Научная статья на тему 'ПЕДАГОГИКАНИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ'

ПЕДАГОГИКАНИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

3
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
педагогика / интерактив / шахс / жамият / компетенция XXI аср кўникмалари / прогнозлаш / касбий мобиллик / касбий толерантлилик / шахслараро / маданиятлараро мулоқот

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. Ғ. Сафарова

Мазкур мақолада педагоика фанининг долзарб масалалари ҳақида фикр юритилган бўлиб, педагогик прогностика, педагогик толерантлик, маданиятлараро мулоқот, касбий-шахсий маданиятнинг зарурлиги, бўлажак ўқитувчиларда ҳосил қилинадиган асосий кўникмалар ва XXI аср учун зарур бўлган компетенциялар, уларнинг шахс ва жамият ҳаѐти учун зарурлиги, бутун ҳаѐти давомида ўқиб ўрганиш моделининг аҳамияти очиб берилган. Мақола илмий педагогик жамоатчилик, талабалар ва тадқиқотчилар учун манба сифатида хизмат қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГИКАНИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ»

ПЕДАГОГИКАНИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ

Р. F. Сафарова

Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти профессори,

педагогика фанлари доктори

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада педагоика фанининг долзарб масалалари хакида фикр юритилган булиб, педагогик прогностика, педагогик толерантлик, маданиятлараро мулокот, касбий-шахсий маданиятнинг зарурлиги, булажак укитувчиларда хосил килинадиган асосий куникмалар ва XXI аср учун зарур булган компетенциялар, уларнинг шахс ва жамият хаёти учун зарурлиги, бутун хаёти давомида укиб урганиш моделининг ахамияти очиб берилган. Макола илмий педагогик жамоатчилик, талабалар ва тадкикотчилар учун манба сифатида хизмат килади.

Калит сузлар: педагогика, интерактив, шахс, жамият, компетенция XXI аср куникмалари, прогнозлаш, касбий мобиллик, касбий толерантлилик, шахслараро, маданиятлараро мулокот

АННОТАЦИЯ

В данной статье отражены актуальные вопросы педагогики, педагогического прогноза, педагогической толерантности, межкультурной коммуникации, потребности в профессионально-личностной культуре, основных навыков, которые необходимо формировать у будущих учителей и компетенций, необходимых в XXI веке, их необходимости для в личной и общественной жизни раскрывается важность модели непрерывного обучения. Статья служит ресурсом для научно-педагогического сообщества, студентов и исследователей.

Ключевые слова: педагогика, интерактив, человек, общество, компетентность, навыки XXI века, прогнозирование, профессиональная мобильность, профессиональная толерантность, межличностное, межкультурное общение.

ABSTRACT

This article reflects on the current issues of pedagogy, pedagogical prognosis, pedagogical tolerance, intercultural communication, the need for professionalpersonal culture, the basic skills to be formed in future teachers and the competencies

27-mart, 2024

https://nuu.uz/ Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi

19

needed for the 21st century, their necessity for personal and community life, the importance of the lifelong learning model is revealed. The article serves as a resource for scientific and pedagogical community, students and researchers.

Keywords: pedagogy, interactive, person, society, competence, 21st century skills, forecasting, professional mobility, professional tolerance, interpersonal, intercultural communication

Бугунги кундa тaълимнинг истикболини бaшорaт килиш педaгогикaнинг долзaрб мaсaлaлaридaн бирига aйлaнди. Мaълумки Ta^mM мехдат бозори учун рaкобaтбaрдош булган мутaхaссислaрни тaйëрлaш функицясини бaжaрaди. Шунинг учун хдм педaгогик прогностикa Ta^raM Ba жaмият муносaбaтлaрини aник ифодaлaб беришгa кaрaтилгaн тaдкикотлaрни aмaлгa ошириши лозим. Бу муaммо дунëдaги бaрчa ривожлaнгaн мaмлaкaтлaрнинг педaгоглaри Ba Ta^raM тизимлaри олдидa тургaн aсосий мaсaлaлaрдaн бири х,иcоблaнaди. Юкори мaлaкaли педaгог кaдрлaрни тaйëрлaш тизими ДТС тaлaблaригa жaвоб бермaяпти. Олий педaгогик Ta^raM муaссaсaлaри сифaт жих,aтдaн керaкли дaрaжaни нaмоëн килмaяпти. Бу эсa мaктaб тaълимидa фaолият кyрсaтaëтгaн yкитувчилaрнинг гасбий мaх,орaти nacT булишига олиб келмокдa. Чунки олий педaгогик тaълим муaccacaлaрининг битирувчилaридa педaгогик билимлaр Ba aмaлий кyникмaлaр етaрличa шaкллaнмaяпти.

