В данном наблюдении речь идет о художественно-эстетических своеобразиях и особенностях. Поэтическое творчество Г.Якуповой как поэтессы от творчества собратьев по перу отличает взгляд на окружающий мир глазами женщины, своеобразно трогательно и нежно раскрываются темы о любви к ближним, матери, родной земле. Основным инструментом в этом для нее служит ассоциативность, аллегоричность, каламбурная рифма и образная игра слов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POETIC CHARACTERISTICS AND SVOEOBRAZIA POETRY OF GULNUR YAKUPOVOY

The article deals with the poems of the famous Bashkir writer Gulnur Yakupova, whose work covers both poetry and prose. In this observation, we are talking about artistic and aesthetic originalities and features. The poetic work of G. Yakupova as a poetess differs from the work of her fellow writers by looking at the world around her through the eyes of a woman, the themes of love for neighbors, mother, and native land are revealed in a peculiarly touching and tender way. Associativity, allegoricalness, punning rhyme and figurative play on words serve as her main tool in this.

Текст научной работы на тему «ПОЭТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И СВОЕОБРАЗИЯ ПОЭЗИИ ГУЛЬНУР ЯКУПОВОЙ»

УДК 398.22

Нэркэс Эхмэт кы^ы Хвббитдинова

М. Акмулла ис. Башкорт дэYлэт педагогия университеты, Офв, Рэсэй, narkas08@mail.ru, https://orcid.org0000-0003-3719-6978

Г0ЛНУР ЯКУПОВА ШИГРИЭТЕНЕЦ ПОЭТИК YЗЕНСЭЛЕКТЭРЕ ЬЭМ

БЩЭКТЭРЕ

Нэркэс Ахметовна Хуббитдинова

Башкирский государственный педагогический университет им. М. Акмуллы, Уфа, Россия, narkas08@mail.ru, https://orcid.org0000-0003-3719-6978

ПОЭТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ И СВОЕОБРАЗИЯ ПОЭЗИИ ГУЛЬНУР

ЯКУПОВОЙ

Аннотация. В статье рассматриваются стихи известной башкирской писательницы Гульнур Якуповой, творчество которой охватывает и поэзию и прозу. В данном наблюдении речь идет о художественно-эстетических своеобразиях и особенностях. Поэтическое творчество Г.Якуповой как поэтессы от творчества собратьев по перу отличает взгляд на окружающий мир глазами женщины, своеобразно трогательно и нежно раскрываются темы о любви к ближним, матери, родной земле. Основным инструментом в этом для нее служит ассоциативность, аллегоричность, каламбурная рифма и образная игра слов.

Ключевые слова: поэзия, Гульнур Якупова, стихи, сборники, поэтика, художественные своеобразия, особенности, рифмы, ассоциативность

Nerkes A. Khubbitdinova

Bashkir State Pedagogical University named after M. Akmully, Ufa, Russia, narkas08@mail.ru, https://orcid.org0000-0003-3719-6978

POETIC CHARACTERISTICS AND SVOEOBRAZIA POETRY OF GULNUR

YAKUPOVOY

Abstract. The article deals with the poems of the famous Bashkir writer Gulnur Yakupova, whose work covers both poetry and prose. In this observation, we are talking about artistic and aesthetic originalities and features. The poetic work of G. Yakupova as a poetess differs from the work of her fellow writers by looking at the world around her through the eyes of a woman, the themes of love for neighbors, mother, and native land are revealed in a peculiarly touching and tender way. Associativity, allegoricalness, punning rhyme and figurative play on words serve as her main tool in this.

Keywords: Poetry, Gulnur Yakupova, poems, collections, poetics, artistic originality, features, rhymes, associativity

Гелнур Ми?хэт кы?ы Якупова - ижады э?эбиэт формаларыньщ, жанрзарыныц терлелеге менэн айырылып торган киц диапозонлы танылган э?ибэ. Уныц проза менэн поэзия^ша тэрэн фэлсэфэYи фекерлэY, дейемлэштереY, донъяга асык hэм айнык караштар, нескэ hэм бай тел-стиль, художестволы Y3енсэлектэр тиге? хас. Нескэ ^целле катын-кы? буларак, ижадта беренсе а?ымын шигыр?ары менэн яhаны. Хистэре, саф шишмэ Y3енэ юл яргандай, ургылып, алга атыла, бар донъяга "Был - мин - катын!", тип яр hалды. Уныц 1982, 1984-се йылдар?а "Йэш кестэр" альманахына ингэн шигыр?арында ук был, бэлки, нык ук яцFырамаhа ла, ауазы бар ине инде. Ьуцынан "Би?эктэр" (1989), "Автограф" (1992)

китаптарына ингэн шигыр?арында элеге шул хис-тойголар тсайнап, бэхет, изгелек, я^шылы^ кеYек hэр кемгэ таныш hэм билдэле тешенсэлэргэ тэрэн мэгэнэ hалынып, яцы hулыш hэм кес алган.

