CC BY
5Зборот во историско-културолошкиот контекст (споредбен аспект)
JA3H4HATA ТРАДИЦША И JАЗИЧНИТЕ ПОДНОВУВА&А ВО JАЗИКОТ НА ЗАКОНИТЕ
Лидща Тантуровска
Универзитет „Св. Кирил и Методц)", Македонщ'а
The aim of this paper is to present traditional and new language characteristics in the legislative texts in Macedonian.
Republic of Macedonia exists as separate formation from 1945 (The first like republic of SFRJ, then, from 1991, like independent state). In this long period, there are different social-political changes. They influence on the Macedonian language. Therefore, we try to present effects and results on the different language levels in the evolution language process.
Синхрониската слика на еден стандарден jазик ги содржи во себе „последиците" од дщахрониски процеси на TOj jазик и претставува jазична подлога со „неизвесен" надворешж^азичен правец на движеае. На синхрониско поле треба да се каже дека македонскиот стандарден jазик е изразен преку пет функционални стилови. Кога пишува за функционалните стилови, Бр. Тошовик (Тошовик 1988: 35-55) ги карактеризира како системски реализации на jазикот на определени области на човековата де^ост, условени од надворешж^азични фактори, но со сопствена внатрешноjазична реализацща, со сопствени карактеристики и со покуса или со подолга традицща. Значи, стилотворните фактори, кои се делат на надворешноjазични и внатрешноjазични, овозможуваат постоеае на пет функционални стилови во jазикот, на релацща општество-човек^азик. Функционалните стилови се снабдуваат од jазикот, односно ги земаат оние елементи што им соодветствуваат. Главно, функционалните стилови ги имаат функциите на jазикот (за кои зборуваат Карл Билер и Роман Jакобсон). Мегутоа, функциите на jазикот не можат да бидат основа за стилско рао^уваае на jазикот зашто една функциjа може да се jави во повеке стилови, а во еден стил можат да се jават повеке различни функции.
Jазичната традицща и jазичните подновувааа можат да се разгледуваат по jазични нивоа или пак по функционални стилови опфака^и ги и jазичните нивоа.
По овоj повод решивме да се осврнеме на j азикот на администраци ата и на политиката познат како адмиминистративно/офицщално-деловен функционален стил со посебен акцент на jазикот во законските акти. Познато е дека административниот функционален стил го претставува jазикот што се употребува во рамките на де^оста на државните институции (внатре во државата и во однос со другите држави), потоа во рамките на односите мегу државата и различните организации и на кра^т, го опфака општеаето мегу граганинот и државата, и обратно (сп. Минова-Гуркова 2003: 305). Овоj функционален стил ги вклучува во себе: законодавно-правниот, општествено-политичкиот, дипломатскиот, деловниот и персоналниот потстил.
Република Македонка од 1945-та година па до денес, како одделна формацща (првин како република на СФРJ, потоа како држава) има доживеано различни општествено-политички промени. Тие, секако, извршиле влщание врз jазикот, а со тоа и врз административниот функционален стил. Особено треба да се истакне фактот што од пред прогласувааето на независноста во 1992-та година, донесувааето законски акти стана честа поjава во Парламентот. Мегу нив треба да се споменат и двата устава, т.н. Рамковен договор, стотици закони итн. Во овоj период се случуваше не^ закон да се донесе и по два пати, но не треба да се одбегне фактот дека некои „првични" закони се уште „чекаат" на ред да влезат во правна процедура (како на пр. Законот за грбот на Република Македонца).
