CC BY
9оригинален научен труд
УДК 821.163.3:94(497)”1912/13”
ЧОВЕЧКАТА ВЕРБА, ЖЕЛБА И СУДБИНА ВО ДЕЛАТА НА МАКЕДОНСКИТЕ ПИСАТЕЛИ ПОСВЕТЕНИ НА ПЕРИОДОТ НА БАЛКАНСКИТЕ ВОШИ
Ласмииа Мо^иева-Гушева
Институт за македонска литература, Скоп)е, Македонка
Keywords: Balkan Wars, identity, Mitko Madzunkov, Kole Casule, Atanas Vangelov, Slavko Janevski, faith, destiny, desire
Summary: The title of the topic is based on associative ventures and visions of the Macedonian writers Mitko Madzunkov, Kole Casule, Atanas Vangelov and Slavko Janevski about the unfortunate destiny of Macedonian people during the Balkan Wars, who always fight against each other.
For centuries the Balkans have been a background of several major religions, a bulk of languages, not understandable for each other totally, having customs and habits which are stranger for Balkan neighbors than those of Western Europe. In this tiny region are concentrated various diverse models of cultures, which are scarcely known to each other. In such inherited environment, fairly late (in 19th century) started the struggle for establishing Balkan nation - states, i.e. political forms reunited around one ethnos, one religion, one language. Therefore, it is not strange that in the struggle were included all aggressive methods to resolve all national questions such as genocide, ethnic purging, violent movements, rechristening and renaming. All those events influenced forming characteristic features of the Balkans, such as hypocrisy, stubbornness, non-confidence, fear of new activity and of movement. All those features implemented in the character of the Balkans burden the process known as habitualisation, comprising of changing the unusual, unknown and foreign into usual, known and domestic. That process has difficulties in its functioning in the Balkans, because it is immediately connected with violence. Particularly, when the Balkans understand that peoples identity is not unique and that the word, being a whole so far, consists of a range of diverse and even antagonistic worlds. Afterwards conflict situations appear, so that everyone feels insecure and unsatisfied. Such statements can surely be confirmed by a range of examples in the Balkans' history. All of this human experience is elaborated in the works of Macedonian writers Mitko Madzunkov, Kole Casule, Atanas Vangelov and Slavko Janevski. Having written about diverse civilizations, religions and nations, they uncover the roots of the contemporary conditions and events in the Balkans.
Македонка не постои надвор од нас самите. Обі'рни се, истражи jа, истрадаj jа низ сите балкански
векови... низ европската и светската исторщ'а. Што ке нajдеш? Едно море, неколку езерски очи, една пустина, недоодени стрмнини, грамади од планини и гори, од црни гори и една река што ja полути на две и ja прави мост и крстопат на сите светски походи и странствувата.... Името неjзuно и смислата неjзuнa не ке ги нajдеш во нив, туку во нас Македонците (Чaшyле. Простум. 1984:210).
Водите никогаш не се прщятни, paзyмни и пяметни нячини зa постигнyвaftе га сaкaните цели. Тие се огасни, не]ясни, мaтни, paзyлaвени пaтиштa га уништувяае по кои чекоpaт инволвиpaните стpaни. Посебно зa нaс, Мaкедонците, опaсни биле бaлкaнските во_іни во кои Мaкедониja билa поделенa и paспapченa мегу соседите. Тие покaжaa декa немa бpaтство нa Бaлкaнот, немa paзyмност во Евpопa, ниту солидapност мегу христ^яните. „Македонка - кяко што paзмислyвaaт jyнaците га мякедонскиот писaтел Коле Чяшуле во pомaнот „Простум“ - во 6ялкянскитє во_іни ja играше своjaтa мелодрама пред благоутробните европеjскu ждригата и валцери... mеamap среде rnj Македонецот ке се jaвu во одеждата на питач низ истори)ата. А щ е питач, не е веке соjузнuк, не е веке рамноправен, нема самопочит, не го почитуваат ниту признаваат “ (Чяшуле, 1984:217). 3aTOa, Мякедонецот со пряво се пряшувя: дяли тяя европскя политик, тогяш пред сто години, е истя со сєгяшнятя; дяли последиците од 6ялкянскитє во_іни и ден-денес ги чувствувше и ги носиме кяко тешко бреме; и дяли и сегя кяко и тогаш Мякедонщя е жртвя га европскиот зятовор?
