Граматичка структура на реченицата во македонскиот и во турскиот јазик Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

оригинален научен труд

УДК: 811.163.3’367.332.6/.7:811.512.161’367.332.6/.7 УДК: 811.512.161’367.332.6/.7:811.163.3’367.332.6/.7

ГРАМАТИЧКА СТРУКТУРА НА РЕЧЕНИЦАТА ВО МАКЕДОНСКИОТ И ВО ТУРСКИОТ JAЗИK

Мариjа Леонтий

Универзитет „Гоце Делчев“,Филолошки факултет, Штип,

Македонца

Keywords: Macedonian, Turkish, sentence, subject, predicate, object, adjunct

Summary: The Macedonian and Turkish languages have specific characteristics in terms of syntax structures. Namely, in both Macedonian and Turkish, a constitutive part of the sentence is the predicate albeit differently positioned. The position of the predicate in Macedonian is usually in the middle of the sentence, whilst in Turkish it tends to be at the end. In most cases, the predicate is accompanied by a subject that determines the form of the predicate. The subject in both languages is usually at the beginning. Also, an essential part of the sentence is the object, which in Macedonian is usually at the end of the sentence, and in the Turkish it is in the middle. For example, in Macedonian: Jaсминa шслита слита (subject: Jaсминa; predicate: шслита; object: слита), and in Turkish: Yasemin resim fizdi (subject : Yasemin; object: resim; predicative : fizdi). An essential sentence part is the adjunct, which in Turkish is always placed before the predicate, and in Macedonian it depends on the type, so it can be placed both before and after the predicate.

Клучни зборови: мaкедонски, тypски, pеченицa, подмет, пpиpок, пpедмет, пpилошкa опpеделбa.

Апстракт: Мaкедонскиот и тypскиот jaзик имaaт специфични кapaктеpистики нa гpaмaтичките ^ук^и нa pеченицaтa. Во мaкедонскиот и во тypскиот jaзик конститутивен член ш pеченицaтa е пpиpокот, но неговото место е paзлично. Местоположбaтa нa пpиpокот во мaкедонскиот ja3rn e pелaтивно слободнa, a во тypскиот jaзик иaко имa извесш слободa нajчесто се стpеми кон ^a^ нa pеченицaтa. Во ш^олем бpоj слyчaи со пpиpокот се jaвyвa подметот, ко] ja AHErnpa фоpмaтa нa пpиpокот. Подметот и во обaтa jaзикa обично се jaвyвa нa почетокот нa pеченицaтa. Кaко неопходен pеченички член во pеченицaтa се jaвyвa пpедметот ко] во мaкедонскиот jaзик е pелaтивно слободен во однос нa збоpоpедот, a во тypскиот jaзик обично се нaогa нa сpединaтa ш pеченицaтa. np. мак. Jaсминa шслита сликa. / Jaсминa сликa шслита. (подмет: Jaсмuнa; пpиpок: наслика; ^едмет: слика) / тур. Yasemin resim fizdi. (подмет: Yasemin; пpедмет: resim; ^^ок: gizdi). Неопходен pеченичен член е и пpилошкaтa опpеделбa Mja во тypскиот jaзик секогaш се

нaоfa ^ед пpиpокот, a во мaкедонскиот зaвисно од видот може дa се нaоfa и пpед и по ^^окот.

Вовед

Мaкедонскиот и тypскиот jaзик споpед генеaлошкaтa и типолош-кaтa клaсификaциja спafaaт во paзлични гpyпи. Споpед генеaлошкaтa клaсификaциja, мaкедонскиот jaзик спafa во индоевpопското jaзично семе]ство, a тypскиот во aлтajското jaзично семе]ство. Споpед типо-лошкaтa клaсификaциja нa jaзиците мaкедонскиот jaзик е флексивен, a тypскиот jaзик е aглyтинaтивен. Иajголемa paзликa помеfy мякедон-скиот и тypскиот ]язик се зябележувя ня моpфолошки плян, додекя ня синтяксички плян, ияко постелят paзлики, можят дя се пpонajдaт и допиpни точки.

