CC BY
10Оригинален научен труд
UDC 398.3(=163.3)
НАРОДНИТЕ ВЕРУВАША КАКО ДЕЛ ОД СЕКОJДНЕВНИОТ ЖИВОТ (ПРЕКУ ПРИМЕРИ ОД МАКЕДОНСКАТА ПРОЗА)
Ливана Гушевска
Институт за национална исторща, Скоп]е, Македони]а
Different beliefs were always a part of people's everyday life. Therefore, some of the most wide-spread folk beliefs among Macedonian people contained in the novels Krpen Zhivot, Razboj, Pirej and Nebeska Timjanovna, as well as in the story Bojana, are examined in this paper. Beliefs in sorceresses, the Fates, fortune-telling powers, multiple meanings of dreams, magical rituals, things and potions, as well as beliefs in the magical function of words all of which are regularly present in people's lives in times of war, social changes and turmoil, when a person is faced with diseases, hunger, the death of people close to him,, when he feels hurt, threatened or left on his own, get a different meaning. They become a way and a tool for dealing with desperate situations. At the same time, the beliefs in the invisible powers that can help when nothing else can, remain the only hope that the person can survive even in impossible circumstances.
These rituals and beliefs have a very long tradition, especially in a patriarchal society. They are a part of the world view of the people, and are performed in a certain order and at certain times. They are learned and practiced as everyday house chores, the same way the work on the fields and around the cattle are learned. Their role in everyday life in general, as well as in specific segments, is of essential significance.
Различните верувааа го следеле човековиот pa3Boj од на^таро време и претставувале (а на нещ начин и денес претставуваат) составен дел од животот на лугето. Различните верувааа се стари колку и сеща друга религща, ако не се и постари. Во нив се чуваат, како во некаква архива, остатоци од сите поранешни степени на разво] на лугето (Бар]актаревиЬ, 1958: 6). Оттука не изненадува фактот што таквите верувааа нашле одраз и во оние дела од македонската проза што го обработуваат животот на нашиот човек во моментите кога то] се судира со поголеми или помали пречки, кои настсуува да ги надмине и да ги совлада, на ово] или на оно] начин, но и животот во пресудни и тешки историски и егзистенцщални моменти и периоди.
Верувааата во ба]ачките, наречниците, во прeтскaжyвaчкaтa мок и многyзнaчностa на сонот, во магиските обреди, предмети и напитоци, во магискита фyнкциja на зборовите, кое е посщано присутно во животот, во време на во_|на, на општествени превирааа и промени, кога човекот е соочен со болест и смрт на на]блиските, со глад и кога се чувствува повреден, загрозен, напуштен од сите, добиваат поинакво значеае, стануваат начин и средство за справуваае со безизлезноста, а вербата во невидливата сила што може да помогне кога не постои ништо друго, останува единствената надеж дека човекот може да преживее и во невозможни услови. Понекогаш таквата верба создава една лажна утопща за подобар живот, за решаваае на неволите, мисла дека може да се добие некаква мок, со raja, ако не може секогаш да ги победи злите сили што му се закануваат или можат да му нанесат штета, барем ке му помогне како да се чува од нив и како да се справува со нив.