На^рвин треба да се напомене дека законодавно-правниот потстил има заеднички карактристики со другите потстилови (општествено-политичкиот, дипломатскиот, деловниот и персоналниот функционален потстил) од административниот функционален стил. Општите карактеристики се: инфораматичност, прецизност, об]ективност,
стандардизираност, клишираност, а во актите што jа пропишуваат де^оста на институциите и на граГаните уште и императивност, како и отсутство на емотивни и експресивни ]'азични средства. Кога станува збор за авторството, ако има потпис, тоj е на раководното лице, кое наjчесто и не се потпишува. Пред се, основна форма на овоj стил е пишуваната, иако се jавува и во говорена форма (на седниците на Собранието; на собири од различен вид итн.). Се разбира дека се^ од потстиловите покажува свои црти. Каj законодавно-правниот потстил доага до израз авторитетот на власта. Државата е таа, ^а со правни акти ги регулира односите мегу државните органи и граганите. Преку правните акти граганите се обврзуваат на нешто, им се наредува нешто или пак им се забранува некаква де^ост.
Проследува^и ги jазичните карактеристики на законодано-правниот потстил во македонскиот jазик низ законски текстови од 1945-та година па наваму, на^рвин можат да се забележат содржинските разлики. Се забележува дека законите од едното општествено уредуваае се разликуваат од законите од другото општествено уредуваае наjмногу во терминологщата, поради различната организациjа на одделни де^ости (на пр.: Термините: стручна подготовка, стручни зватъа, стручен соработник итн. од постарите закони што се однесуваат на научноистражувачката де^ост, во законот од 1996 година не постоjат) или пак научните испитуваыа од законот од 1967г.1 се заменети со точното или со неточното
пишуваае: научноистражувачка/научно-истражувачка де]'ност во останатите закони.
Jазичната манифестаци а на карактеристиките од административниот функционален стил се изразува преку затврдени форми и изрази (често преку формулари), со клишеа (на пример: странка, барател, молител, покана, известие, молба, правно лице и сл. во рамките на законодавно-правниот потстил), со превладуваае на именките над глаголите, како и со едноличност во речениците. Обележ^е на овоj стил е и наброjуваftето во речениците. Со речениците обично се искажува заповед, задолженост, препорака итн. Во областа на лексиката се забележува присуство на терминологщата од областа на: правото, дипломатщата, во^ката, администрацщата.
Наборените карактеристики во законските текстови можеме да ги потврдиме со примерите што следат. Кога станува збор за клишираноста, уште на самиот почеток ке ги истакнеме првите редови од законските акти од Службениот весник на Република Македонка, во кои обично срекаваме: Врз основа на член ... (Сл. в. бр. 91/01; 47/95; 1/92; 52/91; 7/74; 40/73); или На основа на член ... (Сл. в. бр. 9/56; 15/63) или пак Врз основа член (Сл. в. бр. 2/48) или ... на основа член ... (Сл. в. бр. 24/46), како и На основание2 т. г. ... (Сл. в. бр. 7/46) итн.
Обично на почетокот е именуван вршителот на де^твото што го донесува законскиот акт: Народното собрание на Народна Република Македонца, на своето второ вонредно заседание одржано на 27]'ули 1946 година го донесе следниот ЗАКОН За грбот на Народна Република Македонца (Сл. в. бр. 24/46). Ретко законскиот текст од „Службениот весник" почнува директно со именувааето на законскиот акт: УКАЗ за свикуваые на Народното собрание на Народна Република Македонца на Второто вонредно заседание (Сл. в. бр. 24/46). Наjчести глаголи во воведниот дел од овие законски текстови се: донесе/донесува, реши/решава, издава.
Веднаш до клишираноста е наброjуваftето, кое претставува една општа карактеристика на админстративниот стил, што jа срекаваме во анализираните текстови. Наj често при наброjуваftето се срекаваат арапските броеви, иако може да биде и со цртички. На пример:
Грбот на Република Македонца се истакнува на граничните премини за мегународен, мегудржавен и пограничен сообращ, и тоа:
1. на железнички и патен премин ...
2. на езерски граничен премин ...
1 И понатаму во членот 4 од Законот за организиреаше на научните де]ности (Службен весник на СРМ, бр. 9 од 28 февруари, 1967 г.) сретнавме научно-испитувачки задачи.
2 Именката завршува со наставката -ние, што во период кога е пишуван Законот одговара на нормата на македонскиот ]азик.
