Научная статья на тему 'ПИЛЛАЧИЛИК ТАРМОҒИДА ИНТЕГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАР ВА КЛАСТЕР ЁНДАШУВИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ПИЛЛАЧИЛИК ТАРМОҒИДА ИНТЕГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАР ВА КЛАСТЕР ЁНДАШУВИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глобаллашув / таркибий ўзгаришлар / интграция / кластер / бош ташкилот / рақобатбардошлик / стандартлар / сифат кўрсаткичлари

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Бахриддинов Асрор Рахматович

Илмий мақолада пиллачилик тармоғида амалга оширилаётган интеграцион жараёнлар қисқача таҳлил этилиб тармоқда интеграцион тузилмалар фаолиятини ривожлантириш зарурати илмий ва амалий жиҳатдан асослангани ҳолда муаллиф томонидан “ипакчилик” кластерлари фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантириш бўйича тегишли таклиф ва тавсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПИЛЛАЧИЛИК ТАРМОҒИДА ИНТЕГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАР ВА КЛАСТЕР ЁНДАШУВИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ПИЛЛАЧИЛИК ТАРМОГИДА ИНТЕГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАР ВА КЛАСТЕР ЁНДАШУВИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Бахриддинов Асрор Рахматович.

СДВМЧБУ. Тошкент филиали "Иктисодиёт, бухгалтерия хисоби ва аудит" кафедраси

катта укитувчиси. https://doi.org/10.5281/zenodo.11518192

Аннотация. Илмий мацолада пиллачилик тармотда амалга оширилаётган интеграцион жараёнлар цисцача таулил этилиб тармоцда интеграцион тузилмалар фаолиятини ривожлантириш зарурати илмий ва амалий жиуатдан асослангани уолда муаллиф томонидан "ипакчилик" кластерлари фаолиятини ташкил этиш ва ривожлантириш буйича тегишли таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: глобаллашув, таркибий узгаришлар, интграция, кластер, бош ташкилот, рацобатбардошлик, стандартлар, сифат курсаткичлари.

Abstract. the integration processes implemented in the network should stimulate the development of the activities of integration structures in the network, as well as contribute to the development of the activities of clusters of "IT technologies ". Sugg estions and recommendations were given regarding the development of events.

Keywords: globalization, targeting, integration, clustering, free access, rationality, standards, quality.

Иктисодиётнинг глабаллашуви шароитида дунёнинг ривожланган мамлакатларида ипакчилик махсулотларига булган талаб доимий равишда усиб бориши кузатилмокда. Бу холат мамлакатимиз ипакчилик тармогини интеграцион ривожлантириш асосида таркибий узгаришларни амалга ошириш, пилла ва ипак махсулотларини ишлаб чикариш ва сифат курсаткичларини яхшилаш, соха корхоналарининг ички ва ташки бозордаги ракобатбардошлигини таъминлашга каратилган чора-тадбирларини амалга оширишни такозо этади.

Мустакиллик йилларида ипакчилик тармогини ислох килиш, таркибий узгаришларни амалга ошириш, пилла ва ипак махсулотлари ишлаб чикариш ва иктисодий самарадорлигини ошириш буйича Республика рахбарияти тегишли вазирлик ва давлат идоралари томонидан кенг камровли чора-тадбирлар ишлаб чикилиб боскичма-боскич равишда амалга ошириб келинмокда. Лекин бу тадбирларнинг комплекс характерда булмаганлиги ва уларнинг жойларда бажарилиши устидан зарурий даражадаги мониторинг урнатилмаганлиги, колаверса ипакчилик тармоги шу жумладан пилла хом ашёси етиштириш масалаларига жойларда иккинчи даражали тармок сифатида каралганлиги окибатида кутилган натижаларга эришилмади. Мамлакатимизда пиллачиликни ривожлантириш буйича кабул килинган хукукий-меъёрий хужжатлар, ижросини таъминлаш буйича амалга оширилган чора-тадбирлар, пиллачилик тармогини бошкариш, унинг моддий-техника таъминотига масъул булган ташкилотлар, бевосита пилла етиштириш хамда уни кайта ишлаш корхоналари доирасида олиб борилган ислохотлар натижасида пиллачилик тармоги ишлаб чикариш иктисодий курсаткичларида маълум маънода "ижобий" узгаришлар юз берган булсада, бундай ижобий узгаришлар асосан ишлаб чикариш яъни натурал курсаткичларнинг усиши билан изохланди. Асосий талаб

