Научная статья на тему 'ШАҒИРҘЫҢ КҮП ҠЫРЛЫ ИЖАДЫ (Р.Т. Бикбаевтың 80 йәше тулыуына) – МНОГОГРАННОЕ ТВОРЧЕСТВО ПОЭТА (к 80-летию Р.Т. Бикбаева)'

ШАҒИРҘЫҢ КҮП ҠЫРЛЫ ИЖАДЫ (Р.Т. Бикбаевтың 80 йәше тулыуына) – МНОГОГРАННОЕ ТВОРЧЕСТВО ПОЭТА (к 80-летию Р.Т. Бикбаева) Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1018
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
поэзия / родной язык / лирика / развитие башкирской поэзии и литературы / новатор / родной народ / философская лирика / шежере / poetry / native language / lyrics / development of bashkir poetry and literature / innovator / native people / philosophic lyrics / genealogical tree

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Аралбаев Кадим Абдулгалимович

Поэтические произведения Равиля Бикбаева начали активно публиковаться в республиканской печати с 1957 г. В 1962 году в журнале «Ағиҙел» («Агидель») вышла его первая поэма «Вокзал», в которой он во весь голос заявил о себе как о зрелом, самобытном, талантливом поэте лирико-философского мироощущения и склада. В 1964 г. вышла в свет первая поэтическая книга Р.Т. Бикбаева «Дала офоҡтары» («Степные дали»), за ней последовали другие, принесшие ему заслуженное признание как в мире поэзии, так и в мире науки. Соединение научных поисков с лирикой предопределило направление всего творчества поэта и ученого, оно характеризуется историзмом мышления, стремлением к философским и социальным обобщениям жизненных явлений, органическим слиянием глубоко личного с общенародным, общенациональным. Равиля Бикбаева и как поэта, и как ученого постоянно волнует судьба родного народа, его языка, культуры, традиций, прошлое, настоящее и будущее Башкортостана, страны, всего человечества. Наиболее острые проблемы нашего неустроенного бытия нашли отражение в его знаменитом поэтическом монологе «Халҡыма хат» (1989; «Письмо моему народу»), в поэмах «Һыуһаным – һыуҙар бирегеҙ!» (1989; «Утолить бы жажду!»), «Баҙар балтаһы» (1993; «Базарный топор») и др. Как ученого-исследователя и непосредственного участника живого литературного процесса, его всегда интересовали поэтический и духовный мир своих собратьев по перу, предшественников и современников, наиболее актуальные проблемы развития башкирской поэзии и литературы. «Время. Поэт. Народ» (1986), «Эволюция современной башкирской поэзии» (1991), «Шайхзада Бабич: жизнь и творчество» (1995), «Шағир һүҙе – шағир намыҫы» (1997; «Слово поэта – совесть поэта») – таков далеко не полный перечень его научных исследований по литературоведению и литературной критике. Отдельные произведения его переведены на немецкий, турецкий, украинский, казахский, якутский, чувашский, каракалпакский, алтайский и др. языки. Поэт, ученый, общественный деятель Равиль Бикбаев находится в расцвете своих творческих сил, встречает свое 80-летие с новыми замыслами и добрыми делами на пути служения своему народу. Члены президиума АН РБ, отделения социально-гуманитарных наук и технологий АН РБ, редакционного совета и редакционной коллегии журнала «Проблемы востоковедения» поздравляют Равиля Тухватовича Бикбаева со славным юбилеем и желают крепкого здоровья, счастья, дальнейших успехов в творческой и научной деятельности.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MULTIFACETED CREATIVE ACTIVITY OF THE POET (TO RAVIL BIKBAEV'S 80TH BIRTH ANNIVERSARY)

Poetic works by Ravil bikbaev first appeared in the republic's press in 1957. The interconnection of scientific search with the lyrics has predetermined the direction of the creative activity of the poet and scholar. It is characterized by the historicism of thinking, the desire for philosophical and social generalizations of life phenomena, and the organic fusion of the deeply personal with the national. Ravil bikbayev, both as a poet and as a scholar, is constantly concerned about the fate of his native people, its language, culture, traditions, the past, present and future of bashkortostan, the country, and mankind. as a scholar and a direct participant of the living literary process he has always been interested in the poetic and spiritual world of his fellow writers, the most topical problems of the development of bashkir poetry and literature. some works by R. bikbaev were translated into German, Turkish, ukranian, Kazakh, and other languages.

