Научная статья на тему 'Кимё фани мазмунини такомиллаштиришга доир материалларни танлашнинг ўзига хос хусусиятлари'

Кимё фани мазмунини такомиллаштиришга доир материалларни танлашнинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
924
100
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дидактика / таълим / тарбия / давлат таълим стандарти / дастур / ўқув режа / билим / кўникма / малака / метод / шакл / восита / didactics / education / upbringing / state education standart / program / teaching plan / knowledge / proficiency / skill / method / form / means

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шайзакова Д. А.

Мақолада касб-ҳунар коллежларида кимё фани мазмуни ва ўқитиш методикаси бўйича самарали ишларни олиб боришнинг долзарблиги, кимё фани мазмунига оид танланган материаллардан ўқув жараёнида фойдаланишдан мақсад, уларга қўйиладиган дидактик талаблар, уларни танлаш мезонлари, дидактик тамойиллари, кимё фанидан ўқув машғулотларини ташкил этишни изчил, кетма-кет ва мазмунли амалга ошириш технологияси кабилар ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SPECIFIC FEATURES OF MATERIAL CHOICE RELATED TO PERFECTION THE CHEMISTRY DISCIPLINE CONTENTS

In the given article is discussed actuality of making effective work by study methodics and contents of Chemistry discipline in professional colleges. Implementation during study process choosen materials related to the Chemistry discipline, didactic demands to them, criterion of choice, didactic principles, technology of consequent and thematic lessons’ passing of the Chemistry subject and etc are considered.

Текст научной работы на тему «Кимё фани мазмунини такомиллаштиришга доир материалларни танлашнинг ўзига хос хусусиятлари»

30 КАСБИЙ ТАЪЛИМ / ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч_/

Шайзакова Д.А.,

Тошкент давлат аграр университети кимё кафедраси укитувчиси

КИМЁ ФАНИ МАЗМУНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ДОИР МАТЕРИАЛЛАРНИ ТАНЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

ШАЙЗАКОВА Д.А. КИМЁ ФАНИ МАЗМУНИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШГА ДОИР МАТЕРИАЛЛАРНИ ТАНЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Маколада касб-хунар коллежларида кимё фани мазмуни ва укитиш методикаси буйича са-марали ишларни олиб боришнинг долзарблиги, кимё фани мазмунига оид танланган материал-лардан укув жараёнида фойдаланишдан максад, уларга куйиладиган дидактик талаблар, уларни танлаш мезонлари, дидактик тамойиллари, кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишни изчил, кетма-кет ва мазмунли амалга ошириш технологияси кабилар хакида суз юритилади.

Таянч суз ва иборалар: дидактика, таълим, тарбия, давлат таълим стандарти, дастур, укув режа, билим, куникма, малака, метод, шакл, восита.

ШАЙЗАКОВА Д.А. СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВЫБОРА МАТЕРИАЛОВ ПО СОВЕРШЕНСТВОВАНИЮ СОДЕРЖАНИЯ ПРЕДМЕТА ХИМИИ

В статье речь идёт об актуальности проведения эффективных работ по методике обучения и содержанию предмета химии в профессиональных колледжах. Обсуждены использование в учебном процессе выбранных материалов, относящихся к предмету химии, а также дидактические требования, критерии выбора, принципы, технология последовательного и содержательного осуществления учебных занятий.

Ключевые слова и понятия: дидактика, образование, воспитание, государственные образовательные стандарты, программа, учебный план, знания, навыки, умение, метод, форма, средство.

SHAYZAKOVA D.A. SPECIFIC FEATURES OF MATERIAL CHOICE RELATED TO PERFECTION THE CHEMISTRY DISCIPLINE CONTENTS

In the given article is discussed actuality of making effective work by study methodics and contents of Chemistry discipline in professional colleges. Implementation during study process choosen materials related to the Chemistry discipline, didactic demands to them, criterion of choice, didactic principles, technology of consequent and thematic lessons' passing of the Chemistry subject and etc are considered.

Keywords: didactics, education, upbringing, state education standart, program, teaching plan, knowledge, proficiency, skill, method, form, means.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

г

Ч.

