CC BY
84
10.02.20.ЗАБОНШИНОСИИ ТАТБЩИИ ТАЪРИХИ,
ТИПОЛОГИ ВА ТАТБИ^И 10.02.20.СРАВНИТЕЛЬНО - ИСТОРИЧЕСКОЕ, ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ
И СОПОСТАВИТЕЛЬНОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ 10.02.20.COMPARATIVE AND HISTORICAL, TYPOLOGICAL CONTRASTIVE LINGUISTICS
УДК 4 И (Англ) Р.А.ИБРОХИМОВА
ББК 81,2 (Англ)
ШАКЛДОИ ГАЙРИПЕРФЕКТИ ВА ПЕРФЕКТИИ ГЕРУНДИИ ЗАБОНИ АНГЛИСИ ВА МУОДИЛХРИ ТОЧДКИИ ОН^О
Дар низоми феъли забони англисй масъаладои бадснок хеле зиёданд,ки яке аз ондо ба вербалиядо алокаманд аст ва он дам шарду таъбири шаклдои перфектй ва гайриперфектии ондо мебошад. Мукобилгузории ин ду шакли вербалиядоро баъзе англисшиносон ба дарачаи замон нисбат медиданд, ки ин добили мулодиза аст. Алалхусус, дар асари М.Ганшина ва
H.Василевская ондо шаклдои замонй (tense forms) номида шудаанд: "Мисли шаклдои тасрифии феъл масдар, герундий ва сифати феълии I категориядои самт ва замон доранд.Ондо замони нисбиро ифода мекунанд" (3,247).
Дар низоми шаклдои тасрифии феъли англисй аз рун акидаи бисер англисшиносон се замон мавчуд аст.Саволе ба миен меояд, ки чаро дар низоми шаклдои гайритасрифии феъл тандо ду замон мавчуд асту шаклдои тасрифии он се замон дорад.Боз суоли дигаре чавоб меходад: Оё дар дудуди он ду шакли феъл маънодои замонй якхеланд? Ч,авоб ба саволи аввал он аст, ки, ба назари мо, шаклдои перфектй ва гайриперфектй дар системаи феъл ба парадигмаи категориям замон дохил намешавад.Чдвоби саволи дуюм он аст,ки тазоди перфект-гайриперфект дар тамоми системаи феъл на маънои замонй, балки мутлако дигар маъноро ифода мекунад, ки онро ба категорияи нисбияти замонй (the category of time correlation-А.И.Смирнитский), ё худ ба категорияи нисбат (the category of correlation-B.Ilyish), ё ба категорияи тартиб (the category of order-Khamiovich,Rogovskaya), ё ба категорияи пайвастагии каблй (the category of retrospective coordmatюn-M.Blokh)дохмл мекунанд.Маънои грамматикии ин категория дар системаи вербалиядо дамзамонй, ё каблияти як амал(оне ,ки тавассути шакли перфектии вербалия ифода мегардад) ба амали дигар(оне,ки ба воситаи шакли тасрифии феъл зикр мешавад) мебошад (4,87).
Маълум аст,ки шакли гайриперфектии герундий аз асоси масдар ва пасванди " -ing" сохта мешавад: writing, showing. Шакли перфектии он бошад, аз феъли ёвари "have + ing + шакли Participle II" - и феъли мустакилмаъно ташаккул меёбад: having written, having shown. Мисол:
1) She enjoyed sitting in the sun (9, 132).
2) There was a possibility of taking a weak that day (7, 44).
3) Without our having noticed the light go, the garden now lay in deep twilight (8, 98).
4)He did not remember ever having been in that room (10, 74).
Барои муайян кардани муодилдои точикии ин шаклдои герундий ба тарчумаи он мисолдо мурочиат мекунем:
I. Зери офтоб нишастан ба у лаззат бахшид.
2. Онруз имконияти боз як %афтаро ба даст овардан мавцуд буд.
3. Гузашти рузро мо пай набурда, %оло бог зери торикй монда буд.
4. Кай вориди он %уцра буданашро у дар хотир надошт.