Текст научной работы на тему «ШАҒИРҘЫҢ КҮП ҠЫРЛЫ ИЖАДЫ (Р.Т. Бикбаевтың 80 йәше тулыуына) – МНОГОГРАННОЕ ТВОРЧЕСТВО ПОЭТА (к 80-летию Р.Т. Бикбаева)»

Б01 10.24411/2223-0564-2018-10409 К.А. Аралбаев УДК 821/512/141+82-145

ШАЕИРЗЬЩ ^П КЫРЛЫ ИЖАДЫ (Р. Т. Бикбаевтыц 80 йэше тулыуына) -МНОГОГРАННОЕ ТВОРЧЕСТВО ПОЭТА (к 80-летию Р.Т. Бикбаева)

Аннотация

Поэтические произведения Равиля Бикбаева1 начали активно публиковаться в республиканской печати с 1957 г. В 1962 году в журнале «Агизел» («Агидель») вышла его первая поэма «Вокзал», в которой он во весь голос заявил о себе как о зрелом, самобытном, талантливом поэте лирико-философского мироощущения и склада. В 1964 г. вышла в свет первая поэтическая книга Р.Т. Бикбаева «Дала офотстары» («Степные дали»), за ней последовали другие, принесшие ему заслуженное признание как в мире поэзии, так и в мире науки. Соединение научных поисков с лирикой предопределило направление всего творчества поэта и ученого, оно характеризуется историзмом мышления, стремлением к философским и социальным обобщениям жизненных явлений, органическим слиянием глубоко личного с общенародным, общенациональным.

Равиля Бикбаева и как поэта, и как ученого постоянно волнует судьба родного народа, его языка, культуры, традиций, прошлое, настоящее и будущее Башкортостана, страны, всего человечества. Наиболее острые проблемы нашего неустроенного бытия нашли отражение в его знаменитом поэтическом монологе «Халтсыма хат» (1989; «Письмо моему народу»), в поэмах «Ьь^аным - ^1узар бирегез!» (1989; «Утолить бы жажду!»), «Базар балтакы» (1993; «Базарный топор») и др. Как ученого-исследователя и непосредственного участника живого литературного процесса, его всегда интересовали поэтический и духовный мир своих собратьев по перу, предшественников и современников, наиболее актуальные проблемы развития башкирской поэзии и литературы. «Время. Поэт. Народ» (1986), «Эволюция современной башкирской поэзии» (1991), «Шайхзада Бабич: жизнь и творчество» (1995), «Шагир hYЗе - шагир намыды» (1997; «Слово поэта - совесть поэта») - таков далеко не полный перечень его научных исследований по литературоведению и литературной критике. Отдельные произведения его переведены на немецкий, турецкий, украинский, казахский, якутский, чувашский, каракалпакский, алтайский и др. языки.

1 Бикбаев Равиль Тухватович (р. 12.12.1938, д. Верхне-Кунакбаево Оренбургской области), поэт, литературовед, общественный деятель. Народный поэт РБ (1993). Член-корреспондент АН РБ (2008), доктор филологических наук (1996). Заслуженный деятель науки РБ (1997), заслуженный работник культуры Чувашской Республики (2003). Член Союза писателей (1966). Окончил филологический факультет БашГУ (1962). В 1962-1965 гг. учился в аспирантуре ИИЯЛ БФАН СССР, в 1966 г. защитил кандидатскую диссертацию по теме «Современная башкирская поэма», в 1996 г. - докторскую. С 1965 г. научный сотрудник ИИЯЛ, в 1995-2011 гг. - председатель правления Союза писателей РБ. Автор текста государственного гимна РБ (совместно с Р. Шакуром). Депутат Государственного Собрания -Курултая РБ 4-го созыва (2008). Лауреат премии БАССР им. Салавата Юлаева (1989), премий им. Г. Саляма (1970), им. Р. Гарипова (1992), им. З. Биишевой (2003). Награждён орденами Почёта (2009), Дружбы (2000), «За заслуги перед Республикой Башкортостан» (2008), Салавата Юлаева (2003).

Ravil T. Bikbaev (bom on December 12, 1938, the village of Verkhne-Kunakbaevo, Orenburg region), a poet, literary critic, public figure, National Poet of the Republic of Bashkortostan (1993), Associate Member of the Academy of Sciences of the Republic of Bashkortostan (2008), Dr. Sc. (Philology) (1996), Honoured Science Worker of the Republic of Bashkortostan (1997), Honoured Culture Worker of the Chuvash Republic (2003), member of the Union of Writers of the Republic of Bashkortostan (1966), graduated from the philological faculty of the Bashkir State University in 1962; in 1962-1965 did his postgraduate studies at the Institute of History, Language and Literature, Ufa Branch of the USSR Academy of Sciences, in 1966 defended his Ph.D. thesis on The Contemporary Bashkir Poem and in 1996 his doctoral dissertation; since 1965 a research fellow at the Institute of History, Language and Literature, in 1995-2011 head of the board of Bashkortostan Union of Writers; the author of the text of the hymn of the Republic of Bashkortostan (co-authored with Rashit Shakur); a member of the State Assembly - Kurultay of the Republic of Bashkortostan of the 4th convocation (2008); winner of the Salavat Yulaev Award of the BASSR (1989), G. Salyam (1970), R. Garipov (1992), Z. Biisheva (2003) awards; was awarded with the Orders of Honour (2009), Friendship (2000), For Merits to the Republic of Bashkortostan (2008) and that of Salavat Yulaev (2003).