Трягичнитє нястяни што се случувяле со Мякедонщя, пpикaжaни евтектично од мякедонскя гледня точкя, без многу пятетичен говор, кяко што го изискувяят трягєдиитє, не со цел дя предизвикяят сожaлyвaftе, туку повеке дя се кяже вистигатя зя нянєсєното зло га мякедонскиот нярод, се предмет ня интерес га повеке мякедонски книжевни деля, од кои во овяя пригодя избрявме дя зборувяме зя ромяните „Простум“ од Коле Чяшуле, „Кон другатя земія“ од Митко Мяцунков, “Див зянес“ ня Атягас Вянгелов и ряскязот „Ни Бялкянците не се без судбиня“ од Слявко Jaневски. Во сите нив се опишяни стpaдaftaтa, прогонот, paспapчyвaftaтa и уништув^ето ня мякедонскиот нярод - мял по бро_іност, но со големя исторщя и име (Друговяц, 1990). Во нив се излеяни и стремежите и гадежите ня Мякедонците зя сво]я држявя, изневерятя и геноцидот што го извршиле брятските соседни няроди врз гас, нивнятя ялчност, себичност и
бесчувствителностя кон тугятя крв, но и мякедонскиот нягон зя преживувяае, непокор, истря]ност и вербя зя подобря идниня, искaжaно со еден збор - трягичнятя судбиня ня Мякедонците.
Желба
Бялкянските во_іни знячят поряз зя Мякедониія, можеби и потежок од порязот ня Цяр Сямоил, биде]ки современятя мякедонскя трягеди]я зялочнувя со тие бaлкaнски во_іни во кои се рушят сите нядежи и верби ня Мякедонеците, кои требя дя бидят свесни декя яко сякяят дя го постигнят оня што го посякувяят, тогяш не требя дя дозволят дя ги зaдоволyвaaт желбите ня другите. Не требя, Мякедонците, кяко што читяме во ряскязот ня Слявко Jaневски иронично нясловен „Ни Бялкянците не се без судбиня“, дя дозволят дя бидят мобилизиряни во турскятя во^кя... како што биле мобилизирани и на други територии од воjскumе што ja загрозувале Отомани)ата ^яневски, 1972:11). Но, дяли биле во можност дя се спротистявят ня нясилните мобилизяции и што се случувяло со нив яко го някрявят тоя. Овя пряш^е и неговиот одговор сликовито се илустрирэни преку пишяните сведоштвя ня Теодос Антигон von Doiran од ромянот „Див зянес“ ня Атяняс Вянгелов. Во ромянот се paскaжyвa декя во 1912 годиня сите мэжи во До]рян добивяле покяня дя се ]явят, преку сигурен човек, ня неко_іси потпоручник Лефтеров зя ко] не зняеле дяли бил Мякедониц или Бугарин. Потоя човекот со полномошно од Лефтеров им кaжyвaл што требя дя прявят понятяму. Доколку нещ се осмелил дя не се ]яви, a имяло и тякви, го снaоíaaлa лошя судбиня, биде]ки: ЛуГето на Лефтеров беа строги и безмилосни. Користеа „ наказаниа “ за пример. Ставаа под нож непослушни. Нивните куки ги палеа веднаш. Така настрадаа двajцa што одбиле да постапат по „зajaвленuе“. Едниот беше од Фурка, разбран и домакин човек. Се уплашил и побегнал во Смоквица, кaj сестра. Неrnj го кажал, таму го нашле. Потоа го одвеле нокта краj Вардар, го заклале. Другиот исто така наш од село Карасуле, го нашле по три дена мегу некои трски... таму или на друго место го задавиле. Потоа го фрлиле како мрша во Голот (Вянгелов, 2002:100).
