CC BY
5прегледен научен труд
UDK:811.163.3'367
ПЕРИФРАСТИЧНИТЕ ПРЕДИКАТИ (ПП) СО ДАВА ВО КОИ Е ПРИСУТНО МЕТАФОРИЧКОТО ПРОШИРУВАШЕ ЗА МЕГУЧОВЕЧКА КОМУНИКАЦИJА
Наташа Сто^ановска-Илиевска
Филолошки факултет „Блаже Конески" Универзитет „ Св. Кирил и Методы!", Скопле, Македонка
Key words: light verbs, light verb constructions, metaphorical extensions, give, nominalization
Summary: This paper discusses Macedonian light verb constructions (LVCs) with daea (give) in which the light verb daea (give) has undergone a metaphorical extension in the sphere of interpersonal communication. These LVCs are based on deontic verbs of communication and they indicate an attempt to change the behavior of another person. Sentences with these LVCs usually have near-synonymous parallels with corresponding full verbs (FVs), but LVCs are often preferred. Syntactic tests and quantitative analyses demonstrate that the main reasons for this are: the possibility for argument reduction in LVCs, the possibility for an alternative hierarchy of arguments, the possibility for quantification of the noun in LVCs, the possibility for adjectival modification of the noun within the LVC, the absence of complete synonymy between the LVC and FV.
Клучни зборови: синсемантички глаголи, перифрастични предикати, метафоричко прошируваае, дава, номинализацща
Резиме: OBoj труд е посветен на македонските перифрастични предикати (ПП) со дава во кои синсемантичкиот глагол дава претрпил метафоричко прошируваае во правец на мегучовечка комуникацща. Овие ПП се базираат на деонтичките глаголи на комуникацща и со нив се означува обид за промена во однесувааето на друго лице. Речениците со ваквите ПП обично имаат свои блискозначни паралели со соодветните автосемантички глаголи (АГ), но сепак, честопати се претпочитаат ПП во однос на АГ. Синтаксичките тестови и
квантитативните анализи покажуваат дека главните причини за тоа се: можноста за редукцща на аргументите во ПП, можноста за алтернативна хиерархизацща на аргументи (комуникативна хиерархща), можноста за квантификацща на именката во ПП, можност за придавска модификацща на именката, отсуство на потполна синонимща мегу ПП и АГ.
1. Вовед
Перифрастичните предикати претставуваат комбинацща од синсемантички глагол (СГ) и (од)глаголска именка ко]а е семантички блиска до концептот nomen actionis (Тополиаска, 1982: 36; Allerton, 2002: 115). Терминот синсемантички глагол означува глагол ко] е семантички сиромашен, т.е. повеке или помалку испразнет од своето лексичко значеае (Миркуловска, 1991 :1), и ово] термин одговара на англиските термини: light verb (Jespersen, 1942: 117; Huddleston & Pullum, 2002: 290), delexical verb (Howarth, 1998: 173), thin verb (Allerton, 2002: 7) и support verb (Krenn & Erbach, 1993: 365). Наспроти тоа, семантичко ]адро на конструкцщата е (од)глаголската именка ко]а е блиска до концептот nomen actionis. Термините коишто се користат за ПП во англистиката се: composite predicates (Brinton & Traugott, 2005: 66), expanded predicates (Algeo, 2006: 269), complex predicates (Brinton, 2011: 560; Traugott, 1999: 240), support verb constructions (Krenn & Erbach, 1993: 365), stretched verb constructions (Allerton, 2002: 6) и др. За разлика од тоа, во славистиката се употребуваат блискозначните термини: перифрастичен предикат (Миркуловска, 1991: 1, Лазик-Коаик, 2006: 219), декомпониран предикат (Радовановик, 1977: 53), перифрастичен предикатски израз (Тополиаска, 1982: 36), вербо-номинална структура (Чашуле, 1989: 196), аналитичка (предикатска) конструкци/а (Ивик, 1988: 1) и др.
Предмет на ово] труд е анализата на перифрастичните предикати (ПП) со глаголот дава, во кои е евидентно метафоричкото прошируваае на глаголот дава во правец на мегучовечка комуникацща. Ова е една од главните насоки во кои се проширило значеаето на дава во неговите метафорички проширувааа во многу ]азици во светот (Newman, 1996: 136,137), вклучува]ки га и македонскиот ]азик. Притоа, трансферот на вербалната порака од првиот на вториот партиципант, во ПП се поистоветува со трансферот на конкретен предмет raj прототипското дава. Независно од тоа дали се реализира на површината на текстот или не, вториот партиципант е централно сместен во ситуацщата ко]а се формализира како ПП, т.е.
ПП пpeтполaгa постоеае нa слyшaтeл(и)/читaтeл(и). Што се однeсyвa нa тpaнсфepот та вepбaлнaтa поpaкa, то] тpeбa дa се сфaти кaко сподeлyвaae та поpaкaтa, a не кaко отyГyвaae (што би било слyчaj ^и дaвaaeто нa конкpeтeн пpeдмeт).
^и истpaжyвaaeто нa ПП со дaвa беше коpистeн коpпyсот EKMJ1, но и дpyги пeчaтeни извоpи та aвтeнтичeн мaкeдонски текст, кaко што се издaниja од дневниот пeчaт и некои литepaтypни дeлa.
2. ПП со дава базирани на деонтички глаголи на комуникацща
Ово] тpyд ги пpоyчyвa мaкeдонскитe ПП со дaвa кои ознaчyвaaт мегучовечга комyникaциja, поточно оние ПП кои се бaзиpaaт нa пapaфpaзaтa „X се обидyвa дa го пpомeни однeсyвaaeто нa Y".
