Научная статья на тему 'Креатив ёндашув асосида ўқитишнинг дидактик таъминотни яратиш механизмлари'

Креатив ёндашув асосида ўқитишнинг дидактик таъминотни яратиш механизмлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
5391
831
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дидактик таъминот / хусусий методика / ўқитиш усуллари / ўқув материаллари / ўқитиш тамойиллар / креативлик / дидактическая поддержка / частная методология / методы обучения и материалы / дидактические принципы / творчество

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мусурмонкулова Муҳаё Маматкуловна

Педагогнинг креативлик сифатларига эга бўлиши унинг шахсий қобилиятлари ва касбий фаолиятини сифатли, самарали ташкил этишга замин яратади. Ўқитишнинг дидактик таъминотини креатив ёндашув асосида ташкил этиш дарс жараёни самарадорлигини кафолатлайди. Ушбу илмий-назарий, таҳлилий мақолада креатив ёндашув асосида ўқитишнинг дидактик таъминотини яратиш механизмлари ҳақидаги фиклар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОЗДАНИЕ МЕХАНИЗМОВ ДИДАКТИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ КРЕАТИВНОГО ПОДХОДА

Обладание учителем креативных качеств направляет его на качественную и эффективную организацию личных способностей и профессиональной деятельности. Организация обучения на основе креативного подхода к дидактическому обеспечению гарантирует высокое качество учебного процесса. В данной научно-теоретической аналитической статье автором высказываются мнения о механизмах создания дидактического обеспечения, основанного на креативном подходе.

Текст научной работы на тему «Креатив ёндашув асосида ўқитишнинг дидактик таъминотни яратиш механизмлари»

Мусурмонкулова Мух,аё Маматкуловна,

Гулистон давлат университет хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий марказининг «Тилларни укитиш методикаси» кафедраси тадкикотчиси

КРЕАТИВ ЁНДАШУВ АСОСИДА У^ИТИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТНИ ЯРАТИШ МЕХАНИЗМЛАРИ

МУСУРМОНКУЛОВА М.М. КРЕАТИВ ЁНДАШ УВ АСОСИДА УКИТИШНИНГ ДИДАКТИК ТАЪМИНОТНИ ЯРАТИШ МЕХАНИЗМЛАРИ

Педагогнинг креативлик сифатларига эга булиши унинг шахсий кобилиятлари ва касбий фаолиятини сифатли, самарали ташкил этишга замин яратади. Укитишнинг дидактик таъми-нотини креатив ёндашув асосида ташкил этиш дарс жараёни самарадорлигини кафолатлайди. Ушбу илмий-назарий, тах,лилий маколада креатив ёндашув асосида укитишнинг дидактик таъ-минотини яратиш механизмлари х,акидаги фиклар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: дидактик таъминот, хусусий методика, укитиш усуллари, укув материаллари, укитиш тамойиллар, креативлик.

МУСУРМОНКУЛОВА М.М. СОЗДАНИЕ МЕХАНИЗМОВ ДИДАКТИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ КРЕАТИВНОГО ПОДХОДА

Обладание учителем креативных качеств направляет его на качественную и эффективную организацию личных способностей и профессиональной деятельности. Организация обучения на основе креативного подхода к дидактическому обеспечению гарантирует высокое качество учебного процесса. В данной научно-теоретической аналитической статье автором высказываются мнения о механизмах создания дидактического обеспечения, основанного на креативном подходе.

Ключевые слова и понятия: дидактическая поддержка, частная методология, методы обучения и материалы, дидактические принципы, творчество.

MUSURMONKULOVA M.M. CREATION OF MECHANISMS OF DIDACTIC PROVIDING OF EDUCATING ON BASIS OF CREATIVE APPROACH

Possessing the teacher of creative internalss rules him to quality and effective organization of the personal capabilities and professional activity. Organization of educating on the basis of the creative approach to didactics providing guaranteed high quality of educational process. In this theoretical analytical article it is expressed author's opinion of didactic supply mechanisms providing based on creative approach.