Аралбаев Кадим Абдулгалимович, народный поэт Башкортостана (Уфа), e-mail: pvanrb@mail.ru Kadim A. Aralbaev, National Poet of Bashkortostan (Ufa), e-mail: pvanrb@mail.ru

© Аралбаев К.А., 2018

ПРОБЛЕМЫ ВОСТОКОВЕДЕНИЯ. 2018/4 (82)

Поэт, ученый, общественный деятель Равиль Бикбаев находится в расцвете своих творческих сил, встречает свое 80-летие с новыми замыслами и добрыми делами на пути служения своему народу.

Члены президиума АНРБ, отделения социально-гуманитарных наук и технологий АНРБ, редакционного совета и редакционной коллегии журнала «Проблемы востоковедения» поздравляют Равиля Тухва-товича Бикбаева со славным юбилеем и желают крепкого здоровья, счастья, дальнейших успехов в творческой и научной деятельности.

Ключевые слова: поэзия, родной язык, лирика, развитие башкирской поэзии и литературы, новатор, родной народ, философская лирика, шежере

Kadim A. Aralbaev

MULTIFACETED CREATIVE ACTIVITY OF THE POET (to Ravil Bikbaev's 80th Birth Anniversary)

Abstract

Poetic works by Ravil Bikbaev first appeared in the republic's press in 1957. The interconnection of scientific search with the lyrics has predetermined the direction of the creative activity of the poet and scholar. It is characterized by the historicism of thinking, the desire for philosophical and social generalizations of life phenomena, and the organic fusion of the deeply personal with the national.

Ravil Bikbayev, both as a poet and as a scholar, is constantly concerned about the fate of his native people, its language, culture, traditions, the past, present and future of Bashkortostan, the country, and mankind. As a scholar and a direct participant of the living literary process he has always been interested in the poetic and spiritual world of his fellow writers, the most topical problems of the development of Bashkir poetry and literature. Some works by R. Bikbaev were translated into German, Turkish, Ukranian, Kazakh, and other languages.

Key words: poetry, native language, lyrics, development of Bashkir poetry and literature, innovator, native people, philosophic lyrics, genealogical tree

Ижад - ул дицгез кеYек: уньщ арыдландай ажгырып, яр^ш-алкынып, ярзарынан ашкан хэтэр сактары ла, изрэп кенэ йоклап яткан сабый бала ^шак тынып калган мэлдэре лэ була. Дицгеззэр торошон махсус eйрэнеYсе белгестэр бындай поляр (капма-каршы) кYренештэрзе «прилив» hэм «отлив» тигэн термин менэн дэ атайзар. Шуныц ши-келле, шагир ижадында ла уныц тулкынланыу-тибрэлеYЗэре, яр^1у hэм ашкыныузары, терле мэлдэре, hэр мизгеле, hэр этабы махсус eйрэнеYгэ лайык.

Шагир йерэген капылгара ацлауы ла ецелдэн тYгел. Ул бер минут эсендэ лэ эллэ ^пме CYрэткэ (образга) инэ ала, бер юлы - ут та, за, гонаhhыз сабый за, донъя кYргэн бабай за...

Рауил Бикбаев берсэ:

Япа-яцгы$ калган сактарымда Яндарымда йэшэY hуланы. Мин гумерем буйы яцгы$ булдым, Мин гумер^э яцгы$ булманым, -

Р. Т. Бикбаев

тип яза ла «Яцгызлык» шигырында (1990), унан hуц бер аззан тагы: Минме инде Шне ацламад йэн, Ьинец хэлдэ а$мы калганым... Бар гYмерем - куныр урын тап-май

Яцгы$ коштоц осоп барганы, -тип ослай. «Яцгыз коштоц осоп барганы» (1991).

Шагир киц катлам укыусылар есен яза, эммэ нэк ана шул я^ган мэлендэ япа-яцгызы, бер YЗе генэ була, сенки ижад - бары тик берэYЗец генэ ^цел донъяЬы, Y3енец генэ фантазия^1. Шагир бер YЗе калганда гына халык йерэгенэ етер hYЗе, ижад емеше, мекэддэс фекере ярала.