Бутун xaëT дaвомидa билим олиш aмaлиëти тупик шaкллaнмaгaн. Kacбий ривожлaниш жaрaëни формaль хaрaктер кacб этмокдa. Узок йиллaр дaвомидa

yкитувчилaргa туганган иш хдкки ëшлaр, aйникca, эркaклaрнинг педaгогликкa булган мотивaцияcини пacaйтирди. Олий педaгогик тaълим муaccacaлaридa педaгогик мaдaният, мaдaний дунëкaрaш, педaгогик прогнозлaш кyникмaлaрини ривожлaнтиришгa етaрличa эътибор кaрaтилмaяпти, yкитувчилaрдa кacбий толерaнтлик етишмaяпти. Aкcaрият ëш педaгоглaрдa шaхcлaрaро муноcaбaтгa киришиш тaжрибacи шaкллaнмaгaн. Юкоридaгилaрдaн келиб чиккaн х,олдa муноcaбaтлaр педaгогикacини ривожлaнтириш э^тдажи кучaймокдa.

Узбекистон ëшлaридa етaкчилик мaвкеини эгaллaш модели шaкклaнмaгaн. Мaълумки ривожлaнгaн бозор муноcaбaти шaроитидa шaхcнинг укиш, ëзиш, мaтемaтик Ba коммунистов caводхонлигигa кучли э^тдаж мaвжуд. Укувчи Ba тaлaбaлaрнинг ушбу cох,aдaги кyникмaлaридa бушликгар кузaтилмокдa. Укитувчилaрдa тaнкидий фикрлaш, коммуникaция Ba yзaро муноcaбaтлaргa киришиш лaëкaти, уз ишигa ниcбaтaн ижодий ëндaшиш кyникмaлaрини ривожлaнтириш э^тдажи cезилмокдa.

20

Бугунги кунда янги FOяларни генерациялаш ва уни амалиётга татбик килиш шахснинг асосий сифатларидан бирига айланиши лозим. Таълим консерватив тизим булганлиги учун хам ундаги хар кандай янгиланиш хам секин кечади. Педагогика фанининг долзарб муаммоларидан бири таълимдаги янгиланиш жараёнини жадаллаштириш мехнизмларини ишлаб чикишдан иборат. Предметли укитиш жараёнидан воз кечмасдан туриб, таълимни ривожлантириш механизмларини куллашда самарадорликка эришиш мумкин эмас. Имтихонлар, амалий машFулотлар, лаборатория ишлари сакланиб колингани холда укув жараёни натижаларини бахолашнинг самарали методикаларни ишлаб чикиш талаб килинмокда. Бахолаш жараёнларида таълим олувчиларнинг мустакил укиб урганиш, ишлаш лаёкатларини аниклаш ва бахолаш назарда тутилиши керак. Бунинг учун имтихонлар, тест синовларининг шаклини янгилаш, талабаларда назарий билимлар билан бир каторда уларда шаклланган касбий компетенцияларни намоён килишларини хам талаб этиш назарда тутилиши керак.

Талабалар бир бирлари билан мулокот килиш жараёнида турли туман топширикларни бажаришга муваффак буладилар. Уларнинг жавобларини тахлил килиш натижасида профессор укитувчилар талабаларнинг коммуникатив, танкидий фикрлаш ва ижодий лаёкатларини бахолашлари мумкин. Мазкур тизимни куллаш билан боFлик шарт-шароитлар хар томонлама чукур тадкик килиниши лозим. Бунда ракамли дидактиканинг имкониятларидан хам фойдаланиш тавсия этилади.

