CC BY
18
УДК 82 ББК 83.35
Расулзода Алидод, д.и.филол., сардори Хадамоти давлатии назорат дар соуаи маорифи Вазорати маориф ва илми Чумхурии Тоцикистон
Расулзода Алидод, д.филол.н., начальник Государственной службы контроля в отрасли образования Министерства образования и науки Республики Таджикистан
Rasulzoda Alidod, Dr. of Philology, chairman of State Monitoring Service in the branch of education attached to the Ministry of Education and Science of Tajikistan Republic E-MAIL: alidod77@mail.ru
Калидвожа^о: таърихи адабиёти Эрон, назми муосири форсй, жанруои адабй, газал,
шеъри нав, даврабандии газали форсй дар садаи ХХ
Харчанд вариантуои гуногуни даврабандии газали форсй дар карни мозй аз цониби адабиётшиносони маъруф, аз цабили Сируси Шамисо, Шафеии Кадкани, Мууаммади Хуцуцй, Мууаммад Ч,аъфари Ёуаццй ба аули сухан пешниуод гардидааст, то имруз даврабандии комили ин цолаби шеърй, ки мацбули умум бошад, сурат нагирифтааст. Дар мацола таъкид ба он меравад, ки уини даврабандй адабиётшиносон бештар се омилро ба назар мегиранд: 1) меъёруои сиёсию ицтимои ва ицтисодй; 2) тауаввулоти шаклию мундарицавй; 3) завцу саликаи мууацциц.
Муаллиф афзалияту норасоиуои даврабандиуои Шамисо, Кадканй, Хуцуцй, Ёуацциро мавриди таулил царор дода, даврауои зерини газали форсиро дар асри мавриди назар пешниуод мекунад:
1. Давраи машрутят то ба сари салтанат омадани Ризошоу; 2. Давраи ризошоуй (то соли 1979): а) газали анъанавй; б) газали нав; 3. Давраи инцилоби исломй (1979 то имруз). Тавсифи мухтасари вижагиуои уар давра сурат гирифтааст.
Ключевые слова: история литературы Ирана, современная персидская поэзия, литературные жанры, газель, новый стих, периодизация персидской газели в ХХ столетие
Несмотря на то, что известными литературоведами Сирусом Шамисо, Шафеи Кадкани, Мухаммадом Хукуки, Мухаммадом Джаъфаром Ехаки и другими предложены разные варианты периодизации персидской газели ХХ века в Иране, до сих пор отсутствует её единая полная периодизация. Отмечается, что в процессе периодизации литературоведы учитывают следующие факторы: 1) социально-политические и экономические; 2) формально-содержательную эволюцию жанра; 3) личный литературный вкус и предпочтения. Повергнув анализу преимущества и недостатки периодизации Шамисо, Кадкани, Хукуки, Ёхаки, автор выделяет следующие периоды
ДАВРАБАНДИИ ГАЗАЛИ ФОРСИИ САДАИ XX-u ЭРОН
ПЕРИОДИЗАЦИЯ ПЕРСИДСКОЙ ГАЗЕЛИ ХХ СТОЛЕТИЯ В ИРАНЕ
PERIODIZATION OF PERSIAN GAZEL OF THE XX-TH CENTURY IN IRAN
эволюции газели в рассматриваемом веке: 1. Эпоха машрутов (революции) до прихода к власти Риза-шаха; 2) Эпоха Риза-шаха (до 1979 года): а) традиционная газель; б) новая газель; 3) Эпоха исламской революции. Дается краткая характеристика особенностей каждой эпохи.
Key words: history of Iran literature, modern Persian poetry, literary genres, gazel, new verse,
periodization of Persian gazel in the XX-th century
Notwithstanding the existence of divers variants of Persian gazel periodization suggested by such renowned literary critics as Sirus Shamiso, Shafei Kadhani, Mukhammad Khukuki, Mukhammad Djafar Yokhaki and others, in Iran of the XX-th century its unified complete periodization is absent up to now. It is marked that in the process of periodization literary critics take into consideration the following factors: 1) social-political and economic ones; 2) formal content genre evolution; 3) personal literary taste and preferences.
Having analyzed the advantages and drawbacks of the periodization worked out by Shamiso, Kadkani, Khukuki, Yokhaki the author singles out the next periods of gazel evolution in the century considered: 1. The epoch of mashruta (revolution) up to Riza-shakh's accession to power; 2. Riza-shakh's epoch (up to 1979): a) traditional gazel; b) new gazel; 3. the epoch of Islamic revolution. Brief characteristics of every epoch are provided.
