CC BY
6оригинален научен труд УДК: 821.163.42-31.09
ПЕРСПЕКТИВАТА НА ПРЕМЕСТЕНОСТА ВО MY3EJ НА БЕЗУСЛОВНОТО ПРЕДАВАВ И ВО МИНИСТЕРСТВО НА БОЛКАТА ОД ДУБРАВКА УГРЕШИК
Гоце Смилевски
Институт за македонска литература, Скоп]е, Македонка
Keywords: Dubravka Ugresic, loss, homeland, language, identity, culture, dislocation, exile.
Summary: In his essay Reflections on Exile, Edward Said points that, while "most people are principally aware of one culture, one setting, one home; exiles are aware of at least two, and this plurality of vision gives rise to an awareness of simultaneous dimensions, an awareness that - to borrow a phrase from music - in contrapuntal". This text examines this contrapuntal awareness of the characters from the novels The Museum of Unconditional Surrender and Ministry of Pain by Dubravka Ugresic.
Клучни зборови: Дубравка УгрешиК, загуба, идентитет, култура, дислокацща, егзил
Резиме: Во сворт ecej „Рефлексии за егзилот", Едвард Саид поентира дека, „додека повекето луге вообичаено се свесни за една култура, еден контекст, еден дом; егзилантите се свесни барем за два, и оваа плуралност на визщата дава поттик за свесност за симултани димензии, свесност ко]а - да поза]миме фраза од музиката - е контрапунктна". Ово] текст ]а проучува таа контрапунктна свесност на ликовите од романите Музеj на безусловното предавапе и Министерство на болката од Дубравка Угрешик.
„Знаете, тука сите ние на нещ начин сме слични, сите нешто бараме, како нешто да сме изгубиле", и вели госпога Кира на нараторката во првиот дел од Музе] на безусловното предавапе, а чувството на загуба е присутно и пред тоа, уште од самиот почеток на романот, од мигот кога нараторката сво]ата соба ]а нарекува „моето привремено егзилантско престсуувалиште" (Угрешик,2002:15,11). Говоре]ки за загубата и процесот на жалеае во Жалепе и меланхоли]а, Зигмунд Фро_|д го дефинира жалеаето како реакцща на загубата на сакано суштество, татковина, слобода, идеал. „Ка] некои луге," вели Фро_|д, „за кои ние консеквентно претпоставуваме дека имаат патолош-
ки склоности, нaместо жялеае се поjaвyвa мелaнхолиja", и потенцирa декa ияко и сaмото жялеае предизвикyвa „сериозни девщяции во однос нa нормaлното однесувяае", тоa не претстaвyвa ^толоши состоjбa нa коja би и бил потребен и медицински третмaн. Мелянхо-лиjaтa кaко глявни кaрaктеристики ги имa „особено болнaтa депре-сивност, престaнокот ня интересот зя нaдворешниот свет, зaгyбaтa ня способносга дя се .шуби, инхибицщятя ня сите яктивности и нaмaлyвaftе ня чувството зя себе до степен кога се изрязувя низ себе-обвинувяае и себепонижувяае, кое се интензивиря до себеизмямувя-ае декя се очекувя кязня". Жялеаето ги имя сите овие кaрaктеристики, освен едня - raj него „пореметувяаето ня себепочитувяаето е отсутно" (Фро]д,2006:310-311). Во текот ня процесот ня жялеаето, яктивиряно е опсесивно присекaвaftе, преку кое ожялостениот го оживувя во сво]ятя психя постоеаето ня изгубениот об]ект зaменyвajки го реялното отсуство со имягинярно присуство. Преку вяквото оживувяае ня другиот во своите сеЕявям, ожялостениот се стреми дя си го повряти ошу дел од себеси юу бил проектирян ня изгубениот друг, со цел одново дя се конституиря сво]ятя престявя зя себе, кяко зя комплетно и явтономно суштество со кохерентен идентитет.
