Научная статья на тему 'ПЕДАГОГИК ЖАМОАНИНГ МАҚСАДЛИ БОШҚАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ПЕДАГОГИК ЖАМОАНИНГ МАҚСАДЛИ БОШҚАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
мақсадли бошқарув / педагогик жамоа / самарадорлик / баҳолаш / кўрсаткичлар / стратегик режалаштириш / ходимларни рағбатлантириш / касбий компетенциялар / тренинг натижалари.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Курбанов Музаффар Умматович

Педагогик жамоани мақсадли бошқариш самарадорлигини таҳлил қилиш таълим муассасаларини ривожлантиришнинг муҳим жиҳати ҳисобланади. Ушбу иш стратегик режалаштириш, ходимларни рағбатлантириш, касбий компетенцияларни ривожлантириш ва натижаларни баҳолашга асосланган мақсадли бошқарув самарадорлиги кўрсаткичларини баҳолайди. Тадқиқот методологияси ички ва ташқи омилларни таҳлил қилишни, ўқитувчилар таркиби ўртасида сўровларни, шунингдек, ўқувчиларнинг ютуқлари кўрсаткичларини ва ўқув жараёнининг умумий самарадорлигини таҳлил қилишни ўз ичига олади. Тадқиқот натижалари бошқарув қарорларини оптималлаштириш ва таълим сифатини яхшилаш учун ишлатилиши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГИК ЖАМОАНИНГ МАҚСАДЛИ БОШҚАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

ПЕДАГОГИК ЖАМОАНИНГ МАЦСАДЛИ БОШЦАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ БА^ОЛАШ КУРСАТКИЧЛАРИ

Курбанов Музаффар Умматович

^укон давлат педагогика института https://doi.org/10.5281/zenodo.11184921

Аннотация. Педагогик жамоани мацсадли бошцариш самарадорлигини таллия цилиш таълим муассасалариниривожлантиришнинг мууим жищти уисобланади. Ушбу иш стратегик режалаштириш, ходимларни рагбатлантириш, касбий компетенцияларни ривожлантириш ва натижаларни ба^олашга асосланган мацсадли бошцарув самарадорлиги курсаткичларини ба^олайди. Тадцицот методологияси ички ва ташци омилларни та^лил цилишни, уцитувчилар таркиби уртасида суровларни, шунингдек, уцувчиларнинг ютуцлари курсаткичларини ва уцув жараёнининг умумий самарадорлигини та^лил цилишни уз ичига олади. Тадцицот натижалари бошцарув царорларини оптималлаштириш ва таълим сифатини яхшилаш учун ишлатилиши мумкин.

Калит сузлар: мацсадли бошцарув, педагогик жамоа, самарадорлик, ба^олаш, курсаткичлар, стратегик режалаштириш, ходимларни рагбатлантириш, касбий компетенциялар, тренинг натижалари.

Таълим ташкилотлари самарадорлигини бах,олаш масаласини бир неча контекстда куриб чикиш мумкин: самарадорлик илмий категория сифатида алох,ида фанлардаги концептуал асоси ва урни (педагогика, фалсафа, иктисодиёт, таълим менежменти, менежмент назарияси ва бошкалар); фаолиятни бах,олашнинг амалий маъноси ва унинг таълимни ва педагогик жамоани бошкаришнинг амалий вазифалари орасидаги урни, шунингдек, маълум мезонлар, курсаткичлар ва индикаторлардан фойдаланган х,олда самарадорликни бах,олашнинг илмий ва амалий маъноларини кай даражада тушуниш ва акс эттириш мумкинлигини курсатадиган самарадорликни бах,олаш фаолиятини амалга оширишнинг инструментал жихдти [1].

Самарадорлик илмий категория сифатида турли фанлар доирасида узок йиллик тадкикотлар тарихига эга. Купинча биз ушбу тоифага фаолиятнинг айрим жихдтларини куриб чикишда, фаолият, хдракатлар нисбати ва натижада эришилган натижалар ва таъсирларни х,исобга олган х,олда дуч келамиз. Шу билан бирга, самарадорлик тоифаси биология, физика ва мухдндисликда кулланилади, унинг мух,им узига хослигини хдракат натижаси ва сарфланган ресурслар нисбати улчови сифатида курилади. Бирок, ижтимоий фанлардаги ушбу умумлаштирилган караш нисбатан купрок конкретлаштирилди. Самарадорлик ва натижадорлик категорияларининг узига хослиги тугрисида хдли х,ам бах,с-мунозаралар мавжуд булишига карамай, уларнинг мох,иятига кура бир-биридан фарк килиши устунлик килади. Дарх,ол натижага эришиш хдракатни якунлайди, шу билан бирга фаолият уз табиатига кура максадга мувофикдир ва шунинг учун фаолиятнинг максадига унинг киймат жихдтидан эришиш якуний натижа, яъни эришилган самара хдкида гапиришга имкон беради. Натижалар ва самаралар уртасидаги фаркларни нотугри тушуниш фаолиятнинг максади ва маъносини куриш йуколишига олиб келади. Аксинча, самара тушунчасини урганиш бизга олинган натижалар дастлаб белгиланган максадларга мос келадими ёки йуклигини аниклашга, яъни самарадорликни бах,олашга имкон беради [2].

