Научная статья на тему 'Peculiarities of formation and development of the bodies for environmental protection in Sughd Viloyat'

Peculiarities of formation and development of the bodies for environmental protection in Sughd Viloyat Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
56
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВИЛОЯТИ СУГД / ҳИФЗИ МУҳИТИ ЗИСТ / СОХТОРИ ҳИФЗИ ТАБИАТ / ЗАҳРДОРУ / ПАРТОВҳОИ САХТ / ҳИФЗИ ЗАХИРАҳОИ МОҳӣ / SUGHD VILOYAT / ENVIRONMENTAL PROTECTION / ENVIRONMENTAL PROTECTION STRUCTURE / TOXIC CHEMICALS / SOLID WASTES / PROTECTION OF FISH STOCKS

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ҳусайнов Муҳаммадцон Салохуддинович

Таҳлили мухтасари ташаккул ва инкишофи мақомоти ҳифзи муҳити зист дар вилояти Сугд ицро шудааст. Зикр гардидааст, ки сохтори давлатӣ дар соҳаи ҳифзи муҳити зист фаъолияташро бо номи “Кумитаи ҳифзи табиат” дар пойгоҳи Бозрасии назорати давлатии истифодаи оқилонаи захираи оби ҳавзаи Сирдарё огоз карда буд ва қисме аз кормандони ин ташкилот ба сохтори нав гузаштанд, ки ин ҳодиса ба самтҳои фаъолияти он таъсири муайян расонд. Самтҳои асосии фаъолияти раёсат тавсиф гардидааст: мубориза зидди истифодаи заҳрдоруҳо дар шоликорӣ дар қитъаҳои наздисоҳилии Сирдарё, маҳдуд сохтани ба атмосфера партофтани партовҳои зараровар дар корхонаҳои саноатӣ, цойгиронии партовҳои сахти маишӣ, гузаронидани тадбирҳо оид ба баланд бардоштани сатҳи маърифати экологии аҳолӣ ва гайра. Ба мубориза зидди истифодаи пеститсиди қонунан манъшудаи “Бутифос” диқкати махсус дода шудааст. Аз цумла зикр мешавад, ки бо ташаббуси кормандони раёсати ҳифзи муҳити зист бори аввал барои вайрон кардани қоидаҳои истифодаи заҳрдоруҳо шахсони мансабдор ба цавобгарии циноӣ кашида шуданд. Фаъолияти раёсат оид ба тацдиди захираҳои моҳӣ дар Сирдарё ва обанбори Қайроққум тавсиф шудааст.Проведен краткий анализ становления и развития органов по охране окружающей среды в Согдийской области. Отмечается, что государственная структура по охране окружающей среды начала свою деятельность под названием “Комитет по охране природы” на базе Государственной инспекции по надзору за рациональным использованием водных ресурсов бассейна Сырдарьи, часть сотрудников которой перешла на работу в новую структуру, что оказало определенное влияние на направления её деятельности. Охарактеризованы основные направления деятельности управления: борьба против использования ядохимикатов в рисоводстве в прибрежных участках реки Сырдарьи, ограничение вредных выбросов в атмосферу промышленных предприятий, размещение твердых бытовых отходов, проведение мероприятий по экономическому просвещению населения и т.д. Уделено особое внимание борьбе против использования пестицида “Бутафос ”, запрещенного законом. В частности отмечается, что по инициативе работников управления по охране окружающей среды впервые за нарушение правил использования ядохимикатов к уголовной ответственности были привлечены должностные лица. Отмечена деятельность управления по воспроизводству рыбных запасов реки Сырдарьи и Кайраккумского водохранилища.In his article the author conducts a brief analysis beset with the formation and development of environmental authorities in Sughd viloyat. It is underscored that the state environmental protection structure began its activity under the title of “Committee for Nature Protection” on the basis of the State Inspectorate for Supervision over Rational Use of Water Resources of the Syr-Darya Basin, a part of whose employees started to work in the new structure that had a certain impact on the streamlines of its activities. The main activities of the department are characterized: combat against the use of pesticides in rice growing in the littoral sections of the Syr-Darya river, restriction of harmful emissions into the atmosphere of industrial enterprises, disposal of solid household wastes, measures for economic enlightenment of population, etc. Particular attention is paid to the combat against the utilization of “Butafos” pesticide which is prohibited by the law. In particular, it is marked that on the initiative of the employees of the Environmental Protection Agency, for the first time, certain officials were prosecuted for violating the rules beset with toxic chemicals. The author notes the activities of the managerial office for reproduction offish stocks of the Syr Darya river and the Kairakkum reservoir.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Peculiarities of formation and development of the bodies for environmental protection in Sughd Viloyat»

УДК 930 ББК 63.3 (5Т) 64

Хусайнов Му^аммадцон Салохуддинович, аспиранти кафедраи таърихи халци тоцики ДДХ,БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Хусайнов Мухаммаджон Салохуддинович, аспирант кафедры истории таджикского народа ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Husainov Muhammadjon Salohuddinovich, post-graduate student of the department of the history of the Tajik nation under the TSULBP (Tajikistan, Khujand)

E-MAIL: o_mastchoh1991@mail.ru

Калидвожа^о: вилояти Сугд, уифзи мууити зист, сохтори уифзи табиат, заурдору, партовуои сахт, уифзи захирауои моуи