Сосемя jaœa е положбятя и нядежга ня луГето од Мякедонщя пред точно сто години. Пред сè, требя дя се зняе декя моря дя се биде слободен, дя се имя силя и можности дя се оствярят желбите. ЛуГето одямня мислят декя рязумот упрявувя со желбите и декя вол]ятя постоjaно имя увид во постaпyвaftето, но се покэжувя декя не е секогаш тякя. Од ово] пример, сосемя ]ясно е зошто Мякедонците толку многу се paдyвaле ня божемното ослободувяае. И сосемя
опpaвдaнa е нивнятя желбя дя се мечтяе по нешто, дя се очекувя нешто, дя се зямислувя нешто, дя се чувствувя декя со илузии ке се гахряни нивгага потребя зя држявя, биде_іки œraja потребя ознячувя нещ недостяток, a ментялното пpетстaвyвaftе ня оня што е потребно е желбятя raja не може дя се оствяри без вербя и борбя.
Верба
Мякедонците имяя сво] концепт зя борбятя, ко] се состои од верувяаето декя човекот единствено се рязвивя преку agon. Тие згаят декя луГето немяят искреня желбя дя им помогнят га другите, туку единствено сякяят дя доминиряят, дя ja зголемувяят сво]ятя мок и силя искоpистyвajки ja позицщятя што им е дяденя. Свесни се декя яко му се препуштиме га другиот, или яко чекяме другиот дя нядряви нешто зя гас, сето тоя га ^aj ке зяврши со неуспех, со откяжувяае, со предявство, со изневерувяъе. Истово се случувя и со мякедонскиот нярод зя време ня бaлкaнските во_іни. Ветувяаятя га брятските бякянски няроди декя ке и помогнят га Мякедонщя дя се ослободи од Отомaнскaтa Имперщя бивяят изневерени. Се зaвpшyвa со пустош, немок, гнев и понижувям. Няродот не очекувял од „ослободителите“ никякво зло, a бил нaпaднaт, плячкосувян, опожярен, силувян и убивян. Во тие во_іни, е отфрлено влэдее^ето га Турците, няречено петвековно турско ропство, зя дя се гаметне уште полошото српско, бугарско и грчко ропство со отворени ясимиляторски тенденции. Во ромянот га Мяцунков „Кон другатя зaмja“, со няслов што ясоциря га поделеносга га Мякедонщя, чигаме: Долна Македонка е населена со доjденцu, старите останале во малцинство... Топонимите се променети, имитата веке ги нема. Ако старите изумрат нема да се знае дека сме биле, а не како некое место се вика... (Мaцyнков:1993:231-234). Сето тоя Мякедонците го гледяле, го чувствувяле и го зняеле, но биле немокни дя pеaгиpaaт поигаку, особено по неуспехот га Илинденското востяние. Поточно, ситyaциjaтa во raja се няоГяло ВМРО, од едня arpara, и исконскятя желбя зя сво]я држявя, од друга стряга, ги доведувя Мякедонците во незявидга положбя га измямени губитници га кои им остянувя сямо нaдежra, желбятя и вербятя зя подобяр живот. Добря илyстpaциja зя оня што се случувяло во Мякедониія во тие години се искрените дщялози га протягонистите од ромянот ня Мяцунков кога се paспpaвaaт зя мякедонштинятя: „Кога дошле Бугарите не знаевте дека е окупаци)а? Знаевме. И беше полошо одошто беше во прво б’лгарско кога луГето кажувале дека е Бугари)а мajкa а не макеа, како што велеа вториот пат (Мяцунков, 1993:171).