Ысынлап та, ер йе?енэ килгэн hэр кем Y3 э?ен - автографын - ^ылган изгелектэрен, рухи мирадын тсалдыра. Шуныц кеYек Гелнур Ятсупованыц "Автограф" китабыныц исеме есеменэ тура килэ: баштсорт шигриэтендэ ул да Y3 э?ен, билдэhен, тамFаhын тсалдыра. Уныц биографияhы ижад емештэре менэн ты^ы? YPелеп, бегенге замандаштыц тулы тсанлы образын hынландыра, уныц телэк-ниэттэрен, ынтылыштарын, баштсарFан эштэрен, тсыланыштарын эхлатси призма аша Yткэрэ, уйландырырлытс дейемлэштереYЗэргэ ирешэ.

Автографыцды тсуйырлытс кимэлгэ еткэн шаFирэнец, тимэк, эйтер hYЗе бар. ШуFа ла был йыйынтытстса асылда автор менэн бергэ ватсыт ^шауын Yтеп, заман менэн йэнэш атлаFан шетыр?ар тупланFан. Ул Y3енец индивидуаль традиция^ша таянып, Э.Хэбиров деред билдэлэYенсэ, уFа тоFро тсала, нескэ ^целле тсатын-тсы? буларатс, кYберэк мехэббэт темаЬына мерэжэFЭт итэ, уны hэр ятслап ятстырта ("Ьы?ыла сазым...", "Мехэббэт", "Ландыш", "Зэцгэр ^ззэрецдэ - зэцгэр остсон" h.б.) [1, 171]. Элбиттэ, мехэббэт тигэндэ, был тоЙFоно Г. Ятсупова тик ир менэн тсатын ара^ша Fына тсайтарып тсалмай. Эсэнец бала^ша булFан мехэббэте, эсэй кешегэ тсарата йылы хистэр, тыуFан илгэ тсарата hейеY ?э бит эле ул ("Шэмгэ ут ал, эсэй!", "КарлуFас", "Атс ейэцке", "Изгелек", "Уйнама, улым, улай", "Минец ятстым", "Калтсан", "Тыумай тсалhам..." h.б.).

ШаFирэ донъя тоттс^ы булFан мехэббэткэ мэдхиэ йырлай. Тик тормош законына хас булFанса, изгелек янында гел яманлытс, ут эргэhендэ hыу булhа, тоFролотс янында - хыянат. Ошо тсапма-тсаршылытслы тоЙFOларFа сорналFан да инде Г. Ятсупованыц "Мехэббэткэ мэдхиэ" (1996) китабына ингэн шетыр?ары. Эйтергэ кэрэк, шаFирэнец бетэ эдэр?эре аша, художестволы эдэр законсылыFына хас булFанса, билдэле бер лейтмотив Yткэрелэ. Мэдэлэн, "Ьей?ергес" тигэн шиFырында hYЗ яратып йерегэн йэргэ эсерер есен э?ерлэнгэн, hейзерэ торFан Yлэн тенэтмэhе хатсында бара. Уны эсеY менэн, ул йэр hине лэ нытс яратасатс, имеш. Тик ул хистэр алдатс булмаhын ине, ти, шаFирэ: «...Илай алhац / Мехэббэттэн, / Сихыр -ысын...» h.б.

Ошо hейзергес образын йэки сихыр юлы менэн яраттырыу мотивын hуцынан Г. Ятсупованыц '"Катындар" трилогияhында ла осратабы?. Тик, шул Yлэн тенэтмэhен генэ эсеп тэ бэхетле булhа икэн кеше! Ул мехэббэт бит ике ятслы ла, саф та булырFа тейеш. ЮFиhэ "Ъей?ерэм тигэн йэрец илай алырмы икэн мехэббэттэн", тигэн хатслы hорау ?а тыумад ине.

Г. Ятсупованыц шетырзарында ассоциативлытс алымы кесле. Тормош кенкYрешендэ ябай Fына эйбер билдэле бер метаморфоза кисереп, меhим кYцел кисерешенэ ЭYерелэ, шуныц менэн ассоциациялаша. Мэдэлэн, "Тидбе" тигэн шиFырындаFы тидбе ябай Fына тидбе булып сытсмай. Сенки ул мэрйендэн тYгел, э йэш ынйыларынан те?елгэн икэн. йэштэрен ынйыFа тицлэY, шуFа отсшатыу утсыусыны экиэт донъя^ша илтэ: ундаFы hылыу илаFанда, йэше урынына ынйы бертектэре hибелэ, ти. Экиэт тсы?ы менэн шулай ассоциациялаша лирик героиня. Тик, мехэббэтемэ тоFро булам, тип, hаFыштса hалып, гел генэ илаттсан ул т0ЙF0Fа мэцге балауы? hыFып ултырмад:

.. .Тарта-тарта ул тидбене,

Кабатларhыц: hейэм hине...

Устарыца ынйы гелэн

Ьибелмэд, бел, йэше, йэме!» [3, 8].