Таулили мухтасари ташаккул ва инкишофи мацомоти уифзи мууити зист дар вилояти Сугд ицро шудааст. Зикр гардидааст, ки сохтори давлати дар соуаи уифзи мууити зист фаъолияташро бо номи "Кумитаи уифзи табиат " дар пойгоуи Бозрасии назорати давлатии истифодаи оцилонаи захираи оби уавзаи Сирдарё огоз карда буд ва цисме аз кормандони ин ташкилот ба сохтори нав гузаштанд, ки ин уодиса ба самтуои фаъолияти он таъсири муайян расонд. Самтуои асосии фаъолияти раёсат тавсиф гардидааст: мубориза зидди истифодаи заурдорууо дар шоликори дар цитъауои наздисоуилии Сирдарё, маудуд сохтани ба атмосфера партофтани партовуои зараровар дар корхонауои саноати, цойгиронии партовуои сахти маиши, гузаронидани тадбируо оид ба баланд бардоштани сатуи маърифати экологии ауоли ва гайра. Ба мубориза зидди истифодаи пеститсиди цонунан манъшудаи "Бутифос" дицкати махсус дода шудааст. Аз цумла зикр мешавад, ки бо ташаббуси кормандони раёсати уифзи мууити зист бори аввал барои вайрон кардани цоидауои истифодаи заурдорууо шахсони мансабдор ба цавобгарии цинои кашида шуданд. Фаъолияти раёсат оид ба тацдиди захирауои моуи дар Сирдарё ва обанбори Кайроццум тавсиф шудааст.

Ключевые слова: Согдийская область, охрана окружающей среды, природоохранная структура, ядохимикаты, твёрдые отходы, охрана рыбных запасов

Проведен краткий анализ становления и развития органов по охране окружающей среды в Согдийской области. Отмечается, что государственная структура по охране окружающей среды начала свою деятельность под названием "Комитет по охране природы" на базе Государственной инспекции по надзору за рациональным использо-

ХУСУСИЯТХОИ ТАШАККУЛ ВА РУШДИ МАЦОМОТИ ХИФЗИ МУХИТИ ЗИСТИ ВИЛОЯТИ СУГД ДАР ДАВРОНИ ИСТИЦЛОЛ

ОСОБЕННОСТИ СТАНОВЛЕНИЯ И РАЗВИТИЯ ОРГАНОВ ЗАЩИТЫ ПО ОХРАНЕ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ СОГДИЙСКОЙ ОБЛА СТИ В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ

PECULIARITIES OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE BODIES FOR ENVIRONMENTAL PROTECTION IN SUGHD VILOYAT

вашем водных ресурсов бассейна Сырдарьи, часть сотрудников которой перешла на работу в новую структуру, что оказало определенное влияние на направления её деятельности. Охарактеризованы основные направления деятельности управления: борьба против использования ядохимикатов в рисоводстве в прибрежных участках реки Сырдарьи, ограничение вредных выбросов в атмосферу промышленных предприятий, размещение твердых бытовых отходов, проведение мероприятий по экономическому просвещению населения и т.д. Уделено особое внимание борьбе против использования пестицида "Бутафос", запрещенного законом. В частности отмечается, что по инициативе работников управления по охране окружающей среды впервые за нарушение правил использования ядохимикатов к уголовной ответственности были привлечены должностные лица. Отмечена деятельность управления по воспроизводству рыбных запасов реки Сырдарьи и Кайраккумского водохранилища.

Key words: Sughd viloyat, environmental protection, environmental protection structure, toxic

chemicals, solid wastes, protection of fish stocks

In his article the author conducts a brief analysis beset with the formation and development of environmental authorities in Sughd viloyat. It is underscored that the state environmental protection structure began its activity under the title of "Committee for Nature Protection" on the basis of the State Inspectorate for Supervision over Rational Use of Water Resources of the Syr-Darya Basin, a part of whose employees started to work in the new structure that had a certain impact on the streamlines of its activities. The main activities of the department are characterized: combat against the use of pesticides in rice growing in the littoral sections of the Syr-Darya river, restriction of harmful emissions into the atmosphere of industrial enterprises, disposal of solid household wastes, measures for economic enlightenment of population, etc. Particular attention is paid to the combat against the utilization of "Butafos" pesticide which is prohibited by the law. In particular, it is marked that on the initiative of the employees of the Environmental Protection Agency, for the first time, certain officials were prosecuted for violating the rules beset with toxic chemicals. The author notes the activities of the managerial office for reproduction offish stocks of the Syr Darya river and the Kairakkum reservoir.

Дар давлатдои аз лидози иктисодиёт мутараккй макоми махсусе, ки бо масъа-ладои дифзи табиат аз таъсири хочагидории инсон машгул бошаду назорати давла-тии содаро таъмин намояд, тандо дар охири асри XX таъсис ёфтааст. Дар давлати шуравй, тандо соли 1985 Кумитаи давлатии дифзи мудити табиати умумииттифокй созмон дода шуд, ки бевосита ба Шурои Вазирон тобеъ буд ва мувофики салодияташ бештар ба татбики сиёсати давлатй дар содаи истифодаи окилона ва дифзи сарватдои табий фаъолият мекард. Созмон гирифтани ин макомоти нави давлатй дар асоси бардамхурии идораи давзавии манбаъдои руизаминии обй поя мегирад, ки аз ин лидоз асосан ба меъёрдои истифодаи самараноки захирадои об такя мекард. Чунин долат дар шароити табиии Точикистони Шуравй, аз он чумла вилояти дамондавраи Ленинобод айнан такрор шудааст. Худ дарки мудиммияти ташкили макомоти назо-рати давлатй падидаи мусбат дар содаи дифзи сарватдои табий мадсуб меёбад. Дар ин давра мушкилоти асосии сохтори навтаъсис фародамсозии шароити моддй-техникй, интихоби бинодои маъмурии мучаддаз бо васоити техникии зарурй, интихоби озмунй ва ччбачогузории кадрдои баландихтисоси содавй ва дорои чадонбинии васеъ ва щайра буд.