То он чое, ки маълум аст, дар адабиёти карни XX Эрон даврабандихои зиёде аз чониби мухдккикону адабиётшиносон сурат гирифтааст. Аммо бояд зикр кард, ки чун адабиёти ин аср беш аз хама марбути «шеъри нав» аст, даврабандихо хам дар атрофи ин навъи шеър ба анчом расидааст ва то холо хам бахсхои зиёде перомуни ин масъала вучуд доранд. Шафеии Кадканй, Мухаммад Хукукй, Шамси Лангрудй, Мухаммад Чдъфари Ёхаккй, Исмоил Нурй Ало, Х.Асосзода аз мухаккиконе ба шумор мераванд, ки сари ин масъала равшанандозй намудаанд. Албатта, миёни андешахои онхо тазодхои зиёде вучуд доранд, зеро хар яке аз ин мухаккикон даврабандии «шеъри нав»-ро мувофики завку саликаи худ ва вобаста ба тахаввулоти сиёсиву ичтимоии чомеа муайян намудаанд. Як нуктаи мухим дар кори ин мухаккикон дар он аст, ки аксари онхо хангоми ба даврахо чудо намудани шеър ва умуман адабиёти карни XX, пеш аз хама, ба унсури замон таваччух зохир намудаанд, ки ба андешаи мо, ба конуниятхои даврабандй мувофик аст. Гузашта аз хамаи ин, омили мазкур метавонад пеши чашми мухдккик равия, раванд, ташаккул, вижагихо ва дигар пахлухои масъалаи мавриди назарро дар як давраи муайяни адабиёт ошкор созад. Ба андешаи мо, ин нукта боиси дастгириву чонибдорист.
Х,амин тарик, аз тахкику пажухишхои мухаккикон рочеъ ба адабиёти карни XX, хусусан газал метавон чунин натичагирй кард, ки то ба хануз оид ба даврабандии ин колаб андеша ва ё тахкикоти комиле сурат нагирифтааст. Барои тасдики ин фикр перомуни бархе аз ишорахои мухаккикон изхори назар менамоем.
Сирус Шамисо дар асари «Сайри газал дар шеъри форсй» (12) ба ин пахлуи масъала диккат дода, даврахои газалро чунин таксимбандй намудааст:
1. Асри тагаззул;
2. Давраи ривочи газал;
3. Газали хадди восити сабки ирокй ва хиндй;
4. Газали «сабки хиндй»;
5. Fa3a.m gaBpau 6o3ramT;
6. Fa3a.m HaB.
Myx,aKKHK,H Ma3Kyp gaBpa6aHguu Ma3Kyppo Ha gap acocu Metepxou cuecuBy h^thmoh Ba HKTHCogH, 6a^KH gap acocu gurapryHHxoe, kh gap maray MyxraBOH ra3a^ Ba ^apaeH^OH oh (ca6Kx,OH xypocoHH, upoKH, xuHgH Ba 6o3ramT) 6a ByKyt naHBacraacr, MyaHHH HaMygaacT. A^6aTTa, hh Tap3H Kop x,aM MyBO^HKH MaKcag 6yga, nangoum, TamaKKy^ Ba Myx,HMTapuH BHxarux,OH KO^a6u ra3a^po gap gaBpax,OH MyanaHH TatpuxH HumoH goga MeTaBOHag. Ammo 6o By^ygu hh, 6a aHgemau mo, hh gaBpa6aHgH komhj HecT. 3epo a3 Metepx,OH cuecuBy h^thmoh Ba HKTHcogH nymTH cap KapgaHH Cupyc fflaMuco 6a y hmkohhht HagogaacT, kh gaBpax,OH Myx,HMH Tatpuxupo, kh x,ap aKe gap6apgopaHgau MyxuMTapuH ^apaeHx,OH metpH Ba gurapryHHxou marauBy MyHgapu-^aBH 6ygaHg, Mymaxxac HaMoag. Maca^aH, ra3a.ra KapHH XX-po a3 gaBpau MampyTa to co^xoh naH^oxyM, kh MaKOMH Maxcycepo gap Tatpuxu aga6ueTH $opcH coxu6 acT Ba MeTaBOHag gaBpaxou gurapepo Bo6acra 6a Ta^aBBy^OTH marauBy MyHgapu^aBH Ba ^apaeHxo gap 6ap gomTa 6omag, 6o ra3a.m ^apaeHH «Eo3ramTH aga6H» goxu^u aK gaBpau TatpuxH HaMygaacT.
Fa3a.m HHMau gyByMH acpu XX 6o homh «ra3a.m HaB» eg mygaacT, kh a^6aTTa, oh x,aM HaMeTaBOHag TaMOMH Buxaruxou ra3a.m KapHH Ma3Kyppo gap nan 6urupag.
C.fflaMuco gap hh acapu xyg x,aMHyHHH gaBpa6aHguu aK MyxaKKHKH HTO^uaBupo nemKam MeHaMoag, kh oh Ha gap acocu Metepx,OH cuecuBy h^thmoh Ba HKTucogH Ba Ha Ta^aBBy^OTH marauBy MyHgapu^aBH 6a aH^OM pacugaacT:
1. ^aBpau h6xom (KapHH III-IV)
2. ^aBpau TamaKKy^ (KapHH IV-VII)
3. ^aBpau k^occhk (KapHH VII-X)
4. ^aBpau ca6KH x,HHgH (KapHH X-XII)
5. ^aBpau ^agug.