Во вaквитe ПП, пpвиот човечки пapтиципaнт (Х), со сво]от искaз, очeкyвa од втоpиот човечки пapтиципaнт (Y) дa пpeзeмe нeкaкво де]ство или дa се однeсyвa нa одpeдeн тачин. Пpeглeдот нa мaкeдонскитe ПП и нивните ^еводни eквивaлeнти нa aнглиски, во тaбeлa 1, покaжyвa дeкa 3a сите овие ПП постои eквивaлeнтнa aнглискa пepифpaстичнa констpyкциja со глaголот give и/или со неко] дpyг глaгол, кaко што се: grant, impose или issue. Употpeбaтa та вaквитe глaголи во aнглискитe ПП пpидонeсyвa 3a нивното повисоко ниво та фоpмaлност и, во овaa смислa, тие се пpeтпочитaaт во официjaлни текстови со пpaвнa, политичкa или со судсга пpоблeмaтикa (нa пp. issue an order шс^оти give an order). В^очем, и кaj мноштвото мaкeдонски ПП, стилски нeyтpaлниот СГ дaвa може дa се зaмeни со пофоpмaлниот глaгол uздaвa, тaкa што констpyкциjaтa стaнyвa посоодвeтнa нa институциоталниот дискypс (нa пp. uздaвa Haped6a нaспpоти дaвa Haped6a).
Eлeктpонскиот коpпyс нa мaкeдонскиот jaзик (EKMJ) содpжи 1,2 милиони збоpови и вклyчyвa бaлaнсиpaн избоp нa текстови та совpeмeн мaкeдонски jaзик. Постaвeн е та сepвepот нa Унивepзитeтот во Осло, Ноpвeшкa.
Табела 1: Преглед на македонските ПП, нивните АГ и преводни еквиваленти на англиски jазик
именка во состав на ПП соодветен АГ aHr^HCKH npeBogeH eKBHBa^eHT2
Х му дава дозвола дозволува/дозволи give/grant sb a permission
на Y забрана забранува/забрани impose a ban, impose a prohibition
заповед заповеда give/issue an order
налог наложува/наложи grant/issue a warrant
наредба наредува/нареди give/issue a command/order
насока насочува/насочи give sb a direction
обврска обврзува/обврзе impose an obligation
овластуваше овластува/овласти give/grant sb an authorization
одобрение/одобруваше одобрува/одобри give/grant an approval
предлог предлага/предложи give sb a suggestion
совет советува/посоветува give (sb) advice
сугестща Сугерира give sb a suggestion
упатство упатува/упати give sb instructions
Овие ПП се базираат на деонтичките глаголи на комуникацща биде)ки со нив се означува обид за промена во однесува&ето на друго лице. Овие АГ, кои ги вклучуваат: наредува, забранува, дозволува и др., главно, се троаргументски. Троаргументските предикати импликуваат два човечки аргументи и еден пропозиционален аргумент, при што не е можна кореференцща на жудовниот аргумент во надредениот и во подредениот предикат (Тополишжа, 2000: 98-99), а се воспоставува
2
Како англиски преводен еквивалент се наведува првенствено ПП (доколку има таков). Ако отсуствува ПП како преводен еквивалент тогаш се наведува АГ или неко)а друга блискозначна конструкцща.
коpeфepeнциja m втоpиот импликyвaн apгyмeнт од нaдpeдeниот пpeдикaт со жудовниот apгyмeнт нa подpeдeниот пpeдикaт. Пpопозиционaлниот apгyмeнт нajчeсто е во облик та нефинитно peчeнично дополнение, дa-констpyкциja (1), a многу поpeтко -финитта декa-peчeницa (2).
(1) ... Н. Т. им наpеди нa диpeктоpитe дa ги зaостpaт мepкитe зa хигиeнa. („Дневник", 14.10.2011)
... Н. Т. им наpеди нa диpeктоpитe [диpeктоpитe] дa ги зaостpaт мepкитe зa хигиeнa.
(2) Влaдaтa ... им наpеди нa увозниците дека моpa дa откyпaт тpи килогpaми домaшнa пчeницa... („Дневник", 17.5.2012) Влaдaтa ... им наpеди нa увозниците дека [увозниците] моpa дa откутат тpи килогpaми домaшнa пчeницa...
Со дeкомпозициja нa деонтичките глaголи та комyникaциja се добивaaт ПП состaвeни од СГ дaвa и дeвepбaтивнa имeнкa: предлaгa > дaвa предлог, зaбрaнyвa > дaвa 3a6paHa. Пpeдикaтско-apгyмeнтскaтa dpy^ypa (ПАС) нa деонтичките глaголи нa комyникaциja се peфлeктиpa во стpyктypaтa нa ПП, тaкa што некои apгyмeнти пpeтpпyвaaт поголеми, a дpyги, пaк, помaли измени во нивнaтa сeмaнтичкa yлогa и гpaмaтичкa фyнкциja.
Гeнepaлно, сите глaголи зa комyникaциja имaaт човек со сeмaнтичкa yлогa aгeнс кaко пpв пapтиципaнт, a тоa вaжи и зa aвтосeмaнтичкиот глaгол (АГ) и зa ПП, кaко во (3). Сетак, чeстопaти се слyчyвa овaa позициja дa биде пополнeтa со именс^ синтaгмa (ИС) што ознaчyвa име та œ^ja дpжaвa или инститyциja, пpи што се подpaзбиpa дега овие поими се метонимиски повpзaни со лугето што paководaт со тaa инститyциja или со дpжaвaтa, кaко во (4).
(3) Mинaтaтa нeдeлa пpeмиepот Jошихико Hодa даде наpедба дa се уништи paкeтaтa ... (Утpински, 26.3.2012)
Mинaтaтa нeдeлa пpeмиepот Jошихико Hодa наpеди дa се уништи paкeтaтa...
(4) Mинистepството зa здpaвство уште нa почетокот та сeптeмвpи им даде дозвола та фapмaцeвтскитe компaнии дa внeсaт доволнa количинa од лековите зa дeцaтa болни од paк... (Вест, 21.11.2006)
Миниcтepcтвoтo за здpaвcтвo ... им дозволи на фapмaцeвтcкитe компании да внecaт...