Голем бро] народни верувааа се поврзани со чинот на рагааето, особено со зачувааето жив и здрав пород во семе_|ствата во кои умираат децата. Со рагааето е поврзано верувааето во наречниците, кои ja одредуваат судбината на детето. Во оваа смисла, едно од на]распространетите е верувааето дека новороденчето „веднаш по рагааето, што значи уште незадо]ано, се носи на крштеваае в црква и се крштева на сретен кум. Тоа значи дека кум ке биде оно] што ке го сретнат на патот до црквата без разлика дали е маж или жена, богат или сиромав" (Китевски, 1982: 127). На ово] начин го добива своето име и главната херова во романот Небеска TuMjanoena: ,Дас сум и прво живо дете на ма_|ка... Се рагам ]ас и сите застанале да мислат како да ме одбранат од лошите наречници. Го прашуваат еден калугер, а то] ими вели: Вака и вака. И тие така. Ме оставиле на една раскрсница и се скриле. Татко, дедо, стрико... Чекаат нещ да помине, да ме на]де. Да се мени кумот, да се мени среката. Поминала една жена од Четрок, подзапрела пред мене и рекла: господе, од небото паднало живо дете! Истрчале татко, дедо, стрико и ja фатиле жената: од ти ке бидеш кума и ништо друго ! Нека се вика Небеска, беше рекла жената, мислев дека е паднато од небото. И после ко] како ке ги сретне и ке ги прашува што носите така? Жив глас, жива душа носиме. И тие со трчаае ке се вратат назад виодки - Идат и жив глас носат! И сите да ме отскриваат,
дa ме поднasирaaт. И плу, плу ке ме поплyкaaт зa од зaрек, од лоши очи" (Андреевски, 1989: 39)1.
3a истaтa цел се прaктикyвaле и други посгапки. Тaкa, се верyвaло декa га првото живо новороденче, уште незaдоjaно, требa дa му се дупне десното уво нa кое ке носи обеткa, коja имaлa фyнкциja дa го чyвa од рaзни несреки и нaдворешни лоши влиjaниja (Китевски, 1982: 127). Овa го применyвa, мегу другите мaгиски деjствa, и мajкaтa Блaгyнa, лик од ромaнот Pa36oj, зa дa го зaчyвa сво]от новороден син: „Нестор и порaчa доктори дa прaшaлa. Ако требa (никогaш дa не зaтребa!), ке прaшa. 3aтоa, клетaтa Блaгyнa, уште Нестор неотиден тугига, штом во yтробaтa усети живот дa се зaметнyвa, зеде од три цркви пaри. Тaкa ja поyчиja жени нaпaрени кaко œa. Жените рекоa пaрите дa се претопеле во обеткa и тaa му ги дaде нa Зaрчетa Кувенци. Жените рекоa обеткaтa требaло дa полежи нa светиот престол, и roa нa сaм ден Величетврток, тaa го помоли пога Пaндилa дa и услужи. na^ кaко што рекоa жените, Веселa вечервa му го дyпнa мевцето га десното уше га рулчето зa по ^штев^ето, откогa Зaрче ке ja yзнaе првaтa бyквa нa името негово и ке ja вреже, дa му го воврaт обетчето и тоa ке го зaштитyвaло од тоj Дaескрajaтa што со yмирaчки се гастрвил нa кyKaвa. Жените рекоa обетчето сигурно ке го додржело. А тогаш, зa доктори е лесно, лесно е кога сигурно ке се додржело" (Мaлески, 1987: 49). Погорниот извaдок многу jaсно yкaжyвa нa неколку вaжни aспекти га гародните верyвafta - мешaftе га гаганските и нa христиjaнските верyвafta, кaко и нa фaктот део борбaтa со злите сили (во ромaнов именyвaни со оригинaлниот повекезгачен неологизaм Дaecкpajaтa, нaстaнaт од цел еден изрaз фреквентен во гародниот jaзик, да е скpaja) нaлaгa дa се изберaт соодветни „средствa" и постaпки, дури и во слyчaj когa имa и други нaчини, во конкретниов слyчaj дa се консyлтирa легар.
Верyвaftето, пaк, во нaречниците е присутно кaко кaj Мaкедонците тaкa и кaj другите бaлкaнски гароди, кaко нajстaр облик нa верyвaftе во сyдбинaтa (Schubert, 1982: 89). Шречниците се нaследници нa aнтичките Mojpu (грчки божици нa човековaтa сyдбинa), но не се идентични со нив. Тие повеке не се божици гако хеленските моjри, туку се женски демони и зaземaaт пониско место во митолошкaтa хиерaрхиja (Schubert, 1989: 90). Во верyвaftaтa нa мaкедонскиот нaрод, гаречниците се невидливи, a претстaвyвaaт
1 Ишку, избирaaето слyчaен кум зa детето е зaстaпено и во други шши делa. Тaкa, na пример, овa е основaтa зa зaплетот во познaтaтa комедиja m В. Илоски, 4op6aци Теодос (Нaгaзил човекот).