MyxaMMagpu3O ffla^euu KagKaHH x,aM gap khto6h «AgBopu metpu $opcH a3 MampyTuaT to cyKyru carnaHaT» (5) capu hh Macta^a aHgema poHga, metpu ^opcupo gap KapHH MaBpugu Ha3ap 6a 7 gaBpa TaKcuM HaMygaacT:
1. ^aBpau Ka6^ a3 MampyTHaT;
2. ^aBpau MampyTHaT;
3. Acpu proomoxH (1299-1320);
4. A3 maxpuBapu 1320 to KygeTOH 28 Mypgogu 1332;
5. A3 KygeTOH 1332 to xygygu 1340;
6. A3 xygygu 1340 to 1349;
7. A3 1349 (aB^rupuu My6opu3au Myca.raax,OHa to 1357 (cyKyTH carnaHaT).
ffla^euu KagKaHH xaHroMH 6a gaBpaxo ^ygo HaMygaHH metpu KapHH XX nyH gurap
MyxaKKHKOH, nem a3 xaMa, 6a xogucaxoBy BOKeaxou cuecH Ba h^thmohh KumBap TaBa^-^yx 3Oxup HaMygaacT. X,apnaHg aHgemaxou MyxaKKHK nepoMyHH gaBpaxou MyanaHmyga MyBO^HKH Ta^a6oT acT, aMMO oh x,aM HaMeTaBOHag, kh xoch metpu cyHHaTHH $opcH, xycycaH KO^a6u ra3a^ 6omag. 3epo gap Maggu Ha3apu MyxaKKHKH ap^MaHg, Ka6^ a3 xaMa, MacoH^H «metpu HaB» MeucTag. TaH^o gap gy gaBpau ^ygoHaMygau KagKaHH cyxaH gap 6opau metpu cyHHaTH, a3 ^yM^a ra3a^ MepaBagy xa^oc.
A3 hh HyKTau Ha3ap, Ha hh gaBpa6aHgH Ba Ha oh gaBpa6aHgux,OH gap 6o^o 3HKprapguga HaMeTaBOHaHg, kh ra3a^po xaMnyH aK xaHpu metpu MycTaKH^ MaBpugu TaxKHKy OMy3um Kapop guxaHg Ba e ap3e6H HaMoaHg.
Гузашта аз хамаи ин, пажухишхои зиёде хам вучуд доранд, ки аз онхо метавон рочеъ ба баъзе аз даврахои шеъри суннатии садаи мавриди бахс, аз чумла газал маълумот пайдо кард. Ч,ои зикр аст, ки дар ин гуна асархо даврабандй чандон мушаххас нест. Танхо мухак,к,ик,он бо зикри мухимтарин шаклхои шеъри суннатй, аз чумла газал, рубой, дубайтй... вижагихо ва пешгомони он иктифо намудаанду халос.
Ба андешаи мо, аз ин навиштахои мухак,к,ик,он хангоми муайян намудани даврахои газали форсй дар карни XX метавон истифода кард. Парвин Шикебо хангоме ки аз шеъри карни XX сухан дар миён мегузорад, пас аз баррасии шеъри даврони машрута дар даврахои баъдии ин карн аз шоирони суннатгарои форсй, аз кабили Шахриёр, Рашид Ёсимй, Амирии Фирузкухй, Пажмон Бахтиёрй, Х,абиби Ягмой, Махдии Х,амидй, Рахии Муайярй, Раъдии Озарахшй, Алии Аштарй ва дигарон ном мебарад (14, с. 335). Шоироне, ки мухаккикк аз онхо зикр менамояд, аслан баъд аз Инккилоби машрута дар як давраи муайяни таърихй фаъолият намудаанд. Агар Инккилоби машрутаро аз шуруъшавй (1905) то шикаст (1911), огози чанги аввали чахон (19141918) ва ба сари кудрат омадани Ризохон (1925) як давраи муайяни таърихи адабиёти форсй (адабиёти навини форсй) донем (хамагй 20 сол), пас шоироне, ки Парвин Шикебо аз онхо ном мегирад, аксаран дар нимаи дувуми солхои 20-ум ба кору фаъолият шуруъ намудаанд ва онхоро метавон шомили як давраи дигари таърихи адабиёти навини форсй намуд. Ин давра (1925-1941) дар адабиёти навини форсй давраи ризошохй ном гирифтааст.
Мухаммад Хукукй дар «Муруре ба таърихи адабу адабиёти имрузи Эрон «Адабиёти имрузи Эрон» (11) ном асари худ баъд аз баррасии адабиёти давраи Инккилоби машрута аз шеъри суннатии форсй, аз чумла газал хам зикр намуда, ба вижагихо ва шоирони газалсарои баъд аз инкилоб (давраи ризошохй) ишора менамояд.
