CC BY
1920
Труды БГТУ, 2021, серия 6, № 2, с. 20-23
УДК 94(476)
I. А. Андарала
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт
ПЕРАДУМОВЫ СТАНАУЛЕННЯ ВЫШЭЙШАЙ ЗАВОЧНАЙ ПЕДАГАГ1ЧНАЙ АДУКАЦЫ1 I ЯЕ РАЗВ1ЦЦЯ У БЕЛАРУС1
У агульнай структуры нацыянальнай сютэмы вышэйшай педагапчнай адукацып ютотнае месца займала i займае завочная падрыхтоука педагапчных кадрау. Завочная i дзенная формы па-дрыхтоуш настаушкау з вышэйшай адукацыяй маюць шмат агульнага, i перш за усё гэта мэта i змест адукацыi. У той жа час завочнай педагапчнай адукацьп уласщва i спецыфiка, якая знаходзщь сваё выражэнне у арганiзацыi i методыцы вучэбнага працэсу. За дзевяноста гадоу функцыянавання у завочнай педагапчнай адукацыi рэспублiкi адбылiся значныя змены як у коль-касных, так i у якасных характарыстыках. 1стотнае значэнне для разумения i вырашэння юнуючых праблем, вызначэння шляхоу далейшага развiцця завочнай падрыхтоуш настаушкау мае вы-вучэнне адпаведнага пстарычнага вопыту яе станаулення i развiцця. На жаль, псторыя вышэйшай завочнай педагапчнай школы Беларусi пакуль што усебакова i грунтоуна не даследавана. У дадзе-ным артыкуле аутар на аснове вывучэння архiyных крынiц, пераважна раней не апублiкаваных, у рэчышчы комплекснага падыходу аналiзуе перадумовы станаулення i развiцця у рэспублiцы вышэйшай завочнай педагапчнай адукацыг
Ключавыя словы: адукацыя, школа, педагапчныя кадры, вышэйшая завочная педагагiчная адукацыя.
Для цитирования: Андарала I. А. Перадумовы станаулення вышэйшай завочнай педагапчнай адукацып i яе развщця у Беларуа // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2021. № 2 (251). С. 20-23.
I. A. Andarala
Belarusian State Technological University
PREREQUISITES FOR ESTABLISHING HIGHER CORRESPONDENCE PEDAGOGICAL EDUCATION AND ITS DEVELOPMENT IN BELARUS
In the general structure of the national system of higher pedagogical education a significant place was and is occupied by correspondence training of pedagogical staff. Part-time and full-time forms of teacher training with higher education have much in common and above all it is the purpose and content of education. At the same time, distance pedagogical education is characterized by specificity, which is expressed in the organization and methodology of the educational process. During the ninety years of functioning in the distance pedagogical education of the republic there have been significant changes in both quantitative and qualitative characteristics. It is essential to understand and solve existing problems, determine ways to further develop distance learning teachers is to study the relevant historical experience of its formation and development. Unfortunately, the history of the higher correspondence pedagogical school of Belarus has not been thoroughly and thoroughly researched yet. In this article, the author analyzes the preconditions for the formation and development of higher distance pedagogical education in the republic on the basis of a study of archival sources, mostly previously unpublished.
Key words: education, school, education, school, pedagogical staff, higher part-time pedagogical education.
For citation: Andarala I. A. Prerequisites for establishing higher correspondence pedagogical education and its development in Belarus. Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2021, no. 2 (251), pp. 20-23 (In Belarusian).
Уводзшы. Ва умовах структурных i змя-стоуных змен, яюя адбываюцца у школьнай аду-кацып нашай крашы, ютотна узрастаюць патра-баванш да сютэмы падрыхтоую педагапчных кадрау у цэлым i завочнай у прыватнасщ. На су-часным этапе рэатзацыи Канцэпцып развщця педагапчнай адукацып у Рэспублщы Беларусь роля завочнай падрыхтоую настаушкау не толью не
змяншаецца, а наадварот, набывае усё большую значнасць, выступаючы як падсютэма беспера-пыннай педагапчнай адукацып. Сёння вышэйшая завочная педагапчная адукацыя - гэта не толью прафесшная адукацыя, але i павышэнне квалiфiкацыi настаушкау, яюя скончылi педагапчныя каледжы i ужо працуюць у агульнааду-кацыйных школах.