Таълимни бошкариш мавзусидаги тадкикотларда узок вакт давомида максадларни шакллантиришнинг технологик концепциясига эътибор каратилди, унда фаолият максади

керакли натижанинг тасвири сифатида аник ва оператив равишда белгиланди [3]. Айни пайтда, бу гоя максадни шакллантиришга кийматга асосланган ёндашув билан тулдирилади, унинг доирасида керакли натижанинг тасвири факат фаолиятнинг киймат-семантик аниклиги асосида шаклланиши мумкин ва шаклланиши керак. Мацсад киймат курсаткичи сифатида режалаштирилган ва эришилган натижа нима учун кераклигини, у кандай эхтиёжларни кондиришини ва шунинг учун у охир-окибат кандай таъсирга олиб келишини аниклашга имкон беради.

Иктисодий назарияда самарадорлик категорияси асосий предметидан биридир, чунки иктисодиётнинг узи дастлаб иктисодиётни окилона бошкариш, маълум эхтиёжларни кондириш, хаётнинг муайян максадларига эришиш учун чекланган ресурслардан самарали фойдаланиш деб хисобланган. Дастлаб эхтиёжлар ва ресурслар уртасидаги зиддият статик самарадорлик (ресурслардан эхтиёткорлик билан фойдаланиш) ва динамик (фойдаларни купайтириш) уртасидаги фарк билан "самарадорлик" иктисодий концепциясининг пайдо булишига олиб келди [4].

Бошкарув ва бюджет ислохотлари билан биргаликда амалга ошириладиган таълимни модернизация килиш доирасида самарадорликни тушунишнинг ташки куриниши, биринчи навбатда, иктисодий маънода жуда аник. Аввало, биз сохада фойдаланиладиган барча турдаги ресурслар, биринчи навбатда, мехнат ресурслари (таълим муассасалари педагогик жамоаси ва рахбарлари) ва бюджетни молиялаштириш рентабеллигини ошириш, паст самарадорлик сохаларини аниклаш ва зарур бошкарув ечимларини топиш хакида гапирамиз. Бирок, худди шу модернизация концепциясида ва таълимни ривожлантиришнинг максадли дастурларида хар доим таълим сохасининг педагогик ва ижтимоий самарадорлиги контексти мавжуд булиб, унинг ахамиятини инкор этиб булмайди. Шунингдек, сифат ва самарадорлик категориялари уртасидаги богликлик хдкида мунозаралар мавжуд. Бундан ташкари, унинг белгиларини турли илмий фанларга оид нашрларда кузатиш мумкин, аммо педагогикада улар етарлича аникрок ифодаланган. Бу ерда "сифат" ва "самарадорлик" тушунчаларининг чалкашлиги купинча назарий тадкикотларда, меъёрий хужжатларда, укитувчилар ва таълим муассасаларининг касбий лугатида учратиш мумкин [5].

Модернизация дастури доирасида таълим тизимини олдида турган янги максад ва вазифаларга мувофик ислох килиш тизимнинг холатини хам, содир булаётган узгаришларни хам кузатиш, умумий таълим хизматларини курсатиш самарадорлиги ва самарадорлигини бахолаш имконини берувчи курсаткичлар ва максадли курсаткичлар (индикаторлар) тупламини ишлаб чикиш ва улардан фойдаланишни уз ичига олади [6].

Бюджет хизматларини курсатиш самарадорлиги ва натижадорлиги масаласи умуман бюджет харажатларини тахлил килишда, хусусан таълимда деярли асосий хисобланади. Таълим Республикамиз субъектларининг ижтимоий сохадаги консолидацияланган бюджетлари харажатларининг энг йирик моддасига айланган. Ривожланган мамлакатларда, масалан Англияда кенг кулланиладиган хизмат курсатиш курсаткичлари ва индикаторларини ишлаб чикишнинг умумий кабул килинган усули, фаолият натижасининг учта асосий хусусиятини аниклашдан иборат: тежамкорлик, самарадорлик ва натижадорлик.

Тежамкорлик - бу энг кам харажат эвазига керакли сифатли ва керакли микдордаги инсон ва моддий ресурсларни сотиб олиш.

Самарадорлик - 6у берилган ресyрслар тупыми билан максимал натижага эришиш ёки такдим этилаётган xизматларнинг керакли микдори ва сифатини олиш учун минимал ресyрслардан фойдаланиш.

Натижадорлик - бу фукароларнинг эхтиёжларини кондириш, куйилган вазифаларни хал килиш, дастурни амалга ошириш ёки ишларни бажариш натижасида кузланган максадларга эришиш. Бошкача килиб айтганда, натижадорлик маълум бир xизмат аслида унинг олдига куйилган максадларга эришадими ёки йуклигини бахолайди.