Keywords: didactic support, private methodology, teaching methods and materials, didactic principles, creativity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

Расмий таълимнинг бирламчи асоси дарс цисобланади. Дарс, уз навбатида, бир бутунлик булиб, цуйидаги цисмлардан ташкил топган: таълим-тарбия берувчи; таълим-тарбия олувчи; дастур ва дарслик, уцув-услубий цулланма цамда дидактик материаллар; педагогик усул ва услублар, уцитишнинг техник воситалари.

Укитиш самарадорлигига эришиш учун уцитишнинг дидактик таъминотини яратиш механизмлари хам мухим ахамиятга эга. Дидактик таъминотни яратиш механизмларига креатив ёндашувни ташкил этиш укувчиларни танкидий, тахлилий ёки ижодий фикрлаш ва аник маълумотларга асосланган билимларга эга булишларини амалга оширади.

Креатив узи нима? Сгеа^ лотинча суз булиб, яратувчанлик, ижодкорлик маънола-рини англатади1. Бир карашда таълим жара-ёнини креатив Fоялар асосида ташкил этиш укув дастурида белгиланган талаблардан четга чикишдек тасаввур колдиради. Бирок, креатив-лик, ижодий ёндашиш укув машFулотларини мавжуд Давлат таълим стандартлари (ДТС) га мослаштириш, колаверса, укитувчилардан укитиш жараёнига нисбатан креатив, ижодий ёндашувни таъминлашга хизмат киладиган метод, усул ва воситалар машFулотларни методик жихатдан самарали, туFри олиб борили-шини таъминлайди.

Педагогик нуктаи назардан таълим мазму-нини шакллантириш куйидаги уч боскичда амалга оширилади2:

• умумий назарий боскич;

• укув боскичи;

• укув материалини узлаштириш боскичи.

Укув материалини узлаштириш боскичида

таълим мазмунининг укув модул (фан)лари буйича яратилган ДТС, укув режаси ва укув дастури каби меъёрий хужжатлар, шунинг-дек, укув манбалари (дарслик, укув ва методик кулланма, йурикнома, тавсиянома ва шу каби-лар)да акс этишни таъминланади.

1 Хасанбоев Ж., Туракулов Х., Гайдаров М., Хасанбоева О., Усманов Н. Педагогика фанидан изохли луFат. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2009. - 236-бет.

2 Зиёмухаммадов Б. Педагогика. Олий укув ютрлари учун кулланма. - Т.: «Турон-Икбол», 2006. - 26 бет.

Таълим мазмуни куйидаги давлат таълим стандарти, укув режалари мазмунида намоён булади3.

Давлат таълим стандартлари - умумий урта, урта махсус, касб-цунар ва олий таълим мазмунига цамда сифатига куйиладиган тала-бларни белгилайдиган меъёрий цужжат.

Укув режаси меъёрий цужжат булиб, унда цар бир укув предметнинг мазмуни очиб берилади ва укув йили давомида узлаштирилиши зарур булган билим, куникма ва малакалар цажми курсатиб берилади.

Таълим мазмуни укув дастурларида янада батафсил ёритилади.

Уцув дастури - муайян укув фани буйича билим, куникма ва малакалар мазмуни, умумий вакт, муцим билимларни урганилиши буйича таксимлаш, мавзуларнинг кетма-кетлигини белгилаш цамда уларнинг урганилиш даража-сини ёритувчи меъёрий цужжат.

Дастурда курсатилган билим, малака ва куникмаларнинг укувчилар томонидан тула узлаштирилиши укитиш жараёни муваффакияти ва самарадорлигини белгиловчи мезонлар саналади.

Педагогларда х,ам креативлик сифатларининг тулаконли намоён булиши укув дастурлари билан ишлашда х,ам кузга ташланади.

Муаллифлик укув дастурлари: 1)

укувчиларнинг эх,тиёжи, кизикиши, хох,иш-истакларини инобатга олган х,олда укув модули (фани) доирасида муайян мавзу (масала)ни чукур урганиш ёки маълум муаммонинг ечи-мини топишга йуналтирилган укув дастури; 2) укув дастурларининг бир тури4.

Бу турдаги дастурлар х,ам ДТС талабларини х,исобга олган х,олда укув фани курилишининг узгача шаклда булиши, урганилаётган х,одиса ва

3 Иноятов У.И., Муслимов Н.А., Усмонбоева М., ИноFомова Д. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик кулланма - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2012. - 146 б.