Основня единиця ня синтяксятя ня мякедонскиот и ня тypскиот ]язик е pеченицaтa, raja се оpгaнизиpa споpед сингаксичките шеми ня дядените ]язици. Мякедонскиот и тypскиот ]язик имяят специфични кapaктеpистики ня гpaмaтичките стpyктypи ня pеченицaтa, односно ня синтяксичките функции. Глявни pеченични членови кои имяят одpеденa функцщя во мякедонскиот и во тypскиот ]язик се подметот (суб]ектот) и ^^окот (пpедикaтот), a кяко неопходни pеченични членови во pеченицaтa се ]явувяят пpедметот (об]ектот) и пpилошкaтa о^еделбя. Споpед синтяксятя ня мякедонскиот и ня тypскиот ]язик можят дя се yтвpдaт пpaвилaтa ня местоположбятя ня pеченичните членови во pеченицaтa. Ияко постои извесня флексибилност во pедот ня збоpовите во pеченицaтa во мякедонскиот и во тypскиот ]язик, сепяк кога, сякяме дя пpенесеме сигypнa инфоpмaциja, го ^именувяме неyтpaлниот збоpоpед.

1 Прирокот (предикатот) во македонскиот и во турскиот jajnu'

Во мякедонскиот и во тypскиот ]язик конститутивен член ня pеченицaтa е пpиpокот (пpедикaтот; тур. ja3. eylem). Во едня pеченицa дpyгите pеченични членови можят дя се во повеке пpимеpоци, но еден ^^ок е неопходен и е доволен. Зятоя, во еден искяз колку пpиpокa се ^жутни, толку pеченици имя. Местото ня пpиpокот во мякедонскиот и во тypскиот ]язик е paзлично. Местоположбятя ня пpиpокот во мякедонскиот ]язик е pелaтивно слободня (подмет+пpиpок+пpедмет / подмет+пpедмет+пpиpок), a во тypскиот ]язик ня]често се стpеми кон ^я^т ня pеченицaтa (подмет+пpедмет+пpиpок). Во тypскиот ]язик местоположбятя ня пpиpокот може дя се смени во секо_ідневниот paзговоp, нapодните пословици и во поетскиот ]язик.

Местоположбата на прирокот во реченицата

ма^аз. Орхан пишува песна. Орхан песна пишува. подмет: Орхан; прирок: пишува; предмет: песна

тур.jаз. ОЛап §пг yazlyor. подмет: ОгИап; предмет: §иг; прирок: yazlyor

Прирокот и во турскиот и во македонскиот ]азик може да биде: глаголски и глаголско-именски прирок.

Глаголскиот прирок во македонскиот и во турскиот ]азик е основен тип прирок и содржи глагол во лична форма (мак. ]аз. Jас ]адам бурек. / тур. ]аз. Веп Ьбгек у1уогцш.).

Типови прироци Глаголски прирок

ма^аз. Jас ]адам бурек. Ти пиеше кафе. То] прочита книга. Ние гледаме филм. Вие купувавте списанща. Тие напишаа писмо.

тур.jаз. Веп Ьбгек у1уогцш. 8еп каИуе ^т^ш. О, kitap окшкц Biz Й1ш seyrediyorцz. Siz dergi а1ит*пт. Оп1аг шektup yazdllar.

Глаголско-именскиот прирок се состои од: глагол-копула (глагол-врска) и именски дел. Во македонскиот и во турскиот ]азик во улога на глагол-копула на]често се ]авува глаголот сум. Во македонскиот ]азик глаголот сум се пишува одделно (мак. ]аз. Jас сум библиотекар.). Во турскиот ]азик минатото време и условниот начин на глаголот сум (тур. ]аз. тек) можат да се пишуваат одделно или заедно (тур. ]аз. Веп киШрИапеа idiш. Веп kйШphaneri ^§т. Веп киШрИапеа 18еш. / Веп киШрИапеауШт. Веп kиtиphaneciymi§im. Веп kиtиphaneciyseш.), освен сегашното време на глаголот сум ко] секогаш се пишува заедно (Веп киШрИапеаут.).

Типови прироци Глаголско-именски прирок

ма^аз. Jас сум библиотекарка. Ти си ученик. То] е лекар. Ние сме професори. Вие сте аптекари. Тие се инженери. Jас бев библиотекарка. Ти беше ученик. То] беше лекар. Ние бевме професори. Вие бевте аптекари. Тие беа инженери.

тур.jаз. Веп kutuphaneciyim. Веп kutuphaneci idim. / Веп

Sen ogrencisin. kutuphaneciydim.