Об]яснувя]ки го сопствениот губиток, няряторкятя ня My3ejom на безусловното предавате вели: „Ja имяв изгубено тятковинятя. Cè уште не успеяв дя се ^викн^ ня зягубятя, ниту ня фяктот декя добив истя, но рязличня. 3a сямо едня годиня, го зягубив домот, прщятелите, ряботятя, можносга дя се врятям няскоро, но и желбятя дя се врятям. Cè ня сè, предолга пригазня зя дя биде ряскяжяня туга. Ha полни четириесет и пет години, се ня_|дов во светот со торбя во raja бея моите наjнеопходни работи, токму кяко светот дя е зясолниште" (Угрешик, 2002:144). Егзилот, сямиот по себе, е зягубя; едня од оние големи зягуби што ги вбро]увя Фро_|д мегу предизвикувячите ня жялеаето е зягубятя ня тятковинятя. Отгаму и инсистиряаето ня Азяде Се]хян сите деля кои го темятизиряят преместувяаето, зяминувяаето дя се живее другаде, дя бидят рязгледувяни, мегудругото, и во контекстот ня психологи)ата на загубата (Се]хян,2001:13).
Егзилот, тяя, кяко што Сяид ja нярекувя, ненядоместливя зягубя, тяя неизлечливя пукнятиня мегу „оно] ко] зяминял дя живее другаде и неговиот вистински дом, тяя осякятувячкя тяга ня отугувяаето, тяя зягубя ня нешто што зясекогаш е осгавено зяд себе, е оня што поск^но ке ги поткопувя придобивките ня егзилянтот" (Сяид, 2001:173). Губиток од ко] егзилянтот не може дя се отгаже, зятоя што
вракаае на изгубеното не може да има, затоа што нема вракаае, затоа што вракааето би значело пристигнуваае во татковина поинаква од онаа од ко]а егзилантот заминал. Загуба растргната мегу опседнатоста со помислата за вракааето дома, и себеуверувааето дека „вракааето дома воопшто и не се поставува како прашаае" (исто, 179). За ваквата растргнатост зборува и нараторката на Музе^т на безусловното предавапе: „За само една година, го загубив домот, прщателите, работата, можноста да се вратам наскоро, но и желбата да се вратам" (Угрешик,2002:144). Не]зиниот куфер, во ко] ке се на]дат само не]зините на]неопходни нешта, при заминувааето во егзил, ке биде едно од оние пресликувааа со судбината на маната, во ово] случа] - со не]зиното заминуваае од сво]ата татковина, Бугарща. Содржината ко]а нараторката ке ]а има во сво]от куфер при заминувааето од сво]ата татковина, ке бидат не]зините наjнеопходни нешта, куферот ко] ке го носи со себе маната заминува]ки од сво]ата татковина - со не]зиното на]големо богатсво: „На]големо богатство на мама беа книгите, оние што во куферот полн со ]аболчиаа ги донела со себе" (исто: 82). Зборот куфер ке се на]де и во самиот наслов на поглав]ето кое зборува за ма]киното преместуваае на сво]ата егзистенцща од една зем]а во друга: Куфер полн со jаболчипа. Подоцна, во романот, нараторката ке му се врати на куферот, наведува]ки дека то] не е вообичаена метафорична замена за зборот егзил: „Единственото нешто што денес го поседувам, е куферот. Куферот не го користам како вообичаена метафорична замена на зборот егзил. Куферот, имено, е мо]ата единствена реалност. Дури ниту печатите, кои се намножща на страниците на мо]от пасош, не ме уверуваат доволно во реалноста на моите патувааа. Да, куферот е мо]ата единствена цврста точка. Сето останато го сонувам или сето останато ме сонува мене, нешто што стана сеедно" (исто:197). Куферот, како што инсистира нараторката, не е вообичаена метафорична замена за зборот егзил; не е само тоа, но е и тоа. То] е во извесна смисла метонимща на сите нешта загубени со егзилот, и се по]авува на местото на сите отсутни нешта1. Багажот сместен во куферот ко] ке биде метонимща и за отсутните нешта, и за самиот егзил, на моменти на нараторката ке и се чини „претежок", а
1 Оттаму и нежноста со ко)а авторката говори за куферот, во есе]от со истоимениот наслов, од книгата Никого нема дома: „на]интимната страна на егзилот е поврзана со куферот. (...) Ги наблудувам со нежност: тие се моите единствени постсуани придружници, единствени сведоци на моите патешествща. Куферите патуваат, ги сечат границите, се вселуваат и се иселуваат со мене" (Угрешик,2005 а:20).