Збopom во uсмopuскo-кyлмypoлoшкuoм контекст (сnopeдбeн аспект)
3. на aepoдpoмскu гpaнuчeн ^емш ...
4. на згpaдama односно npoсmopuume ... (Сл. в. бр. 19/98, Чл. 2)
Тeмeлнu вpeднoсmu на yсmaвнuom nopeдoк на Републша Македонца се:
- oснoвнoвнume слoбoдu u npава на човекот u гpaгaнuнom npuзнamu во мeгyнapoднomo npаво u ymвpдeнu со Уставот;
- слободното uзpaзyвaьe на нацтналната npunaднoсm;
- владееьето на npавото;
- поделбата на дpжaвнama власт на законодавна, uзвpшнa u сyдскa;
- noлumuчкuom nлypaлuзaм u слoбoднume нenoсpeднu u демо^атст uзбopu;
- npавната зaшmuma на сопственоста;
- слободата на naзapom u npemnpueмнuшmвomo;
- xyмaнuзмom, соццалната npавда u сoлuдapнoсma;
- локалната сaмoynpaвa;
- ypeдyвaьemo u xyмaнuзaцujama на npoсmopom u зaшmumama u уна^едуваьето на жтотната сpeдuнa u на npupoдama u
- noчumyвa}ъemo на општо npuфameнume нopмu на мeгyнapoднomo npаво (Член 6)
Нaброjyвaftето може да биде и во една реченица: Со сmamymom на нayчнama yсmaнoвa
поблжку се onpeдeлyвaam зaдaчume u внampeшнa opгaнuзaцuja, составом, дeлoкpyгom u oдгoвopнoсma на opгaнuмe на у^авуваьето, положбата на paбoмнuмe eдuнuцu u npавата u дoлжнoсмuмe на paбoмнuмe луге во у^авуваьето, ^ашаьата за коu нenoсpeднo одлучува paбoмнaмa заеднща u начтот на одлучуваьето, начтот на ymвpдyвaьemo на npoгpaмaмa на научната paбoмa, начелата за фopмupaьemo u paсnpдeлбaмa на сpeдсмвaмa, oдpeдбu за нayчнuмe u смpyчнu paбoмнuцu u нтнтт uзбop односно npeuзбop u paзpeшyвaьe, paбoмнuмe u дpyгu ^ашаьа од значеье на самоу^авуваьето u paбomeьemo на научнатаустанова (СЛ. в. бр. 9 /67:131)
Понекогаш се добиваат долги реченици во кои при нaброjyвaftето тешко може да се следи информацщата што треба да биде искажана. Обично вакви примери срекаваме во законите од претходното општествено yредyвaftе: Рaбoмнuцuмe во oснoвнuмe opгaнuзaцuu на здpyжeнuoм мpyд u во paбoмнuмe зaeднuцu што вpшaм paбoмa од заеднтт uнмepeс за повеке oснoвнu opгaнuзaцuu на здpyжeнuoм mpyд, paбoмнuмe луге што вpшaм зем]оделска, занаетчжка u дpyгa де]ност со лтен мpyд со сpeдсмвa на мpyдoм над коu noсмou npаво на сопственост, како u paбoмнuмe луге со лтен доход самосто]'но во в^ на зaнuмaьe вpшaм npофетонална де]ност заедно со paбomнuцume со mu го здpyжyвaam сво]'от mpyд u сpeдсmвama на mpyдom, opгaнuзupaнu во здpyжeнuja mu во дpyгu oблuцu на здpyжyвaьe, paбomнume луге во paбomнume зaeднuцu на дpжaвнume opгaнu, onшmeсmвeнo-noлumuчкume opгaнuзaцuu u onшmeсmвeнume opгaнuзaцuu u дpyгume paбomнu зaeднuцu што не се opгaнuзupaнu како opгaнuзaцuu на здpyжeнuom mpyд, aкmuвнume вoeнu лща u цuвuлнume лща на служба на вoopyжeнume сuлu на СФРJ; paбomнume луге u гpaгaнume во мeснume зaeднuцu u paбomнuцume во oснoвнume opгaнuзaцuu на здpyжeнuom mpyд во областа на нayчнume де]'ностц зauнmepeсupaнume onшmeсmвeнu opгaнuзaцuu u здpyжeнuja u дpyгu зauнmepeсupaнu opгaнuзaцuu u зaeднuцu основаат сaмoynpaвнu rnmepernu зaeднuцu за нayчнu дejнoсmu зapaдu задоволуваье на nompeбume u rnmepemme во областа на нayчнume дejнoсmu u зapaдuусогласуваье на mpyдom во оваа област со mue nompeбu u rnmepem (Сл.в. бр. 9/78:185)