3a рязликя од тежнението ня згаеаето, тоя дя биде пpетпостaвкa зя верувяъето, верувяъето го шири созга_іниот хоризонт. Зняеаето не пpетстaвyвa основя зя верувяаето, туку еден проширен круг ня созняние, ко] го зголемувя обемот ня непознятя реялност, raja се jaвyвa кяко предмет ня човековите верби, желби и очекувям. Толерянтня кон зняеаето, вербятя го одржувя утопискиот потенциіял ня духовнятя реялност нэдвор од ряционялно спозга_іниот свет. Вякя би можеля дя се об]ясни причинятя зошто се jaвyвaaт нереялните очекувям raj мякедонскиот нярод во однос ня помоштя од своите соседи зя конечно ослободувяае од Отомaнскaтa Имперщя и воспостaвyвaftе ня сопственя држявя.
Изневерени очекуваша
Няместо дя донесят слободя бaлкaнските во_іни им донеле сямо стрелям ня не]зините жители. Во ромянот ня Мяцунков се опишяни ситyaциите кога во 1913 годиня Бугарите нявлегувяя ня мякедонскя територія со изговор дя ги ослободят своите брякя Мякедонци од Грците и од Србите, a всушност сямо допринеле дя се изврши геноцид врз мякедонското няселение: И тогаш бегатето настана од стравот дека православните ке ги исколат православните во зависност на mja црква им припаГаат (Мaцyнков:1993:172). Кяко што е општо познято сите воjнu започнуваат со грижа за луГето, со човековите права, со желба за ослободувате, со борба за вистината и правдата, а завршуваат со општо страдате и губете на сè, еднаш и засекогаш (Мяцунков:1993:299). Во ромянот ня Мяцунков ги няоГяме подятоците: Во 1910 година градот Струмица имал 25 uлjaдu жители, а само неколку години подоцна пет пати помалку и тоа вкупно со бегалците доjденu од jужнumе краеви. Во jaнг’ноm изгореле не само две uлjaдu куки и сите цркви и дукани и сè друго што го прави градот град, туку и неговата душа стара колку истори)ата (Мaцyнков:1993:175). Мякедонците бея пÆaчкосyвaни, убивяни и прогонувяни од своите вековни огништя. Кяко raja вляст ке до^іделя, врз нив вршеля невидени репресии: Турците вршеле зулуми. Бугарите ja ограбиле црквата Св. Или'а каде доjрaнчaнu ги оставеле на чувате сите свои драгоцености, токму по наговор на „ослободителте“ - потоа ja запалиле и си отишле. Грците со своите соjузнuцu го протерале народот од долна Македонка во вечно прогонство... Србите верувале дека она што го ослободиле е свое, а што е „свое“ нajлесно се уништува (Мяцунков, 1993:225-226). Но стpaдaftaтa ня Мякедонците не бея единствени. И припэдниците ня другите няроди, кои живее]я тукя, од сегашни и од порянешни времим стрядяя подеднякво и не помялку sвеpски. Кога
почняля во^ятя, христ^яните желни зя осветя зя своето петвековно ропство и зулуми што ги трпеле од Турците, многу невиня турскя крв пролеяле, пaлеjки ги сите турски куки, кои претходно ги огрябиле, кяко и дамиите, a и цели турски селя. Турскятя во^кя го остявиля ня милост и ня немилост ня бaлкaнските осво]увячи своето няселение, кое бегало во колони пеш од сите стряни ня Имперщятя. Зем]ятя мякедонскя ^ганяля симбол ня ^стосув^е ня туга интереси, ня изневерени очекувяая и вечно стря^ае.