4 Педагогик атамалар луFати. - Т.: «Фан» нашриёти, 2008. - 82 бет / Муаллифлик мактаби тушунчаси/

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

жараёнларга нисбатан муаллиф нуктаи назари-нинг акс этиши билан бошка укув дастурлари-дан фаркланади. Бу турдаги дастурлар тегишли фан сохаси буйича фаолият олиб бораётган педагог, психолог, методистларнинг ташки такризларига эга булиши ва таълим муасса-саларининг педагогик кенгашлари томонидан тасдикланиши зарур1. Муаллифлик укув дастур-ларини ишлаб чикишда педагог эркин, мустакил равиша узининг креативлик лаёкатини тула намоён этиш имкониятига эга. Одатда муаллифлик укув дастурлари укувчиларнинг эркин танлови буйича (мажбурий ёки махсус) курс-лар ташкил этишда, тугараклар, илмий жамият-лар, «Фан клублари», техник ва бадиий ижодиёт марказлари фаолиятида самарали кулланилади.

Колаверса, укув фанининг мазмунини шак-ллантиришда х,ар бир педагог 15 фоиз микдорда ижодий ёндашган холда унга узгартириш кири-тиш имкониятига эга. Бинобарин, укув дастур-ларининг инновацион, креатив характер касб этиши укувчиларда таълим олишга кизикишни кучайтиради, уларнинг укув-билиш фаолияти-нинг фаоллашувини таъминлайди.

Таълим мазмуни ва укув дастурлари укув адабиётларида лойихалаштирилади. Бун-дай адабиётлар сирасига дарсликлар ва укув кулланмалари киради.

Укув адабиётлари орасида дарслик алохида урин тутади.

Дарслик - муайян укув фани буйича таълим максади, укув дастури ва дидактик тала-бларга мувофик белгиланган илмий маълу-мотларни берувчи манба булиб, у мазмуни ва тузилишига кура фан буйича яратилган укув дастурига мос келади2.

Fоявий ва методик жихатдан мукам-мал булган дарслик таълим мазмунига куйиладиган барча талабларга жавоб бера олиши, укувчиларнинг эхтиёжларини кондира олиши, кизикишини ошириши, билим, куникма ва малакаларини бойитиши зарур. Дарсликда баён этилаётган укув ахборотлари лунда, тушу-нарли ва визуал булиши, укувчиларнинг эстетик эхтиёжларига мос келиши керак.

1 Иноятов У.И., Муслимов Н.А., Усмонбоева М., ИноFомова Д. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик кулланма - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2012. - 193 б.

2 Уша манба. 149 бет.

Дарслик баркарор, пухта асосланган тар-кибий тузилмага эга булиши лозим. Дарсли-кларга куйиладиган талаблар турлича булса-да, улар орасида умумий хусусиятга эга талаблар куп. Етакчи хорижий мамлакатларда мукобил дарсликларнинг нашр этилишига алохида эътибор каратилади. Бунинг боиси, педагог ва укувчиларга улар орасидан узлари учун энг макбул, амалий ах,амиятга эга булганларини танлаб олишга имконият яратишдир. Респу-бликамизда мукобил дарсликларни яратишда фаоллик бир кадар суст булгани х,олда мукобил ёрдамчи адабиётлар (укув, методик ва укув-методик кулланмалар)ни яратиш борасида педагоглар фаоллик курсатишмокда.

Таълим мазмуни укув материали даража-сида дарсликлар билан бир каторда турли укув кулланмалари: адабиёт ва тарих хрестоматия-лари, маълумотномалар, математика, физика, кимё буйича масалалар тупламлари, георафия, биология буйича атласлар, тил буйича машклар тупламлари ва бошкаларда очиб берилади. Укув кулланмалари дарсликнинг баъзи томон-ларини кенгайтиради ва аник масалаларни х,ал этиш максадига эга булади (ахборот, машк килиш, текшириш)3.