Втopиoт пapтиципaнт, во двeтe кoнcтpyкции (и co AГ и co ПП), e во дaтивeн пaдeжeн oднoc и ja пoпoлнyвa пpoтoтипcкaтa позицща за пpимaтeл. Сeпaк, ceмaнтичкaтa yлoгa на ово] пapтиципaнт ja дeфиниpaм како тpпeн пpимaтeл, бидejки co oвиe AГ/ПП ce ^ави обид за пpoмeнa на ^гавото oднecyвaae, па oттyкa пpoизлeгyвa и теговата пoгoдeнocт од глaгoлcкoтo дejcтвo. Пpимepитe (S) и (б) пoкaжyвaaт дeкa и во мaкeдoнcкиoт ]азик, во зaвиcнocт од ceмaнтикaтa на глаголот, пoгoдeнocтa мoжe да бидe пoвeкe изpaзeнa, како што e cлyчajoт co кoмплeтнo „измaнипyлиpaниoт" дaтивeн apгyмeнт во (S), но и помалу изpaзeнa, кога oднecyвaaeтo на втopиoт пapтиципaнт пoкaжyвa пoгoлeмa нeзaвиcнocт како во (б).
(5) ... Нте oдeвмe во пpecpeт на полицщата, ко]а ни нареди да ce вpaтимe. Бeз oтпop ja послушавме нapeдбaтa. („Глoбyc магазин", 4.б.2013)
... полицщата ни даде наредба да ce вpaтимe. Бeз ornop ja послушавме нapeдбaтa.
(6) Aтaшeтo дojдe yштe нeкoлкyпaти во C^nje и cтaнaвмe eдeн вид дoбpи пoзнajници. Пpи eдeн пpecтoj, ми предложи да бидам гостин на jaпoнcкaтa влада. Учтиво одбив... („Утрин^и", 30.12.2012)
Aтaшeтo ... ми даде предлог да бидам гостин на jaпoнcкaтa влада. Учтиво одбив...
Оcвeн вaквитe cитyaции, во кои втopиoт apгyмeнт ce peaлизиpa во дaтивeн пaдeжeн oднoc и во конструкции^ co AГ и co ПП, пocтojaт и дpyги двe cитyaции. Во втopaтa, втopиoт apгyмeнт на AГ ce peaлизиpa aлтepнaтивнo во дaтивeн или aкyзaтивeн пaдeжeн oднoc (на пp. советува). МeГyтoa, во кoнcтpyкциитe co ПП, втopиoт apгyмeнт peдoвнo ce peaлизиpa во дaтивeн пaдeжeн oднoc, како во (7), во coraaCToCT co мeтaфopичкoтo пpoшиpyвaae на пpoтoтипcкoтo дава во пpaвeц на тpaнcфep на вepбaлнa rnpara од гoвopитeлoт на cлyшaтeлoт.
(7) Toj како докажан и одликуван пpиjaтeл на Мaкeдoниja ни даде совет да ce cooчимe co peaлнocтa... („Утpинcки", 14.2.2010)
Toj... ни/^ советуваше да ce cooчимe co pearaoCTa...
Cпоpeд Тополитс^ (2000: 25), вaквото колeбame кaj АГ мегу дaтивот и aкyзaтивот се должи нa две спpотивстaвeни тенденции. Eднaтa го пpомовиpa дaтивот кaко пaдeж нa втоpиот човек, a втоpaтa се rorn^a нa пaсивниот кapaктep нa peфepeнтот нa ово] apгyмeнт. Истовpeмeно, втоpaтa тeндeнциja го одpaзyвa и „^тисо^т нa моpфосинтaксичкиот систем, ко]што ... се стpeми дa го стaви во aкyзaтивeн однос втоpиот apгyмeнт во хиepapхиjaтa" (Тополитс^. 2000: 25).
Ka^ peзyлтaт токму нa овaa тeндeнциja, во тpeтaтa ситyaциja, втоpиот apгyмeнт се peaлизиpa исклучиво во aкyзaтивeн пaдeжeн однос во констpyкциjaтa со АГ (нaсочyвa, yпaтyвa, обврзyвa, овлaстyвa). во ПП, ово] apгyмeнт повтоpно peгyлapно се оствapyвa во дaтивeн пaдeжeн однос (S).
(S) ...a та бpaтот А. му дал овластуваше дa може дa ги коpисти
неговите ниви. (EKMJ)
...a бpaтот А. го овластил дa може дa ги коpисти неговите ниви.
Спомтавме дeкa во мaкeдонскиот jaзик peчeничното дополнение, глaвно, се peaлизиpa со дa-констpyкциja, но дypи и кога кaj некои глaголи TOa се peaлизиpa пpeкy комплeмeнтapнa peчeницa со деш (пpимepи 2 и 9), тaa се peaлизиpa гако aлтepнaтивa нa дa-констpyкциjaтa, но не и гако единствено можно peшeниe. Се чини дeкa во пpимepот (9a) со комплeмeнтapнaтa peчeницa со деш се yблaжyвa силинaтa нa мaнипyлaциjaтa во споpeдбa со дa-констpyкциjaтa (9б), поpaди тоa што во (9a) се оддолжyвa, m и се зaобиколyвa, нaвeдyвameто та содpжинaтa нa пpeдлогот. Употpeбaтa та можеби гако стpaтeгиja зa yблaжyвame оди во пpилог нa овaa констaтaциja, биде]ки можеби може дa се yпотpeби сaмо во комплeмeнтapнaтa peчeницa со дет, a не и во дa-peчeницaтa.
(9a) Лaфaзaновски пpедлoжи дeкa можеби тpeбa дa нaстaпyвaмe зaeдно кaко бaлкaнскa или ^ко jyгоисточноeвpопскa литepaтypa зa дa испливaмe подaлeкy... („Дневник", 5.3.2013)
(9б) Лaфaзaновски пpедлoжи дa нaстaпyвaмe зaeдно...
Се постaвyвa пpaшameто дaли вaквaтa состоjбa со peчeничнитe дополнeниja се пpeсликyвa и кaj ПП. №ко декa-peчeницитe се гpaмaтички сосeмa пpифaтливи кaко peчeнични дополнeниja нa имeнкaтa во ПП (9в), aнaлизaтa покaжa дeкa нивнaтa yпотpeбa не е
вooбичaeнa, туку дeкa peчeничнитe дoпoлнeниja, главно, ce peaлизиpaaт во вид на да-кон^^у^^а.
(9в) Лaфaзaнoвcки даде предлог дeкa мoжeби тpeбa да нacтaпyвaмe зaeднo...