Дар мисоли аввал шакли гайриперфектии герундий «sitting» ба забони точикй тавассути масдари «нишастан» тарчума шудааст. Герундии «taking», ки шакли гайриперфектии он аст, инчунин тавассути масдари точикй ифода карда шудааст. Дар чумлаи сеюм шакли перфектии герундий «having noticed» ба сифати феълй каблияти забони точикй мувофикат кардааст. Дар мисоли охирин муодили точикии герундии перфектй шакли масдар мебошад. Боз се мисоли дигар меорем, ки герундий дар шакли перфектй омадааст:
1. When coffee was over, colonel Fitzwilliam reminded Elizabeth of having promised to play to him (5,167).
2. She denies having spoken with him..
3. He was ashamed of having shown even the slightest irritation (6,50). Тарчумаи точикии ин чумладо чунин аст:
1. Вацте ки цауеануши тамом шуд,полковник Фитсвиллям Изабетро хотирнишон кард,ки у пул доданро ваъда карда буд.
2. Умункир аст, ки бо вай су^бат кардааст.
3. У аз он шарм кард, ки андаке беуурмати зо^ир кардааст.
Дар мисоли аввал шакли перфектии герундий «having promised.» ба забони точикй тавассути шакли замони гузаштаи дур ифода карда шудааст: having promised - ваъда карда буд.
Фарк байни ин забондо дар он аст,ки шакли гайриперфектии феъли забони англисй ба шакли тасрифии феъли забони точикй мувофикат мекунад.
Дар мисоли дуюм герундии перфектии «having spoken» ба забони точикй ба воситаи шакли тасрифии феъл дар шакли замони гузаштаи наклй тарчума карда шудааст.
Герундии «having shown» низ дар забони точикй ба шакли тасрифии феъл мувофикат мекунад ва он феъл дар шакли замони гузаштаи наклй истифода шудааст.
Аз тадлилу тарчумаи кулли мисолдои болой бармеояд, ки герундии забони англисй ба забони точикй тавассути дам масдар ва дам сифати феълй ва дам шакли тасрифии феъл ифода карда мешавад.Пас суоле пеш меояд меояд,ки бисермуодилии герундий дар забони точикй ба чй алокаманд аст? Ба назари мо, ин додиса бо ду омил алокаманд аст:
1. Дар кадоме аз ду шаклдои категориалй истифода шудани герундий, ки ондо шаклдои гайриперфектй ва перфектии он мебошад.
2. Дар кадом вазифаи синтаксисй истифода шудани герундий.
Шаклдои гайриперфектй ва перфектии герундий маънодои гуногуни грамматикиро ифода мекунанд, ки ондоро поёнтар тадлил мекунем.
Фарки маъноии ин ду шакл чунин аст: шакли гайриперфектии герундий ба амале далолат менамояд, ки он бо амали тавассути шакли тасрифии феъл ифода ёфта, дамзамон ё паидам ба вукуъ омадааст. МисолHow did you get out without his seeing you? (11,122).-Ту чи хел баромада рафти, ки у туро надида мондааст. Дар ин мисол ду амал мавчуд аст: get out ва seeing. Ин ду амал дамзамон ба вукуъ омадаанд, яъне вакщи ту баромадарафтану туро надида мондааст. Ба забони точикй герундийи гайриперфектй тавассути шакли тасрифии феъл дар замони гузашта баргардонида шудааст, ки дар ин чо низ ду амали дамзамон ба назар мерасад.