другпят „бесрямно лесен": чувствятя поврзяни со зшинувя^ето, со губитокот ня домот и тятковинятя, со неизвесносга ня животот во егзил, зявисят од „моменгалното рясположение".
Осврнувя]ки се ня зягубятя, няряторкятя вели: „нясто]увяв сво]ятя зягубя дя ja мерям ня нещя зямисленя општя вяга, тоя, можеше дя биде утешително. Европя, имено, беше полня со тякви кяко мене. Нясекяде срекaвaв мои соняродници, Босянци, Хрвяти, Срби. Няшите прикязни бея рязлични, a некяко сите се сведувяя ня исто" (исто:144). Со синтярмятя нашата приказна няряторкятя ги ознячувя прикязните ня оние што ja преместиле сво]ятя егзистенци]я од едня во друга зем]я, кяко егзилaнти, ексштрщяти, емигрэнти, бегалци - оттяму и сите тие прикязни се, не сямо со тоя кяко се одвивяят нядвор од тятковинятя туку и во однос ня сямятя причиня зя зяминувяаето, рязлични, a сепяк - се сведувяят ня исто, зятоя што сите тие се прикязни зя зaгyбaтa. Оттяму и приврзяностя ня Буби од Myзеj на безусловното предавате, кяко и ня Taiba Луцик од Mинистерство на болката, кон сите оние што ке ги именувяят кяко наши. Во тяя груш ня наши во Mинистерство на болката ке спягяят и студентите ня Taia Луцик, но и уличните музичяри („Ти, мя, няшя ли си?", ja пряшувя едниот од нив; „Hama сум", одговяря тяя (Угрешик,2005:181)). Професоркятя Луцик со присво^ятя зяменкя „няш" ке го обележи и целокупниот културен идентитет ня веке рaспaднaтaтa тятковиня - „няшиот имягинярен музе] ня ]угословенското секо_|днев]е" (исто:237), кяко што и ]язикот секогаш е - „нamински". Во Myзеj на безусловното предавате няряторкятя ке констятиря декя и оние што се чувствувяле кяко свои, блиски едни ня други, се поделиле, но тaквaтa поделбя не постои мегу оние што ги срейявя нядвор од некогaшнaтa тятковиня - живееаето другаде ja брише грaницaтa ня поделбятя, што е силно изрязено преку зяпознявяаето ня некогашните соняродници ня Густяв Мя]ер Але, кога сите ги зафака неочекувана топлина, како да се на детски роденден: „Се смееме без причиня, се зaгледyвaме еден во друг, се душкяме, рядосно мявтяме со опяшкятя. А тогаш, одедняш нè опфякя тяга, тяж^е во место, ги спуштяме рямениците, кимнувяме со глявите, кяко ня погреб" (исто:234). Одненядежното поjaвyвaftе ня тягата и споредбятя raja ja пряви няряторкятя, декя гестот ня кимнувяаето со глявите изгледя кяко ня погреб, го преместувя якцентот од блискостя мегу оние што се наши, кои делят зяеднички општествен контекст, ня тоя декя стянувя збор зя бивш зяеднички општествен контекст, ня губитокот.