натприродни митолошки суштества, обично три жени, кои му се блиски на Господ и де]ствуваат во согласност со неговите укажувааа, но то] не може директно да влщае или да го промени она што ке го наречат тие (Вражиновски, 2000: 290). Наречниците доагаат на третата вечер, и тоа „обично околу полнок и тогаш тие се договараат каква судбина да му определат на новороденото дете" (Пенушлиски, 1968: 303). При доагааето на наречниците, „бабицата е важен посредник мегу родителите и детето од една страна и наречниците од друга страна..., мегу ово] и оно] свет..." ^сМЬеП, 1968: 92). Во романот Разбо] е многу впечатливо прикажана сцената на очекувааето на наречниците, во ко]а бабицата Весела ]а има улогата на посредничка, додека потресената ма]ка трепери пред судбинскиот момент на наречувааето, длабоко убедена дека тогаш се решава судбината на не]зиното дете: „Тогаш часовникот морничаво заудира да ]а на]ави полнокта. Двете жени занемеа. Само рулчето, сега понемокно, пискотеше. Болките во утробата на Благуна и ги замрзна студ. Студот, со секо] удир на часовникот, се качуваше погоре и погоре. На дванаесеттиот, студот застана во грлото и од гласилките направи мразулци. Затоа таа не смогна да прозбори а требаше, бездруго требаше, зашто тие - наречниците - веке беа во приемната. Невидливи а го чувствуваше нивното присуство со сета сила. Низ павлака на очите ги догледа усните на Весела како се одлепща (на]ди ми се, Весело, мене еве гласилките ми се мразосаа), а потем време, но пак навреме, го чу и не]зиниот преплашен шепот: 'Сестри златни, семокни наречници! Jас ве молам на местово од клетава Благуна Дабов]анска, зашто не]зе не и е токму здрав]ето поради рагааето, значи, знаете вие, убавици на убавиците, жени сте та знаете родилката истопува од себеси сили колку за еден живот. Ве молам со молбите на Благуна: нарача]те долг живот на детево, дарува]те го, златници вие препрепредобри, со здрав]е и срека, сторете, о невести на Севишниот, со потомство да засвети кукава Дабов]анска петпати обесчедена!" (Малески, 1987: 50-51). Атмосферата што владее, однесувааето на двете жени во наведениот извадок и обракаьето на посредничката кон наречниците, во кое, покра] на други начини, ги именува како препрепредобри2, ]асно покажува какво значеае има ово] чин во животот на обичниот човек.
2 Ако се земе предвид дека префиксот пре- значи присуство на одреден признак во на]голема мера, неговото тро]но повторуваае е само во функцща на тоа да се смилостиват колку што е можно повеке наречниците пред да го почнат наречувааето.
Во некои делови на Македонща улогата на наречница може да ja игра неща жена, на]често бабата (Вражиновски, 2000: 290). Така е и во романот Крпеп живот, каде што како наречница се ]авува една стара жена, избрана од семе]ството на новороденчето, но вербата на домашните во исполнувааето на наречувааата не е помала (Попов, 1970: 87-89).