Сохтоpи дaвлaтии дифзи мудити зист дap Ч,yмдypии Точикистон тaъpихи ^aMarñ беш a3 30-солa доpaд, ки тaшaккyлёбии он aсосaн бa дaвpони истиклолияти дaвлaтй pост меояд, зеpо, гapчaнде, ки ин мaкоми дaвлaтй дap моди aвгyсти соли 1988 тaъсис ёфтa бошaд дaм, дaвpaи тaшкилй Ba чобaчогyзоpии кaдpдои он солдои Истиклолият сypaт гиpифт. Дap доиpaи мaколaи мaзкyp тaсмим гиpифтем,ки хусусиятдои тaшaк-кул Ba инкишофи мaкомоти вaколaтдоpи дaвлaтй дap содaи дифзи мудити зисти вилояти Сyгдpо мaвpиди тaдлил Ba хyлосaбapоpй кapоp дидем Ba дaмчyн сaмти тaдкикот сaмapaбaхшии фaъолияти pодбapони ин сохтоpи дaвлaтиpо то инчониб омузем [1, с.23].

TaBpe зикp гapдид, ки сохтоpи дaвлaтй дap содaи дифзи мудити зист чун мaкоми вaколaтдоpи дaвлaтй дap дудуди вилояти Сугд (собик Ленинобод) дap охиpи соли 1988 бо номи "Куми^и дифзи тaбиaт" фaъолияти хyдpо огоз нaмyдaaст. Родбapии мaкомpо бa зиммaи шaхсияти содибтaчpибaю коpдон Султонов Лaтиф Азизович вогyзоp нaмyдaaнд. Он дaвpa Султонов Л.А. гaйp aз фapмони тaъини худ бa вaзифa вa чaдвaли водиддои коpии Kyмитa чизи дю^е дap ихтиёp нaдошт. Ha идоpaи мaкоми нaви дaвлaтй вa нa коpмaндон мaвчyд бyдaнд. Бо дaстгиpии Мaкомоти ичpоияи вилояти Ленинобод бa Султонов Л.А. дaмaгй ду дyчpa дap ошёнaи дуюми бинои мaъмypии собик коpхонaи "Точикaтлaс", вокеъ дap кyчaи "Kосмонaвтдо"-и шaдpи Ху^нд чудо нaмyдaнд. Бapои интихоби кaдpдо вa ишголи мaнсaбдои холй комиссияи озмунй бa фaъолият огоз тамуд. Бояд кaйд кapд, ки сохтоpи дифзи тaбиaти вилоят дap зaминaи Бозpaсии нaзоpaти дaвлaтии истифодaи окилотаи зaхиpaи оби дaвзaи дapёи С^ тaшкил гapдидa буд вa кисме aз коpмaндони ин тaшкилот бо сaлодиятy вaколaтдои хеш бевоситa бa сохтоpи нaв пaйвaстa бyдaнд. Султонов Л. А. дap нaвбaти aввaл бa тaшкили зеpсохтоpдои мaком дap шaдpy нодия-дои вилоят бештap мaшгyл гapдидa, тaвонист тули як соли фaъолият, яъне то охиpи соли 1989 дap 13 шaдpy нодияи вилоят сохтоpдои зapypй тaшкил нaмояд. Х^^и ин кyмитaдои мaдaллии дифзи тaбиaт бо кaдpдои зapypй, дyчpaдои коpй вa кисмaн восшадои нaклиёти хизмaтй тaъмин кapдa шyдaнд. Бaъдaн, дap сохтоpи вилоятй шyъбaи нaзоpaтy нозиpот вa бозpaсии дaвлaтии дифзи зaхиpaдои модй, нaбототy дaйвонот бо кисми мудосибот, шyъбaи кaдpдо, дочигидоpй бa коp огоз кapд. Дap ин дaвpa сaтди сaводнокй вa сaлодияти нозиpон дap сaтди кaноaтбaхш кapоp нaдошт.

