Научная статья на тему 'PEDAGOGICAL BASES OF HARMONIOUS EDUCATION OF STUDENTS'

PEDAGOGICAL BASES OF HARMONIOUS EDUCATION OF STUDENTS Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
17
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Ученый XXI века
Область наук
Ключевые слова
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Охунова Д.К., Шоюсупова О.А.

В этом статье открывается сущность и функции воспитание человека а также, роль нравственных и технических качеств жизни студента.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ГАРМОНИЧНОГО ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ

This article is about the importance and functions of fostering based on student’s financial and spiritual life.

Текст научной работы на тему «PEDAGOGICAL BASES OF HARMONIOUS EDUCATION OF STUDENTS»

Педагогические науки УДК 371

ТАЛАБАЛАРНИ МОДДИЙ ВА МАЪНАВИЙ ХДЁТ УЙГУНЛИГИ ТАМОЙИЛИ АСОСИДА ТАРБИЯЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Д.К. Охунова1, О.А. Шоюсупова2

Аннотация

Ушбу маколада талабаларни моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойили асосида тарбиялашнинг ахамияти ва вазифалари очиб берилган.

Калит сузлар: маънавият, моддий бойлик, тадбиркорлик, тежамкорлик, ижтимоий борлик, иктисодий саводхонлик, сарф-харажат, маънавий тарбия, тарбия мезонлари.

Маълумки, жамият хаёти моддий ва маънавий жараёнларнинг уйгунлигидан иборатдир. Жамиятнинг моддий ва маънавий хаёти бир-бири билан узвий боглик холда бири иккинчисисиз мавжуд була олмайди.

Жамиятнинг моддий хаёти-кишиларнинг шахс сифатида камол топишлари, фаолият курсатишлари ва яшашлари учун зарур булган озик-овкат, кийим-кечак, турар-жой, ёкилги, коммуникация воситалари, моддий неъматлар, моддий шарт-шароитлар мажмуидир. Жамиятнинг моддий хаёти иктисодий ишлаб чикариш асосида юзага келади. Моддий ишлаб чикариш жараёнида кишилар уртасида уларнинг мехнат предметлари, мехнат куроллари, ишлаб чикариш воситалари билан объектив равишда руй берадиган муносабатлари хам жамиятнинг моддий хаётига киради.

Узбекистан Республикаси Президента узининг «Юксак маънавият -енгилмас куч» асарида «...бозор муносабатларига утиш даврида жамият аъзоларининг уз салохияти ва истеъдодини руёбга чикариши учун уларга биринчи галда тенг имконият ва эркинлик мухитини, хам конуний, хам амалий шарт-шароитларни яратаб бериш зарур. Оддий килиб айтганда, куч-гайрат билан бирга, билим ва тажрибаси, акл-идроки, касб малакаси етарли булган, конунларни, уз хак-хукуклари ва мажбуриятларини яхши билган одамгина тадбиркорлик ёки фермерлик билан шугулланиши, уз хусусий ишини окилона ва самарали ташкил этиши мумкин», деб таъкидлайди. [1,64 б]

Моддий ишлаб чикариш жамият хаётининг мухим ва хал килувчи шартидир. Моддий неъматлар ишлаб чикарилмаса жамият хаёти издан чикиши мукаррар. Жамиятнинг моддий ва маънавий хаёти бирлиги фалсафада «ижтимоий борлик» деб аталади. Жамиятнинг моддий хаётини ифодаловчи ижтимоий борлик - бир бутун борликнинг узига хос шакли, туридир. Шу жихатдан ижтимоий борликда амал киладиган конунлар объектив характерга эга булиб, кишиларнинг онги ва иродасидан ташкарида, уларга тобе булмаган холда амал килади.