Грижата за здравуето била тесно поврзана со де]носта на гледачките или ба]ачките. Тие користеле различни предмети и други „магиски" средства, вклучува_|ки и вода од свети извори, а при баеаето изговарале и различни обредни формули, кои ги изговарале три или девет пати (Вражиновски, 2000: 116-117, 50-52). Затоа и во македонската проза не ретко се срекаваат ликови на гледачки, од кои лугето одлучуваат да побараат помош, а не од лекар, дури и за сериозни здравствени проблеми: „Ja повика на_|прочуената гледачка во околината. Таа донесе во себе зем]а од седум раскрсници3 и вода од чудотворниот извор на манастирот Св. Наум. Зем]ата ja ставща под нозете на детето, а со водата трипати го напрска гледачката брзо изговара_|ки некакви неразбирливи зборови. Но напразно. На детето му стануваше сè потешко и потешко. Бо]ана беше избезумена од болка. Си ги кубеше косите и сещ час одеше пред иконата и се молеше на бога да и го спаси детето. Тоа продолжи неколку дена. На_|после нещ се сети да се бара од градот лекар" (Точко, 1973: 27-28).
Ба]ачката е, обично, доверлива личност, raj raja се бара лек не само за болест туку и за други работи. Во таа смисла, многу било раширено верувааето за злите очи, кои можат сериозно да им наштетат на]многу на децата (Вражиновски, 2000: 423): „А Sвeздaнa ми го факаа многу очи. Едно излегуваае и ке го почудат. Туку ке ги превитка клепките нагоре. Така му беше дарата, оти убав ми беше. Ама Маса Кулумоска се разбираше и од баеае, кушаае, да му црцне млеко од туга жена, под корен да провира и други маривети знаеше. И многупати го носев Sвeздaнa да му закуша, со скрувци сол и со шепотеае на темето" (Андреевски, 1987: 37).
Многу е интересен ликот на ба]ачката во романот Крпеп живот. Таа е прикажана како вешта и симпатична измамничка, raja ги користи празноверноста и лакомоста на простите луге за да обезбеди леб за своите деца. Така, во епизодата кога селанката Митра бара од
3 Раскрсниците, или крстопатите, биле идеални места на кои кои се врзувале и се одврзувале магии, зашто, според верувааата, тие не претставуваат ниту почеток ниту кра], туку место од каде што се преминува во тугиот свет, ко], поради тоа што е непознат, нуди надеж за нешто подобро (Вражиновски, 2000: 240-241).
бajaчкaтa, бaбa Бисерa, дa нaпрaви мaгиja со коja ке му нaштети нa уште нероденото дете га неjзинaтa jaтрвa Достa, тaa (бajaчкaтa) ги бaрa од неa „неопходните" состо]кж од кои ке ja rajara свеKaтa со коja ке го скуси животот нa детето: нишaни од двajцaтa родители, гарче восок, темjaн, волчи жили, жолчга од црнa мaчкa, коаски муви и слични „мaгиски" сосщки, a зa yслyгaтa бaрa „œraa ога слaнинкa, троa мaсцa, сиренце, нещ тaгaр брaшно... еднa лирa гари" (Попов, 1970: I, 76). Ш лековорнaтa Митрa тaa и дaвa и соодветно обjaснyвaftе: „Колку повеке шо се плaKa - толку повеке се вaKa мaгиaтa" (Попов, 1970: I, 77), a во себе си вели: „Кога имa бyдaлa нaрод и рaсипaн, оти гак дa не му земa?" (Попов, 1970: I, 77), или: „Ти ке стрaдaш од то] ум, тa нa Достa ке и плукниме под пенцерето, и ти, и jae. Ако и е зa рafaftе ке роди и две, ara и дошло, не сшо едно..." (Попов, 1970: I, 78). Мегу^^, знaеjки до кaде може лaкомостa дa го доведе човекот, од едга a^ara, но сепaк yбеденa во сyеверностa нa некои свои соселaнки (во слyчajов, Митрa) и во нивнaтa вербa во „мaгиските" производи што им ги подготвyвa, бajaчкaтa бaбa Бисерa многу рaзyмно и хyмaно рaзмислyвa, делумно и со дозa нa опрaвдyвaftе нa сопствените посгапки: „Пa дa видиш и добро е воa шо до]де Ми^ кaj мене. Ако не ja послyшa jaс дa и a нaпрaвa 'мaгиaтa' можеше нajстинa дa и нaпaкости нa сиромaшкaтa. Или нещ билки ке и дaвaше дa пие, пa кеше дa ja отруе, или со нешчо може дa a нaпaкости œa или детенцето. А вaкa сета ке a пaле свеKaтa по едга декига нa вечер. Taa е големa, ке трaе не шес недели, ши и шес месеци може дa трaе. Досга ке си го изгледa; Mrnpa ке си остaне со галеаето нa свеKaтa и тaкa ке се зaврши тaa рaботa без гре], ни неjзе, ни мене" (Попов, 1970: I, 78).