31 _>

Маълумки, кимё фани узига хос фан сох,аларини мазмун ва сифат жицатдан урганади, аницром, уцувчилар онгида ил-мий дунёцарашни шакллантиришга ёрдам беради. Мазкур фанни уцитиш жараёнида уцувчиларга илмий дунёцарашни асослай оладиган назарий билим, амалий куникма ва малака-ларга, айницса, замонавий уцитиш методларидан фойдала-ниб, касбий муаммоларни %ал этиш имкониятига эга булишни ургатиш керак.

Кимё фанининг максади, аввало, мазкур фаннинг асосий мазмуни ва Fоялари би-лан укувчиларни таништиришдир. Муам-мога бундай ёндашиш нафакат укувчилар томонидан урганилаётган табиат ходисалари ва конунларини, шунингдек, кимё фани ривож-ланишини тушуниш учун хам фойдадан холи эмас. Айникса, хозирги пайтда кимё фанининг истикболли йуналишларини аниклаш, улар асосида замонавий (педагогик ва ахборот) тех-нологиялар ва техник воситалар излаб топил-дики, улар уз навбатида мазкур укув фани маз-мунининг илмий салохиятини кутаришга туртки булиши шубхасиз1.

Бугунги кунда касб-хунар коллежлари укувчиларига кимё фанини укитишда илFор, янги методлар, шакллар, воситалар, йулларни излаб топиш ва улардан самарали фойдала-ниш мухим ахамият касб этади. Бу уз навбатида кимё фанини укитиш амалиётига илмий асосланган ва тажриба-синовда текширил-ган дидактикага оид янгиликлар, тартиб-коидаларни жорий этиш, укув машFулотлари жараёнини макбуллаштириш, ташкилий ма-салаларнинг янги ечимларини куллаш, укувчи ва укитувчининг дастурли фаолияти, укув машFулоти жараёнидаги ортикча харакатларни йукотиш, юкори х,амжих,атликни таъминлаш ва керакли натижаларни кулга киритишни таъ-минлайди.

Аммо шуни эътироф этишимиз керакки, касб-хунар коллежларида айрим кимё фани укитувчилари уз педагогик махоратларини ошира боришнинг ахамиятини етарли даража-да хис килмайдилар, укув жараёнининг илмий-лиги, замон талабларига мослиги, турмуш ва амалиёт билан боFланишига юзаки карайдилар, укитилаётган кимё фанининг илмий ва Fоявий-тарбиявий бирлигини доимо эсда тутмайди-лар. Бу эса укувчиларнинг билим даражаси ва

1 Кузнецова Н.Е. Методика преподавания химии. - М.: «Просвещение», 1984. -С. 415.

савиясининг етарли булмаслиги, фан дастурла-рини узлаштиришдан оркада колишларига са-баб булмокда.

Шунинг учун хам бугунги кунда касб-хунар коллежларида кимё фани мазмуни ва укитиш методикаси буйича самарали ишларни олиб бориш долзарб булиб колмокда. Бунинг учун куйидаги вазифаларни амалга ошириш мухим деб хисоблаймиз:

- кимё фани мазмунини аниклашда фанлар-аро алокадорликни таъминлаш;

- кимё фанини укитишнинг узига хос жи-хатларини аниклаб, уларни тизимли, дастур ва укув режаси асосида урганиш;

- кимё фани мазмунида фан ва техника ютукларини уринли ёритиш;

- кимё фани мазмунида табиат-жамият-инсон-техника уЙFунлигини таъминлаш;

- кимё фани мазмунини аниклаш, уни укитишнинг замонавий шакллари, методлари, воситалари ва йулларини излаб топиш хамда уларни тизимлаштириш;

- илFор тажрибаларни жорий этиш оркали кимё фани мазмунини такомиллаштиришга доир методик тавсиялар ишлаб чикиш каби-ларни амалга ошириш ва бошкалар.

Шу билан бир каторда, касб-хунар коллежларида кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишда мухим ахамиятга эга булган методика ва технологиялар, укитувчиларда кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишга нисбатан технологик ёндашувни амалга оширишда мухим ахамият касб этувчи сифат курсаткичлари, укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини шакллантириш хамда ри-вожлантириш жараёнлари лойихасини ишлаб чикиш кабилар хам мухим хисобланади.