Бeз oглeд на тоа дали ^опозиционалниот apгyмeнт на матадо^ки^ дeoнтички глаголи на комуникацща ce peaлизиpa како декa-peчeницa или дa-peчeницa, пpи дeкoмпoзициjaтa на AГ на СГ + дeвepбaтивнa имeнкa, ова дополтенж на AГ ce акомод^а кон пepифpacтичнaтa кoнcтpyкциja како дополтенте на имeнкaтa-пpoдyкт на номинализацща. Така, мoжeмe да пpeтпocтaвимe дeкa пpимepoт (10) e peзyлтaт на cлeднивe пpoцecи:
1) Koнcтpyкциja co AГ
... таквата oдpeдбa ги обврзува таквш^ гpaГaни да го пpиjaвaт...
2) Дeкoмпoзициja на пpeдикaтoт: Бидejки AГ обврзува e од нecвpшeн вид, то] ce paзлoжyвa на СГ од нecвpшeн вид дава и имeнкaтa обврска во позицщата за ДО. Вoeднo, СГ станува нocитeл на пoкaзaтeлитe за ^аматики^ кaтeгopии (обврзува > дава обврска).
Прв човечки аргумент: тема пpoмeни и co AГ и co ПП таквата одредба, во позицща на cyбjeкт, e мeтoнимиcки пoвpзaнa co инcтитyциjaтa/лицeтo кoe ja издало таа oдpeдбa. Втор човечки аргумент: Од ^отсти^ката позицща за тpпитeл (позицща на ДО), во кошлрукцщата co AF, втopиoт чoвeчки apгyмeнт ce aдaптиpa кон ПП, така што, во нeгo, то] ja пополнува пpoтoтипcкaтa позицща за пpимaтeл (позицща на ИО).
Пропозиционален аргумент: Од глаголжо дoпoлнeниe на peчeничнo ниво, ^опозиционалниот apгyмeнт, во вид на да-кoнcтpyкциja, ce cвeдyвa на имeнcкo дoпoлнeниe на cинтaгмaтcкo ниво. Koнкpeтнo, во ово] cлyчaj, ИС во ПП e диcкoнтинyиpaнa, бидejки мeГy имeнкaтa-цeнтap на ИС и нejзинoтo дoпoлнeниe во вид на да-конструкц^а (ДД) ce по]авува дативна ИС, т^. пpимaтeлoт.
3) Koнcтpyкциja co ПП: ... таквата oдpeдбa дава обврска на таквш^ гpaГaни да го ^щават...
(10) ... тaквaтa одpeдбa дава oбвpска на тaквитe гpaГaни да го
пpиjaвaт одешето во стpaнство...
(EKMJ)
Слично, кога пpопозиционaлниот apгyмeнт е финитно peчeнично дополнение кaко во пpимepот (9в), то] повтоpно синтaксички пpeтpпyвa дeгpaдaциja и од глaголско дополнение та peчeнично ниво се свeдyвa нa именско дополнение нa синтaгмaтско ниво.
Во мaкeдонскиот jaзик, ПП овозможyвaaт дa се peдyциpa пpопозиционaлниот apгyмeнт, когa нeговaтa содpжинaтa е познaтa од контекстот или когa тaa е нepeлeвaнтнa. Пpимepот (11) покaжyвa дeкa констpyкциjaтa со АГ е гpaмaтички нeиспpaвнa без пpопозиционaлниот apгyмeнт и зaтоa се пpeтпочитa ПП.
(11) Jaс дадов пpедлoг во aпpил и тие ми ги пpeзeнтиpaa дет&лно своите мислен^. („Денешен весник", 10.9.2013)
*Jaс пpeдложив ^a...] во aпpил, и тие ми ги пpeзeнтиpaa дeтaлно своите мислен^.
Во aдминистpaтивно-пpaвнитe текстови од EKMJ, особено често се зaстaпeни пpимepи нa кондeнзaциja нa пpопозиционaлниот apгyмeнт во уште eднa номинaлизaциja, со што се добивaaт „двокaтни" номинaлизaции со кои се згyснyвa изpaзот. Тaкa, пpeдлошкaтa синтaгмa (ПС) 3a избор Ha кaндuдaтuте Б.К. и М.С., во пpимepот (12), се толкyвa гако кондeнзaциja од пpопозиционaлниот apгyмeнт дa се uзберaт кaндuдaтuте Б.К. и М.С. (12a), ^и што се фоpмиpa двокaтнaтa номинaлизaциja предлог 3a избор.
(12) ^TOa peцeнзионaтa комисиja по paзглeдyвaшeто та ^иложените документи од пpиjaвeнитe кaндидaти ... дала пpедлoг зa избоp нa кaндидaтитe Б.K. и M.C. (EKMJ)
(12a) ^TOa peцeнзионaтa комисиja...дала пpедлoг дa се избepaт та кaндидaтитe Б.K. и M.C.
(12б) Потоa peцeнзионaтa комисиja... пpедлoжила дa се избepaт кaндидaтитe...
(12в) ^TOa peцeнзионaтa комисиja... го пpедлoжила избоpот нa кaндидaтитe...
Во пpимepитe (12б) и (12в) е yпотpeбeн соодветниот АГ, ^и што во (12б) АГ е пpослeдeн од дa-констpyкциja, додeкa во (12в) АГ е
пpocлeдeн од кoндeнзaциja на дa-кoнcтpyкциjaтa во вид на номинализацщата избор.
Од cпopeдбaтa на (12) и (12в) глeдaмe дeкa нaмecтo co oбjeктeн гeнитив, акузативниот apгyмeнт на AГ (избор) ce aкoмoдиpa кон ПП ^eRy ПС вoвeдeнa co за, за да ce пpeцизиpa темантичката peлaциja на цeл зapaди ко]а cлyжи пpeдлoгoт.
2.1. Синтаксички тестови Пасивизацща
Kaj oвиe ПП, пacивизaциjaтa e можна, а за тоа пpидoнecyвa peзyлтaтивнocтa, па дypи и oпpeдмeтeнocтa на номинализацщата. Зacтaпeни ce двата начина за пacивизaциja во мaкeдoнcкиoт ]азик (фopмa од cyм + минат пapтицип и се-паств), а во вpcкa co бpojoт на пoвpшинcки пpиcyтнитe apгyмeнти, paзликyвaмe пoгoлeм 6POJ cитyaции кои ce д^^т^аат во пoттoчкитe A-В.