Од суеверносга не се поштедени ниту црковните лицa, и сaмите приучени, тaкa што во споменaтиот ромaн, зa помош нa истaтa бajaчкa и се обрaKa и селскиот поп, raj сaкa дa го ожени своjот син против неговaтa волja. 3aтоa тоj сaкa со „^raja" дa го „ослободи" синот од лyбовтa кон Достинaтa керо, Нешкa: „Слyшaj Бисеро... jaс згам оти ти подвaкaш по нешчо од мafиa стрaнa.. Поможи ми, мори мajче! И нa воj век и нa тоj мajкa ке те знaм. Земи, земи, одврaти му водa..., белки ке го нaпaдиме нaтемaго од него, дa се прибере..." (Попов, 1970: II, 114). Бaбaтa Бисерa, сеKaвajки се нa првaтa „мaгиja" што ja ra^abraa нaд Нешкa, по бaрaftе нa стринa и Mrnpa, му се потсмевa во себси га попот: „Еее, лели мене ми доjде пaк дa и прaвa мafиa неjзе, ке се вaти колку првaтa! -и се поднaсмеa вртеjки ja глaвaтa га друга стрaнa, небaре се секне, дa не ja зaбележи попот" (Попов, 1970: II, 114).
Многу народни верувааа се поврзани и со претскажувачката мок на сонот. Верувааето во соништата е присутно и raj денешните луге, без разлика на нивното образование и општествениот статус. Многупати нештата што „се видени" на сон имаат за лугето суштинско значеае, односно му укажуваат што ке се случи и дали е тоа добро или лошо. Така, во романот Пupеj, ликот Велика сонува сон во ко] голема вода и го разрушува домот, и ги поткопува потпорните греди и диреци, и ги однесува децата. Таа, преплашена, си го толкува сонот: „Jaс уште мислам на водата од сонот. Знам дека стежерот што го однесе водата е Jон4. Водата е водата, а стежерот - Jон. Црни мисли ме шетаат наваму, натаму, одовде доонаму. Што ке се диреците што ми ги поткопа водата и што е давеаето на децата? Се штрекнувам и од страв така зашеметена, ко збудалена ги гледам децата и ги прашувам едно поедно, да не те боли нешто: мешето, главата, устата, устина мои мили!" (Андреевски, 1987: 56). Во ово] дел е присутно уште едно веруваае, имено дека „сон не се кажува на немиен образ..." (Андреевски, 1987: 56).
Исто така, raj лугето е широко распространето верувааето дека блиските им се ]авуваат во сонот, и тоа особено во тешки моменти, и тогаш им даваат совети и им помагаат. Во романот Рaзбoj е поместена епизодата кога маната Благуна бдее над болното дете, а на сон или како привидение и се ]авува не]зиниот маж, ко] е на печалба, и и порачува да побара помош од доктор (Малески, 1987: 161-162). Жените и го толкуваат сонот на сво] начин: „Човекот што си го видела во темничините не бил Нестор туку свети Наум, да знаеш, Благуно: свети Наум! Само што го зел лицето на Нестора тво]. Светиите секакви лица земаат ко] не знае!" (Малески, 1987: 163). А самата Благуна, откако разбира за смртта на сво]от маж Нестор, поинаку го толкува: „Не отера многу, таа научи дека во темничината сепак бил Нестор а не светецот. Аманет и оставил клетиот пред да замине на патот без вратка..." (Малески, 1987: 164).