Креативлик укув-билиш фаоллиги сифатида х,ам тах,лил этилиши мумкин. Бинобарин, баъзи укувчилар танкидий, тах,лилий ёки ижодий фик-рлашни, бошкалар эса аник маълумотларга асосланган билимларга эга булишни афзал куради, учинчи гурух, вакиллари эса табиатан креатив ва танкидий фикрлашга мойил булади. Замонавий шароитда педагогнинг креативлиги яна бир холатда - электрон ахборот-таълим ресурслари (ЭАТР)ни яратишда яккол намоён булмокда.

ЭАТР - укув фан (модул)лари буйича тизим-лилик, изчиллик, узаро мувофиклик ва яхлит-лик асосида шакллантирилиб, укув материал-ларини тулик ёки кисман камраб олган цолда компьютер технологияси ёки интернет ахборот тармогида махсус (алоцида) сайтда жой-лаштирилган электрон нашрлар мажмуи.

3 Педагогика назарияси / ОТМ учун дарслик. Муал.: М.Х.Тохтаходжаева ва б. Проф. М.Х.Тохтаходжаеванинг умумий тахрири остида. - Т.: «Iqtisod-moiya», 2010. -136-140-6.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

ЭАТР таълим жараёнида куйидаги имконият-лардан самарали фойдаланиш учун талаб эти-ладиган шароитни яратади1:

1) таълимий вазифаларни шакллантириш;

2) укув материали мазмунини баён килиш;

3) билимларни кабул килишни ташкил этиш;

4) кайтар алока;

5) укувчиларнинг билиш фаолиятини назорат килиш;

6) укувчилар укув-билиш фаолиятини ташкил этишнинг навбатдаги боскичига тайёргарлик куриш (укувчиларни мустакил таълим олишга, кушимча укув адабиётларини мустакил укиб-урганишга йуналтириш).

Таълим жараёнидаги креативликукувчиларда укишга кизикишларини орттирувчи креатив саволлар тузиш, турли расм, тасвир, жадвал, диаграмма, рамзий ифодалардан фойдаланиш, таълим олувчиларга баён этилаётган укув ахборотлари билан мутлако алокаси булмаган Fоялар уртасидаги узаро боFликлиликни топиш каби вазифаларни бериш, кичик кичик гурухларда ишлашларини таъминлаш каби Харакатларда акс этади.

Укитувчилар томонидан укувчиларнинг креатив фикрлашларига эришиш, укув-билиш фаолиятларида ижодий мах,сулотларни яратиш-ларини таъминлашга ундаш, раFбатлантириш кандай натижаларга олиб келган буларди? Худди шу х,олат укитувчилар излаётган х,одиса булмасмиди?2.

Маълумки, таълим мазмунини очиб беришга йуналтирилган укув материаллари бир нечта турга ажратилади. Улар3:

• матнли босма укув ахбороти;

• визуал босма укув ахбороти;

• матнли электрон укув ахбороти;

• визуал электрон укув ахбороти;

• иш ко*озларида ифодаланадиган босма укув ахбороти;

• иш ^озларида ифодаланадиган электрон укув ахборотлар.

Укув материаллари укувчиларнинг умумий ва касбий билимларини бойитиш билан бирга уларда дунёкарашни бойитиш, тасаввурни кен-

1 Уша манба. - 8-б.

2 Drapeau Patti. Sparking students creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.

3 Мавлонова Р. ва бошкалар. Умумий педагогика. Дарс-

лик. - Т.: «Навруз» нашриёти 2016 й. - 197 бет.

гайтириш, ижтимоий ва табиий борликка ижо-бий муносабатни шакллантиришга хам хизмат килиши зарур.

Шу сабабли педагоглар укув материалла-рини тайёрлашга ижодий ёндашиш билан бирга муайян тамойилларга риоя этишлари зарур:

• Fоявийлик;

• илмийлик;

• визуаллик;

• тизимлилик;

• укув ахборотларининг изчил баён эти-лиши;

• укув ахборотлари уртасидаги узаро боFликлик;

• укувчиларнинг ёш хусусиятига мослиги;

• амалий ахамиятга эгалик;

• аник максадга йуналтирилганлик;

• эстетик талабларга мувофиклик4.

Ушбу тамойилларга мувофик, тайёрланади-ган укув материаллари мутахассислик йуналиши ва ихтисослик сохасидан катъий назар барча укувчиларнинг эхтиёжларини тула кондира олади.