O doktordur. Sen ogrenci idin. / Sen

Biz profesoruz. ogrenciydin.

Siz eczacisiniz. O doktor idi. / O doktordu.

Onlar muhendistirler. Biz profesor idik. / Biz

profesorduk.

Siz eczaci idiniz. / Siz

eczaciydiniz.

Onlar muhendis idiler. / Onlar

muhendistiler.

Во речениците што се составени само од прирок личноглаголската форма ни дава информации за лицето кое е вршител на де]ството, односно за подметот. Од долуизложените примери може да се согледа дека подметот влщае на формата на прирокот во однос на род, бро] и лице во македонскиот ]азик, а во однос на бро] и лице во турскиот ]азик. Ова потврдува дека подметот е во заемен однос со прирокот.

Реченици составени само од прирок

MaK.ja3. ^ас) читам. (Ти) читаш. (То], таа, тоа) чита. (Ние) читаме. (Вие) читате. (Тие) читаат. ^ас) читав. (Ти) читаше. (То], таа, тоа) читаше. (Ние) читавме. (Вие) читавте. (Тие) читаа. (Jас) прочитав. (Ти) прочита. (То], таа, тоа) прочита. (Ние) прочитавме. (Вие) прочитавте. (Тие) прочитаа.

тур.jaз. (Ben) okuyorum. (Sen) okuyorsun. (O) okuyor. (Biz) okuyoruz. (Siz) okuyorsunuz. (Onlar) okuyorlar. (Ben) okumu§um. (Sen) okumu§sun. (O) okumu§. (Biz) okumu§uz. (Siz) okumu§sunuz. (Onlar) okumu§lar. (Ben) okudum. (Sen) okudun. (O) okudu. (Biz) okuduk. (Siz) okudunuz. (Onlar) okudular.

2 Подметот (суб]ектот) во македонскиот и во турскиот ]азик

Подметот (тур. ja3. ozne), raj може да именува или да посочува, обично се дефинира како вршител на де]ство кое е изразено со предикатот. Но подметот, освен што може да биде вршител на де]ството во активните реченици обично со преодните глаголи (мак. ja3. Мира jade торта. / тур. ja3. Mira pasta yiyor.), може да биде

^єдизви^вяч ня де]ството (мак. jas. Огнот ja изгоpе кyкaтa. I тур. ja3. Ate§ evi yakti.), тpпител ня де]ството во пясивнятя pеченицa (мак. ja3. Децата бея испpaтени ня одмоp. I тур. ja3. Qocuklar tatile gonderildi.), носител ня психофизички ^оцес и состс^я (мак. ja3. Ученикот долго боледува и чувствува страв од испитите. I тур. ja3. Ogrenci uzun zaman hastadir ve sinavlardan korkuyor.), носител ня особиня (мак. jas. Девоjката е убава и има талент за пишувате. / тур. ja3. Kiz guzeldir ve yazma kabiliyeti var.) и место ня вpшеftе ня де]ството (мак. jas. Увото ме боли. I тур. jas. Kulagim agriyor.).

Во ня^олем бpоj случяи со ^^окот се jaвyвa подметот (су6]єктот) ко] ja диктуя фоpмaтa ня пpиpокот. Подметот и во мякедонскиот ]язик и во тypскиот ]язик ко] е во номинятив обично се ]явувя кон почетокот ня pеченицaтa.

Местоположбата на подметот во реченицата

мак^аз. Тина виде птиця. подмет: Тиня; прирок: виде; предмет: птиця

тур.jaз. Tina ku§ g6rdu. подмет: Tina; предмет: ku§; прирок: gordu

Подметот и во тypскиот и во мякедонскиот ]язик ня]често може дя биде: именски, зяменски, пpидaвски и бpоен подмет.

Типови подмети во македонскиот и во турскиот іазик'

Именски подмет Заменски подмет Придавски подмет Броен подмет

мак^аз. Децата paCTax Тие paстaт. Малите paCTax Двете paCTax

тур.jaз. Cocuklar buyuyor. Onlar buyuyorlar. KUfUkler buyuyorlar. ikisi buyuyor.

Во pечениците може фоpмaлно дя немя подмет, но него можеме дя го откpиеме од фоpмaтa ня гляголот, односно пpиpокот.

Пронаогаше на подмет од формата на прирокот во реченица без формален подмет

Прирок прашате за подмет подмет

мак./аз. Цртяш. Ко.і ^тя? Ти.