Во романот Крпеп живот, момата Нешка преку сонот „открива" дека не]зиното момче, и покра] забраните од таткото, веро]атно мисли на неа: „Мили боже, мили!... Шо ке биде во] сон? Соколот зборува со неговиот глас, а го одврза забитот на Ангината нога! Велат оти забит да гледаш на сон, тоа неко] светиа ти се сонуа. Белки, спола] му на свети Димитрща, е мегу нас обата?" (Попов, 1970: II, 79).
4 Jон е мажот на Велика, ко] е регрутиран во српската во]ска; де]ството се случува во Првата светска во]на (забел. Л. Г.).
Иaко постоjaт некои вообичaени згачем га одредени соништa и тоa што се поjaвyвa во нив, лугето често ги толкyвaaт нa сво] нaчин. Испол^в^его нa сонот уште повеке ги yбедyвa лугето и ja поткрепyвa нивнaтa вербa во ога што го виделе при сонyвaftето.
Соништaтa имaaт големо згачеае и зa еднa прекaленa комун^т^ кaквa што е Небескa Tимjaновнa, коja верyвa декa се „ослободилa", колку што е тоa во суштига можно, од „зaблyдите" га верaтa и нa прaзноверjето, raja ги поминaлa стрaвотиите нa Вторaтa светскa воjнa, нa Грafaнскaтa во]га во Грциja, a потоa, зaфтенa од Стaлиновите чистки, доживyвa дa биде зaтворенa и преместyвaнa по озлоглaсените сибирски зaтвори: „Овa мене ми се кaжyвaше нa сон. Едигати целa нок ке се гледaме со Горaчинов5, a кaко зa последен пaт дa се гледше. Некоja големa водa зaстaнaлa мегу нaс и не ти дaвa дa поминеш. Еднaш и jaболкaтa не ни дaдоa. Се отпyштиja од сите врaти и прозорци, од сите соби и тaвaни нa Алмa Атa. Се yревaaт, се истyрaaт, сиот rpaA го нaлегнyвaaт, го полнaт. Исто ко га женски водици во Врaдaр raj Вруток. Се тркaлaaт ко кшем по улиците. Œ дa е зaтнaто од jaболкa во движеае. Ние бегaме, a тие идaт по нaс, тропaaт и се нaбивaaт. Нè yдирaaт по петиците, ни ги потфaкaaт стaпaлaтa. Ни се кaчyвaaт гад коленaтa, ни се трyпaaт околу поjaсот. До под гyшa ни се искaчyвaaт jaболкaтa. Мене и га Горaчинов. Сaмо глaвите ни се одозгорa, ^a и тие ни се нaдaлекy зaстaнaти. Се гледше, a не можеме дa се досегнеме, што се вели, дa си помогнеме. Вистинa, jaс не верyвaм веке во соништa, aмa когa немaш друго, морaш..." (Андреевски, 1989: 303). Последнaтa мислa нa Небескa уште еднaш потврдyвa декa когa се нaоfa во безизлезга ситyaциja, човекот е особено подложен дa поверyвa во нештaтa што се рaководени од нега^и „повисоки" сили.