Животните приказни на оние што ja преместиле сво]ата егзистен-цща од едно на друго место, кои се различни, но, во исто време, како што сугерира нараторката на Музе] на безусловното npeдaвaпe, и слични (сите се сведуваа на исто), raj Буби и raj Тааа Луцик предиз-викуваат потреба за приближуваае на тугите приказни до своjaтa, потреба да се слушне и доживее животната приказна на оние што се означени како наши. Луцик тоа го остварува преку комуникацщата со своите студенти, додека пак Буби - со некои од некогашните сонародници, кои во TOj миг, како и таа, живеат во Берлин, или на некое друго место, како егзиланти, бегалци, експатрщати... Во мегу-време, и полето на приказните кои ТаЕьа ке ги чувствува како свои, како дел од сопственото проживуваае на траумата на губитокот на татковината и преместувааето, ке се прошири надвор од границите на Jyгослaвиja, ке се прошири во временски период далеку поголем од времето во кое живее, за што ке стане свесна додека го гледа филмот на Филип Кауфман, направен според романот Нетдносливата лесно-ти]а на nocтoeпeтo од Милан Кундера: „Иако ми се чинеше дека го имам копиpajтот на ^угословенската' приказна, во TOj миг, сите приказни беа 'мои'. Плачев одвнатре, тажев над она имагинарно клопче на измешани филмски ленти кои ja носеа на себе произволната етикета Источна, Централна, Jyгoucтoчнa, онаа другата Европа... Cè се заплетка во едно, и оние милиони Руси исчезнати во сталинистич-ките логори, и оние милиони загинати во Втората светска воjнa, и оние што ги окупираа Чесите, и Чесите окупирани од Русите, и Унгарците кои беа окупирани од Русите, и Бугарите кои ги хранеа Русите, и Пол]аците и Романците, и бившите Jyгословени, тие кои, на кpajот, се окупираа самите себеси. Удирав со главата од sидот на нещ општ човечки губиток. Плачев и редев без глас, ги тажев сите по ред, како балканска тажачка и, притоа, како да ме имаат стотини од нив. & сожалив на загрепските, сараевските, белградските, будимпештан-ските, софиските, букурешките и скопските фасади кои се распагаат, се трогнав над возбудливо лошиот дизajн на пакувааето на чоколадата 'брацо и сека', довикyвajки го во секавааето, подеднакво лошиот вкус, тажев над нещ случаен фрагмент, над некоja слyчajнa мелодиja коja зasвони во моето уво, над некое лице кое за миг изнурка од темнината, над неюу звук, тон, стих, слоган, мирис, над неюуа глетка" (Угрешик, 2005, 220-221). Caмите животни приказни се местото на кое се навракаат оние што живеат другаде. ^кавамта на нив се место во психата кое го оживува изгубеното место во просторот. Чувството на
загуба кое следи по заминувааето од татковината предизвикува опсесивно присекаваае, навракаае на минатото кое се доживува како загубено, заради загубениот континуитет. На то] начин, низ тоа оживуваае преку присекавааето на она што е загубено, се заменува реалното отсуство на татковината и целиот контекст поврзан со неа, сите релации кои биле од важност и кои се прекинати со замину-вааето; на местото на загубата се по]авува имагинарното присуство на настаните кои меморщата ги оживува. Во Министерство на болката, нараторката го споменува „синдромот на фантомски екстремитет", предизвикан од неповратниот губиток поврзан со преместувааето на сво]ата егзистенцща од едно на друго место. Таа потреба за имагинар-но присуство на минатите настани низ присекавааето, како последица на соочувааето со губитокот, е присутна ка] повеке ликови во Музе^т на безусловното предавате. Архитектот Милош Б., ко] по почетокот на во]ната во Jугославиjа, живее во егзил во Амстердам, со години, на позадината од кутиите за кибрит, црта минщатурни цртежи на некои лица, предмети, нешта, куки, соништа, средби, луге, глетки од амстер-дамските улици, фрагменти, мали записи, имиаа, телефонски броеви, нацрти, идеи, спомени. Нараторката, таа негова активност, ]а нарекува водете необичен дневник, а то] самиот - своjа автобиографща. Во контекст на неговата приказна, таа ]а кажува мислата на Рилке дека „приказната за скршен живот може да биде раскажана само во дел-чиаа и фрагменти" (Угрешик,2002:108-109). Целиот роман пак, може да се согледа како обид на нараторката, од перспективата на живот