Дар мисоли зерин герундий ба амали паидам ичрошуда далолат мекунад: On arriving at Robin Hill, they found no cab (10, 23).-Вацти ба Робин Хилл расидан онуо ягон такси наёфтанд. Дар ин мисол «arriving» амалеро ифода мекунад, ки баъди ичрои он амали «found» ба вукуъ омадааст, яъне ин ду амал паи дам ичро шудаанд. Дар забони точикй герундий бо масдар рост омадааст ва дар ин забон низ ду амали паидам ичрошуда ба назар мерасад. Гайр аз ин шакли гайриперфектии герундий, чунон ки Л.С.Бархударов ва Д.А.Штелинг кайд кардаанд, герундии гайриперфектй метавонад чараёни амалро дар маънои умумй ифода намояд, (1,225), яъне он ба замон далолат намекунад:Seeing and doing are two entirely different things (3,56).-Дидану ицро кардан ду чизуои мутлацо гуногун мебошанд. Дар чунин долат герундий ба забони точикй тавассути масдар ифода карда мешавад, ки он масдар низ ба ягон замон далолат намекунад.Шакли перфектии герундий амалеро ифода менамояд, ки он аз амали дигаре, ки тавассути шаклии тасрифии феъл ифода ёфтааст, пештар ба вукуъ омадааст .He was in jail for having killed a person in a fight (5,128). -Барои як шахсро дар мууориба куштанаш у дар маубас буд. Дар ин чумла амали "having killed' аз долати "was in jail" каблан ба вукуъ омадааст. Дар ин долат герундийи перфектй ба забони точикй ба воситаи масдар ифода ёфтааст. Аз каблияти амал на масдар, балки контекст шадодат медидад.
Амали каблй метавонад на тандо ба воситаи шакли перфектии герундий ифода шавад; дар баъзе долатдо шаклдои гайриперфектй низ чунин маъноро зодир менамояд. Ин долат асосан пас аз феълдои to remember, to excuse, to forgive, to thank ва барои пешоянддои on (upon), after еа without ба вукуъ мепазирад. Дар ин долат метавонад зарфи «before» низ истифода шавад.
I don't remember hearing the legend before (9,149).-Ман дар хотир надорам, ки ин циссаро пештар шунида бошам. You must excuse my not answering you before (6,36).-Шумо бояд маро барои ыаблан ба шумо цаеоб нагардониданам бубахшед.
On arriving at the garden entrance, he stopped to look at the view (10,58).-%ангоми ба баромадгоуи бог расидан у бозистод, то манзараро тамошо кунад.
After walking about ten yards, he found the hat among the leaves (9,134).-Баъди цариб даь ярд роу гаштан у аз байни баргуо кулоуро пайдо кард (ёфт).
She passes through and disappears in the pantry without noticing the young Шу(12,174).-Он цаеонзанро надида, = гузашта мераеад еа ба анбор гайб мезанад.
Аз тарчумаи точикии ин мисолдо бармеояд, ки герундии гайриперфект, дар дакикат, амали каблиро низ ифода карда метавонистааст ва дар ин долат он ба забони точикй тавассути шакли
тасрифии феъл (hearing - шунида бошам), масдар (not answering - цавоб надодан),сифати феълии каблият (without noticing - надида) ва гайра ифода карда мешавад.
Бояд зикр кард, ки шакли перфектии герундий низ метавонад дамроди ин феълдо ё пешоянддои зикршуда истифода шавад.
He did not remember having been in that room (11,104).-Вай дар хотир надошт, ки у дар он %уцра будааст.
After having thought the matter over he arrived at this conclusion (6,54).- Баъди ин масъаларо фикр карда баромадан у ба ин хулоса омад.Пеу parted at Cohen's door without having spoken to each other again (12,209).- Бо %амдигар дигар чизе нагуфта, он%о дар назди дари Ко%ен аз %ам цудо шуданд. Дар ин маврид низ герундий ба забони точикй тавассути масдар ё сифати феълии каблият ифода мешавад. Х,амин тавр метавон ба хулосае омад, ки шаклдои перфектй ва гайриперфектии герундийи забони англисй ба забони точикй тавассути масдар (not answering - цавоб надодан) ё шакли тасрифии феъл (hearing - шунида бошам) ё сифати феълй (without having spoken - чизе нагуфта) ифода карда мешавад.Чунон, ки К.Усмонов кайд мекунад,герундий метавонад баъзан ба воситаи исми феълй бо морфемаи «-иш» ё тавассути исми абстракт бо морфемаи «-и» тарчума карда шавад (2,173).He came,yawning a great deal from having been up all night (12,73).-Аз сабаби бехобии шабона у хеле хамёзакашон даромад.Reading is knowing.-Хониш - ин дониш аст. He began clipping the flowers (11,138). -У чиниши (чидани) гул%оро огоз кард.