Кузатиш ва тахлиллардан маълум булишича, касб-хунар коллежлари укувчиларнинг кимё фани мазмунидан укув режаси ва дастурдаги мавзулар асосида утказилган назарий ва амалий машFулотларни олиб боришдаги узлаштириш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

даражалари курсаткичлари уртача. Бундай уз-лаштириш даражалари курсаткичларининг пастлигига кимё фанидан назарий ва амалий машFулотларни ташкил этишда куйидаги камчи-ликлар мавжудлиги сабаб булиши аникланди:

- кимё фанидан намунавий дастур, укув ре-жасининг бугунги кун талаби асосида такомил-лаштирилмаганлиги;

- кимё фанидан х,озирга кадар укув-методик адабиётлар мажмуаси тулик яратилмаганлиги;

- дидактик-методик материаллар мажмуа-сининг ишлаб чикилмаганлиги;

- маъруза ва амалий машFулотлар мазмуни х,амда сифати замон талаби даражасида эмас-лиги;

- назарий-амалий машFулотлар мавзулари-нинг ягона, яхлит тизимга келтирилмаганлиги;

- назарий ва амалий машFулотларни утишда ноанъанавий методлардан самарали фойдала-нилмаслик ва бошкалар.

Мазкур камчиликларни бартараф этиш кимё фанини мазмун ва сифат жих,атдан такомил-лаштириш, кимё фани мазмунига оид танлан-ган материаллардан укув жараёнида самарали фойдаланиш х,амда укувчиларда назарий би-лим, амалий куникма ва малакалар шакллани-шига кенг имконият яратади.

Кимё фани мазмунига оид танланган материаллардан укув жараёнида фойдаланиш де-ганда куйидаги максадлар тушунилади1:

- танланган материаллар кимё фанининг укув режаси ва дастури талабларига мос кели-ши, укувчиларнинг осон узлаштириб олишла-рига ёрдам бериши;

- укувчиларда илмий дунёкарашни шакллан-тириши;

- мустакил ва ижодий фикрлашни устириши;

- укувчиларнинг тафаккури, мантикий му-шох,ада юритишини ривожлантириши;

- укувчи эгалланган назарий билимни ама-лиётга куллай билиши;

- кимё фани мазмунига оид танланган ма-териалларда укув жараёнида фойдаланиш максадли ва режали асосда булиши, зарурий педагогик вазиятни аниклаш х,амда танлаш.

Кимё фани мазмунини такомиллаштиришга оид материаллар куйидаги муаммоларни х,ал этиши зарур:

1 Общая методика обучения химии. / Под ред. Р.Г. Ивановой. - М.: «Дрофа», 2007.

- кимё фани мазмунини яратиш ва уни укитиш самарадорлигини оширишда танланган материаллардан маъруза ва амалий машFулотларда кандай ноанъанавий методлардан х,амда шакл-лардан фойдаланишни аниклаш;

- кимё фани мазмуни буйича танланган материаллар укувчиларнинг мустакил фикрлаш-лари, билиш кобилиятларини фаоллаштириш-ни х,исобга олиш;

- кимё фани мазмуни буйича танланган ма-териалларни укувчиларга укитиш методикаси-ни ишлаб чикиш.

Кимё фани мазмунига оид танланган матери-алларга куйидаги дидактик талабларни куйиш мумкин:

- танланган материаллар мазмуни дидактик ва методик талабларга жавоб бериши;

- танланган материаллар мазмуни содда, лунда, киска ва тугалланган матнда ифодалан-ган булиши;

- танланган материаллар мазмуни ва ундаги фактлар х,акконий булиши;

- танланган материаллар ва синов саволла-ри аник х,амда тушунарли булиши.

Юкоридаги фикрларга асосланиб, укувчи-ларни кимё фани мазмунига оид танланган ма-териалларни маъруза ва амалий машFулотларда таништириш максадга мувофик.

Куйида танланган материалларни педагогик тажриба-синовда текшириб куриш учун куйидаги методикани тавсия этамиз:

- кимё фани мазмуни буйича материаллар танлаш;

- танланган материаллар мазмунига кура муаммолар куйиш;

- куйилган муаммоларни ечишда замонавий укитиш методларидан фойдаланиш;

- муаммолар ечимини топиш, куйилган максадга эришиш.

Кимё фани мазмуни, укитиш методикаси учун танланган материаллар х,ажми ва мазмуни дидактик талабларга жавоб бериши, назарий ва амалий жих,атдан илмий асосланган булиши, дидактик тамойилларга амал килиши керак. Укитувчи нафакат кимё фани дастури ва укув режасидаги мавзуларга оид материалларни танлаши, уларни тизимлаштириши, мазкур тупланган материаллар мазмуни билан укувчиларни маъруза ва амалий машFулотларда таништириш максадида ноанъанавий (интер-фаол, эвристик, изланиш-тадкикот, муаммоли,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

г

Ч.