Агар мулохиза шавад, ин мухаккиккон харчанд ба таври мушаххас рочеъ ба даврабандии шеъри суннатии форсй изхори назар нанамуда бошанд хам, аммо аз навиштахояшон метавон чунин хулоса кард, ки онхо адабиёти давраи машрутаро як давра ва адабиёти баъд аз он, яъне то Инкилоби исломиро давраи дигаре аз таърихи адабиёт дар карни XX донистаанд.
Навиштахои Мухаммад Чдъфари Ёхаккй дар мавриди даврахои шеъри суннатии форсй (газал) аз ин гуна вижагихо бархурдор аст. Мухаккики мазкур дар китоби «Чун сабуи ташна» (4) баъд аз баррасии шеъри суннатии даврони Инкдлоби машрута аз ин навъи шеър дар давраи баъд, яъне асри нимой (1926-1979) маълумот медихад.
Х,амин тарик;, аз навиштахо ва баррасихои мухаккикони дар боло зикргардида метавон чунин натичагирй кард, ки шаклхои алохидаи шеъри форсй дар карни мавриди бахс ба пажухишхои комил ва амиктаре ниёз доранд. ^олаби газал, ки аслан мавриди назари мост, аз ин чихат истисно нест. Зеро хамон гуна ки мо худ шохид будем, на ин мухаккиккон ва на дигар мухаккиккон дар асархояшон перомуни газал дар карни XX, даврабандй ва вижагихои он ба таври комил сухан рондаанд. Аз ин нуктаи назар, газали форсй дар ин карн ба омузиши амику комиле эхтиёч дорад. Аммо барои хаматарафа омухтани он хамон гуна ки дар боло зикр кардем, бояд даврахои таърихии он муайян гардад.
Пеш аз баррасиии ин масъала мехохам ба ин нукта ишора намоям, ки аксари пажухишгарон огози адабиёти навин (к,арни XX)-ро аз Инкдлоби машрута донистаанд, ки таваччухи онхо бештар ба заминахои сиёсиву ичтимой равона карда шудааст. Аммо асархои пажухишии дигаре низ вучуд доранд, ки муаллифони онхо
ofo3h aga6ueTH HaBHHpo nem a3 hhkh^o6h Ma3Kyp goHucraaHg. Omhjh acocuu MyxTa^H^ 6ygaHH aHgemaxo nepoMyHH gaBpa6aHgH Ba ofo3h aga6ueTH HaBHHH $opcH, nem a3 xaMa, 6a Ta^aKKyp Ba 3aBKy 6uHHmu MyxaKKHKOH Bo6acrarH gopag.
MaH3ypu mo a3 hh HyKTa Max3 MyanaH HaMygaHH gaBpaxou Fa3a^ gap acpu XX acT. 3epo Fa3a^, kh ^y3te a3 hh aga6ueT acT, 60 oh tomxoh nyp^ymy xypymu xygpo Mery3omT. ^aBpau HaxycTHHH Fa3a^po gap KapHH Mapugu 6axc 60 ofo3h hh aga6ueT MeTaBOH MyKappap HaMyg.
XaMHH TapuK, 60 Ha3apgomTH aHgemaxou MyxaKKHKOH, omh^xoh HHKumo^H Fa3a^, Metepx,0H cuecuBy h^thmoh, HKTucogH, gurapryHuxou maK^HBy MyHgapu^aBH, ca6Ky Huropum Ba aMco^H oh MeTaBOH gaBpaxou Fa3&m ^opcupo gap acpu MaBpugu Ha3ap nyHHH TatHH HaMyg:
1.^aBpau MampyTHaT to 6a capu carnaHaT OMagaHH Pu3omox
2.^aBpau pu3omoxH (to co^h 1979)
а) Fa3a^H aHtaHaBH
б) Fa3a^H HaB
3.^aBpau Hhkh^o6h hohomh (1979 to 6a HMpy3).
A^6aTTa, MyanaH HaMygaHH gaBpaxou aga6ueT, a3 ^yM^a K0^a6u Fa3a^ a3 Macta^axou MyxHMH aga6HeTmHH0cH 6a myMop MepaBag, kh to 6a xaHy3 xaM xa.rah xygpo Hae^Taacr. AHgemaxo, 6axcxo xapnaHg MyxTa^H^aHg, aMMO to 6a xo^ ugoMa gopaHg.
^aBpa6aHgHH oxup, kh nyH gurap MyxaKKHKOH 6ap acocu Metepxou 3aM0HH, cuecH, h^thmoh, HKTucogH, gurapryHHxou maK^HBy MyHgapu^aBH Ba ca6Ky HuropumH MyanaH mygaacT, moag a3 KaM6yguxo xo^H Ha6omag. Ammo H0B06acra a3 hh, mo 6ap hh aHgemaeM, kh Max3 TaBaccyTH hh gaBpa6aHgH MeTaBOH po^et 6a K0^a6u Fa3a^ gap acpu MaBpugu Ha3ap aK TaxKHKOTH xy6e 6a aH^OM pacoHHg.