Ш^ирэ лирик героиняhыныц хистэрен, кисерештэрен Y3енсэлекле итеп саFылдыра. Быныц есен ул "терле мэFЭнэле hYЗЗэрзе кетелмэгэнсэ сиратлашы^а тсора" (фэндэ бындай осратста каламбурлы рифма тип йеретэлэр) [2, 220], шунлытстан ецелсэ юмор ?а хасил була кеYек. Строфа азаFында килгэн "йэме" тигэн hYЗЗе радлаусы кидэксэ итеп тэ, тидбенец йэмле"теде" итеп тэ ацлап була. Был урында шаFирэ, эйтерhец дэ, утсыусы алдында hайлау хотсуFы бирэ, нисек ^целецэ хуш килэ, тигэндэй эш итэ. Икенсе ятстан иhэ hейгэн йэренец

Y?енэ куйыла был мэсьэлэ: эй?э баш ват, йэнэhе.

Илау?ы, ^?-йэш тYгеY?е "Якты ку??э..." шиFырында автор ынйы образы менэн йэнэ образлы саFыштыра. Ул илау сигенэ етhэ лэ, илайым тимэй: Э?елэ лэ куцел ебе, Ынйылары Ьибешеп ята... Кем те?ер был мунсакты Якты ку??э, Ынйы теYЭл сакта?, -

тип hорай кала. Вакытлыса Yпкэлэшкэн бер мэлде е?елгэн ынйы мунсаFын, элбиттэ, hейгэне менэн бергэлэп ялFаясак, сенки мехэббэт hэр нимэнэн кеслерэк, шуFа ул - hакта.

Эммэ был донъяла, Fашик булFан осракта ла, барыИы ла ал да гел булмай икэн шул. Мехэббэт утын кесэйтеп, уFа йыш кына йэн ереп торорFа кэрэк, имеш. Г. Якупованыц элеге "Мехэббэткэ мэдхиэ" йыйынтыгына ингэн "Йерэгецэ Иинец ут кабы??ым..." тигэн шиFыры тап шул хакта. Ьейгэненец йерэгендэ ут кабы?ып, уныц менэн hейеп, hейелеп кинэнеYе тураИында белдерэ лэ:

.hейеY ку?ым hY^R калИа кинэт, ТуцасакИыц, тимэк, ул сакта -(ЯFылмаFан мейес кеYек...) Тэцрем Иине, ахыры, ысынлап та Яратканмы эллэ балсыктан!?», -

тип мехэббэт утын Y3е кызыуландырасаFын белдерэ. Ысынлап та, балсыктан яралып, уны, мейес кеYек, Иыуынып китмэИен есен кыззырып торорFа кэрэкме икэн? Сенки ауыл ейендэ мейес нисек донъя йэме, йэне булып, йылылык биреп тора, мехэббэт тэ шулай йэнле, кызыу, теремек булырFа тейеш. ЮFиhэ, мехэббэт Иыуына, hYнэ...

Шулай итеп, Гелнур Якупова шиFриэте тик катын-кыззар психологияИына, донъяFа карашына хас булFанса ысынбарлыкка, заманFа, кешелэр араhындаFы менэсэбэткэ И.б. ^цел Ии?емлеге, хис-тоЙFOлары, нэзэкэт аша баFа, тик катын-кы? ^злегенэн сыFып эш итэ. Ьэр эйтер идея, асылыр тема ошо тэботи тороштан хасил булFан поэтик Y3енсэлектэр, би?эктэр, идея художестволылыFы яр?амында байытылып ебэрелэ, шул ниге??э шаFирэнец Y3енэ генэ хас булFан тел-стиль, поэтик "автографы" барлыкка килеп, эллэ кай?ан, уныц "Мин - катын!", тигэне кеYек, кYренеп тора.

СЫГАНАКТАР ИСЕМЛЕГЕ

1. Хэбиров Э. "Э Y3ем ул Y3е эллэ нисэY..." // АFизел. 1994. №3. 170-175-се бб.

2. Эхмэтйэнов К.Э. Э?эбиэт теорияИы: есенсе бадма. Эфе: Китап, 2004. 400 б.

3. Якупова Г. Мехэббэткэ мэдхиэ. Эфе: Китап, 1996. 80 б.

СПИСОК ИСТОЧНИКОВ

4. Хабиров А. «А сама я - несколько..»//Агидель. 1994. №3. С. 170-175.

5. Ахметзянов К.А. Теория литературы: третье издание. Уфа: Китап, 2004. 400 с.

6. Якупова Г. Ода любви. Уфа: Китап, 1996. 80 с.

REFERENCES

7. Khabirov A. "And what kind of wife is she..." // Agiyel. 1994. Vol. pp. 170-175.

8. Akhmetyanov K.A. Theory of Relativity: Advanced Edition. Ufa: Book, 2004. 400 p.

9. Yakupova G. Hymn to love. Ufa: Book, 1996. 80 p.

Информация об авторе Н.А. Хуббитдинова - доктор филологических наук.

Information about the authors N.A. Khubbitdinova - Doctor of Sciences (Philological)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.