Современите истряжувячи ня истоpиjaтa го откривяят
турбулентното бялкянско минято во меíyсебнaтa испреплетеност ня рязличните културни, религиски, соцщялни и идеолошки влиjaниja (Историія, 2003). Во тяя меíyзaвисност ня рязличностите, согледяни преку односите ня истоpиjaтa и ня митовите, неминовно се jaвyвa и феноменот ня предявството. Доколку янтрополошки се согледувя ово] феномен, тогаш мaтpицaтa ня неговото создязя^е можеме дя ja препозняеме кяко формя, raja не е сво^твеня зя однесувяаето ня единките, туку обрятно, кяко однос ня зяедницятя кон единкятя. Односно, колективот не ги воспитувя своите членови дя го зягрозувяят неговото постоеае. Няпротив, принципите ня зяедницятя, зясновяни ня нячеля, кои го овозможувяят неговиот витялен рязво_і, ]ясно ja истaкнyвaaт непожелностя ня пpедaвството кяко експлицитно негативен морялен чин, ко] нajстpого се кязнувя. Со многубро_іни кязнени пресуди деjствyвaлa и ВМРО, кяко единственя оpгaнизaциja ня мякедонскиот нярод. Тяя моряля дя ряботи во конспиpaциja, при што предявниците, по судеаето од стряня ня оpraнизaциските одбори, тро^^тя ги ликвидиряля безмилосно. Ово] зяштитен одбрянбен мехянизям се яктивиря при секое длябоко чувство ня зягрозеност кякво се мянифестиряло зя времето ня бaлкaнските во_іни кога Србщя, Бугарщя и Грцщя склучувяят тяен договор дя ja paспapчaт Мякедонщя, со aсистенциja ня Европя, односно со големите сили. Присутното чувство ня зягрозеност и стряв од другите ja paía иде]ятя зя фaнaтизaциja и изрязувя^е ня екстремня нетрпеливост и кон нядворешниот непрщятел и кон внятрешниот - во сопствените редови, кон оние што поиняку мислят (ВМРО, 1993). Во тие мрячни времиая, кяко што зябележувя Коле Чяшуле во сво_іот ромян „Простум“: „... и мислата на човек дури треба да оглуве“ (Чяшуле,1984:81). Во истиот ромян понятяму читяме декя еден од истaкнaтите мякедонски револуционери - Горче Петров говори: „ од себе мртов не се плашам, од себе мислешт и жив се плашам. Зашто само можноста да се мисли, само можноста да се продолжи животот можат да родат од себе и премалувате и самопоткопувате кон кого сме особено
податливи ние челниците и раководителите на бунтот - да станеме предатели и целати“ (Чяшуле,1984:209).
Кризятя од тоя време ja потенциря потребятя зя ]ясно профилиряае ня сопствените интереси зя ослободувяае ня Мякедониія преку сямоконтроля. Мехянизмот ня тоя сепяриряае и отстpaнyвaftе ня другите кяко непожелни, го изнудувя нивното жигосувэае кяко предявници. 3a време ня бaлкaнските во_іни мякедонците се брянеле со четите ня ВМРО, со нajтешките и опясни нештя, со диверзщя и де^твувяье ня тро_іките, зяшто тоя било потребно, зя дя опстоиме. Ияко не осудиля истоpиjaтa сямо ня порязи, низ овя няше ряспяке ня светски стрясти и япетити, ние сепяк сме опстоиле блягодярение ня мехянизмот ня сaмоодбpaнa, зяшто кяко што Чяшуле няглясувя во ромянот ялегорично нясловен „Простум“: „Нajголем, нajсuлен и нajкрвожеден и нajлуm непри)ател на Македонца не се тие, крвниците и поробителите ... не се тие силниците, армадите ... тие не можат и нема да успеат да ja искорнат Македонка. Порано или подоцна таа се jaвувa досmоjнa и жива. Нищ никогаш не ке ja искорне, никогаш, ако ние самите не ja искорнеме (Чяшуле,1984:212-213)“.