Кдбули конуни Ч,yмдypии Точикистон "Дap боpaи дифзи тaбиaт", кодексдои зaмин, об, чaнгaл вa дигap сaнaддои меъёpии дукукй бa фaъолияти мaкомоти дифзи мудити зист тaъсиpи бевоситa paсонид, зеpо, мaвчyд нaбyдaни aсосдои дукукй бa тaъмини нaзоpaти дaвлaтй дap содaдои гуногуни тaбий имкон нaмедод, ки нисбaти KOнyншикaнон чоpaдои гуногуни мaъмypй тaтбик кapдa шaвaнд. Дap ин дaвpa тaъсис додaни сypaтдисоби мaхсyси молиявй - хaзинaи мaдaллии экологй дap сaтди кyмитaи вилоятии дифзи тaбиaт вa пypшaвии он aз дисоби чapимaдои мaъмypй, мaблaги Чyбpони зapapи paсонидaшyдa, пapдохти дaтмии экологй, сaдми хaйpиявй вa гaйpa бapои бедтap нaмyдaни тaтбики нaзоpaти дaвлaтй вa paвонa нaмyдaни мaблaги мyтaмapкизонидa бaдpи бapкapоpсозии мудити тaбиии вaйpоншyдa мyсоидaт кapд. Мyaйян кapдa шуд, ки дap ин дaвpa мyaммодои aсосии экологии минтaкaдои мyхтaлифи вилояти Сугд aз pиоя нaкapдaни тapтиби муомилот бо пapтов, кишти шолй бо истифодaи зaдp-химикaтдо дap миш^^и зеpиобии содили дapёдо, истифодaи гaйpиокилонaи зaхиpaдои об, сapивaкт ивaз нaкapдaни тaчдизоти тозaкyнй дap коpхонaдои сaноaтй вa гaйpa тapкиб ёфтaaст.

A3 hh ca6a6, pox,6apuaTH MaKOMOT 3uega a3 13- Ha^ap MyTaxaccucoHH coxTopu bh^ohth Ba maxpy Hox,uax,opo 6apou 6o3OMyH Ba TaKMH.™ hxthcoc 6a goHHmrox,xoH OegepaTCuau Pocchh Ba goxrau ^yMx,ypH paBOHa HaMyg. [2, c.16]. flap HaTH^au hh aMa^ MyTaxaccucoHH cox,a 6apou ry3apoHHgaHH caH^umx,o, Tapra6 gogaHH caHagy npoTO-ko^^oh ^yK,yK,BanpoHKyHHH MatMypH, aMpHOMaxo Ba nemHHx,ogx,ou x,aTMH 0M0ga rapgugaHg, kh 6ohch 6ex,Tap ramTaHH $ato.maTH MaKOMOT myg. Boag Kang Kapg, kh x,aHy3 gap co^^oh aBBa^u $ato.mflth KyMHTa 60 ca6a6u 6a MaKOMOTH ryHoryHH gaB^aTH, x,h36h Ba ranpa ca$ap6ap rapgugaHH 6at3e a3 MyTaxaccucoHH MaKOMOTH x,h$3h My^HTH 3hct gap coxTopxou max,py hox,hhx,o BOx,ugx,OH Kopuu xo^H nango ramTaHg. ry3ap0HugaHH o3MyHx,o Ba hhthxo6h Kagpx,ou 6o^aeKaT Ba ^aBo6ryu Ta^a6oTH MaB^yga 60 ca6a6u hoco^hmhh Ba3tu cuecuu ^OMea, Maomu nacT, Ha6ygaHH mapouTH MyBO^HKH KopH (HaK^ueTH xH3MaTH, x,y^aTry3opuH 3apypH, caHagx,ou Metepuu xyKyKHH cox,aBH Ba ranpa) HaTH^au graxox, Hagog Ba 6a 17 Boxugu xo^hh KopH x,aMarH 11- Ha^ap x,y^aTx,ou xygpo nemHHx,og HaMygaHg. Komhcchhh o3MyHH a3 6aHHH goBTa^a6oH TaHx,o 9 Ha^appo 6a Ta^a6oTH TaxaccycH ^aBo6ry Ba 6apou umroju MaHca6x,ou xo^H ca3OBop myMopug. HKgoMH Ma3Kyp rapnaHge kh x,aMau BOx,ugx,OH Kopupo gap6ap Harupu^Ta 6omag, x,aM 6apoH nempa^TH ^atomara MaKOMOTH x,h$3h Myx,HTH 3hcth Max,a.rah Tatcupu Myc6aT pacoHug. X,aMau MyTaxaccucoHH HaB gopou Ta^pu6au KopH, ca^o^uaTH Kac6H Ba MaBKeu ^ato^H maxpBaHgH gap x,h$3h 3axupax,OH Ta6uH 6ygaHg. CaTxu Ha3opaTH gaB^aTHH co^aBH gap caTxu 3apypH TatMHH rapguga ^OMeau MyTTaxug Ba cap^aMtu Mex,HaTH TamaKKy^ e$T.

nomxypuH Hrraxogu fflypaBH, HoycryBopuu pyKHx,ou ryHoryHH gaB^aTgopH, MymKH^OTH H^THMOH-HKTucogHH ^OMea 6a $ato.maTH MaKOMOTH x,h$3h Ta6uaT gap co^^oh 1992-1995 6eTatcup Ha6ygaHg. CyOTOHOB ^.A. 6o ucTetgogu xy6u pox,6apH, xoKcopH Ba ^ypyTaHHH maxcH TaBOHucT, kh gap hh co^^oh gymBop ^OMeau Mex,HaTupo Myrraxug HaMyga, a3 Kop pa^TaHH KopMaHgoHH 6o^aeKaTpo nemrupH HaMoag. Bo TatHH rapgugaHH ^ochmob K|.P. 6a Ba3H$au Paucu bh^ohth ^eHHHo6og TaBa^yxu MaKOMOTH h^pohhh x,okhmhhth gaB^aTH 6a MaKOMOTH x,h$3h Ta6uaT 6emTap rapguga, mo^h MapTH co^h 1996 Cy^TOHOB ^.A. 6a MaHca6u MyoBHHH capgopu Hgopau xo^aruu o6h bh^ohth ^eHHHo6og ry3apoHHga myg. Ba cu^ara paucu KyMHTau x,h$3h Ta6uaTH bh^oht KopMaHgu ^aMHH coxTop Am6ob A6gyra$$op CaTTopoBHH TatHH rapgug. Hh po^6apu ^aBOHy co^h6h Ta^pu6au Kac6H TaBOHucT, kh gap gaBpau KyTo^ caT^u Ha3opaTH gaB^aTupo gap cox,au Ta6uaT Ba puoau Ta^a6oTH KOHyHry3opuu ^opuu ^yMx,y-