Во тaa смислa, во ромaнот Пиpej, нa стрaниците кaде што се опишaни огромните стрaдafta предизвикaни од воjнaтa, raja со себе носи и болести, и глaд, и yмирafta, и што уште не, е прикaжaнa желбaтa нa селaните некaко дa се изборaт зa голиот живот. „Против глaдот и болестите селaните се борaт онaкa кaко што знaaт и yмеaт: остaвени сши нa себе, отсечени и зaтворени, зa соjyзник тие го имaaт богa, трaдициjaтa, сyеверностa и нaдежгa. Во еднa aтaвистичкa нaпнaтост дa се дочyвa животот, ромaнот ке ни прикaже неколку морничaви сцени: кога немa никaков излез и кога немa никaкви можности дa се победaт злото и несреKaтa, тогaш се стaвa сè га коцга нa ирaционaлните, мистичните и гатприродните сили" (Вaнгелов, 1983: 107). Изгледa кaко човекот дa е испрaвен пред сите злa и несреки
5 Горaчинов е мaжот na Небескa (зaбел. Л. Г.).
што како да доагаат од самиот гавол, па во сво]от безизлез то] е подготвен и прави кра]но оча]ни обиди да се справи со сето тоа, црпе]ки ги последните грамови сила и наога]ки се на границите на здравиот разум. Затоа на многу места „тие магиски ритуали се потресни и личат на крик, на грч, на болка што доага од самото дно на душата и ]азикот. Зборовите ]ачат, стенкаат, бараат начин да се ослободат од тежината што ги притиска. Потресни се тие кога земаат залет над несреката и се обидуваат да го изменат текот на неумоливата судбина" (Клетников, 1987: 273). Сето ова на]многу доага до израз во една од на]потресните сцени не само во ово] роман туку и во современата македонска литература воопшто, антологиската сцена во raja маната Велика, здробена од болката поради страшната загуба, почнува да игра и да пее околу гропчиаата на двете мртви чеда за да го „пука" Гаволот, да го излаже дека не тагува по децата, да го напади од дома, со една надеж дека на то] начин ке ги зачува преостанатите три деца.
Иако разгледуваме само неколку прозни дела од македонската литература, сепак не можеме да ги опфатиме сите народните верувааа што се наогаат на нивните страници, особено ако се земе предвид дека во нив на]директно е прикажан животот на „малите" луге во сите негови манифестации и со сите негови специфики. Во таа насока, во романот Пupеj се опишани многубро]ните магиски де]ства што ги презема Велика за да ги заштити сво]ата ]атрва У.ша, кога е леунка, и не]зиното новородено дете од лошите сили и уроци кои им се „закануваат" во „критичниот" период до изминувааето на шестата седмица - од поминувааето на детето мегу две секири, две води и две купчиха со жар, придружено со зборовите: „Поминав мегу две секири, а не се пресеков, поминав мегу две води, не се удавив, поминав мегу два огна, не се изгорев" и сл., па сè до фрлааето на првиот заб зад куката, придружено повторно со соодветни зборови: „На ти врано коскен, а ти донеси ни златен" итн.
Овие ритуали и верувааа имаат долга традицща особено во една таква патрщархална средина, тие се дел од светогледот на лугето и се прават по определен ред и во определено време. Тие се учат и се практикуваат како што се учи и сещдневната работа околу куката, околу имотот или околу стоката. Нивната улога во одвивааето на животот воопшто и во определени негови сегменти е од суштинско значеае. Верувааата и ритуалите се пренесуваат на новите генерации и новините тешко пробиваат, зашто лугето во минатото на]често биле препуштени сами на себе. Вообичаената практика да се повика локалната ба]ачка, raja ги знае тащите на баеаето и на вражеаето,
изведувааето соодветен обред придружен обично со изговараае некаква вербална магиска формула, односно користеаето каква било профилактичка магща, дури и во моменти кога здрав]ето е толку нарушено што е неизвесно дали ке преживее болниот, покажува дека народот повеке верувал во мокта на повисоките сили, отколку во мокта на современата медицина, па затоа помошта од лекар се барала кога сите други „средства" ке биле исцрпени, односно, на]често, предоцна. За тоа, покра] наведениот пример од расказот Боjана, сведочи и следниов извадок од романот Pa36oj: „Но има сила посилна од доктори. Т а а првин треба да се здобри. Да се здобри и да го остави детето" (Малески, 1987: 49). Според тоа, профилактичката магща се базира врз принципите на позитивната, имитативната магща, односно врз верувааето дека болеста симболично може да се пренесе од еден об]ект врз друг, а вражааето овозможува да се постигне нешто со кое ке се заштита индивидуата или целата заедница. Притоа, како резултат на де^твувааето на невидливите сили, доага до пренесуваае на видливиот свет во други сфери, а сето тоа е овозможено од практикувааето на различните магиски де_|ства (Целакоски, 1989).