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

пилла ва ипак махсулотларининг сифат курсаткичларини миллий ва халкаро стандартлар талабига етказиш, корхона ва ташкилотларнинг иктисодий-молиявий баркарорлигига эришиш, тармокнинг ракобатбардошлик даражасини кутариш, ички ва ташки бозорлардаги узбек ипаги мавкеини юксалтириш каби масалала тулик хал этилмади.

Шу жихатдан республика пиллачилик тармогида юзага келган холат ва тармокдаги катта салохият ва имкониятларидан келиб чиккан холда мамлакатимиз Президенти томонидан 2017 йил 29 мартда "Узбекипаксаноат" уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-2856-сонли карори кабул килингани тармокни тубдан ислох килиш ва ривожлантиришда мухим ахамиятга эга булди.

Таъкидлаш лозимки, мазкур уюшма ташкил этилгунга кадар, яъни, кейинги ун йилликларда республикамизда пилла етиштириш буйича микдор жихатдан усиш курсаткичларига эришилган булсада баркарор характерга эга деб булмади. Шу билан бирга ишлаб чикариш курсаткичлари микдор жихатидан ортиб бориши унинг сифат курсаткичлари билан хамоханг равишда юз бермади. Пилла етиштирувчи дехкон ва фермер хужаликлари ва касаначилар томонидан ишлаб чикариш ва бир кути ипак куртидан олаётган пилла хосилдорлиги курсаткичларида микдорий усиш кузатилсада пилла хомашёси сифати саноат корхоналари талабларига тулик жавоб бермаганлиги сабабли улар фаолиятининг ишлаб чикариш ва иктисодий самарадорлигига салбий таъсир утказди.

^айд этилган холатлар республикамизнинг ипакчилик тармогидаги мавжуд ишлаб чикариш салохияти ва табиий-иклим шароитларидан окилона хамда самарали фойдаланиш, иктисодиётдаги таркибий узгаришлар шароитида пилла хомашёси етиштириш ва кайта ишалаш тармоклари уртасида тармокнинг узига хос хусусиятларидан келиб чиккан холда интеграцион муносабатларни ривожлантиришнинг назарий ва амалий асосларини ишлаб чикиш, дунё тажрибасида синовдан утган самарали интеграцион муносабатларни (тузилмаларни) ривожлантириш, буйича илмий ва амалий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш заруратини юзага келтиради.

Чунки кишлок хужалиги корхоналари ва кайта ишловчи саноат уртасидаги интеграцион уйгунлик махсулот ишлаб чикариш ва хизматлар курсатиш борасидаги фаолиятлар доирасида ягона максадни кузлайди, яъни хар бир бугин тайёр махсулот етиштириш ва уни юкори бахода сотиш хисобига купрок даромад олишдан манфаатдор булади. Ушбу интеграция жараёнига савдо, кишлок хужалиги учун ишлаб чикариш воситалари ишлаб чикариш, илм-фан ва бошка хизмат курсатиш сохалари хам киради. Ипакчилик тармоги корхонларида хам интеграция саноат ва кишлок хужалиги уртасидаги муносабатларнинг тизими узвий богликлигини таъмин этиш учун кулай шарт-шароитларни яратиб беради. Интеграция жараёнига жалб этилган корхоналар махсулотларни ишлаб чикариш, тайёрлаш, саклаш, кайта ишлаш ва сотиш билан шугулланадилар.