A) На пoвpшинaтa на тeкcтoт ce peaлизиpaaт cитe тpи пapтиципaнти во тpaнcфepoт. Пpимepoт (13) co ПП дава дозвола во паствна диjaтeзa има cвoja блиcкoзнaчнa кoнcтpyкциja co AГ во пacивнa диjaтeзa (13а). Од (13б) глeдaмe дeкa истата комуникативна хиepapхиja на apгyмeнтитe мoжe да ce зaдpжи и co cooдвeтниoт AГ во активна диjaтeзa, но тоа e пpифaтливo caмo пpи мapкиpaн збopopeд.
(13) Пaндeв го помина вчepaшниoт дeн Epaj cвojaтa coпpyгa откако му беше дадена дозвола да нe тpeниpa од страна на
Жoзe Мypиao. (daily.mk/forward/.../sport-goran-pandev-stana-tatko)
(13а) ... му беше дозволено да œ тpeниpa од страна на Жoзe Мypиao.
(13б) ?...му дозволи да œ тpeниpa Жoзe Мypиao.
Б) На пoвpшинaтa на тeкcтoт ce peaлизиpaaт два пapтиципaнти во тpaнcфepoт, a ce peдyциpa aгeнcoт, како во пpимepoт (14), или пpимaтeлoт, како во (1S). Во (14), агентот мoжe да ce peкoнcтpyиpa од кoнтeкcтoт, а иcтoтo ce oднecyвa и на пpимaтeлoт во (1S). Од (14а) и (1Sa) глeдaмe дeкa ce можни блиcкoзнaчни кон^^ущии и co AГ пoceбнo што номинализацщата во ПП има дополтенте во вид на ПС, rae би cooдвeтcтвyвaлo на акузативниот apгyмeнт на AГ. Затоа, ce чини дeкa yпoтpeбaтa на oвиe ПП e мoтивиpaнa co oпpeдмeтeнocтa на
номинaлизaциjaтa во ПП, т.е. со фaктот што со овaa имeнкa може дa ознaчyвa устен искaз, но и деловен документ. Опpeдмeтeностa та номинaлизaциjaтa, пaк, е пpeдизвикaнa од фокyсиpameто нa peзyлтaтот од де]ството, a не нa сaмото де]ство, кaко во АГ. Gсвeн овa, сeкaко имa влиjaниe и тeндeнциjaтa зa номинaлизaциja нa изpaзот во инститyционaлизиpaниот дискypс.
(14) ... доколку министepот пpоцeни дeкa се исполнети условите, тогaш се дaвa дозвола зa отпочнyвame нa paботaтa та високо обpaзовнaтa инститyциja. (EKMJ)
(14a) тогаш се дозволува отпочнyвameто та paботaтa нa високо обpaзовнaтa инститyциja.
(15) Инициjaтивaтa нa Здpyжeниeто та политичките зaтвоpeници Албaнци беше поддpжaнa и од Советот нa Општинaтa. 3a изгpaдбa нa споменикот финaнсискa помош од нaд 30.000 долapи дониpaa Албaнцитe од САД, a со добpоволни пpилози yчeствyвaaт и дeбapчaни. Дозвола зa постaвyвame та бистaтa е дадена и од Mинистepството зa тpaнспоpт и вpски. („Утpински", 16.10.2006)
(15a) Постaвyвameто та бистaтa е дозволено и од Mинистepството зa тpaнспоpт и вpски.
B) Ha повpшинaтa нa текстот се peanro^a сaмо псeвдоapгyмeнтот во позициja нa суб]ект кaко во пpимepот (16), a се peдyциpaaт aгeнсот (Центaрот 3a jaвно здрaвjе) и пpимaтeлот (кyмaновцu), биде]ки се позтати од контекстот.
(16) Kyмaновци не ja почитyвaaт зaбpaнaтa од ^ш^от зa jaвно здpaвje дa не пиjaт минepaлнa водa од jaвнитe чешми во селото ^оевце, зaтоa што бaктepиолошки не е испpaвнa. И покpaj тоa што минaтa нeдeлa беше дадено щеду^едуваше, водaтa во нико] слyчaj дa не се yпотpeбyвa зa пиеше, вчepa повеке гpaГaни полнea водa во плaстични шишишa и се ^^a во коpитaтa нa чешмите. („Дневник", 28.8.2012)
Блискозтачни констpyкции со АГ се можни и во витив^ и во тасивта диjaтeзa, но зa дa бидaт peчeницитe со АГ предyпредu гpaмaтички испpaвни, моpa дa се peaлизиpaaт пpимaтeлот нa пpeдyпpeдyвaшeто и/или aгeнсот та повpшинaтa нa текстот кaко што се глeдa од пpимepитe (16a) и (16б).
(1ба) [Кумановци] бea пpeдyпpeдeни водата во нико] cлyчaj да
нe ce yпoтpeбyвa за п^н^. (1бб) [Цeнтapoт за ]авно здpaвje] пpeдyпpeди водата во нико] cлyчaj да œ ce yпoтpeбyвa за пте^.
Од ова зaклyчyвaмe дeкa yпoтpeбaтa на мaкeдoнcкитe ПП чecтoпaти ce пpeфepиpa во oднoc на AГ кога агеншт и/или пpимaтeлoт ce пoдpaзбиpaaт од кoнтeкcтoт, кога тиe ce тепознати, или кога нe ce peлeвaнтни. Пopaди тоа, oвиe ПП наогаат гoлeмa пpимeнa во инcтитyциoнaлизиpaниoт aдминиcтpaтивeн cтил или во жypнaлиcтичкиoт диcкypc, кaдe што, чecтoпaти, нaмepнo ce peдyциpa aгeнcoт (мaнипyлaтopoт) зapaди нeгoвo пpикpивaae или oдбeгнyвaae на oдгoвopнocт.