Шахсда креатив фикрлаш куникмаларини ривожлантириш учун, энг аввало, уларда танкидий фикрлаш малакаларини шакллантириш талаб этилади. Укув материалларини укувчиларга такдим этишда саволнинг «Агарда ...?» деб куйилиши топширикларни бажа-риш жараёнида уларнинг хам объектив, хам субъектив фикрлаш куникмаларини самарали узлаштиришларини таъминлайди. Креативлик укувчиларда «нафакат янги Fояларни илгари суришини такозо этиши, балки укув масалалари буйича карорлар кабул килиш, тахлил этиш куникмаларини хам шакллантира олиши лозим. Креативлик жараёни бошланFич Fояларни ишлаб чикиш, уларни тадкик килиш ва тахлил этиш, зарур булса улардан воз кечишни хам уз ичига олади. Айни уринда шуни хам айтиб утиш жоизки, таълим жараёнига нисбатан креатив ёндашув таълим олиш, укув фанлари асосла-рини узлаштиришга нисбатан кизикиши сусай-ган укувчилар билан ишлаш максадида эмас, балки барча укувчилар билан жонли, кизикарли, жушкин мулокотга киришиш, уларни фаолликка ундаш учун кулланилади. Колаверса, креатив

4 Иноятов У.И., Муслимов Н.А., Усмонбоева М., ИноFомова Д. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик кулланма - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2012. - 252 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

xapaKTepra эга MamFynoTnapHii Ha^aKaT caHtaT, MagaHiiAT cox,anapu MyHa^um^apufla, my 6urnaH 6iipra 6ap^a ucranraH cox,a (6ii3Hec, UKTUcogueT, x,yKyK, neflaromKa, ncuxonoruA, Kypunum, KiimnoK xyxanum, Myx,aHfluc^MK, caHoaT Ba 6. cox,anap) 6yMuma TatniiM onaeTraH yKyBmurnap 6urnaH iimnam xapaeHUfla x,aM 6upgeK caMapanii TamKiurn этмm MyMKUH.

YKiiTyBmirnap, myHUHrgeK, TatniiM xapae-Hiira HUc6aTaH KpeaTiiB eHflamumga Ha^aKaT yKyB $aHnapMHM y3^amTupumfla fOKopu HaTii-xanapra эpмmaeтгaн, KpeaTiiB ^UKpnamga uxo-6mm xpnaTnapHiu KaMg этaeтгaн yKyBmurnapra, 6anKii KynpoK эtтм6opнм Tana6 этaAмгaн, uxo-fliiM, KpeaTiiB ^uiKpnam naeKaTiira эгa 6ynMaraH TatniiM onyBmnapra x,aM 6upgeK эtтм6opнм KapaTimnapii 3apyp1.

negaror^apHMHr yKyB MamfynoTnapu y^yH gugaKTuK MaTepuannapHii TaMepnamga KyMugaru 3aMoHaBiiM Tana6napra MyBo^uiK um Kypumnapu KyTiinraH TatnuMiiM HaTiixaHMHr Kynra KiipMTM-^umu y^yH 3apyp mapoiiTHM Byxygra KenTupaflu2:

- aHiiK MaKcagra MyHanTupumraH 6y^umu;

- yKyBmimapHiiHr эx1тмex Ba Ku3MKum^apura MyBo^uK TaMepnaHumu;

- yKyB ax6opoTnapMHMHr acocnaHraHnum;

- yKyBmumapHUHr yKyB-6umum ^aonuATUHU

- ^aonnamTiipum MMKoHMATiira эгa.пмк;

- yKyBmimapHii xy^TnuiKfla, kunmk rypyx^apga $aon umnapura y^yH mapoiiT ApaTiim;

- yKyB^u^apfla Myosin, uxoguM, TaHKuguM

Ba

- KpeaTiiB ^uiKpnam Ko6u^uAT^apuHu piiBox-naHTMpiim;

- 3aMoHaBuM ax,aMiiAT Kac6 этumu;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- эcтeтмк xux^TflaH cu^aTnu 6y^umu;

- HoaHuK TymyH^a Ba u^opanapgaH x,onu

- aHUK HaTuxaHu Ka^onaTnaM onumu;

- Typnii Ba3MAT^apga KynnaM o^um mmkohma-Tiira эгa.пмк;

- MaBxyg 6m.mm, KyHiiKMa, ManaKaHii MycraxKaMnamra xii3MaT KMnumii.