Завочную падрыхтоуку педагапчных кадрау у рэспублiцы ажыццяуляюць 4 профiльныя i 9 клашчных ушверсгтэтау. Фактычна кожныя двое з пящ будучых настаушкау вышэйшай кв^фшацьи з'яуляюцца студэнтамьзавочшкам.
На жаль, працэс станаулення i развiцця за-вочнай вышэйшай педагапчнай адукацыi у Бе-ларусi не атрымау свайго усебаковага асвят-лення у айчыннай навуковай лгаратуры.
Асноуная частка. Хуткае развщцё школь-най адукацыi, якое адбывалася у Беларусi пасля перамогi Кастрычнщкай рэвалюцыi, выключна абвастрыла праблему адсутнасщ неабходнай колькасцi квалiфiкаваных педагагiчных кадрау для школ рэспублш. Каб вырашыць яе, са-вецкiмi уладамi у 1918 г. было прынята рашэнне аб рэарганiзацыi Вiцебскага настаунiцкага ш-стытута у педагагiчны iнстытут, а у 1919 г. - аб ператварэнш яго у iнстытут народнай адукацып. У тым жа 1919 г. былi створаны два новыя ш-стытуты народнай адукацыi - у Магшёве i Гомель У 1920 г. да iх далучыуся iнстытут народнай адукацып, якi пачау функцыянаваць у Мш-ску. Такiм чынам, у рэспублщы быу пакладзены пачатак станаулення i развiцця сiстэмы вышэйшай педагапчнай адукацып.
Новы этап у развщщ вышэйшай педгагiчнай адукацыi, як i усёй сiстэмы народнай адукацыi Беларуси быу звязаны з выкананнем Закона «Аб усеагульным абавязковым пачатковым навучанш», якi быу прыняты ЦВК i СНК СССР у жнiунi 1930 г.
Да 1930 г. педагапчныя кадры з вышэйшай адукацыяй у рэспублщы рыхтавау толькi педа-гапчны факультэт Беларускага дзяржаунага Унiверсiтэта. Штогод дыпломы настаунiкау матэматыкi, мовы, лгаратуры, фiзiкi, хiмii, бiя-логii, псторып, геаграфii атрымлiвалi крыху больш за 300 выпускшкоу. Як правiла, яны намроувалюя для педагагiчнай працы у тэхнiкумы i рабфакi. У масавай школе выпускнш БДУ практычна не працаваль
Адсутнасць у рэспублiцы вышэйшых педа-гагiчных вучэбных устаноу адмоуна сказвалася на якасным складзе педагапчных кадрау агуль-наадукацыйных школ i стрымлiвала развiццё школьнай адукацыi.
Каб забяспечыць масавую школу квалiфiка-ванымi настаунiкамi, было прынята рашэнне аб адкрыцщ у рэспублiцы з 1 верасня 1930 г. трох ш-стытутау з двухгадовым тэрмiнам навучання. У Вiцебску аднавiу дзейнасць шдустрыяльна-педагагiчны iнстытут, у Гомелi i Магiлёве былi створаны аграрна-педагагiчныя шстытуты. У 1931 г. падрыхтоуку педагапчных кадрау пачау ажыццяуляць Мiнскi вышэйшы педа-гагiчны iнстытут, створаны на базе педагапч-нага факультэта БДУ.
Аднак, нягледзячы на дзейнасць БДУ i чаты-рох педагагiчных шстытутау, вырашыць праблему падрыхтоУкi неабходнай колькасщ квалiфiкаваных настаунiцкiх кадрау для агуль-наадукацыйнай школы праз дзённую форму навучання было немагчыма.
Таюм чынам, эканамiчныя i сацыякультур-ныя абставiны, якiя склалюя у рэспублiцы у пачатку трыццатых гадоу, абумовiлi супярэч-насць памiж вострай патрэбай школ рэспублiкi у значнай колькасцi квалiфiкаваных настаунiцкiх кадрау i немагчымасцю забяспечыць iх падрыхтоуку у рамках юнаваушай у той час у Беларус сютэмы вышэйшай педагагiчнай адукацыi. У вырашэнш дадзенай супярэчнасцi, як паказала практыка РСФСР, iстотную ролю магла i павiнна была аказаць завочная форма падрых-тоум педагагiчных кадрау.