puH To^hkhctoh 6a gapa^au 6a^aHg TatMHH HaMoag. flap hh ^oga x,aMKopHH MyBa^^aK 6o coxTopxou x,yKyK xe^e Myx,HM 6yg. Am6ob A.C. TaBOHHcT, kh ^H^aTH napgoxTH

capuBaKTHH Ma6^aru ucTH^ogau 3axupa^ou Ta6uH a3 ^ohh6h Ta6uaTucTH$oga6a-paHgaroH Ba ^aMtOBapuu oh gap cypaT^uco6u Maxcycu x,H$3HTa6HaTH ^ato^uaTH nypMa^cy^po 6a po^ MOHag. Ba^e, KopMaHgoHH co^a a3 Hopacouu HaK^ueTH xu3MaTH, HOMyBO^HKaTHH Metepx,ou nem6uHHHaMygau ^OHyHH ^yM^ypuu To^hkhctoh "flap 6opau Ta6uaT" 6a ^aeTH BOKeuu ^OMea Ba ranpa gymBopH MeKamugaHg. flap hh

gaBpa HMKOHna3up rapgug, kh ^ato^uaTH myt6au Ha3opaTH Ta^^u^H (o3MOumro^), kh 6o ca6a6^OH o6teKTHBH a3 Kop MOHga 6yg, nyppa 6apKapop Kapga, Tagpu^aH 6a caTx,H 6a^aHg 6apgomTa maBag. flap paBaHgu nongopco3HH gaB^aTgopH, HOopoMH Ba Kacoguu HKTucogueT, kh HaTH^au ^aHru maxpBaHgH 6yg, 6a MaKOMOTH Myx,HTH 3hct ^aMnyH

coxTopu gaB^aTH H^pou Ba3H^a^o Ba ca^o^uaTx,OH Kac6H xe^e gymBop rapgug. ^o^aT^oe 6a aMa^ MeoMagaHg, kh cox,h6kopoh Ba 6at3e Ha^apoHH MaHca6gop 6a

нозиpони дaвлaтй бapои ичpои вaзифaдои хизмaтиaшон мaмониaт мекapдaнд. Х^тто, бaъд aз гyзapонидaни сaнчишдои содaвй aз чониби pодбapони тaшкилотy мyaссисaдо вa содибкоpони aлодидa тaддидy зypовapидо нисбaт бa нозиpони дaвлaтй чой доштaнд, зеpо, коpхонaдои сaноaтй вa дга^ тaбиaти стифодaбapaндaгон мебоист бapои истифодaи чоддои aмyдй вa фaъолияти технологй ичозaти истифодaи мaхсyси об, ичозaти ихpочи зapapовap бa дaвои aтмосфеpa, ичозaт бapои досилшaвй вa ЧOЙгиpонии пapтовобдои сaхти мaишй вa тамуддои дигapи литсензиядоpо бapaсмият дapовapaнд. Аммо, бо сaбaбдои гуногун pодбapони коpхонaдои мyхтaлиф ин меъёpдои конyнгyзоpии чоpии Ч,yмдypии Точикистон дap содaи дифзи мудити зистpо pиоя нaмекapдaнд. Родбapи мaкомоти вaколaтдоpи дaвлaтй дap содaи дифзи мудити зист Аюбов А.С., дap ин дaвpa мaчбyp мешуд, ки бaдpи димояи коpмaндон бa мaкомоти кyдpaтй - гypyди зyдaмaли тaъмини бехaтapии чомеa мypочиaт тамояд [3, с.87]. Тaвaссyти истодaгиpй вa мaтонaти Аюбов А.С., боpи aввaл дap тaъpихи мaкомоти дифзи тaбиaт бо pозигии X,yкyмaти Ч,yмдypии Точикистон сaнчиши иттидодияи илмй - истедсолии "Востокpедмет" (aлдол KВД "Филизоти нодиpи Точикистон")-и шaдpи Чкaлов (дозиpa шaдpи Бустон) дap соли 1998 гyзapонидa шуд, ки бapои yстyвоp гapдидaни мaвкеи мaкомот дap чомеa хеле мудим буд. Дap aсоси сaнчиши содaвии мyтaхaссисон нисбaт бa долaтдои конyншикaнии мaвчyдa дap ин тaшкилот зиёдa aз 13 пapвaндaи мaъмypй огоз гapдидa, aшхоси мaнсaбдоpи мyaссисa бapои вaйpон кapдaни меъёpy тaлaботи экологй бa мaблaги зиёдa aз 70 дaзоp pyбли точикй чapимaбaндй кapдa шyдaнд. X,aмaи ин aмaлдо бapои тaтбики нaзоpaти дaвлaтй дap сaтди зapypй мyсоидaт нaмyд вa aксapияти тaбиaтистифодaбapaндaгон бa ичpои бечyнyчapои пешнидоддои дaтмии мaкомот пapдохтaнд. Дap ин дaвpa бо тaшaббyси Kyмитaи дифзи тaбиaти вилояти Ленинобод вa дaстгиpии вaзиpи дaмонвaктaи содa Шокиpов У.Ш. низомномaи либоси хизмaтй адбул гapдид.