Индивидуаль ижадсы буларак, шагирзыц ижад лабораторияhын кицерэк hэм тептэнерэк тикшереY зэ ыцгай heзeмтэлэр биреYе ихтимал.

«Шагирзыц биографияhы - уныц шигыр-Зарында» тигэн тапкыр hYЗЗэргэ ауаздаш булгандай, Рауил Бикбаевтыц зирэк зиhене hэм яр^1у йерэге менэн язылган «Автобиография»

(1969) тигэн киц билдэле китабы бар. Унда ул Y3енец кемлеген сэсэн теле менэн эйтеп бирэ:

- Тыуган йылыц кай^1?

- Халкым тыуган йыл.

- Кыуган юлыц кай^1?

- Халкым кыуган юл.

Борон заманда уныц тсартатайзары былай эйтер булган: ырыуыбыз - тсыпсатс, агасыбыз -тсарагай, тсошобоз - тсарсыга, ораныбыз - тэцре, э тамгабыз - дага. Шагир быга шундай едтэмэ индерзе:

Ырыуыбы§ - инкилапсылар, Кошобо§ - ак кугэрсен, Ораныбы§ - дврвдлвк, Тамгабы§ - урак^кеш. Бетэ булган квсвм Китhен шулар всвн.

Тик был урында бер нэмэгэ игтибар итэйек: Р. Бикбаевтыц таштса бадылган был Y3енсэлекле «автобиография^1» 1968 йылда язылган, тимэк, Y3енец «Тыуган йылым - халтсым тыуган йыл» тигэн етди поэтик белдереYен яhаFанда уга эле утыз гына йэш була. Талантыныц кес-тсеYЭте етерзэй шагир гына Y3енец тыуган йылын халтсыныц тыуган йылы менэн кинэйэлэп тиц кYрергэ базнат итэлер hэм Y3е телэп алган ошо оло бурыс-йекте бетэ йерэк моцо, ^цел ярhыуы, барлытс ижад FYмере менэн и^батларга, атсларга ынтылалыр.

Беген Рауил Бикбаевтыц ижадын барлап, ^з алдынан кисереп, шуны эйтэ алабыз: ул Y3е телэп иценэ hалFан был аманат-hынаузы тогро Yтте, халтсыныц ышанысын атсланы.

Шагирзыц Y3 FYмере дауамында ижад иткэн тэYге hейенесе hэм йэшлек моцо - «Дала офотстары» (1964), тсайнап торган «Вокзалы» (1961), тарихи «Каруанhарайы» (1962-1965), буразнала мелдерэп яттсан тутс орлотстарзан тезелгэн «Кош юлы» (1967), «Ьы^аным -hыузар бирегез!» (1989), «^к эрем» (1970), «Месэл ярым FYмер» (1968, 1974), «Мэцгелек мэл» (1983-1984), «Базар балта^1» (1993), «Система» (2000), «Халтсыма хат» (1989), «Хазина» (2009) ише тидтэлэгэн эдэрзэре ^тсланыуга лайытс. Э иц меhиме: шагир ^крэгендэ эсэ hете менэн ингэн, бишек йыры менэн кYцеленэ hецгэн, тыуган тупрагы менэн тсезрэтлэнгэн, за-ман елдэренэ дерлэп-ялпылдап асыла барган талант уты тсабынган ине.

«Кеше ес нэмэгэ табынырга тейеш, - тип асты ул Y3енец «Автобиография» китабын, - иленец узганына, бегенгеhенэ hэм тыуар килэсэгенэ. ЭYЭлге менэн килэсэк - кешелектец ике тсанаты. Мин баш едтемдэге тсояштса гына тсызынып йэшэмэйем. Шэфэтс моцhоулыFы ла, hызылып тсына аттсан тацдыц ятстылыгы ла мицэ берзэй тсэзерле» (1969). Ошо программаhына тогро буларатс, шагирзыц уйзары халтсыныц алы? Yткэненэ барып эйлэнэ, бегенге космик осорзо байтсай, килэсэген уйлап хэYефлэнэ:

Йврэгемэ кускэн бар йылъ^ы Куптэн инде hYнгэн уттар§ыц. Ай§а табыр твдлв космонавт Картатащар аткан уктар§ы. КYсенhэ лэ улар дала буйлап, Булмаган Шс дала камгагы. Тенге куккэ бакИам, уйлап куям: Етегэн йондо§ - ете ырыуымдыц Куккэ тишеп hалган тамгаЫг.

«Утс» (1968).

Йырак китгалар§а шартлау§ар§ан Ут капкандай минец салгыйга. Тештэрендэ атом hугышын курэ Хэреф танымаган сабый§ар.