Определеност
Кога ИС во ПП e rocm^ на пoкaзaтeл за oпpeдeлeнocт, тоа ce cлyчyвa од cлeднитe пpичини:
а) за ocтвapyвaae на внaтpeшнojaзичнa peфepeнциja, на üp. aнaфopa (17). Како пoкaзaтeли на oпpeдeлeнocт нajчecтo ce ]авуваат показни^ зaмeнки, како вo (17), или oпpeдeлeниoт члeн. На ово] начин, oпpeдeлeнитe ИС во ПП пpидoнecyвaaт за кoхeзиjaтa на тeкcтoт.
(17) И тогаш, доколку миниcтepoт ^о^ни дeкa ce иcпoлнeти ycлoвитe тогаш се дава дозвола за отпочнува^ на paбoтa на виcoкooбpaзoвнaтa институцща. Откако ке биде дадена оваа дозвола, тогаш миниcтepoт има пpaвo да го peгиcтpиpa yнивepзитeтoт во peгиcтapoт на виcoкooбpaзoвнитe функции. (EKMJ)
б) Пoкaзaтeлoт за oпpeдeлeнocт ce ^p^ra и пpи модификацща на имeнкaтa во ПП co pecтpиктивнa peлaтивнa peчeницa зapaди ограничува^ на peфepeнциjaтa на имeнкaтa како во (18). Рeлaтивнaтa peчeницa мoжe да бидe и peдyциpaнa како во (19). Ваквата можност e eднa од пpeднocтитe на ПП во oднoc на AГ, биддки нe e можна ^ифатлива блиcкoзнaчнa пapaлeлa co AR Опpeдeлeнocтa e номинална кaтeгopиja, дocтaпнa caмo raj ПП пopaди пpиcycтвoтo на номинализацщата на ПП.
(18) ... би сaкaл дa тапометм дeкa пpи овa се води еден двоен apшин. Имено, зa пpедлoзите коишто ги дава позициjaтa воопшто овие кpитepиyми не се зaпaзeни. (EKMJ)
* Позициjaтa ^едлага и овие кpитepиyми воопшто не се зaпaзeни зa [што?].
(19) Доколку не сте ги ^очт^ле би било добpо дa ги ^очт^те пpедлoзите дадени од министepот зa измeнyвaшe и дополнyвaшe m зaконитe зa основно и сpeдно обpaзовaниe. (EKMJ)
... пpедлoзите [коишто беа] дадени од министepот...
Пpoнoминализ ацщ а
Пpономинaлизaциjaтa нa номинaлизaциjaтa е дозволет кaко во (20). Во ово] слyчaj, кpaткaтa зaмeнскa фоpмa го се однeсyвa нa овлaстyвaк>ето ^ко номинaлизaциja во ПП дaвa овлaстyвaк>е.
(20) ... зa тaкво понижение jaс нeмaм овластуваше, нико] не ми го дал, ниту дa го пpимaм можaм понудено aко ми е ... (EKMJ)
= ... нико] не ми го дaл овластувашето
Пpидавска модификацща на именката во ПП
Maкeдонскитe ПП дозволyвaaт модификaциja нa имeнскaтa компонeнтa од ПП со пpидaвкa, од коja, понeкогaш, eдностaвно може дa се изведе пpилог во констpyкциитe со АГ кaко во пpимepот (21).
(21) Kогa пpистигнaвмe ни дадоа стpoги наpедби никогаш дa не збоpyвaмe со цивилите. (http://on.net.mk/zhivot/drugi-raboti/zhivotot-vo-vojskata-na-asad)
Kогa пpистигнaвмe ^poro ни наpедиjа никогaш дa не збоpyвaмe со цивилите.
Hо постоjaт и слyчaи кaко (22), зa коишто нeмa пpeцизнa и концизт пapaлeлнa констpyкциja со АГ токму поpaди пpидaвскaтa модификaциja нa имeнкaтa во ПП.
(22) ... m кpajот сaкaм да ги дадам моите с^омни насоки, пpедлoзи и сугестии зa peшaвaшeто нa овa битно и суштествено пpaшaшe...
^^омно да вe нacoчaм, да ви пpeдлoжaм и да ви cyгepиpaм...
Cлeдaт yштe нeкoлкy пpимepи на ПП кои темаат eднocтaвни блиотозначни aлтepнaтиви co AГ: ни даваат формална насока Ф формално ж насочуваат, ми даде корисен совет Ф корисно ме посоветува и од.
Квантификацща на номинaлизaциjaтa
Можноста за квантификацща на имeнкaтa во cocтaв на ПП e yштe eднa битна пpeднocт на ПП, ко]а пoтeнциjaлнo ja имаат crne oвиe ПП. Од (23) глeдaмe дeкa raj ПП ce инcиcтиpa на квантификацщата, дoдeкa cooдвeтниoт AГ нe пoдpaзбиpa нужно дeкa бил дaдeн caмo eдeн пpeдлoг. Cлeдcтвeнo, AГ нe e oбeлeжaн во пoглeд на бpojнocтa на пpeдлoзитe. Што ce oднecyвa на пpимepoт (24), то] покажува дeкa co ПП, на eднocтaвeн начин, ce пoтeнциpa мнoгyбpojнocтa на пpeдлoзитe, што œ e изводливо во кoнcтpyкциjaтa co AF, бидejки таа œ дозволува peдyкциja, туку бapa задолжигелно нaвeдyвaшг на акузативниот apгyмeнт.
(23) Jaс дадов еден предлог, вж нe го пpифaтивтe и пpoдoлжyвaмe co paбoтa. (EKMJ)
Jac предложив ^дна paбoтa] / [пoвeкe paбoти]...
(24) Гocпoдинoт Нимиц даде неколку предлози изминaтитe пeтнaeceт години. („Утpинcки", 23.10.2013)
... Гocпoдинoт Нимиц ^кол^пати предложи [што?] изминaтитe пeтнaeceт години.
Координацща
Мaкeдoнcкитe ПП дозволуваат кoopдинaциja на ИС во cocтaв на ПП co дpyгa ИС, како во (2S), co што покажуваат cинтaкcичкa флeкcибилнocт што ги одво]ува од идиoмитe како cкaмeнeти кoнcтpyкции. Вoeднo, ваквата мoжнocт на ПП пpидoнecyвa да ce избeгнaт нeвeштитe кoнcтpyкции, кога AГ зaдoлжитeлнo бapaaт aкyзaтивeн пpoпoзициoнaлeн apгyмeнт и/или кога теко] од AГ бapa втopиoт apгyмeнт да бидe пocтaвeн во дaтивeн oднoc, а дpyг AГ бapa то] да бидe пocтaвeн во aкyзaтивeн oднoc (2б).