во егзил, да се обиде да го состави сво]от живот како целина, како составуваае на делчиаата и фрагментите, што од аспект на потребата за надминуваае на губитокот, би можело да се сфати како потреба одново да се конструира сво]ата престава за себе како за комплетно и автономно суштество со кохерентен идентитет. Како поткрепа на ваквото сфакаае може да се наведе исказот на главниот лик дека ги намоткува конците на сопствениот живот околу две големи намотки -домот ко] веке го нема и sидот ко] израснал на местото на кое некогаш била не]зината татковина. Во истиот контекст на губитокот предизвикан од преместувааето на сопствената егзистенцща од едно на друго место, и нужноста да се раскажува сво]ата приказна, односно истата да се реконструира низ секавааето, како дел од потребата за надмину-ваае на губитокот и повторното воспоставуваае на кохерентен идентитет, може да се сфати и самиот почеток на последното поглаце, односно на Епилогот, од Министерство на болката: „Работите во
животот, понекогаш, така се заплеткуваат што останува HejacHO што било пред, а што било после, како што ни ]ас не знам ]а раскажувам ли оваа приказна за да до]дам до не]зиниот кра] или до не]зиниот почеток" (Угрешик,2005:236). За разлика од Буби, во Mysej на безусловното преадвате, ща тргнува]ки од фрагментарноста на самиот почеток, на кра]от од раскажувааето, и покра] ненадоместливиот губи-ток ко] го остава егзилот, остава впечаток дека токму со раскажува-аето создава свет целосен како ]а]це, токму каква што била не]зината иде]а за светот кога била дете, Та&а од Министерство на болката на кра]от од романот, низ исказите кои ги дава во Епилогот, ]а пренесува сво]ата помирлива раслоеност, сво]ата регресща ко]а се манифестира и низ ]азикот, неговото постепено забораваае, повремено редуцираае на звуци, или на детски говор, за да еруптира, на самиот кра] од делото, низ извикувааето на клетвите со кои на другиот му се посакува загуба.
Толкува]ки ]а носталгщата, во не]зиниот рефлексивен аспект, како еден вид на преоден облик мегу колективното и индивидуалното помнеае, Светлана Бо]м, во Иднината на носталги]ата, ]а вбро]ува Дубравка Угрешик во категорщата на автори како Владимир Набоков и Jосиф Бродски, кога говори за колективното и индивидуалното помнеае во контекст на искуството на егзилот. Во самото творештво на Угрешик, таа честопати се наврака на овие два]ца автори, ги цитира, се надоврзува на нив, и тоа е на]често поврзано со темите на живееаето другаде, егзилот, секавааето. Во Музе] на безусловното предавате, говоре]ки за тоа како самиот избор на индивидуата во однос на тоа дали ке се изрази преку ма]чиниот или преку странски ]азик, му дава на говорителот различен пристап на она што го говори, нараторката се повикува на Бродски: „Изгледа дека болката, како и пцовката, со леснотща можеме да ]а искажеме само на ]азик ко] не е наш. Истата причина, како и мо]ата тивка познаничка, претпоставувам дека ]а имал и рускиот поет Jосиф Бродски, додека на англиски ]азик ги пишувал автобиографските страници за неговите родители. Причината делумно лежи во добриот вкус: жанровски непобедливата носталгща поминува]ки низ филтерот на тугиот ]азик, добива наместо влажен, фин, сув квалитет" (Угрешик,2002:40). Се добива впечаток дека во романите на Угрешик, таа ово] ефект на доагаае до способноста за искажуваае на болката го постигнува на то] начин што ]а користи перспективата на „странството" - не на странскиот ]азик, туку на „странскиот", другиот простор, односно перспективата на преместеноста: за настаните во местата на кои се доселуваат ликовите
од овие романи, се зборува од перспектива на другоста на ликовите, а кога се говори за нештата кои некогаш се случиле во татковината, се говори од перспектива на преместеноста, на перспективата од другаде. Тоа сво]ство на раскажувааето е резултат на контрапунктната карактеристика на егзилот за ко]а говори Саид, на свесноста за барем два ]азика, две култури, на симултаните димензии на реалноста. Таа карактеристика дозволува да се проговори за губитокот на домот, татковината, ]азикот, секавааата, да се проговори за срцевината на болката - од дистанца, од сво]ата другост.