Броевите, воопшто, често се срекаваат во анализираните текстови, како yпaтyвaftе или пови^ваае на не^ член (во фyнкциja на економизираае во текстот), потоа се срекаваат во не^ став, како временски рок, дaтyм, парично средство во рамките на паричните казни и сл.: Bpз основа на член 75 сmaвoвu 1 u 2 од Уставот на ... (Сл. в. бр. 32/97 Чл. 32); Бpoj О8-2258/1; За ^е^шок од став 1 на ово] член ке се кaзнu со napuчнa казна од 2О. ООО до 5О. ООО дeнapu u oдгoвopнomo лще на opгaнom ... (Сл. в. бр. 32/97 Чл. 30); За npетседател на Републшата не може да б^е uзбpaнo лuцe кое до денот на uзбopume не бшо жumeл на Републша Македонца на]малку десет гoдuнu во noслeднume 15 гoдuнu - Член 80).
Треба да се подвлече дека многу често именките член, cmав и сл. се пишyвaaт како неопределени именки, спротивно од нормата на македонскиот стандарден jaзик: ... алине]'а 4 на член 24 и член 28 - се бришаm (Сл. в. бр. 9 /67:131), иако се срекаваат и членувани: Проmив решениеmо од член 2l cmав 3 и членоm 22 cmав 2 на овоj закон... (Сл. в. бр. 13/96:383).
Употребата на неопределени именки/именски групи е општа карактеристика на административниот функицонален стил како затврдени, клиширани изрази: Годишни програми и акmи за ycловиmе и криmериyмиmе за доделуваке сред^ва за о^варуваке на Програмаmа за наyчно-иcmржyвачка де]'ноcm донеcyва Mиниcmерcmвоmо за наyка (Сл. в. бр. 13/96, 216: чл. 36). Нajчeсто ваквите именки/именски групи се сретнуваат при нaброjyвafteто и во функцща на директен обjeкт: Совеmоm на наyчнаmа ycmанова:
1. донеcyва cmаmym, танови и програми за развиmок и за наyчна и дрyга рабоmа на ycmановаmа;
2. донеcyва правилници за распределба на личниmе доходи и за рабоmниmе односи, како и дрyгиmе оnшmи акmи;
3. донеcyва финансиски план и завршена cмеmка;
9. води оnшmа грижа за усовршуваке на наyчниmе кадри;
10. донеcyва основни одлyки за кори^еке на оnшmеcmвениmе сред^ва со кои ynравyва ycmановаmа ... (Сл. в. бр. 9/67: 131) итн.
Во ваквите клиширани изрази многу често наога свое место употребата на аналитичниот, односно перифрастичниот прирок: врши/изврши избор, врши грижа, дава мислеке и предлози итн. На пр.:
- донеcyва одлyка за менуваке на границаmа на Реnyбликаmа;
- донеcyва одлyка за ^а^ваке и и^а^ва^ од со]'уз или заедница со дрyги држави;
- врши избор и разрешуваке на судии;
- врши избори, именувака и разрешувака и на други ноcиmели на]'авни и други функции ymврдени со Уcmавоm и со закон;
- врши nолиmичка конmрола и надзор над Владаша и над дрyгиmе ноcиmели на ]'авни функции шшо се одговорни пред Собраниеmо;
- дава амне^^'а ... (Член 68)
Во прилог на клишираноста е и честата употреба на глаголската именка: Овоj Закон влегуе во сила со деноm на неговоmо об]'авуеке на „Службен весник" на Н. Р. Mакедониjа. (Сл. в. бр. 24/46); Оcnоcобyвакеmо и ycовршyвакеmо на кадри за научно-и^ражувачка рабоmа опфака моmивираке, насочуваке и развиваке на научно-иcmражyвачкиmе способно^и mj младиmе, избор и прифакаке на наyчниоm подмладок ... (Сл. в. бр. 13/96, 216: чл. 4).