^impaii aBBa.i. ^ucMaTH 3uege a3 moupoHH hh gaBpa, xaTTO OHxoe, kh gap nau HaBOBapH 6ygaHg, Maray paF6aTH 3uege 6a K0^a6u Fa3a^ HumoH gogaaHg. ^ap aKcapuaTH geBOHxo, Ky^^ueT Ba Ma^Myaxou amtopu moupoHH gaBpau Ma3Kyp Fa3a^ $ap0B0H guga MemaBag.
EaMaBpug acT 6uryeM, kh Fa3a^xou hh moupoH 60 6at3e a3 KaMy kocthxo, HaBOBa-puxo Ba gurap xycycuaTxoamoH a3 6ucep ^uxaT 60 Fa3a^xou moupoHH nem a3 xyg $apK MeKapg.
^Ke a3 BHxaruxoH acocuu Fa3a^xou moupoHH hh gaBpa gap ca6K Ba Tap3H ucTH^ogau 3a6oH Me6omag. 3epo arap a3 ^hxo3h 3a6oHH, Kop6ypgu Ka^HMaxoBy Boxaxo 6urupeM, aKcapu moupoHH Fa3a^capo to 6a xo^ a3 3a6oHH KaguMueH ucTH^oga MeKapgaHg. Hh xycycuaT xoch Fa3a^xou moupoHe Me6omag, kh gap Mapxraaxou HaxycTHHH MampyTHaT e nem a3 oh (Agu6u Humo6ypH Ba fflypugau fflep03H) Kopy ^ato^uaT MeHaMygaHg. A3 oh kh MyxTaBOH hh ryHa Fa3a^xopo MaB3ytxou KagHMH ^aporupaHg, xaHy3 xaM 3a6oHH ohxo 3a6oHH MycTaKH^ HecT, 3a6oHH gap KaguM pou^6yga Me6omag, hcth^oxot e Boxaxoepo 6a Kop rupu^TaaHg, kh CatgHBy X,o$H3y gurap moupoH MaBpugu ucTH^oga Kapop gogaHg.
Ammo gap HaB6aTH xyg, KucMaTe a3 moupoH gap nau HaB mygaHH 3a6oH e 6a u6opau gurap, gap nau ucTH^ogau Ka^HMaxoBy Boxaxou HaB, xycycaH, Boxaxou aBpynoH Me6omaHg. Ka^HMaxou KynaBy 6o3opH xaM gap Fa3a^xou ohxo 3ueg 6a namM Mepacag.
^apnaHg Fa3a^ gap hh gaBpa a3 ^hxo3h Taxanro^ Ba 6ageuaT 3au$ acT Ba moupoH to ^oe a3 yHcypxoH TacBup Ba Kop6ypgu caHtaTxou metpH gypH ^ycTaaHg, ^eKHH gap
баробари ин газалхое ба мушохида мерасад, ки аз чихати мавзуву мундарича ва корбурди калимаву вазнхои нав замонавй ва мутобик ба чомеаи онруза мебошанд.
Аксари шоирони ин давра (ба монанди Бахор, Эрач Мирзо, Адиби Нишобурй, Адиби Пешоварй, Адибулмамолики Фарохонй, Деххудо, Лохутй, Ориф, Фаррухй, Мирзодаи Ишккй ва Саидашрафиддини Гелонй) дар баробари навчуихо анъанахои мухими газалсароии классикиро нигох доштаанд. Бо вучуди он ки шеваи газалсароии классикй дар руху пайкари газали онхо аён буд, аксарияташон тавонистанд сабки тозае дар ин колаб ба миён оваранд.
Дар шеваи газалсароии аксари онон аз мавзуъхои анъанавй, таркиботу ташбехот, васфи маъшук, гулу булбул ва шамъу парвона асаре нест. Ба ибораи дигар, дар газалхояшон кам ороишхои адабй дида мешавад ва кам аз маъшук ва... сухан дар миён аст. Аммо агар сухане аз маъшук аст ё аз шамъу парвона ва ё аз гулу булбул он хама вокей нестанд, мачозиянд.
Бад-ин тарз, зимни омузишу баррасии эчодиёти шоирони газалсаро метавон чунин натичагирй кард, ки дар ин давра колаби газал дар атрофи ду гурухи суханварон давр мезад:
1). Шоироне, ки дар газалиёташон аз шаклу мазмуну мундаричаи газалхои шоирони кадим истифода мекарданд, аз кабили Адибулмамолики Фарохонй, Шуридаи Шерозй, Адиби Нишобурй, Адиби Пешоварй, Сафй Алишох ва дигарон.
2). Ба ин гурух шоироне дохил мешаванд, ки харчанд аз шакли анъанавии колаби газал истифода мекарданд, вале руху пайкари онро мавзуву мундарича ва калимаву вожахои нав оро медоданд (аз чумла, Бахор, Лохутй, Ориф, Фаррухии Яздй, Мирзодаи Ишккй, Саидашрафиддини Гелонй ва дигарон).