(25) ... та ^a^ сaкaм да ги дадам моите с^омни насоки, щедлози и сугестии зa peшaвameто нa овa битно и суштествено пpaшaшe што овде ни е та дневен peд. (EKMJ) (26) ... та кpajот сaкaм да ве насочам [како да ...], да ви щедложам [да...] и дa ви сугеpиpам [да...]...
2.2 Дpуги пpеднoсти на ПП
^rape беше спомнaтa можностa нa ПП зa peдyкциja нa некои од apгyмeнтитe нa АГ, поточно aгeнсот и пpимaтeлот. Освен тоa, ПП овозможyвaaт дa се peдyциpa и apгyмeнтот во позициja нa ДО од констpyкциjaтa со АГ гако во пpимepот (27), што во ово] слyчaj не е дозволиво во констpyкциjaтa со АГ. № постоjaт и слyчaи во кои и ПП и констpyкциjaтa со АГ тpпaт peдyкциja нa aкyзaтивниот apгyмeнт, кaко во (28), гаде што пpопозиционaлниот apгyмeнт може дa се испушти когa е имплициpaнa нeговaтa содpжинa.
(27) Советот ги paзглeдyвa пpaшaшaтa свpзaни со безбедносга и одбpaнaтa нa Рeпyбликaтa и дава щедлози нa Cобpaниeто и Влaдaтa. (EKMJ)
*... Советот... пpедлага [нешто] нa Cобpaниeто и Влaдaтa.
(28) Ти ке одиш нaпpeд, a jaс одзaди ке ти дaвaм наpедби! (EKMJ)
... a jaс одзaди ке ти наpедувам ^a нaпpaвиш нешто)!
Освен тоa, ПП ja нyдaт можностa зa пpeцизиpame нa глaголскиот вид кaj ПП што одговapaaт нa двовидните АГ. Ha np., во (29), поpaди двовидностa нa АГ сyгерuрa не е jaсно дaли стaнyвa збоp зa глaгол од свpшeн вид во митато опpeдeлeно свpшeно вpeмe или зa глaгол од нeсвpшeн вид во сeгaшно вpeмe. Шс^оти тоa, со ПП експлицитно се одpeдyвa глaголскиот вид кaко свpшeн или нeсвpшeн, и нa то] тачин, се отстpaнyвaaт дилемите во поглед та толкyвameто нa (29).
(29) Влaдaтa им сугеpиpа нa пpaтeницитe дa се откaжaт од
бeнeфициpaниот стaж. („Утpински", 16.10.2006)
Влaдaтa им дава сугестща / даде сугестща нa пpaтeницитe дa се откaжaт...
2.3 Квантитативна анализа
Врз основа на долунаведената табела 2, да ]а проследиме распределеноста на ПП низ глаголските категории време и дщатеза:
Табела 2: Дистрибуцщата на глаголските категории време и ди^атеза ка] ПП со дава/даде
ГЛАГОЛСКО ВРЕМЕ -АКТИВНА ДШАТЕЗА ПАСИВН А ДШАТЕЗ А
ДАВА ДАДЕ ДАВ А ДАД Е
сегашно минато минато идно минато о £ 1 * § я £ рви Я а идно 1 а А и ем те ир О Й сите времиша ВКУПНО
дозвола 1 1 3 2 7
заповед 1 1
налог 1 1
наредба 1 1 2
насока 2 1 3
обврска 3 1 4
овластуваш е 1 2 2 5
одобрение/ одобруваше 1 1
предлог 7 6 4 5 1 3 26
сугести^а 1 2 2 5
упатство 1 1
ВКУПНО 16 0 0 2 10 6 6 6 10 56
Дистрибуцщата на ПП според глаголската категорща 'дщатеза5 покажува дека пасивните конструкции претставуваат 28% од вкупниот бро] примери. Со ова, се потврдува синтаксичката
флексибилност на овие ПП, но и се нагласува можноста за редукцща на некои од аргументите, ко]а ]а отвораат ПП во пасивна дщатеза. Ка] сите овие ПП е можна пасивизацщата, но не се засведочени примери за сите овие ПП во ЕКМJ, што се об]аснува со обемот на корупусот, ко] е премал, за да ги опфати сите ПП и во пасивна дщатеза.
Во однос на глаголските времи&а во активна дщатеза, на]застапени се ПП во сегашно време со омнитемпорално значе&е, или за означуваае на хабитуалност (40% од ПП во активна дщатеза), при што доага до неактуализирана употреба на ПП. На]големиот дел од ваквите примери се од собраниски расправи или од текстови со административно-правна содржина, во кои се дискутираат обврските и ингеренциите на одредени институции. Голема застапеност се забележува и ка] минатото свршено време (25%), со кое на]често се изразуваат телични де]ства кои се случиле во одреден момент во минатото. Разбирливо, ваквите примери се позастапени во новинарските текстови во кои се известува за даден настан.
Во македонскиот ]азик се прави разлика мегу ПП со СГ од свршен вид и ПП со СГ од несвршен вид. Така, ПП со даде означуваат де]ства што се воспримаат во сво]ата целосна извршеност и се вкупно застапени со 57%. Но ПП со дава (вкупно застапени со 43%) изразуваат де]ство во одвиваае или во периодична повторливост.