Од глаголскиот систем се употребуваат глаголите со повратната заменска форма се во безлични и во пасивни конструкции. Воопшто, употребата на безлични глаголски форми и на пасивни конструкции е честа TOj ава во законодавно-правниот потстил. Во следниот пример повторувааето на безличните глаголски форми се во иницщална позицща:
Се гаранmира слободаупа на yверyвакеmо, све^а, миcлаmа и jавноmо изразуваке на миcлаmа.
Article I. Се гаранmира cлободаmа на говороm, jавниоm на^ап, jавноmо информираке и cлободноmо основаке на инcmиmyции за ]'авно информираке.
Section l.0l Се гаранmира nравоmо на одговор во cредcmваmа за ]'авно информираке.
Се гаранmира nравоmо на исправка во cредcmваmа за]'авно информираке. Се гаранmира nравоmо на зашmиmа на извороm на информацц'а во cредcmваmа за ]'авно информираке (Член16)
З6орош во иcmориcко-кyлmyролошкиоm конmекcm (споредбен аспекщ)
Модалните глаголи со да-конструкциите имаат знача^о место во обработуваните текстови, затоа што го изразуваат различниот степен на директивноста, основната препознатливост на законодавно-правниот потстил а со тоа и на административниот функционален стил.
Од модалните глаголи ги сретнавме глаголот може: Приnаднициmе на народноcmиmе и еmничкиmе групи и на дрyгиmе народи на СФРJ, при празнуваке на државниmе празници и при прослави и свеченоcmu, nокраj знамикаmа на ŒM и СФРJможаm да го иcmакнyвааm и знамеmо на народно^а односно на еmничкаmа група односно соц^'т^тка република (Сл. в. бр. 40/73, Чл. 7), потоа модалниот глагол mреба:: Xимнаmа секогаш mреба да се свири со доcmоинcmво (Сл. в. бр. 32/97 Чл. 27), потоа со нajвисок степен на модалност, модалниот глагол мора: Bо Република Mакедониjа закониmе морааm да бидаm во согласное со Уcmавоm, а cиmе други прописи со Уcmавоm и со закон (Член 51). Во некои членови, кога се дава забрана, се употребува модалниот глагол смее, се разбира во одречна форма: Mалолеmниmе лица не cмеаm да бидаm врабомувани на рабоmни ме^а шшо се шmеmни за ншношо здравjе и моралоm (Член 42).
Во рамките на реченицата треба да се каже нешто и за yдвоjyвafteто на обjeктитe (на директниот и на индиректниот) како препознатлива карактеристика на македонскиот стандарден jaзик. Поради природата на текстовите, главно се срекава yдвоjyвafteто со кратките личнозаменски форми за трето лице во еднина и во множина, а нajчeсто се yдвоjyвa именка/именска група во функцща на директниот обjeкт. Може да се забележи дека таму каде што се срекава обично е според нормата на македонскиот jaзик: Со парична казна од 2О. ООО до ЗОО. ООО денари ке се казни за прекршок правно лице ако: l) ги ynоmребyва грбоm и знамеmо на Република Mакедониjа cnроmивно на одредбиmе од член 3 на овоj закон; 2) ги ynоmребyва грбоm и знамеmо на Република Mакедониjа и ]'а изведува химнаmа на Република Mакеоднц¡а во поинаква форма и содржина од онаа ymврдена со овоj закон (член 4); ... ги ynоmребyва грбоm и знамеmо на Република Mакедониjа како знаци за одбележуваке на сшокц и услуги (член 5)... 5) не ги ynоmребyва грбоm и знамеmо на Република Mакедонц¡а ... 6) ]'а изведува химнаmа cnроmивно од одредбиmе од ово<jзакон... (Сл. в. бр. 32/97, Чл. 30).
