CC BY
5МОЖНИТЕ КРАТКИ ЛИЧНОЗАМЕНСКИ ФОРМИ ПРИ УДВОJУВАftЕТО НА ТРИВАЛЕНТНИТЕ ГЛАГОЛИ
Лидща Тантуровска
Универзитет „ Св. Кирил и Memoduj ", Македони]а
In this paper, we are going to present possible short pronouns about direct and indirect objects, used together with trivalent verbs in Macedonian language.
Во разговорниот функционален стил може да се сретне следниов исказ: Ти си си го изеде лепчето. Честотата на употребата на заменските клитики во македонскиот ]азик се поткрепува, мегу другото, и со широката распространетост на етичкиот датив, при што во разговорниот ]азик се срекаваат и дво]ни форми.
Како што е познато, во македонскиот стандарден ]азик директниот об]ект редовно се удво]ува со кратките личнозаменски форми кога е претставен со определена именска група: со членските морфеми или со показаните заменки, како и со сопствени имиаа; потоа редовно се удво]ува кога е то] претставен со долги личнозаменски форми; со самосто]но употребена показна заменка; со релативна заменка (во рамките на релативната дел-реченица). Во поглед на определеноста, нечленуваните роднински имиаа со постпозитивно употребени кратки личнозаменски форми се сметаат за определени и се удво]уваат.
Граматикализацщата на удво]увааето е во поголема мера ка индиректниот об]ект во македонскиот стандарден ]азик. Тоа значи дека индиректниот об]ект се удво]ува кога е претставен со именка/именска група определена со членски морфеми, именка/именска група определена со показна заменка, потоа претставен со сопствени, со родниски имиаа, со долгите форми на личните заменки, како и релативните и прашалните заменки, односно именските групи со нив. Удво]увааето е редовно и со неопределените именски групи со еден.
За македонскиот стандарден ]азик е карактеристично регуларното удво]уваае на индиректниот (дативен) и на директниот (акузативен) об]ект без оглед на редот на зборовите и без оглед на актуелното расчленуваае на реченицата (Му реков на човекот; Човекот го видов).
Претставува&ето на директниот и на индиректниот об]ект неминовно го зафака заменскиот систем, особено личните заменки. Тезата дека удво]увааето на об]ектот првин се по]авило raj личните заменки, кои во сите балкански ]азици имаат дво_|ни форми (Илиевски, П., 1962/63; 1988) е yштe еден повод да се задржиме и на нив, а познато е дека таков готов модел на удво]увааето постоел и во балканскиот латински во слyчaи кога требало повеке да се нагласат. (П. Илиевски, 1988: 167 - 182).
Директниот и индиректниот об]ект во македонскиот (стандарден) ]азик, како и во други ]азици, може да биде претставен само со кратките личнозаменски форми, соодветно: ме, те, го, ja, Hè, ее, ги (за директен) и: ми, ти, му, Й, ни ви, им (за индиректен об]ект).
Со помош на кратките личнозаменски форми се спроведува удво]увааето на директниот и на индиректниот (акузативниот и дативниот) об]ект (предмет) кога е претставен то] со именска група.
Во составот на именската група, во функцща на директен и на индиректен об]ект се срекаваат и останатите заменки и заменски форми: долгите личнозаменски форми, показните, релативните, прашалните, општите, неопределените, одречните. Од нив, некои се ]авуваат како детерминатори во составот на именската група употребена во функцща на директен и на индиректен об]ект.
Можеме слободно да кажеме дека фреквенцщата на заменките во функцща на директен и на индиректен об]ект е голема.
По ово] повод особено нэ интересираат можните кратки личнозаменски форми за директен и за индиректен об]ект употребени едни кра] други. Имено, кога станува збор за удво]увааето на об]ектите, поточно во реченици во кои се употребени и двата об]екта (и директниот и индиректниот), е познато дека пред глаголот во лична форма првин стои кратката заменска форма за удво]уваае на индиректниот об]ект, потоа кратката заменска форма за удво]уваае на директниот об]ект. Овде ни се наметнува прашааето дали сеща кратка заменска форма од личните заменки за индиректен об]ект може да стои пред сеща кратка заменска форма од личните заменки за директен об]ект. Станува збор за тривалентни глаголи. Како пример ке го земеме глаголот дава(несв.) - даде(св.)
ми ме дава/даде ми не дава/даде
ми те дава/даде ми ве дава/даде
ми го дава/даде ми ги дава/даде
ми ja дава/даде
ми го дава/даде
Од горните комбинации се можни оние во кои, покра] кратката личнозаменска форма за прво лице еднина за индиректен об]ект, сто]ат кратките личнозаменски форми за трето лице еднина и множина за директен об]ект1.
ти ме даде ти не даде
ти те даде ти ве даде
ти го даде ти ги даде
ти /а даде
ти го даде
И во овие комбинации се можни оние во кои, покра] кратката личнозаменска форма за второ лице еднина за индиректен об]ект, стсуат кратките личнозаменски форми за трето лице еднина и множина за директен об]ект.
му ме даде му не даде
му те даде му ве даде
му го даде му ги даде
му /а даде
му го даде
Во горенаведените примери се можни комбинациите во кои, покра] кратката личнозаменска форма за трето лице еднина за индиректен об]ект, скуат кратките личнозаменски форми за трето лице еднина и множина за диркетен об]ект. За разлика од претходните случаи, како можност постои и комбинацщата на кратката личнозаменска форма за трето лице еднина за индиректен об]ект со кратката личнозаменска форма за второ лице еднина за директен об]ект.
й ме даде й нэ даде
й те даде й ве даде
и го даде й ги даде
й ¡а даде
й го даде
1 Во овие примери не го имаме предвид т.н. слободен датив (ми те
дава/даде...)
Можните комбинации повторно се оние во кои, покра] кратката личнозаменска форма за трето лице еднина за индиректен об]ект, стсуат кратките личнозаменски форми за трето лице еднина и множина за директен об]ект. Слична е ситуацщата и со другите кратки личнозаменски форми за индиректен об]ект, каде, понекогаш, како можна, се наметнува и комбинацщата на кратка личнозаменска форма за индиректен об]ект со кратката личнозаменска форма за второ лице еднина за директен об]ект:
ни ме даде ни нэ даде
ни те даде ни ве даде
ни го даде ни ги даде
ни 1а даде
ни го даде
ви ме даде ви нэ даде
ви те даде ви ве даде
ви го даде ви ги даде
ви 1а даде
ви го даде
им ме даде им нэ даде
им те даде им ве даде
им го даде им ги даде
им 1а даде
им го даде
Од сето досега кажано може да се заклучи дека во речениците во кои се срекаваат двата об]екта се можни само оние во кои, покра] кратката личнозаменска форма за индиректен об]ект, стсуат кратките личнозаменски форми за трето лице еднина и множина за директен об]ект, а понекогаш како можност стои кратката личнозаменска форма за второ лице еднина за директен об]ект.
Ваквата анализа може да биде предизвик и за истражуваае на други примери, кои во себе имаат удвоени об]екти, а се срекаваат во македонскиот ]азик, за што ке зборуваме по нещ друг повод.
Литература
Илиевски, П. Хр.1988. Балканолошки лингвистички студии. Институт за македонски ]азик: Скопле.1962/63г.
Конески, Б. 1982. Исторща на македонскиот ]азик. Култура: Скоп|е. Минова-Гуркова Л. 2000. Синтакса на македонскиот стандарден ]азик, Магор: Скоще, 1994 .