Бaъдaн, моди июли соли 1998 бa вaзифaи paиси Kyмитaи дифзи тaбиaти вилоятй Умapов Hypyлло Усмонович тaъин гapдид, ки собикaдоpи содaи кишовapзй вa инсони содибтaчpибaи боистеъдоду тaшкилотчй мaдсyб меёфт. Бa y мyяссap гapдид, ки дap мyдлaти кутод дap зиёдa aз 15 шaдpy нодиядои вилоят сypaтдисоби мaхсyси дифзитaбиaтй кyшодa шaвaд вa воpидоти мaблaги истифодaи зaхиpaдои тaбий бa ондо тaъмин гapдaд. Дap нaтичa имконияти сapчaмъсозии мaнбaи молиявй дap мaдaл вa paвонa кapдaни он бa тaдбиpдои дифзи мудити мaвзедои aлодидa мyдaйё гapдид. Дaстовapди мудими мaкомоти дифзи мудити зист - бунёди бинои мaъмypии кyмитaи вилоятй дap соли 2000-ум гapдид, ки дap aсоси тaчдидy aзнaвсозии бинои кyднaи богчaи кyдaкон aмaлй гapдид. Бинои мaъмypй ибоpaт aз ду ошёнa бо тaдхонa, мaчлисгод, 18 дyчpaи коpй буд, ки бapои фaъолияти пypмaдсyли нозиpони содa зaминaи хуби моддй-техникй фapодaм овapд. Сaдни дaвлии бинои мaъмypй бо сaбзaзоpy гулпушдо, дapaхтони оpоишию сояaфкaн вa болопушу aнбоpдо мyчaддaзy зебо гapдонидa шyдaнд. Дap ин дaвpa чоpaбинии мудимми экологй - aз лойкaю кaмиш тозa кapдaни мaчpои дapёи Сиp дap дудуди шaдpи Хyчaнд огоз гapдид, ки бо чaлби зиёдa aз 800 дaзоp сомонй aз дaмaи сapчaшмaдои мaблaггyзоpй (воситaдои мaхсyси дифзитaбиaтии шaдpy нодиядо) aмaлй кapдa шyдaaст. Инчунин, хaвфи нобyдшaвии зaхиpaдои модй дap обaнбоpи ^aйpоккyм дap нaтичaи пaстpaвии сaтди об тaвaссyти кофтaни кaнaлдои дapозиaшон 700м вa 1200м бapтapaф кapдa шуд, ки дap дифзи олaми дaйвонот тaдбиpи хеле мудим буд [7,с.11-12]. Дap нaтичaи бaлaнд бapдоштaни сaтди нaзоpaти дaвлaтй долaти истифодaи пеститсиди конyнaн

манъгардидаи "Бутифос" дар хочагидои кишоварзии вилоят ошкор гардид. Макомо-ти дифзи мудити зист бо кумаки макомоти дигари давлатй муваффак гардид, ки захираи мавчудаи ин задри каттолро муайян ва тавассути гуронидан дар партовгоди махсуси шадри Конибодом безарар гардонад. Зиёда аз 11-нафар мансабдори хочагидо ба чавобгарии маъмурй кашида шудаанд, ки дамаи ин амалдо ба бедтарсозии сатди саломатии адолй мусоидат кард. Бори аввал дар таърихи макомоти дифзи мудити зист бо пешнидоди он аз чониби прокуратураи вилояти Сугд парвандаи чиной огоз гардида, шахсони мансабдор ба чавобгарии чиноятй кашида шуданд. Чунин амал имкон дод, ки давоми солдои баъдина аз чониби масъулини содаи кишоварзии вилояти Сугд дангоми истифодаи задрхимикатдо накшаи чорабинидои мушаххас тадия гардад ва тандо баъд аз мувофикат бо макомоти дифзи мудити зисти мадалй ба ичро расонида шавад.

Бадри татбики назорати давлатй дар содаи дифзи табиат макомоти ваколатдор тавассути конференсиядои илмй - амалй, миздои мудаввар, семинардо, чопи плакат ва лавдадои таргиботй ва гайра, ки дар сатди муассисадои томактабй, мактабдои миёнаи умумй, муассисадои тадсилоти олии касбй, мадалладо, кучадо, шадрвандони оддй гузаронида мешуданд, бадри таргиботу ташвикоти меъёрдои мукарраркардаи конундои амалкунандаи Чумдурии Точикистон кушиш менамуданд. Дар шадру наводии вилояти Сугд чорабинидои мухталиф гузаронида мешуд, ки дар ондо оммаи васеи адолй иштирок менамуд ва сатди маърифати экологии ондо болотар мегардид.