тур.jaз. Qiziyorsun. Kim giziyor? Sen.

З Предметот (о6ієктот) во македонскиот и во турскиот jajin.:

Кяко неопходен pеченички член во pеченицaтa се ]явувя пpедметот (об]ектот; тур. jaз. nesne) зятоя што одpедени pеченици не можят дя се комплетиpaaт без него. Пpедметот во мякедонскиот ]язик е pелaтивно слободен во однос ня збоpоpедот, a во тypскиот ]язик се гаога ня сpединaтa ня pеченицaтa.

Местоположбата на предметот во реченицата

мак^аз. Дево]чето ке пие млеко. Дево]чето млеко ке пие. подмет: дево]чето; прирок: ке пие; предмет: млеко

тур.jaз. Kiz sUt igecek. подмет: kiz; предмет: sut; прирок: igecek

Во мякедонскиот ]язик paзликyвaме тpи видя ^едмет: диpектен (якузятивєн) пpедмет, индиpектен (дятивен) пpедмет и пpедлошки пpедмет (^едмет со пpедлог), a додекя во тypскиот ]язик имя: неопpеделен (номинятивен) пpедмет и опpеделен (якузятивєн) ^едмет.

Видови предмети во македонскиот jaзик

Реченица со директен (акузативен)предмет Реченица со индиректен (дативен) предмет Реченица со предлошки предмет

мак. jaз. Миле пиел чaj. Аня и дяде цвет на Миа. Тяя веpyвa во нив.

прев.тур. Mile gayi igti. Ana, Mia’ya gigek verdi. O, onlara inaniyor.

Видови предметиво турскиот jaзик

Реченица со неопределен (номинативен) предмет Реченица со определен (акузативен) предмет

тур. Jaз Ogrenci, kitap okuyor. Ogrenci, kitabi okuyor.

прев.мак. Ученикот читя книга. Ученикот ja читя книгaтa.

4.1. Директниот (акузативен) предметво македонскиот jaзик е оно] член во pеченицaтa вpз ко] диpектно ^еминувя де]ството ня пpиpокот. Во мякедонскиот ]язик диpектниот пpедмет се jaвyвa без пpедлози. Диpектниот пpедмет често се jaвyвa со двовялентни ^еодни гляголи во яктивня pеченицa и го покнжувя тpпителот (поднесувячот) ня де]ството. Диpектниот пpедмет одговapa ня пpaшaftaтa: кого? (зя

лице) што?(за предмет). Во македонскиот ]азик заменките имаат долги и кратки форми за директен предмет. Овие долги и кратки заменски форми за директен предмет можеме самостсуно да ги употребиме во кратки, елиптички искази. Пр. Jа виде Ма]а? Jа видов. Важна карактеристика на македонскиот ]азик е удво]увааето на директниот предмет. Удво]уваае има кога директниот предмет во вид на именка или долга заменска форма за директен предмет ке се употреби со кратката заменска форма. Кратката заменска форма за директен предмет се ]авува како удвоен предмет кога директниот предмет е определен, односно кога предметот е лично име, членувана именка или долга заменска форма на директниот предмет. Пр. Jа видов Ма]а. Jа видов деводата. Jа видов неа. Неа ]а видов.

4.2. Определениот предмет во турскиот іазик' (тур. ]аз. ЬєіігШі пєбпє) щ е означен со суфиксите за акузатив е корелат за директниот (акузативен) предмет во македонскиот ]азик. Определениот

(акузативен) предмет во турскиот ]азик секогаш се ]авува со преодни глаголи и одговара на прашааата: кіті? (за лице во еднина), кітіегі? (за лице во множина), пеуі?(за предмет во еднина), пеіегі? (за предмет во множина). Пр. Кіті gбгdun? Мауа’уі gбгdum. Кітіегі gбгdun? Опіап gбrdum. №уі buldun? Каїеті buldum. №1егі buldun? Каїетіегі buldum. Во турскиот ]азик заменките кои ги добиле суфиксите за акузатив, во реченицата имаат функцща на определен предмет. Кіті gбrdun? Ош gбrdum. №уі bu1dun? Onu bu1dum.

Долги и кратки заменски форми за директен (акузативен) предмет

заменка долга кратка реченица со

заменска заменска долга и кратка

форма за форма за заменска форма

директен директен за директен

предмет предмет предмет

ма^аз. Іас мене ме ме Мене ме виде. /

ти тебе те те Ме виде.

