Научная статья на тему 'ПЕДАГОГНИНГ КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТИ ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАРИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

ПЕДАГОГНИНГ КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТИ ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАРИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
97
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КРЕАТИВЛИК / қОБИЛИЯТ / ЯРАТУВЧАНЛИК / ПЕДАГОГИКА / ТАЛАБА-ЁШЛАР / ЎқУВЧИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бойжигитов Ш.

Замонавий педагогикада креатив педагогика бўлажак кашфиётчиларнинг равнақ топишида катта пойдевор вазифасини ўтайди. Шахснинг мутахассис сифатида касбий камол топиши, ривожланиши ўз моҳиятига кўра педагогнинг яратувчанлик қобилиятига ҳам боғлиқ. Дарсни мукаммал даражада янгилик ярата олган педагог келажакда етук олимлар сафини кенгайишида ўз хиссасини қўшади. Мақолада педагогнинг шу каби хислатларини ривожлантиришда креатив педагогика фанининг долзарблиги ва амалий аҳамияти хусусида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE TEACHER'S CREATIVITY IN THE SCIENTIFIC RESEARCH OF STUDENTS

In modern pedagogy, creative pedagogy plays a major role in the development of future inventors. The professional development of a person as a specialist, by its very nature, also depends on the creative ability of the educator. An educator who is able to innovate a lesson perfectly will contribute to the expansion of the ranks of mature scientists in the future. The article discusses the relevance and practical importance of the science of creative pedagogy in the development of similar qualities of the teacher.

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГНИНГ КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТИ ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАРИДАГИ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

Бойжигитов Ш. уцитувчиси Педагогика институти Царши давлат университетининг

ПЕДАГОГНИНГ КРЕАТИВЛИК ЦОБИЛИЯТИ ТАЛАБА-

ЁШЛАРНИНГ ИЛМИЙ ИЗЛАНИШЛАРИДАГИ УРНИ ВА

АХДМИЯТИ

Аннатоция: Замонавий педагогикада креатив педагогика булажак кашфиётчиларнинг равнац топишида катта пойдевор вазифасини утайди. Шахснинг мутахассис сифатида касбий камол топиши, ривожланиши уз моуиятига кура педагогнинг яратувчанлик цобилиятига %ам боглиц. Дарсни мукаммал даражада янгилик ярата олган педагог келажакда етук олимлар сафини кенгайишида уз хиссасини цушади. Мацолада педагогнинг шу каби хислатларини ривожлантиришда креатив педагогика фанининг долзарблиги ва амалий ауамияти хусусида суз юритилади.

Калит сузлар: Креативлик, цобилият, яратувчанлик, педагогика, талаба-ёшлар, уцувчи.

Boyjigitov Sh. teacher Pedagogical institutes Karshi State University

THE ROLE AND IMPORTANCE OF THE TEACHER'S CREATIVITY IN THE SCIENTIFIC RESEARCH OF STUDENTS

Annotation: In modern pedagogy, creative pedagogy plays a major role in the development of future inventors. The professional development of a person as a specialist, by its very nature, also depends on the creative ability of the educator. An educator who is able to innovate a lesson perfectly will contribute to the expansion of the ranks of mature scientists in the future. The article discusses the relevance and practical importance of the science of creative pedagogy in the development of similar qualities of the teacher.

Keywords: Creativity, ability, creativity, pedagogy, students, learner.

Кириш

Бошини стол устига куйиб MroF^TraH талабанинг хатти-харакатидан укитувчи парво килмайди. Унинг сафи купайди. Бошкалар хам бир-бир мизFишга тушди. Укитувчининг овозининг беухшовлиги, секин гапириши маърузани хам зерикарли утишидан бутун аудитория уйкуга кетишга

озгина колди. Натижада талабаларнинг фанларни узлаштиришларида юкори даражадаги ижобий натижалар кузатилмаяпти. Купчиликнинг таълим олишга кизикиши йуколган. Энг ёмони укитувчилар хам аввалгидек завку шавк билан касбий фаолияти давом этмади. Ахвол узгаришсиз колмокда. Вазиятни чамалаб курилганда бундай маърузалар талаба учун кизик эмас. Масалани чукуррок уйлаб курилганда укув машFулотларининг аввалдан режалаштирилиши юкоридаги холатларни келтириб чикармокда. Уни бартараф этиш учун анъанавий дасрлардан воз кечиш, талабаларда танкидий, креатив тафаккурни шакллантириш ва ривожлантириш, уларни ижодий фикрлаш, янги FOяларни уйлаб топишга мажбур килиш таълим олишга булган муносабатни узгартириш, уларни ютукларга эришишга