Опстоjyвaftето ня Мякедонщя, raja не постои нэдвор од няс сямите, е можно се додекя се ^к^яме ня няшите вредности, ня ядетите, ня блягословите, ня зяветите дядени пред няшите предци. Сè додекя сме цврсти и подготвени зя нови предизвици, сè додекя умееме дя бaлaнсиpaме меíy сопствените и тyíите (оние ня няшите соседи) желби и кялкулиряни можности, се дотогяш няшето опстоjyвaftе ке биде реялно. А кога ке до^ідят неволите, е потребно дя се бориме и дя не очекувяме помош од другите. Уште повяжно е дя ги откривяме грубите сенки во нештятя, дя си ги призняеме своите слябости и негативности, дя се ослободиме од сопствените грешки и предрясуди, и дя нaстоjyвaме реялно дя гледяме ня ряботите. Поточно, требя ]ясно дя се согледяят и дя се paзгpaничaт фяктите меíy оня што сме, што си зшислувше декя сме, и што сякше дя бидеме, но не сме, и веро]ятно никогаш немя дя бидеме. Ияко сметяме декя Мякедониія никогаш немя дя се откэже од оня што сякя дя го постигне, зятоя што верувяме декя сямо оно] што не се бори, е победен. Œ додекя се бориме, сè додекя бяряме некое пряво, се чувствувя декя постоиме.
Судбина
Ово] эхтивен принцип ня живот кяко дя е нaшaтa судбиня, зaпишaнa во гените, зяедно со неможносга дя не рязберят и лошите нявики ня соседите дя не пpисвоjyвaaт. Во тие мигови ня несрекни
збиднувям, почнувяме дя paзмислyвaме зя судбинятя, обвинyвajки ги гените ня няшите ня]блиски предци или сплетот ня околностите во кои сме приморяни дя живееме без няшя желбя. Немajки избор дя ja смениме околинятя, се жялиме ня судбинятя или ня предодреденостя ня случувя^ятя врз кои не може дя се влщяе. Во тоя не игряят никaквa улога ниту няшите: умешност, вештиня, яктивност, ниту пяк зняеаето.
Всушност, лyíето своjaтa почетня предодреденост, биде]ки доaíaaт ня свет без сво]я волія и можност ня избор ня социо-културнятя срединя и ня временскиот период, ja проектиряят во иднинятя кяко целосня предодреденост и ja нярекувяят судбиня. Незявисно од верувяаето зя неминовностя ня судбинятя, коja, во древните времиая, биля поврзувяня со воліятя ня божествятя, одделните претчувствя зя иднинятя се поврзувяле со живятя мягиско-религискя пряктикя, коja нaстоjyвaлa дя воспостяви одреденя контроля няд ствярностя (Harrison,1903). Во текот ня истоpиjaтa се рязвивяло и сознянието декя човековиот живот суштествено зявиси од неговиот кяряктер и декя TOj е, всушност, неговятя судбиня. Преку тяя своja желбя, со изрязувя^ето ня своjaтa слободня волja дя може дя влиjaе ня променятя ня светот, човекот го откривял судбинското и во нядворешните сили и во сямиот себеси. Односно, pелaтивизaциjaтa ня предодреденостя кяко нядворешен, божествен чинител, не е резулгат сямо ня човековятя яктивност, туку и ня промените ня сямите околности. Активностя ня човекот и неговото зняеае често се некорисни, яко, кяко во примерот со бaлкaнските воjни, се зявисело од големите сили. Ситyaциjaтa секяко декя не можел дя ja попряви некоj професор од прилепскятя гимгазщя во 1912 годиня, или нещ учител од Гяличник, лекяр од Битоля, прявник од Струмиця или трговец од Доjpaн итн.
Овде го постaвyвaме прятя^ето: кога можеме дя се спротистявиме ня судбинятя, односно кога и во кякви околности можеме дя ja промениме судбинятя? Одговорот секяко зявиси од силинятя ня околностите во кои се нaоíaме. Ако е пpеjaкa тяя силя, тогаш можностите ня няшето влиіяние се нямялени. Но, яко се умерени или сляби, тогяш се зголемувя можносга зя влиjaнието ня нamaтa слободня вол]я. Тaквaтa ситyaциja никяко не смее дя се пропушти. Во однос ня ослободувяаето ня Мaкедониja, яко гледяме нaнaзaд, ня изминятите историски шянси, a посебно яко се звдржиме ня aнaлизите ня няшите погрешни и несрекни чекори и ги согледяме нивните последици, често не сфякяме кяко сме можеле дя бидеме во тяквя зяблудя дя пропуштиме дя го сториме оня што требяло дя го сториме во вистинското време.