Псторыя завочнай вышэйшай педагагiчнай адукацыi у Беларусi бярэ свой пачатак з 21 лю-тага 1932 г., калi у адпаведнасцi з пастановай СНК БССР ад 23 мая 1931 г. «Аб сютэме завоч-нага навучання» [1, с. 3] Народным Кам> сарыятам асветы рэспублш было зацверджана «Палажэнне аб завочных сектарах пры ВНУ, педтэхнiкумах, рабфаках сютэмы Наркамас-веты» [1, с. 5].
Згодна з палажэннем, перад БДУ i усiмi вы-шэйшымi педагагiчнымi установамi рэспублiкi была пастаулена задача па стварэннi завочных сектарау, якiя павiнны былi забяспечыць спе-цыяльную, метадычную падрыхтоуку i павы-шэнне квалiфiкацыi настаушкау, якiя працавалi у школе, але не мелi педагагiчнай адукацыi.
Улiчваючы усю складанасць арганiзацыйнага перыяду па стварэннi завочнай вышэйшай педагапчнай адукацып, Калепя Народнага Камюа-рыята асветы БССР 15 сакавша 1932 г. прыняла пастанову «Аб правах i шьготах для студэнтау-завочнiкаУ». Асноуная мэта пастановы заключа-лася у стымуляванш жадання у працуючых без адпаведнай адукацыi настаушкау атрымлiваць вышэйшую педагапчную адукацыю на завочных сектарах педагапчных шстытутау [1, с. 11].
У адпаведнасщ з прынятай пастановай, вы-пускнiкi-завочнiкi, поунасцю выканаушыя ву-чэбны план завочнага сектара, прыраУноУвалiся у сваiх правах да выпускнiкоУ, яюя скончылi стацыянарныя аддзяленнi iнстытутау.
Аргашзацыйнаму станауленню сiстэмы завочнай вышэйшай педагапчнай адукацыи таксама садзейнiчала прынятае 9 мая 1932 г. пастанова СНК БССР № 243 «Аб дадатковым водпуску сту-дэнтам-завочнiкам» [1, с. 12]. Згодна з вышэй-названай пастановай, дырэктары школ абавязаны былi даваць студэнтам-завочнiкам на перыяд сесii дадатковы водпуск працягласцю да 12 працоуных дзён з захаваннем заработнай платы.
22 ÏepaâyMOBû cтaнayлeння вышэйшaй зaвoчнaй пeдaгaгiчнaй aäyKaubii i яe paзвiuuя y Àeëapyci
Першым y 1932 г. пaчay фyнкцыянaвaць зa-всчны текгар Miнcкaгa вышэйшaгa пeдaгaгiчнaгa iнcтытyтa. У 1932/33 ВУЧЭ6НЫМ гсдзе aгyльнaя m^Racu^ cтyдэнтay зaвoчнaгa ceктapa iнcтытyтa craana 757 чaлaвeк (caцыяльнa-экaнaмiчны фa-культэт - 267, лiтapaтypнa-лiнгвicтычны - 302 i пeдoлaгa-пeдaгaгiчны - iSS) [2, c. 50].
БССР aднoй з першых cяpoд caюзных рэ^ публш зaвяpшылa пepaхoд нa yceaгyльнae пaчaт-кoвae нaвyчaннe. Гэтa дaзвoлiлa CHK БССР пры-няць 2 жшуня 1932 г. пacтaнoвy, якaя aбaвязвaлa «Увecцi з 1932/33 вyчэбнaгa гoдa yceaгyльнae aбaвязкoвae нaвyчaннe y aб'ëмe cямiгaдoвaй шкслы для ycix дзяцей, яюя зaвяpшaюць першы кaнцэнтp (4 групу), a тaкcaмa дзяцей, яюя y ця-пepaшнi чac нaвyчaюццa y cтapшым кaнцэнтpы cямiгaдoвaй шкслы» [3, c. 137-13S].
У лicтaпaдзe гэтaгa ж гoдa IV пленум ЦK Kn(6) Бeлapyci aбмepкaвay пьтанне a6 pэapгaнiзaцыi ceткi шкел, aдзнaчыy нeздaвaльняючыя тэмпы пa paзвiццi cямiгaдoвых шкал, acaблiвa y тель-cкaй мяcцoвacцi, i зaпaтpaбaвay aктывiзaвaць гэты пpaцэc. Hapкaмacвeты i Дзяpжплaнy БССР былo дapyчaнa з мэтaй пaдpыхтoyкi ^тын-генту для ВHУ pacпpaцaвaць плaн pэapгaнiзaцыi cямiгaдoвых шкoл у cяpэднiя (у пepшaю чapгy y пpaмыcлoвых цэнтpaх i буйных ^ль^х rnce-леных пyнктaх).