Распределбата на ПП по именските категории 'определеност5 и 'бро]5 ]а проследуваме врз основа на табела 3:
Табела 3: Дистрибуцщата на именските категории определеност и бро] ка] ПП со дава
Неопредел Определе на именка Неопредел ена именка Определе на именка ВКУПН О
ена именка во во во
во еднина еднина множина множина
дозвола 3 3 1 0 7
заповед 0 0 0 1 1
налог 1 0 0 0 1
наредба 1 0 1 0 2
насока 1 0 2 0 3
oбврска 3 0 1 0 4
овластува &е 0 1 2 2 5
одобрение/ одобруваа е 1 0 0 0 1
предлог 14 7 2 3 26
сугестща 3 0 1 1 5
упатство 1 0 0 0 1
ВКУПНО 28 11 10 7 56
Во поглед на именските категории (определеност и бро^, ИС во состав на ПП се jавyва во сите четири поттипови: неопределена именка во еднина (...ке даде упатство на Центарот за соци/ална работа . ), определена именка во еднина (како ке се дава дозволата за фирмата), неопределена именка во множина (дадовме многу предлози...) и определена именка во множина (тоj ги дава насоките ... за производство на квалитетно вино). На]застапени се ПП со неопределена именка во еднина (на]чест е дава предлог), претставува]ки 50% од сите евидентирани ПП. Во значително помал бро] се jавyваат ПП со определени именки во еднина (околу 20%). Врз основа на табелата, заклучуваме дека ПП со неопределена именка во множина се 18% од вкупниот бро] ПП, додека ПП со определена именка во множина се застапени со околу 12%.
Високиот процент на примери од ПП со именки во множина (вкупно 30%) покажува дека и во македонскиот ]азик се користи можноста за квантификацща на именката во ПП како една голема предност на ПП во однос на АГ.
Истражува&ето покажа дека ПП со определена именка во еднина (20%) се користат, главно, за постигнуваае внатрешжуазична референцща или кога се ограничува референцщата на именката од ПП со релативна реченица, што повторно се две предности на ПП кои не можат лесно да се реализираат во конструкциите со АГ.
Сепак, на]голема е процентуалната застапеност на ПП во кои номинализацщата се ]авува како неопределена именка во еднина. Мотивацщата за употребата на ПП во ваквите случаи е различна: можност за редукцща на аргументи, алтернативна комуникативна хиерархща на аргументите, можност за придавска модификацща, инсистираае на квантификацщата, тенденцща за номинализацща на изразот, конвенционализацщата на номинализацщата во терминолошки израз и сл.
3.Заклучок
Македонските ПП обично имаат свои блискозначни паралели со АГ, но сепак честопати се претпочитаат ПП во однос на АГ. Синтаксичките тестови и квантитативните анализи покажуваат дека главните причини за тоа се:
а) можност за редукцща на аргументи,
б) можност за алтернативна хиерархизацща на аргументи (комуникативна хиерархща),
в) можност за остварува&е внатрешно]азична референцща, г) можност за квантификацща на именката во ПП,
д) можност за придавска модификацща на именката,
г) отсуство на потполна синонимща мегу ПП и АГ.
Исто така, понекогаш, нивната употреба е мотивирана од лексикализацщата на номинализацщата и не]зината конвенционализацща во терминолошки израз (дава овластувапе, дава наредба, дава дозвола и сл.). Биде]ки со ваквите номинализации се именува официален устен исказ или писмен документ, овие ПП се типични за административно-правниот и журналистичкиот стил. Во тесна врска со ова е и генералната тенденцща за номинализацща на исказот, без оглед на тоа дали девербативната именка означува официален документ/исказ или резултат од де]ството.
Литература: Единици на латиница
А^ео, John. 2006. British or American English: A Handbook of Word and
Grammar Patterns. Cambridge: Cambridge University Press. Allerton, David J. 2002. Stretched Verb Constructions in English. London: Routledge.
Brinton, Laurel J. (2011). The grammaticalization of complex predicates. In: B.
Heine & H. Narrog (eds.), The Oxford Handbook of Grammaticalization. Oxford: OUP, 559-569. Brinton, Laurel J. & Traugott, Elizabeth Closs. 2005. Lexicalization and Language
Change. Cambridge: Cambridge University Press. Howarth, Peter. 1998. The phraseology of learners' academic writing. In: A.P.
Cowie, (ed.), Phraseology: Theory, Analysis and Applications. Oxford: Oxford University Press, pp.161-86. Huddleston, Rodney. & Pullum, Geoffrey. 2002. The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press.
Jespersen, Otto. 1942. A Modern English Grammar on Historical Principles, Part VI,
Krenn, Brigitte & Erbach, Gregor. 1993. Idioms and Support Verb Constructions.
In: J.Nerbonne, K.Netter, C.Pollard (eds). German in Head-Driven Phrase Structure Grammar - CSLI Lecture Notes Nr. 46. Stanford (CA): CSLI Publications, pp.365-396
Newman, Jоhn. 1996. Give - A Cognitive Linguistic Study. Berlin: Mouton de Gruyter.
Traugott, Elizabeth Closs. 1999. A Historical Overview of Complex Predicates. In: L. J. Brinton and M.Akimoto (eds.). Collocational and Idiomatic Aspects of Composite Predicates in the History of English. Amsterdam: John Benjamins, 239-260.
Единици на кирилица
ИвиЬ, Милка. 1988. Jош о декомпоноваау предиката. Во Jужнословенски филолог XLIV. Беoград: Институт за српскохрватски ]език. стр.1-5.
Лазик-Коаик, Ивана. 2006. Структура, функцща и лексикографска обрада перифрастичних предиката - на примерима из дневне штампе. Во Зборник Матице Српске за филологи/у и лингвистику, 49(1). Нови Сад: Матица српска. стр.219-304.
Миркуловска, Милица. 1991. Перифрастични предикати у македонском)езику и пихови полски еквиваленти (необ)авен магистерски труд). Беoград: Филолошки факултет.
РадовановиЬ, Милорад. 1977. Декомпоноваае предиката (на примерима из српскохрватског ]езика). Во Jужнословенски филолог XXXIII, Беoград: Институт за српскохрватски ]език. стр.53-78.
Стсуановска-Илиевска, Наташа. 2014 Анализа на nерифрaстичните предикати во англискиот и во македонскиот )азик (необ)авен докторски труд). Скоще: Филолошки факултет.
Тополиаска, Зузана. 1982. Перифрастични предикатски изрази на ме^условенским релацщама. Во Jужнословенски филолог XXXVIII. Београд: Институт за српскохрватски ]език. стр.35-49.
^полишсм, Зузана. 2000. Полски — Македонски: Граматичка
Конфронтаци)а. 3. Студии одморфосинтаксата. Скоще: МАНУ.
Чашуле, Илща. 1989. Синтакса на македонската глаголска именка. Скоще: НИО Студентски збор.