«Ьы^аным - ^1узар бирегез» (1987-1988).

Уныц тормошо hэм ижады хатсында махсус китап язган, фекер тсеYЭтенец терле амплитуда-ларза тирбэлеYенэ игтибар ЙYнэлткэн академик Гайса Хесэйеновтыц билдэлэYенсэ, шагир Ер шарыныц hэр тарафынан идкэн тсаты елдэрзе, тетрэнеY3эрзе йэhэт тоя, шатлытслы hэм хэYефле ен-тауыштарзы сос ишетэ, хэл-ватсигаларзы зирэк кYрэ [1]. Ул планетабыззыц бегеш^е hэм килэсэге есен изге гэм уты менэн яныусы бейек бер йэнгэ эйлэнэ.

ЙэшэY§эр юк хэ§ер куцелдэр§е Вайым^щык менэн иркэлэп, Беген эгэр е§, телhе§ булhак, Ку^е§, телhе§ булыр Иртэгэ.

«Мэцгелек мэл» (1985).

Империалистик даирэлэрзэ атом, водород, нейтрон бомбалары hэм космик тсорал менэн Ер шарына кизэнеYсе hуFыш сутсмарзары тсал-тсынган хэтэр мэлдэрзэ, кешелекте уяулытстса сатсырыу, галэм хэстэрлеге менэн йэшэY - ша-гирзарзыц иц изге миссияhы. Был йэhэттэн Е. Евтушенконыц «Мама и нейтронная бомба» (1983; «Эсэ hэм нейтрон бомба»), Б. Олей-никтыц «Девять» (1982; «Тугыз») поэмалары,

А. Вознесенскийзыц, Р. Рождественскийзыц, О. Селэймэновтыц яцы эдэрзэре сафына башкорт шагиры Рауил Бикбаевтыц халык рухын, уныц изге ынтылыштарын, гэзеллек hэм яуызлык тура^1ндагы караштарын кен казагына hуFыр эпик коласлы «Ностальгия» (1968), «Мэцгелек мэл», «hыуhаным - hыузар бирегез!», «Хази-на» кеYек поэмалары едтэлде. Р. Бикбаевтыц шотриэте кYп кырлы, терле ЙYнэлешле, тэрэн мэFЭнэле. Ул нескэ ^целле лирик шаFир за, киц эрудициялы философ шаFир за, ялкынлы оран hYЗе менэн йерэктэрзе елкендерер трибун шаFир за.

Уныц фэлсэфэYи лирикаИы Yрнэкгэре, мэдэ-лэн, «Кеше йылы» (1973), «Ностальгия» циклы, «Эзлэйем» (1975), «Каруанhарай», «Месэл ярым FYмер», «Мэцгелек мэл» поэмалары, «ТамFалы ук» хикэйэте (1983), «Йыр» (1978) баллада^1 hэм кYп шиFырзары - FeмYмэн бетэ ижады кеYек Yк махсус eйрэнеYЗе кeгeYсе айырым бер елкэ, ^тэрелмэгэн сизэм.

ШаFирзыц ижадына баFышланFан кYЗаллаузы зур булмаFан ретроспектив йомFаклауFа та-бан борFанда шуны ла эйтергэ кэрэк: ул YЗе тасуирлаFан хэл-вакиFаларзыц гэбиFЭгенэ, ру-хына кулай килеYсе поэтик формалар, шиFри саралар, ритмик моцон-кейен табыу йэhэгенэн дэ гел эзлэнеYCЭн, шуныц heзeмгэhендэ уцышлы асыш-габышгарFа юлыFыусан новатор эзип тэ.

Ул башкорт халык ижадыныц кобайыр кеYек классик елгелэренэн алып, М. Акмулла, Ш. Бабич, М. Еафури, М. БуранFOлов hэм хэзерге заман шаFирзарыныц поэтик Yрнэкгэренэсэ игтибарлы булып, Б. Бикбай, Башкортостандыц халык шаFирзары Р. НиFмэги, М. Кэрим, Н. Нэжми, Р. Гарипов традицияларын яцы бейеклеккэ кYгэреп, бары тик YЗенэ генэ хас образлылык, стиль, форма терлелеге йэhэтенэн YSгереYЗЭ арымай-талмай эшлэй.

ШаFирзыц йэнэ бер мehим сифатына тукта-лайык: YЗ ижадына ЮFары талапсанлык менэн карарFа, язFандарын тэнкит ^злегенэн Yткэрергэ лэ батырлыFы етеYе; бYтэн кеше тураhында hYЗ эйтерзэн алда, иц тэYЗЭ YЗецэ караш ташларFа йерьэт итеYе:

Мин ашыктым.

Ер§ец барлык йэмен Мин курмэксе булдым.