Говоре]ки за искуството на егзилот, Jасмина Лукик вели дека тоа може да биде сфатено „како еден вид на патуваае на кое прашааата на истоста и другоста се поставуваат на посебен начин". Таквиот посебен начин е предизвикан од тоа што, губе]ки го „сопствениот свет на истоста, егзилантот е присилен опозицщата Исто/Друго да ги проми-слува преку двоен внатрешен обрт". Од една страна, егзилантот е „патник во новиот свет", па оттаму „то] сво]ата истост - своето претходно стекнато културно искуство - го донесува со себе во новиот свет ко] е другост. Но, неговата истост со чинот на егзилот всушност станува докината, зад неа веке не поскуат институции кои ]а легитимираат. Оттаму егзилантот, лишен од институционализираниот контекст, всушност е во позицща на другост и во однос на светот што го напушта биде]ки повеке не го препознава како сво], и во однос на светот во ко] доага и на ко] мора да му се прилагоди". Заради губеаето на „легитимизирачката поддршка на институциите", дури и прет-ходното искуство на егзилантот „го губи статусот на стабилен референт, се оддалечува и фикционализира во форма на секавааа. Од друга страна, во новиот свет во ко] егзилантот доага, со самата сво]а другост, се претставува како еден вид на фикцща. Новите и познатите искуства се поврзуваат со сложените процеси на хибридизацща, другоста се пренесува на истоста, менува]ки ]а и, условно, фикцио-нализира]ки ]а и едната и другата страна" (Лукик,2006:463). Од таа фикционализаци]а на едната и другата страна, произлегува и блискоста на егзилот и сонот, за юуа пишува Угрешик: „Одеднаш на ]аве, баш како во сон, се по]авуваат некои лица кои сме ги заборавиле, кои можеби никогаш не сме ги сретнале, но ни изгледа дека отсекогаш ги знаеме, некои простори кои сигурно ги гледаме првпат, но ни изгле-да дека веке некогаш сме биле тука" (Угрешик,2002:117). Тие лица кои на егзилантот му се чини дека некогаш ги видел и ги заборавил, а всушност никогаш не ги сретнал, тие простори кои се видени за
првпат, а за кои егзилантот верува дека некогаш ги посетил, се всушност лица и простори кои наликуваат, кои имаат некаков, макар и далечен, макар и непрепознатлив, белег на лицата и просторите од татковината. Затоа и самиот егзил е присетуваае, повикуваае на сегменти од минатото преку сегменти од сегашноста; за ово] аспект на постоеаето во егзил во Mysej на безусловното предавапе, се вели: „На егзилантот му изгледа дека состо]бата на егзилот е неко]а постлана, посебна чувствителност на звук, на неко]а мелодща; понекогаш му изгледа дека егзилот и не е ништо друго освен состэдба на несвесно музичко присетуваае" (исто: 15). На то] начин, самиот егзил е откри-ваае на та]ната поврзаност на она што било и она што е, на откриваае на невидливите врски и блискости мегу два различни и далечни простора, оно] на родната зем]а и оно] на егзилот. И ако „(у)метноста е обид да се брани целосноста на светот, та]ната поврзаност мегу сите нешта" (исто: 163), тогаш, во контекст на исказите од ово] роман, самиот егзил е уметност по себе, затоа што и без интенцщата на егзилантот, е откриваае на та]ната поврзаност мегу сите нешта.