тоі него го го Тебе те виде. /

таа неа jа ,Іа Те виде.

тоа него го го Него го виде. / Г о виде.

ние нас не не Неа ]а виде. / Jа

вие вас ве ве виде.

тие нив ги ги Него го виде. / Г о виде.

Нас не виде. / Не виде. Вас ве виде. / Ве виде. Нив ги виде. / Ги виде.

тур.]аз. ben beni Beni gordu.

sen seni Seni gordu.

o onu Onu gordu.

biz bizi Bizi gordu.

siz sizi Sizi gordu.

onlar onlari Onlan gordu.

Пронаогаше на директен (акузативен) предмет

Реченица со директен (акузативен)предмет прашате за директен предмет директен предмет

мак.] аз. Cara деца. Мене ме сякя. Тебе те сякя. Него го сяга. / Неа ja сякя. Нас не сякя. Вас ве сякя. Нив ги сякя. Кого сякя? Деца. Мене. Тебе. Него. / Неа. Нас. Вас. Нив.

Сякя слатки. Што сякя? Слатки.

тур.] аз. Cocuklan seviyor. Beni seviyor. Seniseviyor. Onu seviyor. Bizi seviyor. Sizi seviyor. Onlan seviyor. Kimi seviyor? Kimleri seviyor? Cocuklan. Beni. Seni. Onu. Bizi. Sizi. Onlan.

Tatlilan seviyor. Neyi seviyor? Neleri seviyor? Tatliyi Tatlilan.

4.3. Индиректниот предмет во македонскиот jajin.: е оно] член во pеченицaтa кон ко] е нясочено де]ството. Во мякедонскиот ]язик индиpектниот ^едмет се jaвyвa со пpедлогот на. np. Мajкaтa им купи тетpaтки на децата. Индиpектниот пpедмет изpaзен со долгите или кpaтките зяменски фоpми зя индиpектен пpедмет се yпотpебyвaaт без пpедлог. np. Вам ви pече. Ви pече. Индиpектниот пpедмет се jaвyвa често со тpовaлентни пpеодни гляголи. Индиpектниот ^едмет одговapa ня пpaшaftaтa: кому му? или на кого?. np. Кому му pече? На кого му pече? Им pеков ня студентите. Ним им pеков. Во мякедонскиот ]язик зяменките имяят долги и ^ятки фоpми зя индиpектен ^едмет. Овие долги и кpaтки зяменски фоpми зя индиpектен пpедмет можеме сшостоіно дя ги yпотpебиме во ^ятки, елиптички искязи. np. Им pече ня студентите? Им pеков. Вaжнa кapaктеpистикa ня мякедонскиот jasm е удво]увя№ето ня индиpектниот ^едмет. Удво]увя№е имяме кога индиpектниот ^едмет во вид ня именкя или долга зяменскя фоpмa зя инд^е^ен пpедмет ке се yпотpеби со кpaткaтa зяменскя фоpмa. Кpaткaтa зяменскя фоpмa зя индиpектен пpедмет се ]явувя кяко удвоен пpедмет кога индиpектниот пpедмет е опpеделен, односно кога ^едметот е лично име, членувяня именкя или долга зяменскя фоpмa ня индиpектниот пpедмет. np. И pеков ня Maja. И pеков ня дево]ката. И pеков не]зе. Не]зе и pеков.

Во тypскиот ]язик немя индиpектен (дятивен) пpедмет кяко теpмин. Мякедонскиот инд^е^ен (дятивен) пpедмет во тypскиот jaam обично се пpедaвa или ^еведувя со дaтивнaтa фоpмa ня именките или зяменките. np. То] им телефония ня колегите. / прев. тур. О, meslekta§larma telefon etti. То] им телефониpa ним./ прев. тур. O, onlara telefon etti.

Долги и кратки заменски форми за индиректен (дативен) предмет

зяменкя долга кpaткa pеченицa со

зяменскя зяменскя долга и

фоpмa зя фоpмa зя зяменскя

индиpектен индиpектен фоpмa зя

пpедмет пpедмет индиpектен ^едмет

мак.]аз. іяс мене ми ми Мене ми pече. I

ти тебе ти ти Ми pече.

TOJ нему му му Тебе ти pече. I

тяя нєізє и и Ти pече.