Юкорида кайд этилганидек республикамиз ипакчилик тармогида катта имкониятлардан самарали фойдаланиш, тармокни интеграцион ривожлантириш ва экспорт салохиятини ошириш, жахон бозорида ипакчилик махсулотларимиз ассортиментини купайтириш ва уларнинг ракобатдошлигини оширишда Узбекистон Республикаси Президентиниг 2017 йил 29 март "Узбекипаксаноат" уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-2856-сон карори ижросини таъминлаш максадида 2017 йил 11-августда Узбекистон республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан кабул килинган " 2017-2021 йилларда пиллачилик тармогини комплекс ривожлантириш чора-тадбирлари

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

дастури тугрисида"ги 616-сонли карори хам пиллачилик тармогини янада ривожлантиришда мухим ахамиятга эга булмокда.

Бу уз навбатида республикамизда пилла ва ипак махсулотлари устун ривожланган худудларида хозирги кунда жахон ва ривожланган хорижий давлатларда кенг ва мувоффаккиятли амал килиниб келинаётган яъни агросаноат интеграциясини бирмунча такомиллашган шакли булмиш "кластерли ёндашув" ни куллаш заруратини келтириб чикаради. Тугри бугунги кунда республикамизнинг аграр соха тармокларида агросаноат кластерларини ташкил этиш ва ривожлантириш давлатимизда юритилаётган аграр сиёсатнинг асосий йуналишларидан бири хисобланади. Лекин мухтарам Президентимиз кайта-кайта таъкидлаганларидек бу масалага шошколоклик ёки яна бир "компаниябозлик" тадбири сифатида эмас аграр соха тармоклари ва худудларнинг узига хос булган хусусиятларидан келиб чиккан холда ёндашиш лозимлигини уктирмокдалар. Шу жихатдан ипакчилик тармогида кластерларни ташкил этишда пилла хом ашёси етиштириш ва ипак махсулотларини ишлаб чикариш тизими узига хос хусусиятларга эга эканлиги, яъни, етиштирилган пилла хом ашёси тулик кайта ишлашга мухтожлиги, уларнинг истеъмолчига етиб боргунича бир неча боскичдан утиши, яъни, тайёрлаш, кайта ишлаш, ташиш ва сотиш жараёнида олинадиган соф фойданинг асосий кисми оралик бугинларида колиб кетиши махсулот ишлаб чикарувчи - фермер, дехкон хужаликлари ва касаначиларнинг моддий манфаатларининг пасайишига олиб келиши, бу эса, уз навбатида, махсулот сифатини яхшиланиши, мехнат унумдорлигининг усиши хамда тармок корхоналарида ишлаб чикариш иктисодий самарадорлигининг юксалишига салбий таъсир курсатиши мумкин булган жихатларни хисобга олган холда ёндашишни такозо этади.

Чунки агросаноат ишлаб чикариш тизимида кайта ишловчи корхоналар фаолияти кишлок хужалигида етиштирилаётган махсулотлар сифат курсаткичларига, саноат махсулоти сифати эса куп жихатдан ишлов берилаётган хом ашёнинг сифатига боглик булади. Шу боисдан хам кайта ишловчи корхоналар фаолиятининг узлуксизлигини таъминловчи хом ашё етказиб берувчилар билан мустахкам алока богламай туриб муваффакиятли равишда ишлай олмаслиги интеграцион муносабатларнинг бозор шароитида мухим ахамиятга эгалигидан далолатдир.

Зеро ижтимоий-иктисодий тараккиёт доим харакатда булишлиги конунияти республикамиз кишлок хужалиги тармоги корхоналари иктисодиётини ривожлантириш йуналишида олиб борилаётган илмий тадкикот ишларининг тадрижий ривожланиши жараёнларида хам кузатилмокда. Бунда кластер ёндашуви асосида ташкил этаётган минтака ва худудлар иктисодий ривожланишда олдинги уринларга чикиб олмокдалар. Иктисодий ривожланишнинг кластер усулидан фойдаланмаётган, яъни анъанавий ёндашувни куллаётган худудлар эса сезиларли натижаларга эриша олмаяпти ва иккинчи даражали худудларга айланмокдалар.