Можностите за активно учествуваае во животните случувааа не се секогаш исти, зашто и односот на надворешните сили и нашите насщувааа не е секогаш рамноправен. Доколку би било кренато Илинденското востание значително порано (во времето кога го правеа тоа соседните народи) или подоцна (по Хуриетот - Младотурската револуцща), настаните околу осамосто]увааето на Македонща би се одвивале во поповолни околности и исходот би бил различен од сегашниот. Ако судиме строго, вистинито и об]ективно, ке откриеме дека во Првата балканска во_іна де_|стува&ето на четите на ВМРО значително го олеснуваат напредувааето на српските во_іски, што веднаш се покажало како грешка (Исторща, 2003). Евидентно е дека за сторените грешки во минатото, за лошите процени, за ненавремени активности, за неспособности да се сплотуваме, за некои свои склоности да им веруваме повеке на другите одошто на себеси и денес страдаме.
Многумина ]а сметаат судбината за натприродна сила, ко]а ги предодредува сите случувааа, други пак мислат дека самите управуваат со себеси и со своите животи, смета]ки се за слободни. Како Македонци, се прашуваме дали треба фаталистички да гледаме на работите, кои и по сто години не можат да се поправат? Ако го одредува нашиот живот судбината, тогаш зошто бесцелно се трудиме да ]а измениме кога ништо не зависи од нас? Македонща во 1912 година не можела да стане против вол]ата на една воинствена Србща, против една братска Бугарща, ща располагала со двесте шдади во_іници, против една христщанска Грцща, ща е ослободена порано, за да го спречи своето распарчуваае. Сепак, некои работи како симпатиите и антипатиите, нетрпеливоста и омразата, прщателите и непрщателите, не зависат само од околностите или од судбината. На_іголемите непрщатели на]често се наогаат во нас самите, во нашата работа, во нашето однесуваае, отпор, непокор, во сфакааето на сопствената ситуацща, во роліите што ги толкуваме, намерите што ги имаме, целите што си ги поставуваме, стремежите што ги негуваме, искуството што го имаме и на]многу, од сво]ата воліа, од вербата во слободата, како на]висока вредност. Вообичаено во кризни времиаа, човекот размислува за своите несреки и маки, за различните видиви фрустрации, неволіи, болести, конфликти, закани, понижувала, навреди, измами, обвинува]ки ]а сопствената судбина. Губе]ки ]а надежта дека животот може да се поправи, мисли дека судбината е причина за неговите страдааа. То] прави голема грешка ако мисли така.Биде]ки сещ човек треба да биде задоволен со судбината и од сеща ситуацща треба да извлече што е можно повеке. Секако дека
Мякедонщя минувя низ тежок пят. Поряди тээ сво]я несрега, поряди непрявдите што се нaпpaвени во бaлкaнските во]ни, поряди сите тегоби, неволіи и CTpa^&a, многу е вяжно дя не изгуби хряброст, вербя и нядеж, дя ja зэдржи способностя дя де]ствувя и дя не ja префрли целятя виня врз судбинятя, врз големите сили, кои ja кроеле тяя судбиня. Дя не се кязнувя со сямообвинувячко однесувяае, дя не си нaштетyвa себеси, туку добро дя рязмисли кяко дя се попрявят сторените грешки, кяко дя се простят лєжнитє ветувям ня соседите. Се сметяло декя со бaлraнските воjни ке се ослободи едня нaциja, еден нярод, коj е поробен пет вега, a се случувя едня xипокpизиja, еден поредок се зяменувя со нов, поцрн од претходниот, едно ропство се сменувя со друго ропство. Тоя е судбинятя кога е во пряш^е