Во рамките на редот на зборовите, може да се забележи честата иницщална позицща на обjeктот: Сyдcкаmа влаcm]'а вршаm cyдовиmе (Член 98).
Регуларно yдвоjyвafte има и со релативната заменка шшо: ...се прогласува Законоm за изменуваке и дополнуваке на Законоm за државниоm nечаm на Народна Рпублика Mакедонц¡а, шшо го усвои Народноmо собрание на Народна Република Mакедониjа на cедницаmа на Реnyбличкиоm собор одржана на 5 и 6 април l956 година (Сл. в. бр. 9/56).
Удвоjyвafteто на индиректниот обjeкт, исто така, е главно со личнозаменските форми во трето лице еднина и множина. Како во примерите со директен обjeкт, така и во овие примери може да се забележи иницщалната позицща на обjeктот. На œmj граганин му се гаранmира nравоmо на здрав^вена зашmиmа (Член 39).
Од речениците, нajчeсто се срекаваат условните, временските, релативните и декларативните, особено условните реченици со сврзникот ако: Aко на Bладаmа $ е изгласана недоверба, Bладаmа е должна да поднесе о^авка (Член 92).
Во прилог на клиширноста е и фактот што се случува и повеке условни реченици да се наогаат во еден член, понекогаш една по друга:
Am знамеmо на Република Mакедониjа се и^ак^ва заедно со две други знамика, знамеmо на Република Mакедониjа се наога во средина.
Am знамеmо на Република Mакедониjа се и^ак^ва nокраj друго знаме, mоа секогаш се наога на леваmа cmрана, гледано однапред...
Am знамеmо на Република Mакедониjа се и^ак^ва заедно со повеке знамика на други држави, знамикаmа на дрyгиmе држави ке бидаm иcmакнаmи по абецеденред...
Am знамеmо на Република Mакедониjа се и^ак^ва со знамеmо на единициmе на локалнаmа самоуправа и други знамика, знамеmо на Република Mакедониjа се и^ак^ва на прво ме^о од леваmа cmрана оддалечено два меmри, а повисоко за еден меmар и со
поголема дuмeнзuja од знамиьата на едшщата на локалната самоу^ава u од дpyгume знамиьа (Сл. в. бр. 32/97 Чл. 17).
Честа поjaвa се временските реченици, кои можат да се сретнат една по друга: Кога знамето на Републжа Maкeдoнuja се истакнува на japбoл се истакнува мегу uзгpejсoнцe u за]дисонце, ...
Кога знамето е спуштено, ниеден негов дел не смее да го доп^а подот или бuлo ко] дpyг npедмет.
Кога знамето се вaдu од japбoлom u се става на чуваье, mpeбa да се свumкa ypeднo u на цepuмoлujaлeн начт (Сл. в. бр. 32/97 Чл. 19).
Во голем броj од примерите пага в очи редот на зборовите во рамките на зависната условна и на зависната временска дел-реченица, што е спротивен на нормата, ако е познато дека врската мегу сврзникот и глаголот во лична форма е сосема тесна (Сп. Л. Минова-Гуркова 1994: 266).
За овоj фyнкционaлен стил не се невообичаени исказни реченици (една по дрyгa), коишто почнуваат со иста форма на подметот. Со ваквото повторуваше се добива клишираноста кон raja тежнее административниот фyнкционaлен стил во ко] спага и законодавно-правниот потстил. Во друг фyнкционaлен стил, ако се jaви слична ситуацща, именката / именската група би била заменета со соодветна заменска или друга форма. Се разбира, дека и редот на зборовите би бил поинаков.