Во Иднината на носталги]ата, Светлана Бо]м вели дека „(г)лавно-то обележ]е на егзилот е дво]ната свест, дуплата експлозща на различни времиаа и простори, постсуаното разгрануваае" (Бо]м, 2005:376). Секо] вид на егзистираае другаде, на преместеност на егзистенци]ата на друго место, ги има овие карактеристики кои Бо]м ги определува како главно обележ|е на егзилот, а истото би можело да се каже и за промислувааето на Едвард Саид на контрапунктната реалност на егзилот. Неговата иде]а дека, наспроти лугето што го минуваат целиот сво] живот во сво]ата родна зем]а, од кои наколем дел вообичаено имаат свест за само една култура, еден контекст, еден дом, се оние луге што, живее]ки во егзил, развиваат свесност барем за две култури, два контекста, два дома, би можела да се однесува на сите оние што своето постоеае го насочиле на друг простор од оно] каде се родени, каде поминале дел од животот, сеедно дали станува збор за експатрщати, бегалци, емигранти. На сите ним им е сво]ствена таа плуралност на перспективите за юуа говори Саид, и ко]а, како што вели, „израснува до свесност за симултани димензии - свесност ко]а, да поза]мам еден поим од музиката - е контрапунктна" (Саид,2001:186). Таа контрапунктна свесност ко]а ]а овозможува егзилот, во своите есеи, честопати ]а тематизира и Дубравка Угрешик. Оде]ки чекор потаму во ваквото толкуваае на егзилот, Угрешик ка] писателот во егзил открива дво]но контрапунктираае, од кои едното се одвива на
рамниште на сопоставуваае на егзилантската реалност и реалноста на домот, додека пак, другото е контрапунктираае на самиот егзил -реалноста на егзилот добива сво]а симултана димензща преку обидот на писателот таа реалност да ]а протолкува низ сопствениот текст, со што егзилот станува состо]ба на толкуваае, состо]ба на обид да се протолкува самиот егзил, но и сопственото постоеае во егзил и неговото искусуваае.
Самата структура на романите Музеj на безусловното предавате и Министерство на болката од Дубравка Угрешик, ]а одразуваат конт-рапунктната реалност на егзилот. Во првиот роман, тоа е остварено преку неговата фрагментарна форма, со ща се нарушува линеарната структура, а низ юуа се контрапунктираат сегашноста и минатото, некогашната татковина и зем]ата во юуа нараторката живее во егзил. Секавааата не се само навракаае на отсутниот простор и отсутното минато, кое се одвивало пред преместувааето на сво]ата егзистенцща од едно на друго место, туку и посочуваае токму на отсуството. Во вториот роман, таа контрапунктност е постигната на]многу преку текстовите, кои ги пишуваат студентите на нараторката, а во кои се навракаат на извесни феномени на стварноста на некогашната татковина, и на своите лични искуства и поврзаности со тие феномени.
Литература:
Bojm, Svetlana. 2005. Buducnost nostalgije. Geopoetika: Beograd. Lukic, Jasmina. 2006. ,Jmaginarne geografije egzila: Berlin i Rijeka kao fikcionalni toponimi u prozi Dubravke Ugresic i Dase Drndic." Covjek, prostor, vrijeme. Prir.: Bencic, Ziva; Falisevac, Dunja. Str. 461-477. Said, Edward. 2001. Reflections on Exile. Granta Books: London. Seyhan, Azade. 2001. Writing Outside the Nation. Princeton University Press: Princeton, Oxford.
Угрешик, Дубравка. 2002. Музеj на безусловното предавате. Превод:
Владимир 1анковски. Сигмапрес: Скоп|е. Угрешик, Дубравка. 2005. Министерство на болката. Превод: Ма)а
Бо]ациевска. Сигмапрес: Скои|е. Ugresic, Dubravka. 2005 a. Nikog nema doma. Fabrika knjiga: Beograd. Freud, Sigmund. 2006. The Penguin Freud Reader. Ed.: Philips, Adam. New York, London: Penguin Books, 2006.