Низ сето ова, впечатлива е солидарноста на лугето, особено женската солидарност, зашто жените, по традицща, се врзани за домот, додека мажот тргнува на печалба или го земаат во во]ска. Делеаето на искуството, заемното помагаае, поучуваае на помладите од страна на постарите како да се постапи во дадената ситуацща го прават животот поподнослив. Магиските практики во на_|голема мера се од психолошки карактер (на пример, на Велика и поминува главоболката откако ба]ачката ке каже неколку збора над не]зината глава), но сепак верувааето во нивното остваруваае не исчезнува, туку е присутно и во денешно време, во делумно поинаква форма (на пример, „гледааето" на кафе или на карти). Во таа смисла, „лугето, независно од нивниот општествен статус, кога ке чувствуваат потреба, во многу случаи не ги одбегнуваат ба]ачките и им се обракаат за помош" (Вражиновски, 1989: 88).
Литература
Ба)рактаревиЬ. д-р Мирко. 1958. Религща и празновер]е. Рад: Београд.
Вангелов. Атанас. 1983. Првата светска во]на и македонското прашаае. во Решето. Наша книга: Скоп|е.
Вражиновски. Танас. 1982. За некои ликови на ба]ачки и нивниот раскажувачки репертоар. во Македонски фолклор. Институт за фолклор „Марко Цепенков": Скопле. бр. 44. стр. 83-88.
Вражиновски. Танас. 1998. Народна митологща на Македонците 1. Институт за старословенска култура, Матица македонска: Скоще-Прилеп.
Вражиновски. Танас. 2000. Речник на народната митологща на Македонците. Институт за старословенска култура, Матица македонска: Скоще-Прилеп.
Китевски. Марко. 1982. Обичаи и верувааа од Дебарца (Охридско) поврзани со рагааето на децата. во Македонски фолклор. Институт за фолклор „Марко Цепенков": Скопле. бр. 29-30. стр. 125-130.
Клетников Ефтим. 1987. Поговор. во Пире]. Наша книга: Скоп|е.
Пенушлиски. Кирил. 1968. Наречниците во македонското народно творештво. во Рад XIII конгреса Савеза фолклориста Jугославиjе у До]рану 1966: Скопле. стр. 303-309.
Тасевска. Виолета. 1983. Митови и митолошки елементи во македонските народни приказни (магистерска теза, машинопис). Универзитет „Кирил и Методщ", Филолошки факултет: Скопле.
Целакоски. Наум. 1989. Профилактички магии ка] балканските народи. во Македонски фолклор. Институт за фолклор „Марко Цепенков": Скоп|е. бр. 44. стр. 77-82.
Schubert. Gabriella. 1982. Uloga sudenica u porodicnim obicajima balkanskih naroda. во Македонски фолклор. Институт за фолклор „Марко Цепенков": Скоще. бр. 29-30. стр. 89-96.
Ексцерпирани дела
Андреевски. Петре М. 1987. Пире]. Наша книга: Скоще.
Андреевски. Петре М. 1989. Небеска Тим]ановна. Наша книга: 3. Скоще.
Малески. Владо. 1987. Разбор Култура: Скоще.
Попов. Стале. 1970. Крпен живот I и II. Македонска книга: Скоще.
Точко. Иван. 1973. Бо]ана. во Избор. Македонска книга: Скоще.