Републиката се гpuжu за соццалната зaшmuma u соццалната сuгypнoсm на гpaгaнume согласно со начелото на соцц'алната npаведност.
Републшата щи гapaнmupa npаво на помош на немокните u на нeсnoсoбнume за paбoma гpaгaнu.
Републшата uм обезбедува посебна зaшmuma на uнвaлuднume лща u yслoвu за нивно вклучуваье во општествениот живот (Член 35).
Од граматичките времиша, покра] употребата на сегашното, многу често се употребува идното време особено со казнените одредби: Со napuчнa казна до З.ООО дuнapu или со казна зamвop до 2 мeсeцu ке се кaзнu за ^е^шок лще кое: 1. го истакне знамето од член 1 на ово] закон, 2. ке жтакне знамиьа со paзлuчнu дuмeнзuu, 3. ке жтакне знаме на нapoднoсm односно етнтка гpyna или на сoцujaлuсmuчкa penyблuкa без знамето на ŒM u СФРJ во слyчaume npeдвuдeнu во член 7. За де]ствие од став 1 ке се кaзнu со napuчнa казна до 1.ООО дuнapu u oдгoвopнomo лuцe во opгaнuзaцuja на здpyжeн mpyд или во дpyгo npавно лuцe (Сл. в. бр. 40/73, Чл. 9).
Од другите специфичности што се срекаваат во текстовите од законодавно-правниот потстил ке кажеме дела воопшто ретко се сретнуваат заменските зборови Единствено, честа е употребата на заменките и на заменските придавки: секо], нuкoj... Ваквите примери одат во прилог на директивноста на ваквите текстови, во кои нико] не се искучува од множеството (во случаев: на граганите):
Секо] е должен да ja уна^едува u шmumu жжотната сpeдuнa u npupодата (Член 43).
На секо] гpaгaнuн му се гapaнmupa npавото на здpaвсmвeнa зaшmuma (Член 39).
Од показните заменки, нajчестa е показната заменка ово]: Ово] Закон влегуе во сила... (Сл. в. бр. 24/46 Чл. 2). Показната заменка ово] е единствена определба во именските групи во кои центарот е закон, член, амандаман, точка, aлинеj а ... итн.
Оваа заменка, заедно со членскта морфема -от, е нajчесто средство за референцща на второстепените ономазиолошки именски групи, без разлика дали се тие со полно име3 или пак, поради економщата на jaзикот, се скратуваат. Во продолжение ке дадеме примери со показната заменка ово] во споменатите именски групи, како и со членската морфема - от. Во некои примери ги има и двете референцщални средства.
Треба да се напомене дека имишата од типот Владата на Република Македонка, Републиката, Президиумот на Народно собрание, Собранието на Република Македонка,
3 Пишувашето со голема буква е одбележде за тоа дека тие се сметаат за имиша.
З6орош во иcmориcко-кyлmyролошкиоm конmекcm (споредбен аспектн)
Народна Република Македонка итн. се срекаваат само со голема буква, се разбира, поради единственоста. Ваквите имиаа спагаат во ситуациски определени именски групи:
Сообразно со nреmходниоm член имикаmа: Народно собрание на Mакедониjа4 Президиум на Народноmо Собрание на Mакедониjа и Народна влада на Mакедониjа се изменyвааm и глаcаm: Нардноmо собрание на Народнаmа Република Mакедониjа, Президиyмоm на Народноmо Собрание на Народнаmа Република Mакедониjа и Bлада на Народнаmа Република Mакедониjа (Сл. в. бр. 7/46, Чл. 2).
Нешто што пага в очи е членувааето на придавката народна во Народнаmа Република Mакедониjа, што не се сретнува подоцна во придавката cоциjалcmичка во именувааето Социалистка Република Mакедониjа.