раFбатлантиришда асосий омилдир. Укув машFулотларида етишмаётган бу масала албатта, - креативликдир.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA Аввало, педагогнинг креативлик сохасига фикр билдирилар экан, мавзу юзасидан Fарб, шарк педагогларнинг адабиётларига эътибор каратиш лозим. Хусусан, шахсда креативлик сифатларини ривожлантириш жараёнининг умумий мохиятини тулаконли англаш учун дастлаб "креативлик" тушунчаси Кен Робинсоннинг фикрларига мурожаат килинади. Унинг фикрига кура, "креативлик - уз кийматига эга оригинал FOялар мажмуи" саналади. Гарднер эса уз тадкикотларида тушунчани шундай изохлайди: "креативлик - шахс томонидан амалга ошириладиган амалий харакат булиб, у узида муайян янгиликни акс эттириши ва маълум амалий кийматга эга булиши лозим". Эмебайл (1989 й.)нинг ёндашуви нуктаи назаридан ифодаланса, креативлик "муайян соха буйича узлаштирилган пухта билимлар билан бирга юкори даражада ноодатий куникмаларга хам эга булиш" демакдир. "Креативлик" тушунчаси узида маданий хилма-хилликни акс эттиради. Гарб кишилари учун креативлик, умуман олганда, янгилик саналади. Улар креативлик негизида ноанъанавийлик, кизикувчанлик, тасаввур, хазил- мутойиба туЙFуси ва эркинлик мавжуд булишига эътиборни каратадилар (Мёрдок, Ганим, 1993 й.; Штернберг, 1985 й.). Шаркликлар эса, аксинча, креативликни эзгуликнинг кайта туFилиш жараёни, деб тушунадилар (Хуи, Стернберг, 2002 й.; Рудович, Хуи, 1997 й.; Рудович, Йуе, 2000 й.). Гарчи Fарблик ва шаркликларнинг креативлик борасидаги карашлари турлича булса-да, бирок, хар икки маданият вакиллари хам мазкур сифат ва унга эгаликни юкори бахолайдилар (Кауфман, Лан, 2012 й.). Патти Драпеау нуктаи назарига кура креатив фикрлаш, энг аввало, муайян масала юзасидан хар томонлама фикрлаш саналади. Яна у: " хар томонлама фикрлаш талабалардан укув топшироти, масаласи ва вазифаларини бажаришда куплаб FOяларга таянишни талаб этади. Бундан фаркли равишда бир томонлама фикрлаш эса биргина туFри FOяга асосланишни ифодалайди"

дейди. Унинг фмкрича мушохада юритишда масала юзасидан бир ва куп томонлама фикрлашдан бирини инкор этиб булмайди. Бинобарин, бир ва хар томонлама фикрлаш креативликни шакллантиришда бирдек ахамият касб этади. Яъни, топширикни бажариш, масалани ечишда талаба ечимнинг бир неча вариантини излайди (куп томонлама фикрлаш), кейин эса энг макбул натижани кафолатловчи биргина туFри ечимда тухталади (бир томонлама фикрлаш).

MUHOKAMA VA NATIJALAR Танганинг иккинчи томони. Укитувчи дарсга киргак талабалар сергак тортишди. Энди зерикарли дарс урнига жиддий, мулохазаларга, дебатларга бой дарс соати бошланишига ишора килиб диккатлар бир нуктага педагогга каратилди. китувчи дарс мавзусини доскага ёзгач бир талаба чикиб бугунги мулохаза мавзусини уртага ташлади. Дарс кейс -стади талабларига биноан утказилди. Дархакикат педагогнинг креатив кобилиятини оширишда янги педагогик техноогияларнинг ахамияти бекиёс. Хусусан кейс стади методи хам креатив хам янги маълумотлар асосидир. Педагогик креативлик хусусида гап кетганда методнинг амалий ахамиятига тухталиш лозим. Дархакикат "Кейс-стади" ёрдамида талабаларда энг аввало тахлилий куникмалар яъни маълумотларни ахборотлардан ажрата олиш, уларни туркумлаштириш, маълумотларни зарур ва нозарурга булиш, тахлил килиш, такдим этиш, аник, мантикий фикрлай олиш кобилиятлари ривожланади. Шунингдек уларда амалий куникмалар-муаммонинг мураккаблигидан келиб чикиб, реал вазиятни тахлил кила олиш, энг мухим назария, метод ва тамойилларни куллай билиш иктидори ривожланади. Ижодий куникмалар-бунда мантикийлик асосида вазият (муаммо)ни ечиш мухим эмас, балки ижодий ёндашув асосида муаммонинг бир неча ечимларини топиш ва уларни тахлил килиш талаб этилади. Мулоцот куникмалари-унга кура талаба бахс-мунозара олиб бориш, уз нуктаи назарини химоя килиш, карорига бошкаларни ишонтириш, жуда киска ва ишонарли хисоботни тайёрлаш куникмаларини узлаштира билади. Ижтимоий куникмалар карорни мухокама килиш жараёнида талабалар бошкаларнинг хатти-харакатини тахлил килиш, бошкаларни тинглай билиш, бахсда узгаларнинг фикрларини куллаб -кувватлаш, илгари сурилган фикрга карама-карши фикрни билдира олиш ва узини бошкара олади. Бундан ташыари, щз-узини тахлил (бахс-мунозара жараёнида узини тута билиши, бошкаларга намуна була олади. аввало, Креативлик (лот., инг. "create " - яратиш, "creative" - яратувчи, ижодкор) - индивиднинг янги FOяларни ишлаб чикаришга тайёрликни тавсифловчи ва мустакил омил сифатида иктидорлиликнинг таркибига кирувчи ижодий кобилиятидир.