Х,амин тавр, герундий дорои хосиятдои исму феъл мебошад. Нисбат ба масдар он бештар хусусияти исмро дорад. Шояд аз дамин сабаб аст,ки герундий ба забони точикй дар бисёр долат тавассути масдар ифода карда мешавад,зеро масдар дар забони точикй низ бисёр хусусияти исмро дорост. Герундий метавонад тавассути шакли тасрифии феъли забони точикй тарчума карда шавад. Бо исми точикй тарчума шудани он аз эдтимол дур нест. Годо дангоми дар вазифаи дол омадан низ метавон тавассути шакли сифати феълии каблият ифода карда шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бархударов, Л.С.Грамматика английского языка/Л.С.Бархударов,Д.А.Штелинг.-М.:Высшая школа, 1973 .-424с.
2. Усмонов, К.Грамматикаи назарии забони англисй.К.Усмонов.-Хучанд,Нури маърифат.-2009.-239с.
3. Ganshina, M.A.English Grammar/M.A.Ganshina,N.M.Vasilevskaya.-M.:Higher School Publishing house,1964.-644p.
4. Khaimovich, B.S. A course in English Grammar/B.S.Khaimovich, B.I.Rogovskaya.-M.:Vishaya shkola,1967.- 298p.
Маводи амалй:
5. Abrahams,P.The path of thunder/P.Abrahams.-M.,1971.-131р.
6. Bennett,A.The grand Babylon hotel/A.Bennett.-Lnd.1963. -219р.
7. Bronte,Ch.Shirley/ Ch.Bronte.-M.,1956.-223р.
8. Dreiser,Th.Sister Carry.-/Th.Dreiser.-M.,1977.-679р.
9. Hardy,Th.Far from the madding crowd/Th.Hardy.-Lnd.,1967.-464р.
10.Galsworthy,J.The Forsyte/J.Galsworthy.-M.,1956.-416р.
11.Voynich,E.L.The Gadfly/E.L.Voynich.-M.,1954.-343p.
12.Waughm,E .Prose.Memoirs. Essays/E .Waughm.-M., 1980.-444р.
REFERENCES:
1. Barkhudarov,L.S.English grammar/L.S.Barkhudarov,D.A.Shtelling.-M.:Vishaya shkola,1973.-424 p.
2. Usmonov,K.Theoretical Grammar of English Language/K.Usmonov.Khujand.Nuri marifat.-2009.-239 p.
3. Ganshina, M.A.English Grammar/M.A.Ganshina,N.M.Vasilevskaya.-M.:Higher School Publishing house,1964.-644p.
4. Khaimovich, B.S.A course in English Grammar/B.S.Khaimovich,B.I.Rogovskaya.-M.:Vishaya shkola,1967.-298p.
References of factual materials:
5.Abrahams,P .The path of thunder/P.Abrahams.-M.,1971 .-131р.
6.Bennett,A.The grand Babylon hotel/A.Bennett.-Lnd.1963.-219р.
7.Bronte, Ch. Shirley/Ch.Bronte.-M.,1956.-223р.
8.Dreiser, Th. Sister Carry/Th.Dreiser.-M.,1977.-679р.
9.Hardy,Th.Far from the madding crowd/Th.Hardy.-Lnd.,1967.-464р.
10.Galsworthy,J.The Forsyte/J.Galsworthy.- M.,1956.-416р.
11.Voynich,E.L.The Gadfly/E.L.Voynich.-M.,1954.-343p.
12.Waughm,E.Prose. Memoirs. Essays/E.Waughm,-M.,1980.-444р.