Обично, во последните членови од се^ законски акт што беше предмет на нашата анализа, според определено клише, пишува како во следниов пример: Овоj закон влегува во сила осмцош ден по обjавyакеmо во „ Службен весник на СР^ХСл. в. бр. 40/73). Мегутоа, понекогаш се случува еден закон да биде заменет со нов закон. Така, во претпоследниот член може да стои: Со деноm на влегyвакеmо во сила на овоj закон nреcmанyва да важи Законоm за знамеmо на Република Mакедониjа („Службен весник на Република Македонка" броj 50/92), а во последниот член: Овоj закон влегува во сила со деноm на обjавyвакеmо во „ Службен весник на Република Mакедониjа"'.
Веке споменавме дека кога станува збор за авторството на овие текстови, обично нема потпис. Ако го има, стои на кра^т од актот и тоа е потписот на одговорното лице (во случаев, на претседателот на Република Македонка или на не^а негова замена, на потпретседателот, на секретарот на Президимуот, или пак на не^ министер). На пример:
- Преmcедаmел на Собраниеmо на ŒM, Никола Mинчев, с.р. (Сл. в. бр. 40/73)
- Mиниcmер за одбрана, д-р Лазар Киmаноcки, с.р.
-Mиниcmер за внаmрешнирабоmи,д-р Томислав Чокревски, с.р.
- Преmcедаmел на Република Mакедониjа, Киро Глигоров, с.р. (Сл. в. бр. 32/97).
Така, понекогаш може едно исто лице да биде потпишано два пати, еднаш како заменик, а втор пат во свое име:
- За nреmcедаmел на Република Mакедониjа Преmcедаmел на Собраниеmо на Република Mакедониjа, Сmоjан Aндов, с.р.
- Преmcедаmел на Собраниеmо на Република Mакедониjа, Сmоjан Aндов, с.р. (Сл. в. бр. 47/95).
Во некои законски текстови, TO^aj имиаата на претседателот и на секратарот или на потпретседателот, стои Президиумот или Собранието:
- Президум на Народноmо собрание на Народна Република Mакедониjа
Секреmар: Наум Наумовски, с.р.
Преmcедаmел: Бого]'е Фоmев (Сл. в. бр. 24/46);
- Президиум на Народноmо собрание на Народна Република Mакедониjа
- Поmnредcедаmел, Д-р Дим. Шпоров, с.р. (Сл. в. бр. 7/46);
- Собрание на Република Mакедониjа
Преmcедаmел на Собраниеmо на Република Mакедониjа, Сmоjан Aндов, с.р. (Сл. в. бр. 1/92);
Од прегледноста на jaзичнитe каратеристики, во законските акти се истакнуваат заедничките карактеристики. Всушност, со континуираното повторуваае на jaзични карактеристики низ законските акти, дали зборуваме за jaзичнaтa традицща во jaзикот на законите на Република Македонка? По сето горе кажано, секако дека имаме потврден одговор. Наспрема сето ова, jaзичнитe иновации во овие законски акти „се ограничени" Тоа се должи и на природата на овие jaзични текстови, raja ги „држи" во клиширана спрега. Jaзичнитe подновувааа повеке можат да се очекуваат во законската регулатива насочена кон надворешната политика на Република Македонка низ филтерот на преводот. Во однос на прашааето за подновувааата, ако ги споредиме и ги градираме функционалните стилови на
4 Иако треба да има запирка на ова место, таа не е забележана.
македонскиот \ азик, административниот функионален стил, а со тоа и законодавно-правниот потстил, ке го заземе првото место во однос на „конзервативноста".
Литература
Минова-Гуркова Л. Синтакса на македонскиот стандарден ]азик / Л. Минова-Гуркова. Ско^е, 1994; Скоп е, 2000.
Минова-Гуркова Л. Стилистика на современиот македонски ]азик / Л. Минова-Гуркова. Скопле, 2003.
Правопис на македонскиот литературен ]азик. Скоще, 1998.
Тантуровска Л. Законодавно-правниот потстил на административ- ниот функционален
стил врз примери од македонскиот ]азик/ Л. Тантуровска. Книга за печатеае. ТошовикБр. Функционални стилови, Сара]ево, 1988. С. 35-55.