Аммо нуктаи мухиме, ки дар аксари газалхои шоирони давраи машрутият чалби таваччух мекунад, ин аст, ки он по ба по бо инкилоб, тахаввулоти бамиёномада ва идеологияи он замон пеш мерафт. Ба ибораи дигар, дар таърихи адабиёти форсй барои нахустин бор шеъри давраи машрута ба таври вокеъбинона ва хакикатнигорона идеологияи замонро дар худ тачассум намудааст, ки намунахои бехтарини онро дар колаби газал метавон пайдо кард.
Инъикоси вокеъбинона боиси он гардид, ки дар газали ин давра тахаввулоти амикке дар мавзуву мухтавои он ба вукуъ бипайвандад. Аксари пажухандагон, аз чумла Файзалй Начмонов (2), Шафеии Кадканй (5), Абдуррахим Зокир Хусайн (3), Сирус Шамисо (13), Яхёи Ориянпур (9), Д.С.Комиссаров (6), М.Муллоахмадов (8), Олим Хучамуродов (10) низ дигаргунихои баамаломадаро, пеш аз хама, дар мавзуву мундарича ва гояи газал донистаанд.
Яке аз мавзуъхои мухиме, ки аксар шоирони даврони машрутаи Эрон ба он таваччухи бештаре зохир намудаанд, мавзуи ватандустй аст. Зеро шоирони ин давра хамагй шохиди зулму золимй, истибдоди ахли хукумат, хоинй ва ватанфурушии онхо буданд. Аз ин хотир, дар ашъорашон ба ин мавзуъ даст зада, дар зимн мардумро ба мубориза алайхи душманони дохиливу хоричй даъват мекарданд.
Х,амин тарик,, метавон чунин натичагирй кард, ки бар асари Инк,илоби машрута газали форсй аз лихози мазмуну мухтаво ба куллй тагйир ёфт. Х,амон гуна ки аз баррасии масъала маълум гардид, мухимтарин мавзуъхои сиёсиву ичтимой, инкилобй, озодй, ватандустй, таргиби баркарории хукук ва конунгарой махз дар ин давра ба миён омаданд. Мавзуъхои мазкур аз мавзуъхое ба шумор мераванд, ки нахустин бор дар ин давра аз чониби шоирон ба кор гирифта шуданд.
^aspan ayroM. Fa3a. gap hh gaBpa xaM gap goupau gy rypyxu moupoH pymgy HyMyt Mee^T.
flKyM, moupoHe, kh gap xaB3axou aH^yMaHxou aga6H, a3 ^yM.a «AH^yMaHH aga6uu Эpон», «AH^yMaHH X,aKHM Hh30mh», «AH^yMaHH aga6uu ,0,OHHmKaga» Kopy $ato.HflT MeHaMygaHg. A.6aTTa, $ato.HflTH hh ryHa aH^yMaHxo 6a phbo^h metpu K.accuKH mapouTH Mycoug ^apoxaM MeoBapg. MyTaaccu^OHa, gap oh gaBpae, kh aga6ueT, xycycaH metp nyH ch.oxh 6yppaHgae gap gacTpacuu MapgyM Kapop rupu^Ta 6yg, Kopu hh moupoH, 6a mhc.h A.h Acrapu X,HKMaT, A66oc OypKOT, CoguKH CapMag, H6paTH Mycoxu6H, FyMoMH X,aMagoHH, Boxugu ^acTrapgH Ba gurapoH 6a ^y3 a3 cypygaHH MaB3ytx,ou MatMy.H metpu K.accuKH no ^apoTap HaHHxog.
Fa3a.HeTH moupoHH xaB3axou aga6uu 3HKprapguga nyp a3 Ka.HMaBy u6opa Ba TaBcu^xoe Me6omaHg, kh ohxopo gap xap hk ra3a.H moupoHH K.accuKH MeTaBoH nango Kapg, 6a MOHaHgu «6oga», «6egy KaHopu KumT», «capBy ry.», «hhxo.h Kag», «^apumTau paxMaT», «napTaBH ^aMMH Ty», «Topu y.^aT», «pumTau naHBaHg» Ba ranpa.
Fa3a.HeTH hh moupoH a3 .hxo3h MaB3yBy MyHgapu^a xaM Tarnup Hae^T. ^ap ra3a^ueTH ohxo aKcapaH a3 umKy omuKH, ^aBpy cuTaM, H0Mexpy60HH Ba 6eTaBa^yxuu MatmyK, naHgy ax.OK Ba ranpa cyxaH MepaBag.
^yroM, moupoHe, kh 6o gurapryHHxou ^OMeau OHpy3HHau Эpoн xaMroM 6ygaHg Ba a3 aga6ueTH nemKagaM Ba geMOKpaTHH oh gaBpa 6axpa Merupu^TaHg. MyxaMMagxycamu fflaxpuep, Amhphh OHpy3KyxH, Paxuu MyanupH, naxMOHH EaxTuepH a3 moupoHH ra3a.capoe 6a myMop MepaBaHg, kh gyp a3 oh aH^yMaHxo Kopy $ato.HflT HaMyga, metpu xygpo 6a 3aMoHa, 6a MapgyM Ha3guK MecoxTaHg.