тоя нему му му Нему му pече. I Му pече.

ние вие тие нам ни вам ви ним им ни ви им Не]зе и pече. I Й pече. Нему му pече. I Му pече. Ням ни pече. I Ни pече. Вям ви pече. I Ви pече. Ним им pече. I Им pече.

прев. ben bana Bana soyledi

тур.]аз. sen sana Sana soyledi.

o ona Ona soyledi.

biz bize Bize soyledi.

siz size Size soyledi.

onlar onlara Onlara soyledi.

Пронаогаше на индиректен (дативен) предмет

Реченица со индиректен (дативен) предмет прашате за индиректен предмет индиректен предмет

мак.]аз. Му пишувя на другарот. Мене ми пишувя. Тебе ти пишувя. Нему му пишувя. / Нєізє И пишувя. Нам ни пишувя. Вам ви пишувя. Ним им пишувя. Кому му пишувя? На кого му пишувя? На другарот. Мене. Тебе. Нему. / Нєізє. Нам. Вам. Ним.

прев. тур.]аз. Cocuklara yaziyor. Banayaziyor. Sana yaziyor. Ona yaziyor. Bize yaziyor. Size yaziyor. Onlara yaziyor. Kime yaziyor? Kimlere yaziyor? Cocuklara. Bana. Sana. Ona. Bize. Size. Onlara.

4.4. Неопределениот предмет во турскиот іазик (тур. jaa. belirtisiz nesne) се гаога во пядежот номинятив. Нео^еделениот (номинятивен) пpедмет во тypскиот ]язик секогяш се ]явувя со ^еодни гляголи и одговapa ня пpaшaftaтa: ne?. np. тур. ]аз. Ne gordun? / прев. мак. Што виде? тур. ]аз. Ogrenci gordum. / прев. мак. Видов ученик. тур. ]аз. Ne okudun? / прев. мак. Што ^очии? тур. ]аз. Kitap okudum. / прев. мак. Пpочитaв книга.

4.5. Предлошкиот предмет (предмет со предлог) во македонскиот іазик е член во pеченицaтa ко] се вpзyвa со пpиpокот со посpедство ня сите пpедлози. Пpедлошкиот пpедмет одговapa ня ^ama^ara што го со^жт збоpот кого или што со оно] ^едлог што е yпотpебен во pеченицaтa. np. На кого мислеше тяя? I прев. тур. O, kimi du§unmu§? Taa мислеше на своите роднини. / прев. тур. O, kendi akrabalarini du§unmu§. Taa мислеше на нив. / прев. тур. O, onlari du§unmu§. Во што веpyвaше ученикот? / прев. тур. Ogrenci neye inanmi§? Ученикот веpyвaше во своето знаете. / прев. тур. Ogrenci kendi bilgisine inanmi§.

Во тypскиот ]язик немя пpедлошки ^едмет. Пpедлошкиот пpедмет од мякедонскиот ]язик во тypскиот ]язик се ^едявя или пpеведyвa со paзновидни пaдежни фоpми или постпозиции.

5 Прилошките определби во македонскиот и во турскиот іазик

^мош^тя (aдвеpбиjaлнa) о^еделбя е pеченичен член што дявя инфоpмaции зя околностите во кои се вpши гляголското де]ство изpaзено со пpиpокот. Пpилошките опpеделби дaвaaт инфоpмaции зя местото, вpемето, нячинот, обемот, пpичинaтa, целтя, условите и сл. во кои се вpшело, се вpши или ке се вpши гляголското де]ство. Во тypскaтa гpaмaтикa пpилошкaтa опpеделбa (тур. jae. tumleg, tamlayici) во основятя имя пpилог (тур. ]аз. belirteg, zarf). И во обятя ]язикя имя соодветня клaсификaциja raja имя доп^ни точки, но и свои специфичности.

Видови прилошки определби во македонскиот іазик Видови прилошки определби во турскиот іазик

Прилошка определба за место Бети paботи дома. Прилошка определба за место и насока (Yer-yon bildiren tamlayici) Beti evde gali§iyor.

Прилошка определба за време Бети paботи навечер. Прилошка определба завреме (Zaman bildiren tamlayici) Beti ak§amleyin gali§iyor.

Прилошка определба за начин Бети работи вредно. Прилошка определба за начин (Durum bildiren tamlayici) Beti ozenle gali§iyor.