Лекин юкорида айтиб утилганидек, жамиятнинг моддий хаёти унинг маънавий хаётисиз мавжуд була олмайди. Бунинг учун биз жамиятнинг маънавий хаёти нима эканлигини хам билишимиз зарур. Жамиятнинг маънавий хаёти дейилганда, одатда, жамиятни ташкил этувчи кишиларнинг онги, тафаккури, дунёкарашлари, хотираси, акли ва зехни, маънавий-рухий дунёларидан тортиб илм- фан, таълим-тарбия, санъат ва адабиёт, ахлок, сиёсат ва хукук, таълим муассасалари, музейлар, театрлар, оммавий ахборот воситалари, нашриётлар ва тахририятларда хизмат киладиган ходимларнинг аклий-ижодий интеллектуал бойликларининг жами тушунилади. Жамиятнинг маънавий хаёти, бир жихатдан, жамият моддий хаётининг инъикоси булса, бошка жихатдан, у узига хос конуниятларга, хусусиятларга, мохдятга эга булган

1Охунова Дилноза Каххоржоновна - преподаватель, Ферганский государственный университет, Узбекистан.

2Шоюсупова Ойдиной Абдурахимовна - магистрант, Ферганский государственный университет, Узбекистан.

нисбий мустакил ходисадир. Маънавий хаётнинг равная топиши ёки инкирозга юз тутиши моддий хаётнинг равная топиши ёки инкирозга юз тутишига олиб келади.

Жамиятнинг маънавий хаёти маънавий ишлаб чикариш оркали юзага келади. Бошкача айтганда, у маънавий ишлаб чикаришнинг махсулидир. Узбекистон миллий энциклопедиясида маънавият атамасига шундай таъриф берилади: маънавиятнинг асосида «маъно» сузи ётади. Маълумки, инсоннинг ташки ва ички олами мавжуд. Ташки оламига унинг буй-басти, куриниши, кийиниши, хатти-харакати ва бошкалар киради. Ички олами эса унинг яшашдан максади, фикр юритиши, орзу-истаклари, интилишлари, хис-туйгуларини уз ичига олади. Инсоннинг ана шу ички олами маънавиятдир. Озик-овкат одамга жисмоний кувват берса, маънавият унга рухий озик ва кудрат багишлайди. Маънавият канчалик бойиб булса, жамият ва миллат шунчалик равнак топа-ди.[3,47]

Дозирги замон таълим-тарбия концепцияси хакида суз юритадиган булсак, у юксак умуминсоний кадриятлар асосида тараккий топиб бормокда. Бу «Кадрлар тайёрлашнинг миллий дастури» ва «Таълим тугрисида»ги конунда курсатиб берилган. Ушбу конунлар миллий тажрибанинг тахлили ва таълим тизимида жахон мнкёсидаги ютуклар асосида тайёрланган. Юксак умумий, касб-хунар маданиятига ижодий ва ижтимоий фаолликка, ижтимоий-сиёсий хаётда мустакил равишда мулжални тугри ола билиш махоратига эга булган, истиклол вазифаларини шакллантиришга йуналтирилгандир.

Миллий дастурнинг максади таълим сохасини тубдан ислох килиш, уни утмишдан колган мафкуравий карашлар ва саркитлардан тула холос этиш, ривожланган демократик давлатлар даражасида, юксак маънавий ва ахлокий талабларга жавоб берувчи юкори малакали кадрлар тайёрлаш миллий тизимини яратишдир.

Эндиликда олдимизда турган энг мухим вазифа анашу юксак тушунчалар билан бирга миллий гоямизнинг узвий таркибий кисмларини ташкил киладиган комил инсон, ижтимоий хамкорлик, миллатлараро тотувлик, динлараро багрикенглик каби тамойилларнинг маъно-мохиятини бугунги кунда мамлакатимизда олиб борилаётган маънавий-маърифий, таълим-тарбия ишларининг марказига куйиш, уларни янги боскичга кутариш, ёш авлодимизни хар томонлама мустакил фикрлайдиган етук дунёкарашга эга инсон килиб тарбиялашдаи иборат.[2, 55]

Маънавият ривожланиши хам маълум конуниятларга таянади. Гарчанд бундай конуниятлар бир неча йуналиш ва жараёнларни уз ичига олса хам, уларни йирик гурухдарга ажратиш мумкин.