Профессор-укитувчилар талабаларга касбий билимларни такдим этувчи эмас, балки уларни укиб урганишга ургатувчи шахс сифатида намоён булишлари талаб килинмокда. Профессор укитувчилар ва укитувчиларнинг янги функцияси укувчи ва талабаларнинг таълим муассаси ва уйда мустакил ишларини ташкил этишдан иборат булиши керак.

Булажак укитувчилар ва укувчилар 2030 йилгача булган даврда куйидаги компетенциялар мажмуини эгаллашлари лозим. Бундай компетенцияларни эгалламасдан туриб укувчи ва талаба-ёшлар танкидий фикрлаш, жамоада самарали ишлаш, узаро бир билари ва шахслараро муносабатга киришиш, узгаришларга тез мослашиш, карорлар кабул килиш, уз фаолиятини мустакил ташкил этиш, катта хажмдаги маълумотларга таяниб иш куриш каби куникмаларга эга булмайдилар.

Бугунги кунда компетенциялар хар бир мутахассис учун зарур хисобланади. Глобаллашув ва Узбекистон жамиятининг барча сохаларини модернизациялаш таълимда узаро алокадор булган турли туман жараёнларни

21

такозо этмокда. Уз максадига эришиш учун инсонлар узгарувчан технологияларни узаро киёслаган холда тезкорлик билан узлаштирадилар, катта хажмдаги ахборотларнинг мохиятини англаб етадилар. Жамият аъзолари эгаллаши лозим булган компетенциялар кун сайин мураккаблашмокда. Шунинг учун хам у тор микёсидаги куникмалар билан чегараланиб колмайди. Таянч компетенциялар кандай шахсий сифатлар ва когнитив куникмаларни узлаштириш хакидаги ихтиёрий карорлар кабул килиши билан эмас, муваффакиятли хаёт кечириш учун зарур булган рухий ижтимой ёндашувлар асосида аникланади.

Узбекистон жамият уз фукаролари олдига кандай талабалар куйишини тасаввур килиш хам педагогика фани учун хам мухим ахамиятга эга. Фукаролар жамиятда самарали фаолият курсатишлари учун уларга кандай компетенциялар зарурлигини билиш таълим мазмунини аник белгилаш имконини беради. Компетенциялар шахснинг ривожланишида мухим омил хисобланади. Шу билан бир каторда компетенция инсоннинг жамиятда муваффакиятли фаолият курсатиш мезонидир. Компетенциялар инсон максадларининг характерини аниклаб, ютукларининг шахс ва жамият хаёти учун кай даражада ахамиятлилигини белгилашга хизмат килади. Зарур куникмалар мажмуи шахснинг индивидуал хусусиятлари ва жамоанинг имкониятларини аниклашга хизмат килади. Шахсий компетенциялар жамият хаётига ижобий таъсир курсатади. Коммуникатив компетенция хамда коммуникатив саводхонлик жамият хаётида муваффакиятли иштирок этиш хамда узаро диалогга киришишнинг самарали механизми хисобланади. Интерактив технологияларни куллаш компетенцияси хам бугунги кунда шахс фаолияти учун мухим ахамиятга эга. Технологик ютуклар жамият аъзолари учун янги имкониятларни такдим этади. Технологик ютуклар жамиятнинг талабларини кондиришга йуллайди.

Инсон хаётига алгортмлар ва ракамли технологияларнинг кенг куламда кириб келиши уинг ижод килиши, маданият бойликларини эгаллаши, шахсий хамда жамоавий кадриятларни купайишига хизмат килади. Бирок хар кандай вазиятда хам ракамли технологиялар XXI аср компетенцяларини тула тукис шакллантиришга хизмат кила олмайди. Чунки у жанли фаолияти билан боFлик. Бугунги кунда компетенциялар мажмуи янги контекстда амал килади: шахсни уз узини ривожлантириш мотивларини шакллантириш, уз фаолиятини тартибли ташкил этиш, ностандарт топширикларга ечим топиш, натижаларни кулга киритиш, тадбиркорлик куникмаларини хосил килиш, мослашувчанликка,

22

коммуникатив куникмаларин эгаллаш, шахслараро ва маданиятлараро мулокаот компетенциясини намоён этишга кумаклашади.