Питер Друкер таъкидлаганидек, унумдорлик (effectiveness) тyFри ишларни бажариш, самарадорлик (efficiency) эса ишларни тyFри бажаришни билдиради [7]. Х,ар икки тушунча хам нима тyFри натижа ва нима килиш кераклигини аниклашни талаб этади. Самарали бошкарув нима? Питер Друкернинг таъкидлашича, "тyFри ишларни бажариш" кобилиятидир. Бу одатда бошка одамлар эътиборсиз колдирган нарсаларни килишни ва самарасиз нарсалардан воз кечишни уз ичига олади. Aкл-идрок, тасаввур ва билимларнинг барчаси уларни натижаларга айлантирадиган онгли бошкарувсиз бехуда сарфланиши мумкин. Чекланган ресурслар, вакт ёки жисмоний энергиядан катъи назар, самарали жамоа хар доим тараккиёт, муваффакият ва максадларга эришишни машинага укшаш фидойилик билан биринчи уринга куяди.

Бошка томондан, самарадорлик энг яxши натижа харакатланувчи максад эканлигини тушунишни англатади. Самарадорлик энг яxши натижаларга эришиш учун ресурсларни каерга сарфлаш кераклигини аниклаш учун прогноз килишни талаб килади.

Самарали жамоалар каерда уларнинг таъсири катта булса уша ерга асосий вакт ва кучларини сарфлайдилар. Самарали жамоалар:

- ТyFри ишларни тyFри бажаришга эътибор каратади;

- Натижаларга асосланган;

- Зарур булганда устуворликларни узгартиради.

Унумдорлик (Efficiency) - бу махсулдорлик курсаткичи, чунки у вазифалар кандай бажарилишини куриб чикади. Самарадорлик (Effectiveness) сифат курсаткичидир, чунки у эришилган натижаларнинг сифатини англатади. Х,ам унумдорлик, хам самарадорлик яxши ишлайдиган иш жойи учун зарурдир. Жамоа хамжихат булиши учун улардан хеч бирини эътиборсиз колдириб булмайди. Юкори унумдорли, аммо самарадорликка эга булмаган жамоа баъзи вазиятларда жуда куп вакт сарфлаши мумкин. Чунки, улар тyFри лойихаларга устувор ахамият бермасдан киладилар. Унумдорликни самарадорликдан устун куядиган жамоа тyFри вазифаларга эътибор каратадилар. Aйтиш жоизки, жамоа самаралирок булишидан олдин, нима килиш кераклигини аниклаш керак, яъни умумтаълим мактаби рахбари ва педагогик жамоа максадни аник белгилаб олиши керак. Шундагина педагогик жамоа уз ишларини оптималлаштиришлари ва уни самарали бажаришлари мумкин. Унумли булиш ва куп ишларни бажариш унумдорликни оширишни англатмайди, чунки вазифалар тyFри бажарилмаслиги хам мумкин. Шу маънода, самарали булиш унумдорликдан олдин диккат марказида булиши керак. Aммо, якуний максад - педагогик жамоанинг самарали булиши, бу тyFри ишларни яxши бажаришни англатади.

Рахбарлар уз жамоалари ишининг натижаси учун катта масъулиятни уз зиммаларига оладилар. Aгар самарадорлик ишни тyFри килиш ва самарадорлик тyFри иш килиш булса, унда яxши рахбар кандай килиб тyFри ишларни тyFри килишни билади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. M. U. Kurbanov. (2023). ANALYSIS OF THE FUNCTIONS OF THE PEDAGOGICAL TEAM. Conferencea, 14-18.

2. Курбатова М.В., Донова И.В. Эффекты внешнего контроля деятельности преподавателей российских вузов // Вестник Омского университета. Серия: Экономика. 2015. №2. С. 17-27.

3. В.С. Лазарева Управление школой: теоретические основы и методы: учебное пособие / ред. В.С. Лазарева. М: Центр социальных и экономических исследований. 1997. 336 с.

4. Уэрта де Сото Х. Социально-экономическая теория динамической эффективности. Челябинск: Социум. 2011. 409 с. / Харламова Е.Е., Седлениеце С.Г., Полянская Е.А. Теоретические основы исследования динамической эффективности образовательной организации (на примере Волгоградского государственного технического университета) // Известия Волгоградского государственного технического университета. 2014. Т. 19. №11(138). С. 93-97.

5. Жуковский В.П., Жуковская Н.А. Теоретические аспекты проблемы контроля качества образования в системе повышения квалификации педагогических работников // Вектор науки Тольяттинского государственного университета. 2015. №3-2(33-2). С. 300-304.

6. MU Kurbanov. The importance of small business and private entrepreneurship in raising the level of employment. European Journal of Business and Social Sciences 7 (5), 665-671

7. Peter F. Drucker. The Effective Executive: The Definitive Guide to Getting the Right Things Done. 2003. 208 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.