Бундан ташкари, Педагог креативлик потенциалига эга булиши учун касбий фаолиятида куйидагиларга эътиборини каратиши зарур: - касбий фаолиятига ижодий ёндашиш;

- янги-янги FOяларни яратишда фаоллик курсатиш;

- илFор педагогик ютук ва тажрибаларни мустакил урганиш;

- хамкасблар билан педагогик ютуклар хусусида фикр алмашиш Педагогнинг креатив потенциали анъанавий тафаккур юритишдан

фаркли равишда куйидагиларда намоён булади: - тафаккурнинг тезкорлиги ва эгилувчанлиги;

- янги FOяларни яратиш кобилияти;

- бир колипда фикрламаслик;

- узига хослик;

- ташаббускорлик;

- ноаникликка токат килиш;

- заковатли булиш

Педагогик фаолиятни ташкил этишда ахборот технологиялари имкониятларидан ижодий фойдаланиш. Таълим жараёнида тобора фаол кулланилаётган замонавий воситалардан бири - ахборот технологиялари саналади. Уларнинг техник, технологик имкониятлари таълим жараёнини кизикарли, жонли, самарали ташкил этишда педагоглар учун нихоятда кул келади. Бугунги кунда таълимда радио эшиттириш, телекурсатувлар, фильмларни намойиш имкониятлари мавжуд. Улардан фойдаланиш укитиш сифатини яхшилайди,

шахснинг креатив сифатлари, касбий малакаларини ривожлантиришга хизмат килади. Ахборот технологиялари орасида компьютерларнинг алохида урни бор. Замонавий укитишда компьютер технологияси педагоглар учун энг якин "ёрдамчи" булмокда.

Таълим жараёнида улардан фойдаланиш куйидаги имкониятларни юзага келтиради:

1) реал ишлаб чикариш фаолиятига мос келувчи хажм, психологик ва мантикий- таркибий тузилма мохиятга кура укув ахборотини тула

такдим этилишини таъминлайди;

2) укув ахборотларининг тезкор янгиланишини инобатга олган холда уларни такдим этиш тезлигини зарур даражада булишига

кумаклашади; 3) укувчиларга бажарилаётган иш -харакат ёки фаолият сифати хакидаги маълумотни

беришда тезкорликни таъминлайди;

4) ишлаб чикариш устасига укувчи фаолиятини назорат килиш ва унга зарур

уринларда маслахат, йуналиш хамда курсатмалар бериш имкониятини яратади

Хулоса

Дарвоке, креатив ёндашув асосида укув фанлари буйича назорат -синов топширикларини тайёрлаш, кейс ва даражали тестлар тупламини