Бадри пешгирии задролудшавии оби дарёи Сир бо агрохимикатдо макомоти дифзи мудити зист оид ба манъи ташкили хочагидои дедконй ва кишти шолй дар чазирадои Сирдарё дар дудуди нодияи Спитамен чорадои мушаххас андешида, бо эътирози прокуратураи нодия карори Раиси нодия чидати чудо намудани китъадои замин дар масодати 147 га ва ташкили 31 хочагии дедконй бекор дониста шуд. Масъалаи мазкур дар сатди Х,укумати Чумдурии Точикистон дастгирй ёфт ва боиси боло рафтани эътибори макомоти давлатии дифзи мудити зист гардид. Дар натичаи ин тадбир ифлосшавии дарёи Сир бо бокимондаи задрхимикатдо пешгирй карда шуд, ки дар чараёни дифзи захирадои модй адамияти мудим дошт [3, с.101].

Аз моди июли соли 2001 то моди октябри соли 2005 сарварии Кумитаи дифзи мудити зисти вилояти Сугдро инсони кордон Усмонов Комилчон Адмадчонович ба удда дошт. У дар самти бедтарсозии шароити моддй-техникй барои ташкили назорати давлатй садми арзанда гузошт. Дар давраи родбарии Усмонов К.А. шумораи воситадои наклиёти хизматй аз 7 адад ба 31 адад расонида шуда, дамаи зерсохтордои шадру нодиявии Кумита бо компютер (42 адад), принтер (22 адад) ва тачдизоти дигари замонавй мучаддаз гардонида шуданд. Чорабинии мудими дифзитабиатй - аз партовдои сахти маишй (истеъмолй) тоза кардан ва танзими мачрои сойи Хочабокиргони нодияи Бобочон Еафуров дар дудуди чамоатдои дедоти Еозиён ва Ёва (7,5 километр) амалй гардид, ки максади асосии он пешгирии ба дарёи Сир ворид шудани партов буд. Бартараф намудани кишти шолй, ки истифодаи датмии задрхимикатдоро дар технологияи парвариш такозо менамояд, дар давзаи дарёи Исфара, сойи Оксу, болооби обанбори Кдйроккум ва содилдои он тадбири назарраси макомоти дифзи мудити зист дар он давра мадсуб меёбад. Бо максади зиёд кардани захираи модй ба давзаи дарёи Сир ва обанбори Кдйроккум дамасола 7 намуд модичадо ба микдори зиёда аз 3 миллион партофта шуд, ки садми босазо дар дифзи захирадои рекреатсионй мебошад. Баъд аз якчояшавии сохтори дифзи мудити зист бо

идораи хочагии чангал (соли 2004-ум) имконияти болобардории сатди назорати давлатй дар самти дифзи олами наботот ва дайвонот бештар гардид. Нозирони сода дар ин давра бадри пешгирии буридани гайриконунии дарахтони чангалзор, чаронидани чорвои хусусй ва чамъиятй дар чангалзордо тадбирдои зиёд андешидаанд, ки боиси бедтаршавии долати чангалзордои нодиядои Ашт, Деваштич, Шадристон ва Кудистони Мастчод гардид [4, с.15]. Раванди ташкили нидолхонадою парваришхонадои нидоли дарахтони ороишй, сояафкан, мевадиданда ва гайра огоз гардид, ки манбаи мудими ободонии мадалдои вилояти Сугд шуда тавонист. Дар ин давра татбики назорати давлатй дар содаи дифзи мудити зист ба дарачаи баланд расида, зиёда аз 95 фоизи пешнидоддои датмии макомот, ки баъд аз ошкор гардидани конунвайронкунй дода мешуданд, датман мавриди ичро карор мегирифтанд. Лозим ба зикр аст, ки фаъолияти макомоти дифзи мудити зист дар самти дифзи захирадои модй, олами наботот ва дайвонот хеле назаррас буд. Чдмъияти садомии "Шукуфон" фаъолияти худро дар самти модидорй тибки квотаи чудонамудаи Вазорати дифзи табиати Чумдурии Точикистон амалй намуда, ба тадбири мудими биотехникй -парвариши модичадо ва ба давзаи дарёи Сир ва обанбори Кдйроккум сар додани ондо огоз намуд. Х,амасола ба ин манбадои обй то 700 дазор - 1 миллион адад модичадо партофта мешуданд.