Йврэгемэ Бвтврмэксе булдым Ыгщырът. Ярыр бура§наны ашыгыу§ан Уткелэнем бары сыщырып.

1976.

Тел осомда сак-сак тотканымда Кай берэугэ рэнйеу hY§емде, Ишетэмен ^целем вндэшкэнен: - У§ецде бел mэY§э, Y$ецде!.. Мин фэрештэ тYгел. Кылгандарым Булыр хата, булыр сауаплы. Ни булhа ла булыр! Тик улар§ыц БарыЛы всвн Y§ем яуаплы.

1986.

Рауил Бикбаевта Ты^ан ил тоЙFоhо, туFан УралFа мехэббэт хисе, ил менэн йэн берлеге, Fэзиз ты^ан якка илаИи бирелгэнлек ижадыныц эле башланып кына торFан осоронда ук ер-яцы табыштарза, нескэ кылдарза я^ыраны:

Донъя бигерэк сэйер, Бына мин дэ

Эйлэнермен бер сак ту§анга. Эллэ ницэ о§ак карап торгом Елдэр ту§ан йотоп у§ганга. Елдэр!

Ье§гэ минец Yтенес бар, Тыцламайса уны Ymмэге§: Мине, зинhар, ту§ан квйвнсэ лэ Уралымдан алып китмэге§!

1962.

Р. Бикбаевтыц XXI быуат башында язFан поэмаларыныц береhе «Хазина» тип атала. Лиро-эпик пландаFы был эдэр З. ИсмэFилев исемендэге Эфе дэYлэт сэетэт институты студенттары та-рафынан зур сэхнэнэн «шиFри театр» буларак та я^ыраны (куйыусыhы профессор Т.Д. Бабичева), Башкортостан «Китап» нэшриэтендэ «БYлэккэ - китап» сувенир серияhында бадылып сыкты [2].

Быта тиклем без Удэргэн ырыуыныц шиFри калыпка hалынFан шэжэрэhен [3, 81-87-се бб.] белэ инек. Ул шэжэрэ ырыузыц атаклы бейзэрен, куренекле шэхестэрен исемлэп, сылбырзыц быуын-дары кеYек берэм-берэм тезеп кенэ биргэн, йэFни шиFри калыпка hалынFан генеалогиянан Fибэрэт.

Э бына башкорт шотриэтендэ шэжэрэбезгэ баFышланFан зур кYлэмле поэтик эдэрзец -поэма hынлы поэманыц булFаны юк ине эле. Был тэцгэлдэ лэ халык шаFиры YЗенец халык-санлыFын, ил Fэмдэре менэн, миллэтебеззец килэсэк язмышын каЙFыртып йэшэYен ырыу шэжэрэhен hаклау зарурлыFы eлгeheндэ берен-се булып оран hалды.

Поэмала бер нэдел шэжэрэhе аша баштсорт тарихын бэйэн итэ автор. Эммэ поэма ырыу шэ-жэрэhе хатсында гына тYгел. Шэжэрэ тирэhенэ фе-кер тейнэп, шагир йэшэйешебез, тыуган еребез, бегенге хэлебез хатсында эсенеп тэ, hызланып та, яр^т hэм уйланып hY3 йеретэ. Был уйланыуза-ры уныц Yткер публицистик стилдэ лэ, шиг-ри аЬэцгэ нигезлэнгэн тсобайыр кейендэ лэ бара.

Шэжэрэ - ырыу агасы. Э агас тыуган ерендэ генэ кесле, нэдел-нэсэпле, югалтыузарга бирешмэй йэшэй, йэш быуынды Ygтерэ. Э ерhез кем ул кеше? Бер кем дэ тYгел, ни бары тсамгатс тсына.

Купме яу§ы ецеп, hаклап калган Ереб姧е hаклап калмаhак, Иген сэсер, урыр-Иугыр тYгел, Бадып торор ерец калмаhа, Ни мэгэнэ б姧ец орандар§ан, Кулдан китhэ изге хокуктар? Ер булмаhа, юлыц булырмы ни? Кенец бетер, барыр юл юкта...

Эдэрзец поэтик тутсыма^1 бик тыгыз за, терле-терле алым Yлсэмдэр менэн дэ терлэнеп бара, урыны-урыны менэн яр^1у за, тсасау менэн hутстсандай кидкен дэ тед ала:

Яцы урыд илде талай, акса hуга яцы татар, Идке башкорт курай тарта, йырлай, бейей, моц тарата.

Идке башкорт идереп ята, Яцы башкорт ерен hата...