Биринчи гурухга шахс, миллат ёки жамиятнинг ички салохияти билан боглик булган конуниятлар киради. Яъни шахс, миллат ёки жамиятнинг ички салохияти мустахкам, заминлари чукур булиши маънавият ривожланишининг асосини ташкил килади. Агар ички сапохият ночор булса, шахс баркамоллик даражасига, миллат узининг бир бутунлигини саклашга, жамият эса юксак тараккиёт погонасига эриша олмайди. Яна хам аникрок килиб айтадиган булсак, ички салохият асосий таянч ва объектов заруриятдир. Ички салохиятнинг да-ражалари эса объектив ва субъектив омиллар билан боглик булади. Унинг ривожланиши уларнинг уйгун холатда юзага келишини такозо этади.

Ички салохдятнинг мустахкам булиши, тарихий тараккиёт боскнчи ёки шахснинг шаклланиш жараёни кандай мураккаб булмасин, барибир зарурий шароитлар юзага келган пайтда шахс маънавий камолотини ва миллатнинг юксалишини таъминлашга хизмат килаверади.

Маънавият ана шу узаро муносабатлар ва таъсирлар асосида ривожланиб боради. Бу жараёнда бир томон иккинчисига ниманидир беради ва ниманидир кабул килади. Шундай килиб маънавият ривожланишидаги таъсир ва акс таъсир конунияти мавжуд булиб, маънавиятнинг ривожланиб боришини таъминлашга хизмат килади.

Дар кайси халк ёки миллатнинг маънавиятини унинг тарихи, узига хос урф-одати ва анъаналари, хаётий кадриятларидан айри холда тасаввур этиб булмайди. Бу борада, табийки, маънавий мерос, маданий бойликлар, кухна та-

Педагогические науки

рихий ёдгорликлар энг мухдм омиллардан бири булиб хизмат килади.

Талабаларни моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамоили асосида тарбиялашда куйдаги талабларга амал килиш лозим;

- талабаларда миллий гурур куникмаларини шакллантиришда моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари мазмуни-мохияти ёритиб берилса;

- талабаларнинг моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари асосида иктисодий саводхонлигини иктисодий маданиятлилик даражасига олиб чикилса;

- талабалар моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари асосида тадбиркорлик куникмаларини шакллантириш андозаси ишлаб чикилса;

- талабаларда моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари асосида тарбиялашнинг мезонлари ишлаб чикилса;

- талабаларни моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари асосида тарбиялаш ишлари тизимли амалга оширилса самарали натижа беради.

Талабаларни моддий ва маънавий бойликларни асраб авайлашга, уларда моддий хаётнинг маънавий асосларини билиш куникмаларини доимий равишда шакллантириб, ривожлантириб бормок лозим. Бунинг учун хар бир машгулот, маънавият соатлари, маънавият кунлари, талабаларнинг буш вактлари тугри ташкилланмок керак. Талабаларни моддий хаётни тугри ташкил эта олишлари учун куйдагиларга одатлантиришга ургатиш зарур; -талабаларни тежамкорликга ургатиш; -сарф-харажатларни тежаш; -махсулотлардан окилона фойдаланиш; -умумий даромадни тугри режалаштириш; -сифатли махсулот харид килишга эътибор каратш; -уст-бош, пойафзалларни эхтиёт килиб кийиш, тоза-озода саклаш; -керакли ва кераксиз харидларни ажрата олиш; -озик-овкат махсулотларини исроф килмаслик; -рузгор буюмларини асраб-авайлаш;

-харид килинган махсулотларни саклашга эътибор каратиши ва х.к. Талабаларда маънавий хаётни англаш ва билиш, уни асраб авайлашга одатлантириш учун куйдагиларга ургатиш зарур;

-маънавий бойликларни моддий бойликлардан ажрата олиш; -узининг ва бошкаларнинг маънавий онг махсулини хурмат килишга одатланиш;

-маънавий жихатдан "бой" булишга интилиш;

-маънавий дунёсини кенгайтириш учун купрок китоб укиш, яхши билим эгаллаш кераклигини билиш ва унга интилиш;

Хулоса килиб айтганда маънавий ишлаб чикариш - ижтимоийлашган онгни яратишга ишлаб чикаришга хизмат килади. Маънавий ишлаб чикаришда маънавий бойликлар яратилади ва истеъмол килинади.