YKyB MamfynoTnapu y^yH flMflaKTMK MaTepii-annapHii TaMepnamga negarornap yKyB MaH6a-napii (flapcnuK, yKyB, MeToguK Ba yKyB-MeToguK

1 Drapeau Patti. Sparking students creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.

2 MaBnoHoBa P. Ba 6omKanap. yMyMiiM negaron/iKa. Aapc-niiK. - T.: «HaBpy3» Hampue™, 2016. - 197 6eT.

KynnaHMa, MypiKHoMa, TaBciiAHoMa, nyfaT, энцм-K^onegiA, aTnac, um ga^Tapu, xpecroMaTiiA Ka6u 6ocMa Hampnap, myHUHrgeK, MHTepHeT MaTepu-annapii, ЭАTP Ka6u э.пeктpoн ax6opoT MaH6a-^apugaH o^iHraH Mat^yMoT^apgaH MaKcag^u, caMapa^u ^oMAa^aHum^apu MyMKiH. 5y ypiHga o^iHraH Mat^yMoT^apHiHr umoH^^M^Mru Myx,iM. Uy ca6a6^u negaror^ap fligaKTUK MaTe-pua^^apHi TaMep^amga yKyB ax6opoT^apiHUHr umoH^^u экaн^мгмгa эtтм6opнм KapaTim^apu 3apyp. 5iHo6apiH, m^mmm acocra эгa ga^u^-^ap 6u^aH 6oMuTM^raH fligaKTUK MaTepua^^ap yKyBmimapHiiHr yMyMiM Ba Kac6uM piBox^a-HimuHM TatMiH^amga y3ira xoc ax,aMUAT Kac6 этaAM.

^eMaK, negaror^apHUHr yKyB gacTyp^apu Ba yKyB MaH6a^apiHi ApaTimra Hic6aTaH Kpea-TiB eHgamyB^apu yKyB^u^apHUHr yMyMiM puBox^aHimu x,aMga Kac6uM maK^^aHumMfla Myx,iM ax,aMUAT Kac6 этaAM. Tat^iM xapaeHi-HiHr MyBa^^aKiATi negaror ToMoHigaH TaKfliM этм^aeтгaн yKyB MaTepMa^^apMHMHr KaM gapa-xaga cu^aT^u TaMep^aHimura x,aM 6of^mk. Uy ca6a6^u negaror^ap yKyB MaTepMa^^apMHM TaM-ep^amra KpeaTiB eHflamum^apu Ta^a6 этм^aAM. 5yHga y^ap yKyB MaTepMa^^apMHM caMapa^u maK^^aHTupumfla foabmm^mk, m^mmm^mk, Bi3ya^-^mk, tm3mm^m^mk, yKyB ax6opoT^apiHUHr umiim 6aeH этм^мmм, yKyB ax6opoT^apu ypTacuflaru y3apo 6of^mk^mk, yKyB^u^apHUHr em xycyciA-Tira Moc^uru, aMa^uM ax,aMUATra эгa^мк, aHUK MaKcagra MyHa^TMpM^raH^MK x,aMga эcтeтмк Ta^a-6^apra MyBo^iK^iK Ka6u TaMotfum.napHM mho-6aTra o^umu yKyB xapaeHUHUHr cu^aT^u, MeTo-giK xux,aTflaH Tyfpu TamKi^ этм^мmмнм TatMiH-^aMflu. YKyB Mamfy.noT.nap y^yH (AtHi gapc y^yH) fligaKTUK umnaHManap TaMepnamga x,aM nega-rornap KyMiflaru KepaTUB.UK MexaHM3M.apuHM UHo6aTra onumu 3apyp (1-xagBan).