Beti zevktengali§iyor.

Прилошка определба за причина Бети работи од задоволство.

Прилошка определба за количество и степен Бети работи малку. Прилошка определба за количество (Azlik-gokluk (miktar) bildiren tamlayici) Beti az gali§iyor.

Прилошка определба за услов и допушташе И покра] тешкотиите Бети работи. Прилошка определба за услов (§art bildiren tamlayici) Beti yorulmazsa gali§iyor. мак. прев. Бети яко не се зaмоpи paботи.

Во тypскиот и во мякедонскиот ]язик зяеднички пpилошки опpеделби се ^илошките опpеделби зя место, вpеме, нячин, количество и услов, a paзликaтa се состои во тоя што мякедонскиот jaam имя пpилошкa о^еделбя зя пpичинa што семaнтички во тypскиот jaam се пpедaвa со ^илошкя опpеделбa зя нячин.

5.1. Прилошката определба за место во мякедонскиот jaam го опpеделyвa местото ня де_іството исгажяно со ^^окот и одговapa ня ^ama^ara: каде? до каде? на каде? од каде? и сл. np. Бети paботи дома. Каде paботи Бети? Дома.

nparomRaxa о^еделбя зя место од мякедонскиот jaam во тypскиот jaam се пpедaвa со пpилошкaтa опpеделбa зя место и нясога Во тypскиот ]язик пpилошкaтa о^еделбя зя место и нясога одговapa ня пpaшaftaтa: Nerede? (прев. мак. гаде?) Nereye? (прев. мак. ня гаде?) Nereden? (прев. мак. од гаде?) Nede? (прев. мак. во што?) Neden? (прев. мак. од што?) Kimde? (прев. мак. raj кого?) Kimden? (прев. мак. од кого?). np. Beti evde gali§iyor. Beti nerede gali§iyor? Evde.

5.2. Прилошката определба за време во мякедонскиот и во тypскиот ]язик дявя инфоpмaции зя вpеменските околности ня де_іството. Пpилошкaтa опpеделбa зя вpеме во мякедонкиот jaam одговapa ня пpaшaftaтa: кога? од кога? до кога? колку долго? и сл. Навечер Бети paботи домя. Кога paботи домя Бети? Навечер.

iGi

Во турскиот ja3HK прилошката определба за време одговара на прашааата: Ne zaman? (прев. мак. кога?) Ne zamandan beri? (прев. мак. од кога?) Ne zamana kadar? (прев. мак. до кога?) Ne kadar? (прев. мак. колку долго?). Пр. Akgamleyin Beti evde gali§iyor. Ne zaman Beti evde gali§iyor? Akgamleyin.

5.3. Прилошката определба за начин во македонскиот ]азик дава податоци за околностите во поглед на начинот на вршеаето на де]ството.

Прилошката определба за начин во македонскиот ]азик одговара на прашааето: како? Навечер Бети работи дома вредно. Навечер како работи дома Бети? Вредно.

Прилошката определба за начин во турскиот ]азик освен податоци за околностите во поглед на начинот на вршеаето на де]ството дава информации и за причината на де]ството. Во турскиот ]азик прилошката определба за начин одговара на прашааата: Nasil? (прев. мак. како?) Ne §ekilde? (прев. мак. на ко] начин?) Hangi durumlarda? (прев. мак. во кои ситуации?). Пр. Ak§amleyin Beti evde ozenle gali§iyor. Ak§amleyin Beti evde nasil gali§iyor? Ozenle.

5.4. Прилошката определба за причина во македонскиот ]азик дава податоци за причината и целта на де]ството и одговара на прашааата: зошто? од ко]а причина? со ко]а цел?. Пр. Навечер Бети работи дома малку, но вредно од задоволство. Зошто навечер Бети работи дома малку, но вредно? Од задоволство.

Во турскиот ]азик како термин нема прилошка определба за причина. Прилошката определба за причина од македонскиот ]азик во турскиот ]азик семантички се предава со прилошката определба за начин и одговара на прашааето: Neden? (прев. мак.зошто?). Пр. Ak§amleyin Beti evde az fakat ozenle zevkten gali§iyor. Neden Beti ak§amleyin evde az fakat ozenle gali§iyor? Zevkten.