Маънавий ишлаб чикариш моддий ишлаб чикаришдан фаркли уларок, у борликни назарий, рационал билишга, янги маънавий кадриятлар ишлаб чикаришга каратилади. Бу билан инсон онги усиб, ривожланиб боради, айни пайтда одамлар маънавий эхтиёжларини кондирувчи, уларга хизмат килувчи гоялар, билимлар, назариялар, бадиий образлар ва шу каби маънавий кадриятлар ишлаб чикаради. Бир жараённи икки томони булган маънавий ва моддий ишлаб чикариш узига хос хусусиятга эга эканлиги билан фаркланади.

Маънавий ишлаб чикариш аввало халк ижодига таяниб, унинг намуналари деб аталадиган бадиий, мусикий асарларни уз ичига олиб, уларни бутун халк ёки этник гурух яратмай, балки халк орасидан етишиб чиккан истеъдодли окиллар, бахшилар, чолгучилар, кушикчилар ва шунга ухшашлар яратадилар. Демак, моддий ишлаб чикариш потенциали жамиятнинг моддий хаётини, маънавий ишлаб чикариш, маънавий хаётини акс эттиради. Инсонни шахс сифатида камол топишлари, яшашлари учун зарур булган озик-овкат, кийим-кечак, турар-жой, ёкилги, коммуникация воситалари, моддий неъматлар, моддий шарт-шароитлар мажмуидир. Моддий неъматларнинг устувор даражада ишлаб чикариш моддий хаётни бекаму-куст булишига олиб келса, маънавий ишлаб чикариш натижасида маъанавий хаёт бойиб, натижада жамият

ва миллат шунчалик равная топади. Маънавиятли шахс яшашдан асосий максад нима эканлигини аник билади, хаётини мазмунли ташкил килади, маданиятли муомала конун-коидаларини эгаллаб боради.

Президентимиз И.А.Каримов эътироф этганидек мамлакат ахолиси яшаш тарзини юксалтириш учун хар иккала омил уйгунлашмоги зарур. Бунинг учун узлуксиз таълим тизимининг урта бугини хисобланган, кичик мутахассисларни тайёрлашга ихтисослашган касб-хунар коллежлари укувчиларида моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги тамойиллари негизида тадбиркорлик куникмаларини шакллантириш ишлари уз урнида долзарблик касб этмокда.

Талабаларга моддий ва маънавий хаёт уйгунлигини доимий равишда ургатиб бориш бизнинг олдимизда турган асосий вазифалардан биридир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1.И.А.Каримов "Юксак маънавият енгилмас куч" -Тошкент.: 2008 йил

2.И.А.Каримов "Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир" -Тошкент.: 2010 йил

3.О.Хасанбоева, М.Артикова "Оилада усмирларни тадбиркорликга тайёрлашда моддий ва маънавий хаёт уйгунлиги" -Тошкент.: 2011 йил

© Д.К. Охунова, О.А. Шоюсупова, 2016

УДК 371

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ГАРМОНИЧНОГО ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ

Д.К. Охунова, О.А. Шоюсупова

Аннотация. В этом статье открывается сущность и функции воспитание человека а также, роль нравственных и технических качеств жизни студента.

Ключевые слова: нравственность, техническое обеспечение, предпринимательство, нравственное воспитание, бережливость, понимание экономики, социализация, сущность воспитания.

© Д.К. Охунова, О.А. Шоюсупова, 2016

UDC371

PEDAGOGICAL BASES OF HARMONIOUS EDUCATION OF STUDENTS

D.Q. Oxunova, O.A. Shoyusupova

Annotation. This article is about the importance and functions of fostering based on student's financial and spiritual life.

Keywords: Enlightenment, financial wealth, business, economy, social world, economical intelligence, spending, spiritual fostering, criterias of fostering.

© D.Q. Oxunova, O.A. Shoyusupova, 2016

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.