KpeaTiB eHgamyB acocuga yKUTimHUHr AiflaK-tmk TatMUHoTHi ApaTim MexaHM3M.apuHM aManra omupumga KyMuAarunapHU xynoca KunaMU3:

- yKyB MamFynoT.apu y^yH fliflaKTUK MaTe-puannapHi TaMepnamga negarornap yKyB MaH6a-napu (gapcniK, yKyB, MeTogiK Ba yKyB-MeToguK KynnaHMa, MypiKHoMa, TaBciAHoMa, nyfaT, энцм-KnonegiA, aT.ac, um ga^Tapu, xpecToMaTUA Ka6u 6ocMa Hampnap, myHUHrgeK, MHTepHeT MaTepu-annapu, ЭАTP Ka6u эneктpoн ax6opoT MaH6a-napiflaH oniHraH MatnyMoTnapgaH MaKcagnu, caMapanu ^oMAanaнмmnapм;

3AM0HABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0EPA30BAHME 2018, 4

V_/

1-жадвал. Дарсда ук,увчилар креативлик имкониятларини шакллантириш механизми1.

Укувчиларда креативликни шакллантириш механизми

Укувчиларни ... - к,изик,арли; - мураккаб вазифалар; - аник, мак,сад ва вак,т билан таъминлаш.

Укувчиларга ... - креативлик мувозанатсизлик хиссини юзага келтиришини англатиш; - безовталик ва куркув хиссидан халос булишга ёрдам бериш; - креатив фикрлаш куникмаларини бошк,а куникмалар билан ривожлантиришга ёрдам бериш; - «куткариб» к,олиш эмас, балки йул йурик, курсатиш.

Укувчиларни ... - сухбатлар орк,али раFбатлантириш; - конструктив шархлар билан таъминлаш; - янги курсатмалар билан таништириб бориш.

Укувчилар ... - узларида креативликнинг бошк,а турларини хам ривожлантира олишлари; - гурухда ишлай олишлари; - хиссий жихатдан эркин ва ижобий фикрларга эга булишлари учун пойдевор буладиган мухитни яратиш.

- дидактик материалларни тайёрлашда ук,ув ахборотларининг ишончли эканлигига эъти-борни к,аратишларини;

- укувчиларда креатив фикрлаш куник-маларини шакллантиришга алохида эътибор бериши ва дарс жараёнда «укитувчи синфда креативлик мухитини яратилишини;

- укув дастурлари ва укув манбаларини яратишга нисбатан креатив ёндашувлар укувчиларнинг интелектуал ривожланишига оид савол топширикларни тузишни.

- дидактик укув материалларини самарали шакллантиришда Fоявийлик, илмийлик, визуал-лик, тизимлилик, укув ахборотларининг изчил баён этилиши, укув ахборотлари уртасидаги узаро боFликликни иноботга олишни;

- укувчиларнинг ёш хусусиятига мос-лиги, амалий ахамиятга эгалик, аник максадга йуналтирилганлик хамда эстетик талабларга мувофиклик каби тамойилларни инобатга олишни укув жараёнининг сифатли, методик жихатдан туFри ташкил этилишини.

Адабиётлар руйхати:

1. Зиёмухаммадов Б. Педагогика. Олий укув юртлари учун кулланма. - Т.: «Турон-Икбол». 2006.

2. Иноятов У.И., Муслимов Н.А., Усмонбоева М., ИноFомова Д. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик кулланма. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2012.

3. Мавлонова Р. ва бошкалар. Умумий педагогика. Дарслик. - Т.: «Навруз» нашри-ёти, 2016.

4. Педагогик атамалар лугати. - Т.: «Фан», 2008.

5. Тохтаходжаева М.Х. ва бошкалар. Педагогика назарияси. ОТМ учун дарслик. - Т.: «Iqtisod-moliya», 2010.

6. Усмонбоева М., Тураев А. Креатив педагогика асослари. Укув -услубий мажмуа. - Т.:ТДПУ 2016

7. Усмонбоева М., Тураев А. Креатив педагогика асосллари. - УУМ. ТДПУ, 2016.

8. Хасанбоев Ж., Туракулов Х., Хайдаров М., Хасанбоева О., Усманов Н. Педагогика фанидан изошли лугат. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2009.

9. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014.

1 Усмонбоева М., Тураев А. Креатив педагогика асослари. Укув - услубий мажмуа. - Т.: ТДПУ, 2016. - 43-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.