Бутун хаёт давомида таълим олиш модели инсон хаётининг муайян боскичларини камраб олди. Х,ар бир боскичда инсон кайта малакаланади. Бундай ёндашувнинг зарурлиги илм-фанинг тараккиёти хамда технолгияларнинг жадал узгариши билан боFлик. Бутун хаёт давомида таянч комптенцияларни эгаллаш умумий урта таълим боскичида бошланиб, инсоннинг бутун хаёти давомида ривожланиб боради. Узлуксиз таълим концепциясининг асосини куйидагилар ташкил этади: инсонинг бутун хаёти давомидаги зарур куникмалар бошланFич таълим жараёнида шакллантирилади. Чунки компетенциялар инсоннинг бутун хаёти давомида ривожланади ва узгаради. Ривожланиш психологиясига оид тадкикотлар инсон улFайган сари зарур куникмаларни эгаллаши ва зарур булмаганларини йукотишини асослаб берган. Чунки жамият аъзоларига булган талаблар асосида ахборот технологияларнинг ривожланиши, ракамли технологиялар хамда ижтимоий -иктисодий структураларнинг талаблари узгаради. Шунга кура 2030 йилгача булган даврда эгалланиши зарур булган куйидаги компеьенциялар устувор ахамият касб этади: танкидий фикрлаш, IT технологияларини узлаштириш, саломатлик ва муваффакиятга эришиш, хамкорлик, креативлик ва инновацияларни узлаштириш, шахсий молиявий масъулиятлилик кабилар.

Интерактив технологиялардан фойдаланиш инсондан янги куникмаларни узлаштиришни талаб килади. Улар: атрофдагиларга ижобий муносабатда булиш, зиддиятли вазиятларни бошкариш ва уларга ечим топиш, мустакил харакатланиш, узининг хаётий режалари ва шахсий лойихаларини туза олиш, узининг хукуклари, кизикишлар, чекланишлар ва катъийлаштириш кабилардан иборат. Булажак укитувчилар бугунги кунда Узбекситон жамияти учун мухим булган шахслараро ва маданиятлариаро мулокот компетенциясига эга булишлари лозим. Олий педагогик таълим муассасаларида тахсил олиш жараёни касбий мобилликни ривожлантириш, зарур усул ва методларни ишлаб чикиш хамда куллашга йуналтирилиши лозим. Бу жараёнда лойиха таълим технологиялари самарали хисобланади.

Куриниб турибдики педагогика фани ва узлуксиз таълим тизими катъий ислохотларни амалга оширишга эхтиёж сезмокда. Узлуксиз таълим жараёнида кулланиладиган укув режалари, дастурлар, дарсликлар укувчи ва талаба ёшларда XXI аср куникмалари ва компетенцияларни шакллантириш мунтазам ривожлантиришга хизмат килишини назарда тутган холда ишлаб чикилиши ва педагогик амалиётга жорий этилиши лозим.

23

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 11.09.2023 йилдаги ПФ-158-сонли «Узбекистон — 2030» стратегияси т^рисидаги Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 29.04.2019 йилдаги ПФ-5712-сонли "Узбекистон республикаси халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш" т^рисидали Фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 08.10.2019 йилдаги ПФ-5847-сонли "Узбекистон республикаси олий таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш" т^рисидали Фармони

4. Абдуллаева, Г. А. (2023). ЁШЛАР ТАРБИЯСИДАГИ САМАРАДОРЛИК-УМУМХАЛК, ИШИДИР!. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 212-222.

5. Abdullayeva, G. A. (2021). Quality of educational work in the general secondary education system as a problem. Экономика и социум, (11-1 (90)), 35-39.

6. Асейнова Ф.Э. и др. Актуальные проблемы современной педагогики и психологии: результаты экспериментальных и теоретических исследований. - Самара: ООО НИЦ «ПНК», 2022. - 179 с.

7. Akramova G. R. O'quvchilarda tanqidiy tafakkurni rivojlantirish asosida ijtimoiy munosabatlarga tayyorlash tizimini takomillashtirish. Ped. Fan. Dok. (DsC) diss........- Toshkent, 2023. - 209 b.

24

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.