33 _>

продуктив, репродуктив, аклий хужум кабилар) методлардан самарали фойдаланиш керак.

Кимё фани мазмунига доир материалларни танлаш мезонлари учун куйидаги шартлар хиз-мат килиши зарур:

- танланган материаллар мавжуд объект-ларнинг табиий-илмий хусусиятларини ифода этиши;

- укувчиларнинг назарий билимини чукур-лаштиришда, амалий куникма ва малакаларини ривожлантиришда методик ёрдам берувчи во-сита булиши;

- укувчиларда кимёнинг х,озирги замон му-аммоларини англаб олишга имкон бериши ва уларни урганишга х,амда келгусида ижобий х,ал этишга булган муносабатини шакллантиришга ёрдам бериши;

- кимё фани мазмуни буйича танланган материаллар табиатдаги х,одиса ва жараёнлар ри-вожланишининг илмий концепциясини ифода-лаши.

Танланган материаллар мазмуни ургани-лаётган табиатдаги х,одиса ва жараёнларга, айникса, табиат конунларига нисбатан укувчиларда кизикиш уЙFотиши, дастур материал-ларини пухта урганиб олишга ёрдам бериши керак. Танланган материаллардан муваффакиятли фойдаланиш мумкин, агар замонавий технология (педагогик, компьютер, ахборот)лар ва техник воситаларнинг илмий асослари билан укувчиларни етарли даражада таништирила олинса, уларда кимё фанининг ривожланиш тарихи ва унинг х,озирги замон манзарасини урганишга нисбатан кизикишларини ривож-лантириб булади. Бу кимё фанидан яратилади-ган дарслик мазмунига куйилган танлаш мезон-ларидан бири.

Бундай мазмундаги материаллардан кимё фанини укитишда фойдаланиш имкониятлари куйидагилар билан ифодаланади:

- х,озирги замон кимё фани мазмунини урганиш имконини таъминлаши;

- укувчиларни х,озирги замон кимё фани маз-мунининг узига хос жих,атлари нималардан ибо-ратлигига оид зарурий назарий билим, амалий куникма ва малакалар билан куроллантириши.

Кимё фани мазмунига доир материалларни танлаш мезонларидан яна бири укувчиларнинг жисмоний, гигиеник жих,атдан умумий ривожланиш даражаси, мазкур материалларни

узлаштира олиш салох,ияти, шунингдек, уларга ортикча юклама келтириб чикармасликдир.

Кимё фани мазмуни буйича материалларни танлашда дидактиканинг куйидаги тамойилла-ридан фойдаланиш мух,им:

- танланган материаллар мазмуни дастур мавзулари билан узвий боFланган булиши, таъ-лим ва тарбия бирлигини узида ифода этиши;

- танланган материаллар кетма-кет, изчил ва илмий асосланган булиши;

- танланган назарий материаллар уз мазмунини амалиётда топиши;

- укувчиларнинг танланган материалларни узлаштиришда фаоллиги, онглилиги ва ижод-корлиги таъминланган булиши;

- танланган материалларни укувчиларга ту-шунтиришда кургазмалиликка алох,ида эътибор бериш;

- укувчилар танланган материаллар буйича назарий билим, амалий куникма ва малакалар-га эга булишлари;

- танланган материаллар мазмуни укувчилар учун тушунарли булиши.

Кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этиш жараёнини изчил, кетма-кет ва мазмун-ли амалга ошириш технологияси булиб, унинг шаклланишини куйидагича амалга ошириш мумкин1:

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишнинг психологик, педагогик, методик, дидактик тах,лили, укувчиларнинг касбий фао-лиятларини тах,лил килиш;

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этиш мазмунини, ташхисли асосда максадини аниклаш;

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишда укувчиларнинг укув юкламаси, зарурий вакт меъёрини белгилаш;

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишда дидактик жараённи амалга оширишнинг ташкилий шакл ва методларини танлаш, уларга мос укитиш воситаларини аниклаш;

- дидактик максадни амалга оширишда укувчиларнинг кизикишларини х,исобга олиб, кимё фанидан мавзулар ишланмаларини тайёр-лаш х,амда уларни амалиётга жорий килиш;