5.5. Прилошката определба за количество и степен во македонскиот ]азик дава информации за интензитетот на де]ството и одговара на прашааето: колку?. Навечер Бети работи дома малку, но вредно. Навечер колку работи дома вредно Бети? Малку.

Прилошката определба за количество и степен од македонскиот ]азик во турскиот ]азик се предава со прилошката определба за количество. Во турскиот ]азик прилошката определба за количество одговара на прашааето: Ne kadar? (прев. мак. колку?). Пр. Ak§amleyin Beti evde az fakat ozenle gali§iyor. Ak§amleyin Beti evde ozenle ne kadar Qali§iyor? Az.

5.6. Прилошката определба за услов и допушташе во

македонскиот ]азик дава информации за условите на де]ството и

одговapa ня ^яш^ете под коу услов?. np. И покраі тешкотиите, нaвечеp Бети paботи домя мялку, но вpедно од зядоволство. Под ко] услов нaвечеp Бети paботи домя мялку, но вpедно од зядоволство? И покраj тешкотиите.

^мош^тя опpеделбa зя услов и допуштяае од мякедонскиот ]язик во тypскиот ]язик се пpедaвa со ^мош^тя опpеделбa зя услов и одговapa ня ^яш^ете: Hangi §artlarda? (прев. мак. под ко] услов?). np. Ak§amleyin Betiyorgun degilse evde az fakat ozenle zevkten gali§iyor. Hangi §artlarda ak§amleyin Beti evde az fakat ozenle zevkten gali§iyor? Yorgun degilse. (прев. мак. Ако не е зaмоpнa, нaвечеp Бети paботи домя мялку, но вpедно од зядоволство. Под ко] услов нaвечеp Бети paботи домя мялку, но вpедно од зядоволство? Ако не е зaмоpнa.)

6 Заклучок

Во мякедонскиот и во тypскиот ]язик пpиpокот и подметот се глявни pеченични членови, a ^едметот и пpилошкaтa опpеделбa се неопходни pеченични членови. Местоположбятя ня пpиpокот во мякедонскиот ]язик е pелaтивно слободня, a во тypскиот ]язик ня]често се стpеми кон ^я^т ня pеченицaтa. Подмєтот и во обятя ]язикя обично се стpеми кон почетокот ня pеченицaтa. Кяко неопходен член во pеченицaтa се ]явувя пpедметот ко] во мякедонскиот ]язик е pелaтивно слободен во однос ня збоpоpедот, a во тypскиот ]язик обично е ня сpединaтa ня pеченицaтa. Неопходен pеченичен член е и ^мош^тя опpеделбa raja во тypскиот ]язик секогяш се гаога пpед ^^окот, a во мякедонскиот зявисно од видот може дя се гаога и пpед и по ^^окот.

Познявн^єто ня гpaмaтичкaтa стpyктypa ня pеченицaтa во мякедонскиот и во тypскиот ]язик им овозможувя ня коpисниците дя пишувяят коpектни текстови и дя пpaвaт солидни ^еводи ня обятя jaзикa.

Кратенки:

мак. ]'аз. мaкедонски j язик тур. ]'аз. xypoEH ]язик прев. пpевод

Литература:

Ergin, Muharrem. i998. TurkDilBilgisi. Bayrak: Istanbul.

Karaagag, Gunay. 2009. Turkgenin SozDizimi. Kesit Yayinlari: Istanbul.

Karahan, Leyla. i998. Turkgede Soz Dizimi. Akgag: Ankara.

Кепески, Кpyме. 1985. Граматика на македонскиот литературен ]азик.

^осветно дело: Скоп|е.

Ozkan, Mustafa. Sevingli Veysi. 2Gi2. Turkiye Turkgesi Soz Dizimi (Kelime Qozumlemeli). Akademik Kitaplar: Istanbul.

Пятовя, Виолетя. i996. Универзалната граматика и македонскиот ]азик. Епохя: Скопле.

Сяздов, Симои. 2008. Современ македонски]'азик 3. Taбеpнaкyл: Скопле.

Tomic, Miseska Olga. 1995. Jezik i jezici - uvod u studije jezika. Futura publikacije: Novi Sad.

Гуртове, Миновя ЛжЕдят. 2000. Синтакса на македонскиот стандарден ]азик. Мaгоp: Скопле.

Yelten, Muhammet. Agikgoz, Halil. 2008. Kelime Gruplari. Dogu Kutuphanesi: Istanbul.