^ap ra3a.xou moupoHH Hac.H HaBH gaBpoHH pu3omoxH (CO.XOH 50 KapHH XX) HH3 HK HaBt HaBOBapH guga MemaBag. Hh HaBOBapuxo, nem a3 xaMa, gap 3a6oHH ra3a. Ba Kop6ypgu BoxaroHH oh 6a Mymoxuga Mepacag. ^ap xaMHH gaBpa moupoHe nyH Hogupnyp, TaBa.ray.ra, Coh, Chmhhh Eex6axoHH 6o cypygaHH «ra3a.H HaB», kh paBoHy 3e6ocT Ba xaM gap6apgopaHgau Ka.HMaBy TapKu6xo, TaBcu^xo Ba Tam6exxou HaB Me6omag, 6a $ato.HHT mypyt MeHaMOHHg. Hh moupoH goupau MaB3yuu ra3a.po Bacet HaMyga, poxpo 6apou moupoHH gaBpoHH Hhkh.o6h hc.omh xaMBop coxTaaHg.
^impaii ceroM. ^aBpau Ma3Kyp 6a 3aMOHH mypyu ^aHru Эpoнy HpoK (co.xoh 80 KapHH XX) pocT Meoag Ba moupoHe nyH A.HpH3OH ^a3Ba, ^ancapu AMHHnyp, Caug 3ueygguH ffla^eH, AxMag A3H3H, Cyxan. MaxMygH, rocy$a.HH MupmaKKOK, Ca.MOHH Xhpoth a3 moupoHe 6a myMop MepaBaHg, kh gap hh gaBpa Kopy $ato.HHT Kapga, a3 Ko.a6u ra3a. 6a xy6H ucTH^oga KapgaaHg. ^ap ra3a.ueTH ohxo Mexpy Myxa66aT 6a BaTaH, hc.om Ba ap3umxou oh, caMHMHHTH 3HHgarH, caxHaxou Ha6apg, Macou.H cuecuBy h^thmoh, umKy omuKH, maxugy maxogaT, ^aHr, gymMaH6ag6uHH, ga.epuro KopHaMOHH pa3MaHgaroH, BanpoHHH maxpxo, op3yu maxogaT Ba ranpa HHtHKoc e^TaacT, kh hh xyg ga.e.H TamaKKy.H MaB3yu ra3a. gap hh gaBpa Me6omag.
^Ke a3 MaB3ytxoe, kh gap ra3a.ueTH moupoHH hh gaBpa 3ueg 6a Mymoxuga Mepacag, hh MaB3yu umK Me6omag. MaB3yu umK gap ry3amTa a3 6oMyBa^^aKTapuH Ba nypmypTapuH MaB3ytxo 6yga, gap ra3a.ueTH xap hk moup 6a namM Mexypag. Eo By^ygu hh, omuKOHacapoH gap xap hk gaBpa gopou Buxaruxou xoch xyg acT. Maca.aH, gap aga6ueTH gaBpau Hhkh.o6h hc.omh MaB3yu umK 6o oh Buxaruxoe, kh gap xyg gopag, a3 umKe, kh gap naHg gaxae Ka6. cypyga mygaacT, $apK MeKyHag. OaxHMa HocupH MatHHH yMyMHH umKpo nyHHH 6aeH HaMygaacT: «HmK gap ^oh-^ohh o.aMH xacTH Ba a^.OK copH
аст ва хеч чиз бидуни ишк нест, лекин танхо ишки ростину х,ак,ик,и, ишки илох,и аст» (7, с. 234-235).
Бояд икрор шуд, ки кариб тамоми мухдккикони адабиёти муосири форси мавзуи ишкро дар ин давра ишки ирфонИ донистаанд. Ин, албатта, бесабаб нест. Ба андешаи мо, нуктаи асосии ин, пеш аз хама, марбути дастовардхои Инкилоби исломИ аст. Зеро инкилоб, ки худ бар асоси поя ва арзишхои гузаштаи мардуми Эрон ба вукуъ пайвастааст, таъсире дар шеъру шоирИ низ гузоштааст. Шоирон дар зери таъсири инкилоб ба тавсиф ва инъикоси дастовардхои он, хусусан фарханги исломИ, ки яке аз рукнхои он шинохт ва расидан ба Худо мебошад, даст задаанд. Аз ин нуктаи назар, афзунии мавзуи мазкур ва таваччухи бештари шоирон ба инъикоси он махз марбути ин омилхо мебошад.
Аммо бояд зикр кард, ки шоирони даврони Инкилоби исломИ бо вучуди талошхо ва навчуихои зиёд дар ин самт натавонистанд мавзуи ишки ирфониро дар он пояе, ки шоирони классикИ сурудаанд, инъикос намоянд. Газали ирфонии онхо дар бештари маврид аз лихози хунари шоирИ бо газалхои ирфонии шоирони классикИ кобили мукоиса нест.