ЛексикаИы хатсында бер ике hY3. Хермэтле автор Y3 фекерен утсыусыга анытс, теYЭл еткереY матссатында халытс-ара терминдарзы ла, урыд лексикаhын да киц файзалана: миллиардер, доллар, пиар, маскарад, лимузин, супермен, меценат, хрущевка, цитата, закон, гибрид, манзара, кабала, ям ^б. Эммэ был сит телдэн ингэн hY33эрзец кYбеhен шагир контекста шул тиклем одта файзалана, уныц шул hY33эргэ табылган рифма-лары баштсортса мэгэнэгэ hис зыян килтермэй, фекерзе кесэйтэ генэ:

Нисэ йылдар котора маскарад! Шул байлыкты урлап, Рэсэй буйлап, Миллиардер§ар Yрсей! Мэсхэрэ! Йэки:

Лаф ораЫщ:

- Мин бит - супермен!

Илдец канын имгэн имгэкИец бит,

hай, супермен, имеш! -

Ку:§гэ тешкэн бер CYп,

СYп ир hин!

Бына тагы:

Карайым да купме миллэттэшкэ Ку§ем тугел, куцелем шэмэрэ. Ьейлэшэлэр йэштэр гибрид телдэ, Купме ырыу§ыц зат агасына Ялгана бит гибрид шэжэрэ.

Шуны билдэлэргэ кэрэк: быга тиклем шигриэттэ тYгел, FвмYмэн, эзэбиэттэ бындай hYЗбэйлэнеш буетаны ла, ■KyrnaHbrnFaHbi ла ютс ине. Был бик отошло табыш: гибрид шэжэрэ, йэFни яhалма (искусственный), барлытстса кил-терелгэн, вçтэп, ялFап, тсушып ебэрелгэн ят ба-уыр. Борондан килгэн баштсорттоц саф генофон-дына, йэFни зат-ырыу аFасына, ^пме ят ботатстар ялFап, вçтэп тсуйыла! Гибрид шэжэрэ барлытстса килэ. Fибрэт шэжэрэ т^эц дэ була хатта.

ШаFирзыц кYп уйланыузары араЬында мине иц нытс борсоFаны <^Yre баштсорт» менэн <Лу^ы баштсорт» хатсындаFы философия^1 бyлFандыр.

Боронго моц менэн бергэ урелеп, ТулЫт йортка яцы шатлыктар, Тэуге башкорттар§ы юллау кэрэк, -Тик булмаЫт hy^bi башкорттар! -ти поэмала Азат - Юлдаш тсарттыц ейэне. Быныц менэн бвтэбез зэ ризалыр, моFайын: ер йвзвндэ кэмеYгэ бармайытс, бер тсасан да hyцFы баштсорттса тороп тсалмайытс.

Картатай менэн ейэндец эцгэмэлэшеYен йомFатслап тсyЙFандай авторзыц Y3 исеменэн hыFымтаhы урынлы. Замандаштарыныц Yткэн тарихыбыззы онотоуы, hанFа hyтсмаyы менэн бер тсатарза халтсыбыззыц килэсэге - баштсорт язмышы - ныFыратс борсой шаFирзы: Куцелем тынгы бирмэй, Ка§алгандай йэнгэ бер сей: Мине тэуге башкорттан да Ьуцгы башкорт ныгырак борсой. Шэжэрэбе§ тамыры тэрэн, Шыйыгайма^т тармактары. Ботактарын ботарларга Э§ер залим бармактары...

ШаFир фекер ебен аль^тсаратс, Yргэрэк hy^ -ул бвгвн Y!^ алып барFан сэйэсэтте урап Yтэ алмай, свнки бвгвнгв сэйэсэт - «атсылы алмашынFан юлбашсылар» тсулында Yлемесле кYÇЭк менэн бер:

Фармандары яцы имгэктец Башка кyçэк булды. Тотош илде

Иçhе§ итте, ацын имгэтте...

ШаFир укыусы иFтибарын кeнYЗЭк мэсьэлэгэ бора:

Кыдкаргандай хокугыбы§, Тарайгандан-тарая ер. Илдец тоткаЫг булырлык А§айгандан-а§ая ир...

Тарихыбы§ горур, бвйвк,

Купме я§ма, купме эйтмэ, -

Башкортостан!

Ьин - кэгбэмде,

Ьин - кэлгэмде какшатма^т

Ил таркатыр сэйэсэттэр!

Был урында (хэйер, был урында Fына тYгел, э тотош поэмаИы менэн) сэйэсмэн булыузан бигерэк, иц ЭYЭл ШаFир буларак, халык трибуны буларак сы^ыш яhай ир-узаман.