Шаклуои гайриперфектй ва перфектии герундии забони англиси ва муодилуои тоцикии онуо
Вожауои калиди: сифати феълй, шакли перфекты, шакли гайриперфектй, герундий, масдар, феълуои гайритасрифй
Мацола ба яке аз масъалауои рузмарра, ки шаруу таъбири шаклуои перфектй еа гайриперфектии еербалияуо, алалхусус герундий дар забони англисй еа тоцикй алоцаманд аст, бахшида шудааст. Шаклуои перфектй еа гайриперфектии герундий,ки маъноуои гуногуни грамматикиро ифода мекунанд, яке аз масъалауои баусноку доманадори илми забоншиносймаусуб меёбанд.
Инчунин дар мацола ба муцобилгузории ин шаклуои еербалияуо, ки ба категорияи замон нисбат дода мешаеанд еа дар англисишинос й боиси баусуои зиёд шудааст, ауамияти махсус дода шудааст. Дар асоси таулили мисолуо аз ду забон тафоеути маъноии ин ду шакл баррасй гаштааст,ки аз он чунин бармеояд:шакли гайриперфектии герундий ба амале далолат менамояд,ки он бо амали таеассути шакли тасрифии феъл ифода ёфта,уамзамон ё паиуам ба еуцуъ омадааст.
Муаллиф ба чунин хулоса меояд,ки герундийи забони англисй ба забони тоцикй дар бисёр уолат таеассути масдар, шакли тасрифии феъл еа исми фелй ифода карда мешаеад.
Перфектные и неперфектные формы герундия в английском и таджикском языках
Ключевые слова: причастие,перфектная форма,неперфектная форма,герундий,инфинитие, еербалии
Статья посеящена актуальной на сегодняшний день проблеме -рассмотрению перфектных и неперфектных форм герундия е английском и таджикском языках. Вопрос о перфектных и неперфектных формах герундия,которые еыражают разные грамматические значения,яеляется одной из дискуссионных проблем языкознания. Также е статье уделяется значительное енимание протиеопостаелению этих деух форм данного еербалия, который относят к категории еремени. Указыеается,что данный еопрос яеляется дискуссионным. На осноеании анализа примерое из деух языкое,а также приелечения фактологического материала еыяеляется, что разница между этими деумя значениями заключается е том, что неперфектная форма герундия еыражает то дейстеие,которое следует или одноеременно еыполняется с действием, еыраженным личной формой глагола. Аетор приходит к еыеоду, что герундий английского языка е таджикском языке ео многих случаях еыражается инфинитиеом, личной формой глагола, отглагольным существительным.
Perfect and Non-Perfect Forms of Gerund in English and Tajik Languages
Keywords: participle, perfect form, non-perfect form, gerund, infinitive, verbals
The article dwells on the problem being actual for today - it is an analysis ofperfect and non-perfect forms of gerund in both English and Tajik languages. The issue concerned with perfect and non-perfect forms of gerund which express different grammatical meanings is one of the controversial ones in the field of linguistics.In reference to it, considerable attention is paid to the contrast between these two forms of the verbal in question which refers to the category of tense, being a debatable one. Proceeding from the assumption of the analysis of the adduced examples from two languages and factual material the author of the article involves it is elicited that the difference between these two meanings lies in the fact that a non-perfect form of gerund expresses the action which follows or is concurrently the action expressed by the finite form of the verb fulfilled with it. The author comes to the conclusion that gerund in the English language can be rendered into Tajik by means of infinitive, finite form ofa verb, verbal noun. Маълумот дар бораи муаллиф:
Иброхцмова Раъно Абдушукуровна, дотсенти кафедраи тар чума еа грамматикаи забони англисии факултети забонуои хоричии Донишгоуи даелатии Хучанд ба номи академик Б.Гафурое (Ц_умуурии Точикистон, ш.Хучанд),E-mail: [email protected] Сведения об авторе:
Ибрагимова Раъно Абдушукуровна, доцент кафедры перееода и грамматикаи английского языка факультета иностранных языкое Худжандского государстеенного униеерситента имени академика Б.Гафуроеа (Республика Таджикистан,г.Худжанд),E-mail:[email protected] Information about the author:
Ibragimova Rano Abdushukurovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of translation and English grammar attached to the faculty of foreign languages under Khujand State University named after academician B.Gafurov (Tajikistan,Khujand),E-mail: [email protected]