шакллантириш лозим. Маълумки, замонавий таълимда талабаларга тайёр билимларни бериш эмас, балки уларни билимларни мустакил узлаштиришга йуналтириш тобора мухим ахамият касб этади. Шундай экан, тайёр билимларни узлаштириш гарчи талабаларнинг борликни англашларии, ижтимоий муносабатлар мазмунини, у ёки бу куринишдаги кишилик фаолияти мохиятини тушунишларига ёрдам беради. Бирок, борлик ва ижтимоий муносабатларнинг мавжуд холатини ифоаловчи ходиса, вокелик, жараённинг таркибий элементлари уртасидаги узаро бирлик, алокадорликни тушуниш, сабаб-окибатларини тахлил килиш, фаолият мазмуни, йуналиши ва энг мухими, натижасини кафолатловчи омилларни тахлил килиш малакаларини самарали ривожланишига тускинлик килади. Шу каби салбий холатнинг олини олишда талабаларни "муаммо вазиятлар"га рупара килиш методик жихатдан самарали саналади. Муаммоли вазиятларнинг дидактик имкониятлари талабаларни урганилаётган масала (мавзу, муаммо) юзасидан фикрлаш, масала мохиятини ёритувчи таркибий элементлар уртасидаги узаро бирлик ва алокадорликни англаш, "муаммо-муаммони хал килиш жараёни-ечим"

тизими асосида масалани тахлил килиш, ечим борасида фаразларни илгари суриш, уларнинг макбуллигини текшириш, ечимни баён этиш ва уни химоя килиш каби амалий харакатларни ташкил этишга мажбур килади. К,олаверса, муаммоли вазиятлар ёрдамида талабалар уз билимларини мустакил тахлил килиш, укув-билиш фаолиятига танкилий ёндашиш, урганилаётган масала (мавзу, муаммо) юзасидан ижодий фикрларни илгари суриш каби имкониятларга эга буладики, худди шу холат жамият томонидан таълим тизими олдига куйилаётган ижтимоий буюртманинг тулаконли бажарилишини таъминлайди. Яъни, муаммоли укитиш, уни укитиш жараёнида кулланиладиган технологиялар республика узлуксиз таълим тизими томонидан уз олдига куйилган хар томонлама (аклий, ахлокий, жисмоний, хиссий жихатдан) ривожланган баркамол шахс ва малакали мутахассисни тайёрлашдан иборат ижтимоий буюртманинг бажарилишини таъминловчи зарур педагогик шарт-шароитни вужудга келтиради. Шу сабабли бугунги кунда таълим тизимида муаммоли таълимдан фойдаланиш, муаммоли таълим технологияларини самарали куллашга алохида эътибор каратилмокда. Хусусан, сунгги йилларда олий

таълим муассасаларида умумий ва мутахассислик фанларини укитишда муаммоли таълим технологиялари орасида мухим урин эгаллаган "Кейс- стади" технологиясини куллаш тажрибаси шаклланмокда. Шундай килиб, малака ошириш курсларида "Креатив педагогика" модули (фани)ни укитиш педагогларда уларга хос креатив сифат ва ижодий- педагогик фаолият малакаларини самарали ривожлантириш имконини беради. К,олаверса, педагогларда креативлик

сифатларини шакллантириша устувор тамойиллар асосида иш куриш аник максага

йуналтирилган фаолият самарадорлигини кафолатлайди. Малака ошириш курсларида амалий машFулотлар жараёнида педагогларнинг креативлик имкониятларининг аник мезонлар асосида аниклаш, даража курсатичларини бахолаш асосида бу борадаги ютук ва камчиликларни белгилаш, ютукларни бойитиш, камчиликларни бартараф этиш чора-тадбирларини белгилаш мумкин булади.

Адабиётлар руйхати:

1. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.

2. Инновацион таълим технологиялари /Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. - Т.: "Сано стандарт" нашриёти, 2015

3. Муслимов Н.А. Булажак касб таълими укитувчиларини касбий шакллантириш /Монография. - Т.: Фан, 2004.

4. Муслимов Н.А., ва бошкалар. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини шакллантириш технологияси/ Монография. - Т.: "Фан ва технология" нашриёти, 2013.

5. Педагогика назарияси / ОТМ учун дарслик. Муал.: М.Х.Тохтаходжаева ва б. Проф. М.Х.Тохтаходжаеванинг умумий тахрири остида. - Т.: "Iqtisod-moiya", 2010

6. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик кулланма. У.И.Иноятов, Н.А.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.ИноFOмова. - Т.: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети, 2012. -

7. Рузиева Д., Усмонбоева М., Хрликова З. Интерфаол методлар: мохияти ва кулланилиши / Мет.кулл. - Т.: Низомий номли ДТПУ, 2013. -

8. Сайидахмедов Н. Педагогик махорат ва педагогик технология. - Т.: Олий педагогика институти, 2003.

9. Султонова Г.А. Педагогик махорат. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2005.

10. Толипов У., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбикий асослари. - Т.: Фан, 2006.

11. Толипов У.К,., Усмонбоева М. Педагогик технология: назария ва амалиёт. - Т.: "Фан", 2005.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.