- мавзу максадидан келиб чикиб, кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этиш буйича

1 Чернобельская Г.М. Методика обучения химии в средней школе. / Учебник для студ. высш. учебных заведений. - М.: «Владос», 2000. -С, 336.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

укув топшириклари тизимини ишлаб чикиш, уларни амалиётга татбик этиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- укувчиларнинг кимё фанидан укув режаси ва дастур буйича белгиланган укув материал-ларини узлаштиришлари, билим савияларини назорат килиш;

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этишда укув, лаборатория, амалий машFулотлар мазмунини аниклаш ва шу асос-да маъруза хамда синов саволларини самарали режалаштириш;

- кимё фанидан тайёрланган методик кул-ланма ва мавзулар ишланмалари, ишлаб чикилган методик тавсияларни педагогик тажриба-синовдан утказиш;

- кимё фанидан укув машFулотларини ташкил этиш буйича педагогик тажриба-синовдан олинган натижаларни тах,лил килиш ва умум-лаштириш;

- тажриба-синов натижалари асосида олинган илмий хулоса ва тавсияларни укув жараё-нига жорий килиш.

Шундай килиб, кимё фани мазмунини тако-миллаштиришга доир материалларни танлаш-да мазкур материаллар мазмунини аниклаш, уларга куйиладиган дидактик талаблар, уларни танлаш мезонлари ва боскичларини бугунги кун талаблари асосида ишлаб чикиш мухим ахамият касб этиб, у давлат таълим стандарти, дастур ва укув режасида уз мазмунини топиши лозим. Бу уз навбатида укувчи онгида илмий дунёкарашни шакллантириш, билим, куникма

ва малакаларни ривожлантириш, табиат ри-вожланиши конуниятлари хамда имкониятла-рини англаб етишга ёрдам беради.

Шу билан бир каторда, кимё фани мазмунини яратишда укув-методик адабиёт аввало, дидактика тамойиллари ва талабларига катъий риоя килиш, кимё фани мазмунини аниклашда фан-лараро алокадорликдан фойдаланиш1, фанлар интеграциясини таъминлаш, кимё фани мазмунини яратишда ва укитишда узига хос психологик, педагогик, дидактик, методик жихатларини назарда тутиш, уларни тизимли, дастур ва укув режаси асосида укувчиларга укитишни илмий асослаб бериш, интерфаол2, тест, муаммоли-изланиш каби методлардан уринли фойдаланиш мухим хисобланади.

Шундай экан бу борада амалга оширилиши максадга мувофик булган куйидаги методик тавсияларни берамиз:

- кимё фани мазмунини такомиллаштириш-га доир материалларни танлаш асосида укувчиларнинг назарий билими, амалий куникма ва малакаларини ривожлантириш;

- кимё фанини укитиш методикасини тако-миллаштириш;

- дидактиканинг илмийлик, изчиллик, кур-газмалилик, назария ва амалиёт узвийлиги каби тамойилларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш;

- замонавий (педагогик, компьютер, ахбо-рот) технологиялар хамда техник воситалардан самарали фойдаланиш ва бошкалар.

Адабиётлар:

1. Кузнецова Н.Е. Методика преподавания химии. - М.: «Просвещение», 1984. -С. 415.

2. Общая методика обучения химии. / Под ред. Р.Г.Ивановой. - М.: «Дрофа», 2007.

3. Чернобельская Г.М. Методика обучения химии в средней школе. / Учебник для студ. высш. учебных заведений. - М.: «Владос», 2000. -С. 336.

4. Камолхужаев Ш.М. Кимё асослари фанини укитиш х,акида баъзи фикр ва муло-хазалар. // «Таълим муаммолари», 2001, 1-2-сон. -119-121-б.

5. Рузиева Д., Усманбаева М., Холикова З. Интерфаол методлар. Мох,ияти ва кулланилиши. / Услубий кулланма. - Т.: ТДПУ, 2013. -120-б.

1 Камолхужаев Ш.М. Кимё асослари фанини укитиш х,акида баъзи фикр ва мулох,азалар. // «Таълим муаммолари», 2001, 1-2-сон. -119-121-б.

2 Рузиева Д., Усманбаева М., Холикова З. Интерфаол методлар. Мохияти ва кулланилиши. / Услубий кулланма. - Т.: ТДПУ, 2013. -120-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2016, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.