Кластерларни ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини йулга куйиш биринчи навбатда куйидаги шартларни бажарилишини талаб килади: номарказлаштириш ва демократик тамойилларга амал килиш; ракобат мухитини таъминлаш максадида саноатни ривожлантиришга асосий эътибор каратиш; глобал характердаги стратегияларни ишлаб чикиш, ташки иктисодий фаолиятни ривожлантириш; бошкарув тизимини тармок бошкаруви тизимига утишни кузда тутувчи бошкарув объектларни шакллантиришни кузда тутади.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Шу жихатдан республикада худудий ипак махсулотлари ишлаб чикариш кластерларини куйидаги мазмун ва таркибда ташкил этилишини тавсия этамиз. (1-расм.) Бунда ипакчилик кластерининг бош ташкилоти сифатида мазкур худудда (вилоят, туман) жойлашган йирик ва зарурий салохиятга эга булган ипакчилик саноати корхонаси булиши таклиф этилади. Шунингдек кластер таркибига кирадиган пилла хомашёси етиштириш, уругчилик ва кайта ишлаш корхоналари (тадбиркорик субъектлари) кооперация асосида бирлашган холатда кириши максадга мувофик булади.

Ипакчилик кластерини ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш инфратузилмалари бевосита "Узбекипаксаноат" уюшмаси тизимига киритилган илмий-тадкикот муассасалари, таъминот ва хизмат курсатиш тузилмалари хамда уларнинг худудий булинмалари томонидан амалга оширилиши лозим булади.

Таклиф этилаётган "Ипакчилик" кластери фаолияти Рспубликамизда амалда булган конун ва меъёрий хужжатлар, ушбу максадларда ташкил этилган давлат органлари хамда "Узипаксаноат" уюшмаси томонидан мувофиклаштириб борилади.

Тавсия этилаётган ипакчилик кластерининг таркибий тузилишидан куришимиз мумкинки бу жараён юкорида кайд этилганидек бевосита Вазирлар Махкамаси кошидаги "Давлат кластер сиёсати ва мониторинг" маркази, "Узипаксаноат" уюшмаси, Республикамизда давлат аграр сиёсатини юритиш ваколатига эга булган ^ишлок хужалиги вазирлигининг бевосита иштирокида амалга оширилади.

Ипакчилик кластерининг бош ташкилоти сифатида мазкур худудда (вилоят, туман) жойлашган йирик ва зарурий салохиятга эга булган ипакчилик саноати корхонаси булиши таклиф этилади. Шунингдек кластер таркибига кирадиган пилла хомашёси етиштириш, уругчилик ва кайта ишлаш корхоналари (тадбиркорик субъектлари) кооперация асосида бирлашган холатда кириши максадга мувофик булади.

Ипакчилик кластерини ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш инфратузилмалари бевосита "Узбекипаксаноат" уюшмаси тизимига киритилган илмий ва олий таълим муассасалари, таъминот ва хизмат курсатиш булинмалари хамда уларнинг худудий булинмалари томонидан амалга оширилиши лозим булади.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

1-расм. Худудий ипакчилик кластерининг таклиф этилаётган ташкилий

бошкарув тузилмаси

eeo

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. 1.Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 29 мартдаги "Узбекипаксаноат" уюшмаси фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисидаги П^-2856-сонли карори.

2. Узбекистон республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан кабул килинган "2017-2021 йилларда пиллачилик тармогини комплекс ривожлантириш чора-тадбирлари дастури тугрисида" ги 2017 йил 11 -августдаги 616-сонли карори

3. Фармонов Т.Х. "Фермер хужаликларини ривожлантириш истикболлари".- Монография Т.: «Янги аср авлоди», 2004.

4. Олимжонов О. "Фермер фаолиятининг хукукий ва молиявий асослари". Тошкент. 2005.

5. У. Нигмаджанов "Проблемы трансформации и функционирования АПК Узбекистана в переходной период к рыночной эканомики" Автореферат на сиоиск. Д.э.н. Ташкент. :Уз НИИРР.2002.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.