Ba yмoвaх пaшыpэння ceткi cямiгaдoвых шкoл, a пaчынaючы з 1932/33 вyчэбнaгa гoдa i cяpэднiх шкoл, пpaблeмa пaцpыхтoyкi mcia^^y з вышэйшaй пeдaгaгiчнaй aдyкaцыяй знaчнa a6-вacтpылacя. Aднoй з мер m выpaшэннi гэтaй пpaблeмы cтaлa пepaтвapэннe y 1933 г. Вщеб-cкaгa iндycтpыяльнa-пeдaгaгiчнaгa iнcтытyтa, Гoмeльcкaгa i Maгiлëycкaгa aгpapнa-пeдaгaгiч-ных iнcтытyтay у пeдaгaгiчныя iнcтытyты з 4-га-дoвым тэpмiнaм нaвyчaння.
Пaчынaючы з 1933/34 вучэбтага гoдa зaвoч-ныя ceктapы cтaлi фyнкцыянaвaць пры двaнaц-цaцi фaкyльтэтaх ycix чaтыpoх пeдaгaгiчных ш-cтытyтay i Бeлapycкiм дзяpжayным yнiвepciтэцe.
Як cвeдчaць apxiyныя мaтэpыялы, у першыя гaды cвaйгo фyнкцыянaвaння зaвoчныя ceктapы пeдaгaгiчныx iнcтытyтay aдчyвaлi знaчныя craa-дaнacцi: пpaктычнa aдcyтнiчaлi вучэбныя ^a-гpaмы, пaдpyчнiкi i вучэбныя дaпaмoжнiкi для cтyдэнтay-зaвoчнiкaУ, aдчyвaycя вocтpы дэфiцыт вучэбных плoшчaУ у чac зaлiкoвa-лaбapaтopныx ceciй, не xaпaлa штaтныx выклaдчыкay.
Тpэбa aдзнaчыць, што нягледзячы нa прыня-тыя CHK БССР i Hapкaмacвeты pэcпyблiкi rnc-тaнoвы, мeyшыя cвaëй мэтaй cтымyлявaць жa-дaннe нacтayнiкay aтpымaць aдпaвeднyю aдyкa-цыю без aдpывy aд пeдaгaгiчнaй пpaцы y шкoлe, тлyмaчaльнyю i aгiтaцыйнyю дзeйнacць пeдa-гапчных iнcтытyтay, aддзeлay aдyкaцыi нa мecцax, cтaнayлeннe зaвoчнaй вышэйшaй пeдa-гапчшй aдyкaцыi y pэcпyблiцы пpaxoдзiлa вы-ключнa cклaдaнa i мapyднa. Пaцвepджaннeм гэтaмy з'яyляeццa тoй фaкт, што raami выпycкy дыплaмaвaныx cпeцыялicтay зaвoчнымi cercra-paмi пeдaгaгiчныx iнcтытyтay штогод не вытн-вaлicя. Тaк, зaвoчным ceктapaм пры Miнcкiм вышэйшым пeдaгaгiчным iнcтытyцe з 1932 г. (год стгарэння) i дa 1937 г. уключш былo пpынятa 2472 чaлaвeкi, a выпyшчaны зa гэты чac з дыпго-мaм нacтayнiкa толью 141 чaлaвeк [4, c. S7].
CHK БССР i ЦK т(б)Б, paзглeдзeyшы 29 мaя 1936 г. пыганне aб зaбecпячэннi шкoл рэотублш пeдaгaгiчнымi кaдpaмi, у cвaëй mcra-нoвe «A6 мepaпpыeмcтвax пa тавышэнш aдyкa-цыi maiay^^y» aдзнaчылi, што «...зaвoчнae нaвyчaннe нacтayнiкay пacтayлeнa нeздaвaль-няючa» i aбaвязaлi Hapкaмacвeты aжыццявiць мepaпpыeмcтвы пa axoпe aбaвязкoвaй вyчoбaй нacтayнiкay, не мeyшыx aдпaвeднaй пeдaгaгiч-нaй aдyкaцыi [3, c. 249].