Мавзуи дигаре, ки дар ин давра шоирон бештар ба он пардохтаанд, ин мавзуи чанг ва тасвири кахрамонию далерИ ва чоннисории размандагон мебошад. Таъсири чанг ба гунае буд, ки дар хар мисраи газали шоирони ин давра диловарию нотарсИ, кахрамонию душманбадбинИ ва душманситезИ инъикос меёфт. Тасвирхои хамосИ дар сартосари газалхое, ки ба ин мавзуъ бахшида шудаанд, ба мушохида мерасад. Хусусан, тасвирхои майдонхои набард, талошхо ва хунрезихои размандагон беш аз хама дар руху пайкари газали ин давра хукмфармо буд.
Мавзуи ичтимоИ аз дигар мавзуъхоест, ки аксарияти шоирони газалсарои ин давра ба он даст задаанд. Аз шоирони газалсарои ин давра Саид Зиёуддини ШафеИ, Алиризои ^азва, Салмони Х,иротИ, Насруллохи МардонИ, ^айсари Аминпур дар ташаккули ин навъ газал сахми арзанда гузоштаанд. Газалиёти онхо моломоли мавзуъхои сиёсиву ичтимоИ буда, дар онхо як навъ самимияти зиндагИ, мардумандешИ ва чомеагароИ ба мушохида мерасад.
Пайнавишт:
1. Асозода Х. Адабиёти Эрон дар садаи XX. -Душанбе, 1997.-272 с.
2.Баъзе масъалауои актуалии филологияи Эрон. Мацмуаи мацолауо.- Душанбе, 1990.108 с.
3.3окируусайн А. Адабиёти сиёсии Эрон дар аудимашрутият. -Теурон, 1377.-794 с.
4.Ёуацци М. Чун сабуи ташна. -Теурон, 1375.-374с.
5. Кадкани М.Адвори шеъри форси аз машрутият то суцути салтанат. -Теурон, 1383.-175 с.
6.Комиссаров Д.С. Пути развития, новой и новейшей персидской литературы.- М.: Наука, 1982.-294 с.
7.Мацмуаи мацолауои семинори. Баррасии адабиёти Инцилоби исломи. -Теурон: Самт,1373.-658 с.
8.Муллоаумадов М. Лирикаи Адибулмамолики Амири. -Душанбе. 1985.-174 с. 9.Ориянпур Я. Аз Сабо то Нимо. -Теурон, 1978.-267с. Ю.Хуцамуродов О. Адабиёти ауди машрутаи Эрон. -Душанбе, 2002.-66 с.
JJ.^y^y^u M. Mypype 6a matpuxu ada6y ada6uemu UMpy3u 3poH. - TeypoH: Kampa, 1372.-620 c.
12.IaMuco C. Caupu za3an dap mebpu $opcu. - TeypoH: Qupdaec, 1376.-320 c.
13.IaMuco C. Ca6Kwumcuu mebp. -TeypoH: Qupdaec, 1374. -431 c.
14.IuKe6o n. IHebpu $opcu a3 oeo3 mo uMpys. -TeypoH: XupMaHd, 1373. - 463 c.
Reference Literature:
1. Asozoda Kh. Literature of Iran in the XX-th Century. - Dushanbe, 1997. - 272 pp.
2. Some Actual Problems of Iranian Philology. Collection of Articles. - Dushanbe, 1990. - 108 pp.
3. Zokirkhusayn A. Political Literature of Iran in the Period of Revolution. Tehran, 1377 hijra.-794 pp.
4. Youkkhaki M. As a Thirsty Jug. - Tehran, 1375 hijra. - 374 pp.
5. Kadkani M. Periodization of Persian Poetry since the Epoch of Mashruta up to Shakh;s Governance Fall. - Tehran, 1383 hijra. - 175 pp.
6. Komissarov D. S. Ways of Development of New and the Newest Persian Literature. - M.: Science, 1982. - 294 pp.
7. Collection of Seminar Researches of Islamic Revolution Literature. - Tehran: Samt, 1373 hijra. - 658 pp.
8. Mulloakmadov M. Lyrics by Adibulmamolik Amiri. - Dushanbe, 1985. - 174 pp.
9. Oriyanpur Ya. From Sabo up to Nimo. - Tehran, 1978. - 267pp.
10.Khojamurodov O. Literature of Iranian Revolution Epoch. - Dushanbe, 2002. - 66pp.
11.Khukuki M. Viewpoint on the History of Modern Iranian Literature. - Tehran: Katra, 1372 hijra. - 620 pp.
12.Shamiso S. Gazel evolution in Persian Poetry. - Tehran: Firdaws, 1376 hijra. 320pp.
13. Shamiso S. Stylistics of the Poet. - Tehran: Firdaws,1374 hijra. - 431 pp.
14.Shikebo P. Persian Poets since very inception up nowadays. - Tehran: Khirmand, 1373 hijra. - 463 pp.