Ниндэй илде hэлэк итеYЗЭн дэ бер ниндэй Зэ hабак алмаFан юлбашсыларзыц бегенге Fэмhезлеге, вайымhызлыFы йэнэ аптырата ша-Fирзы:

КYпме кур§е халык. Ауыр§а ла Ауманы ил. Булды гел татыу. Йэннэт еребе§гэ ябырыла Кащан яцы афэт -Ер hаmыу?

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

hуFыш йэ йот булмаFан имен кендэрзэ лэ купме хэтэр ЮFалтыузар аша табылFан йэшэY тигэн был бэхет, именме hуц эле кендэребез?

Тезегэн ырыу шэжэрэhендэ теркэлгэн улы менэн киленен ЮFалткан, азак ейэненэн дэ язFан Юлдаш бер YЗе тороп калFас, hуцFы кыпсакка (hуцFы башкортка) ишара тYгелме поэманыц был финалы?

Бвгвн мецэр-мецэр башкорт СараЫщан Себер китэ. КYпмелэре кайтмай кире, Башкортлого йотолоп бетэ...

Узен башкортмон тип hанаFан hэр кемде уй-ландырмай калырмы икэн был юлдар?! ^цел тешенкелегенэ бирелмэй генэ уйланырFа сакыра бит беззе халык шаFиры. Ана уныц корзашы -Юлдаш та эсе тетен аша, кYЗ йэштэре аша «бакса тулып алма тумалFанын» кYрэ.

Мэкэлэлэ Рауил Бикбаевтыц йэнэ бер hызаты - Fалим hэм тэнкитсе булыуы хакында ла эйтеп китергэ кэрэк. Уныц кYренекле башкорт шаFиры Ш. Бабичтыц катмарлы тормошо-на, фажиFЭле язмышына hэм саFыу ижадына баFышланFан монографик хезмэте, «Замандыц

шигри йылъязма^1» (1980), «Год человека» (2003; «Кеше йылы)» тип исемлэнгэн публицис-тик китаптары, башкорт поэм^ын анализлауга багышланган гилми-популяр хезмэттэре зур баhалауFа лайык.

Рауил Бикбаевтыц эзэбиэт Fилеме, эзэби тэнкит hsM эзэби-мэзэни культура влкэhендэге ижады махсус вйрэнеYгэ тэFЭЙен.

Халык шаFиры haM кYренекле Fалимдыц ижад уцыштары - барлык башкорт эзэбиэтенец, улай Fына ла тYгел, бвтэ башкорт милли hY3 сэнFЭтенец мэртэбэЬе, мецлэгэн эзэбиэт hвйвYселэребеззец, тимэк, барлык халкыбыззыц матур рухи казаныштары ла.

ШаFирзарын кYтэреп, ижадын ил-квнгэ яцFыратып, хврмэтлэй алFан халык - бэхетле халык, шотриэт байрамдары уззыра алFан ил -мэзэниэтле ил.

Башкортостандыц халык шаFиры Рауил Бикбаев Y3енец кYп яклы, куп кыллы, моцло Ьэм нурлы, тэрэн Ьэм якты ижады менэн туFан халкын, мецлэгэн шиFри йэнле укыусыларын артабан да Ьвйвндврвр, башкорт эзэбиэтен кYп миллэтле Рэсэй эзэбиэте кицлектэренэ - яцы бейеклектэргэ эйзэр эле.

Э?ЭБИЭТ

1. Гайса Хвсэйенов. Рауил Бикбаев. Тормошо Иэм ижады: монография. 9фв: Китап, 2008. 256 б.

2. Рауил Бикбаев. Хазина. Поэмалар Иэм шетыр-зар. 9фв: Китап, 2010. 152 б.

3. Башкирские шежере / сост., пер. текстов, введ. и коммент. Р.Г. Кузеева. Уфа: Башк. книж. изд-во, 1960. 305 с. (Башкорт шэжэрэлэре / твзвYсе, текстарзы тэр-жемэ итеYсе, инеш hY3ен Иэм ацлатмаларын языусы Р.Г. Кузеев. Эфв: Башкортостан китап нэшриэте, 1960. 305 б.).

REFERENCES

1. Khusainov, Gaysa. Rauil Bikbaev. Tormoshso ham izhady: monografiya [Ravil Bikbaev. His Life and Creative Activity: Monograph]. Ufa: Kitap press, 2008. 256 p. (in Bashkir).

2. Bikbaev, Ravil. Khazina. Poemalar ham shigyrôar [Treasure. Poems and Verses]. Ufa: Kitap press, 2010. 152 p. (in Bashkir).

3. Bashkirskie shezhere [The Bashkir Genealogie Trees]. Compilation, Translation, Introductory Word and explanatory Notes by R.G. Kuzeyev. Ufa: Bashkortostan Publishing House, 1960. 305 p. (in Russ.).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.