Cтaнayлeннe вышэйшaй зaвoчнaй пeдaгaгiч-тай aдyкaцыi y Бeлapyci y 30-х гг. ХХ ст. з'яуля-лacя пpaмым aдлюcтpaвaннeм caцыяльнa-пaлiтычныx тдзей, якiя вызнaчaлi дзяpжayнyю шкoльнyю тлпыку y pэcпyблiцы.
Заключэнне. Гicтopыкa-пeдaгaгiчны aнaлiз пpaцэcy cтaнayлeння i paзвiцця зaвoчнaй фopмы пaдpыxтoyкi нacтayнiкay у пeдaгaгiчныx шсты-тyтax дae пaдcтaвy зaключыць, штo янa былa пpыяpытэтнaй cфepaй у aдyкaцыйнaй пaлiтыцы пapтыйнa-caвeцкaгa кipayнiцтвa pэcпyблiкi. Aднaк, як cвeдчaць мaтэpыялы apxiyныx дaкyмeнтay, cтa-нayлeннe вышэйшaй зaвoчнaй пeдaгaгiчнaй aдyкa-цыi aдбывaлacя выключнa мapyднa. Acнoyнымi cтpымлiвaючымi фaктapaмi, нa нaшy думку, былi: aдcyтнacць у знaчнaй чacткi пpaцyючыx нacтayнiкay pэcпyблiкi жaдaння зaвoчнa aтpым-лiвaць пeдaгaгiчнyю cпeцыяльнacць; нeздaвaль-няючae вyчэбнa-мeтaдычнae зaбecпячэннe cтyдэн-тay у cecrnmi пер^1яд; нeдacкaнaлacць фopм i мeтa-дay зaвoчнaгa нaвyчaння, як1я выкapыcтoyвaлicя пeдaгaгiчнымi iнcтытyтaмi y пaчaткy 1930-х гг.
Cnic лiтaрaтуры
1. Збopнiк мaтэpыялay пa пeдaгaгiчным зaвoчным нaвyчaннi y БССР. Miнcк: Byчпeдceктap ДВБ. Друк. iмя Cтaлiнa, 1932. 2S c.
2. Мижкий opдeнa Тpyдoвoгo Kpacнoгo Знaмeни гocyдapcтвeнный пeдaгoгичecкий институт им. A. М. ^рь^го (1922-1972). Mинcк: Выш. шк., 1974. 349 c.
3. Hapoднoe oбpaзoвaниe в БССР: c6. дoк. и мaтepиaлoв: в 2 т. Т. 2. 192S-1941 гг. Минж Hap. acвeтa, 19S0. 462 c.
Трулы БГТУ Серия б № I I0I1
4. Дрозд Л. Н. Развитие средней общеобразовательной школы в Белоруссии 1917-1941. Минск: Нар. асвета, 1986. 160 с.
References
1. Zbornik materyyalau pa pedagagichnym zavochnym navuchanni u BSSR [Collection of materials on pedagogical distance learning in the BSSR]. Minsk, Vuchpedsektar DVB. Druk. imya Stalina Publ., 1932.28 p.
2. Minskiy orden Trudovogo Krasnogo Znameni gosudarstvennyy pedagogicheskiy institut im. A.M. Gor'-kogo (1922-1972) [Minsk Order of the Red Banner of Labor State Pedagogical Institute named after A. M. Gorky (1922-1972)]. Minsk, Vysh. shk. Publ., 1974. 349 p.
3. Narodnoe obrazovanie v BSSR: sb. dok. i materialov. T. 2. 1928-1941 [Public education in the BSSR. Vol. 2. 1928-1941]. Minsk, Nar. asveta. Publ., 1980. 462 p.
4. Drozd L. N. Razvitiye sredney obshcheobrazovatel 'noy shkoly v Belorussii 1917-1941 [Development of secondary general education school in Belarus 1917-1941]. Minsk, Nar. asveta Publ., 1986. 160 p.
1нфармацыя пра аутара
Андарала 1гар Аляксандравiч - кандыдат педагапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторьп Беларус i палггалоги. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверспэт (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: aia1106@mail.ru
Information about the author
Andarala Igar Alyaksandravich - PhD (Pedagogics), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: aia1106@mail.ru
Паступгу 10.09.2021