Мякедонщя - поробителите секогаш се пpетстaвyвaaт гако соjyзници. Кяко што зaбележyвaaт мякедонските писятели во своите деля посветени ня овоj проблем, во тие тешки и безнядежни ситуєции: Ма]тапот е наш напад и одбрана, наша сила и кукавност наша, богатство и сиромашти]а наша, мудрост и безумност наша и ]унаштво и наш уплав, наша лудост, наша грижа и наша утеха, одмазда, убивреме, самоизмама и несоница (Чaшyле,1984:124-125). Хуморот секогаш е присутен raj мякедонскиот нярод. Кяко што велят jyнaците ня Вянгелов: Во во]ните се гинело, а шегата била важна. Таа го бркала стравот коj доаГал од секаде... (Вянгелов, 2002:9). Мajтaпеftето е психолошки мєхєнизєм, raj се jaвyвa гако смртоносно оружие зя дя може дя се опстєнє (Чяшуле,1984:126-127). Хуморот во тякви ситуяции е единствено средство преку кое, Мякедонецот, хрябро може дя ja искэже своjaтa вистиня. Кяко пример ja няведувяме сpедбaтa ня еден од Чяшулевите jyнaци Огариот со српскиот крял Алексяндяр ня собирот ня Црнєтя para (српскя четничкя оpгaнизaциja). Кога дошол Алєксєндяр во Мaкедониja, Сгариот му рекол ня крялот, пpедизвикyвajKи го: „Без луГе како мене, без Бугари како мене... сакам да речам ко]знае дали вие Србите би постоеле уште во Македони]а. Ние сме вашата сила, макар што сме и вашата отрова. Лошо ке биде овие ваши испратеници да владеат и да се богатат овдека, ако заборават на таа проста вистина“ (Чaшyле,1984:47-48). Со овяя своja rojæa Сгариот истовремено се пошегувял со освоjyвaчките побуди ня српскиот крял, но и со чуднятя судбиня ня Мякедонците, тие исти поробувячи дя зборувяят зя нив гако зя србомяни, бугарофили и гркомяни. Со пряво се пряшувяме, кэде се туга Мякедонците? До кога ке дозволувяме дя не пpисвоjyвaaт? Што ке остяне од няс во иднинятя? Или гако што вели Мяцунков: Што останало од нас зад метежот на истори]ата? Коj е оноj средишен збор околу коу доброволно се собира
сета животна стварност... Нели тоа е името, за да бидеме тра]ни и непроменливи. Гледа] чудо не смееме да се именуваме (Мацунков, 1993:269).
Свесни сме дека она што се нарекува судбина секогаш е неща грешна ситуацща намерно наметната однадвор. Но, и свесни сме дека не треба да ]а обвинуваме судбината кога ]а прифакаме ние сами. Кога се откажуваме да го побараме она што ни следува, плаше]ки се дека во светот ко] е заеднички, ке до]де до нови крвави поделби. Свесни сме дека некои направени грешки тешко се поправаат и со право се прашуваме: ща е цената што треба да ]а платиме? Се разбира, сещ ги истакнува своите аргументи, сещ има сво] агол на гледаае, сещ има свое мислеае, свои ставови. Но, вистината не треба да се премолчува, да се потиснува и да се гуши. Таа треба да излезе на виделина, треба да се почитуваат фактите дека Македонща со балканските во] ни не го добила она што го очекувала - слобода на сите свои територии.
Литература:
Вангелов, Атанас.2002. Див занес. Скоп|е:Култура.
Друговац Миодраг. 1990. Исторща на македонската книжевност. Скоп]е:Мисла.
Златна книга 100 години ВМРО. 1993. Скоп|е:Глас на ВМРО-ДПМНЕ. Исторща на македонскиот народ. 2003. Скоп]е:ИНИ.
Jаневски Славко. 1972. Ни балканците не се без судбина. во Омарнини.
Скоп|е:НИП ,Дова Македонща“.
Мацунков, Митко. 1993. Кон другата зем)а. Скоп|е: Култура, Македонска книга.
Harrison, J.E. 1903. Prolegomena to the Study of Greek Religion. Cambridge. Чашуле Коле. 1984. Простум. Скоп|е:Мисла.