Фаъолияти пурмадсули макомоти дифзи мудити зисти вилояти Сугд дар давраи родбарии шахсияти кордону дилёб Каримов Рачаббой Адмадчонович ба мардалаи нави инкишоф расид. Давоми наздики якуним соли родбарй ин шахсияти окилу босалодият адли чомеаи меднатиро муттадиду сарчамъ намуда сазовор гардид, ки шадрвандони оддии кишвар ба макомоти дифзи мудити зист бо назари нек нигод намоянд. Аллакай дар байни адолй ин макомоти давлатй чун макомоте, ки фаъолия-таш асосан аз чаримабандй иборат аст, маъруф гашта буд. Макомоти назорати давлатй самти фаъолияти хешро бештар ба баланд бардоштани маърифати экологии адолй равона намуд ва аз санчишу тафтиши табиатистифодабарандагон ба омузонидани талаботи экологй ба масъулини корхонаву ташкилотдо огоз кард. Дар назди макомоти давлатй курсдои бозомузии мудандис-экологдои муассисадо ташкил карда шуд, ки обрую нуфузи макомоти давлатиро боз дам баландтар бардошт. Ташкили дамкории мунтазам бо муассисадои тадсилоти томактабй ва миёнаи умумй, донишкадаву донишгоддо боис гардид, ки дар насли наврас дисси табиатдустй рушд ёбад ва устувор гардад [2, с.31]. Самти мудимми фаъолияти макомот ба баркарор-намоии захирадои табий нигаронида шуда, дар фасли зимистон пошидани галладона-гидо барои хуроки паррандадои нодир, таксими дачми зиёди алафдо ва дигари намуди хурока барои дайвоноти вадшй ва дигар тадбирдо гузаронида мешуданд. Тавассути дахолати макомоти дифзи мудити зист ба дудуди вилояти Сугд зиёда аз 7 намуди модидои алафхур оварда шуда, модичадои он дар давздои махсус парвариш ёфтанд ва дар зиёда аз 500 дазор адад модича ба дарёи Сир сар дода шуданд. Маса-лан, зиёд гардидани модии намуди амури сафед, ки гизои асосии он реша ва танаи рустанидои обй, обсабздо ва гайра мебошад, имкон доданд, ки раванди афзоиши босуръати рустанидои обй дар дудуди шадри Хучанд боздошта шавад. Сабаби ин чорабинй он буд, ки ба туфайли тавассути партовобдо аз манбаъдои гуногун дамродшавии моддадои биогенй ба мачрои дарёи Сир додисаи эвтрофикатсия, яъне зиёдшавии суръати нашъунамои растанидо дар мудити обй бо сабаби бисёр шудани элементдои гизой ба мушодида расида буд.

Дар давоми зиёда аз 30 соли фаъолияти макомоти ваколатдори давлатй дар содаи дифзи мудити зисти вилояти Сугд дар катори родбарони зикргардида шахсиятдои дигари баруманд, аз кабили Исомаддинов Саидамин Акбарович, Саидов Хуршед Мирзохочаевич, Бобочонзода Аъзам Саид-Анвар ва Темур Нуъмонзода ба сифати сардори Раёсати дифзи мудити зисти вилояти Сугд фаъолият намуда, бадри нигоддошти табиати зебои диёрамон садми арзандаи хешро гузоштаанд. Дар ин давра шумораи санчишдо аз 111 адад дар як сол то ба 5143 адад дар соли 2018 расонида шуд. Нисбати ашхоси конуншикан агар соли 1990 дамагй 32 адад протоколи дукуквайронкунии маъмурй тартиб дода шуда бошад, дар соли 2018 ин нишондод ба 1176 адад расидааст. Хдчми умумии маблаги чуброни зарари расонидашуда ба мудити табий низ зиёда аз 300 маротиба афзуда ва соли 2018 ба 437 200 сомонй баробар шудааст.

Дар асоси тадлили маълумотдои гирдоварда ва сарчашмадои архивй метавон хулоса кард, ки макомоти дифзи мудити вилояти Сугд дар солдои охири докимияти шуравй ташкил ёфта бошад дам, ташаккул ва рушди он ба маънои том дар давраи истиклолияти давлатии Чумдурии Точикистон сурат гирифта. Мардилаи аввали ташаккули макомоти мазкур ба солдои бесарусомонии чумдурй рост меояд. Ба родбарони нахустини ин сохтор муяссар гардид, ки дар солдои пурошуб давраи ташкилй ва ба род мондани фаъолияти мураттабу муназзами макомоти дифзи табиатро бо муваффакият синфй намоянд. Дар солдои минбаъда дам дар самти таъмини макомот бо кадрдои босалодият, бинодои маъмурй, воситадои техникй ва дам дар самти пешгирии конуншиканй дар дифзи мудити зист кордои назаррас ба субут расонида шуданд, ки дар ин бобат родбарони раёсат садми арзанда гузоштаанд.

Пайнавишт

1. Бойгонии давлати вилояти Сугд, "Папка Х11"с. 19-68

2. Бойгонии Раёсати уифзи мудити зисти вилояти Сугд., папкауои 17-21 дар цилди 16.

3. Веб-сайт Комитета по охране окружающей среды при Правительстве Республики Таджикистан.

4. Ганцина^ои табиати вилояти Сугд. Мураттиб Усмонов К.А. - Хуцанд; Ношир, 2003. -135 с.

5. Косинов А.И. Система оценки экологической безопасности региона // Теоретические и прикладные проблемы современной науки и образования: материалы Междунар. науч.-практической конф. Ч. 1 - Курск: МУП "Курская городская типография", 2011. - С. 108-111.

6. Маълумотномаи шуъбаи кадруои Раёсати уифзи мудити зисти вилояти Сугд. №41 аз 17.06.2018.

7. Отчеты Ленинабадского областного комитета по охране природы за 1990-2000 гг. -97 с.

8. Хайвоноти зараровару фоиданоки Тоцикистон. - Душанбе: Дониш, 1983. -115 с.

9. Хисоботи Раёсати уифзи мудити зисти вилояти Сугд дар солдои 2010-2015. -231 с. №№№.еео. БщйЛ]

10. Хусайнов М.С. и др. Исторические аспекты становления и развития природоохранной службы Согдийской области РТ// Учёные записки ХГУ. - №4(43). -2017. - Худжанд: Нури маърифат, 2017. - С. 53-57.

11. Экологический информационный бюллетень. Вып.4. -Душанбе: Ирфон, 2010. - 187 с.

12. Энгельс Ф. Диалектика природы. - М.: Наука, 1971. - 107 с.

Reference Literature:

1. State Archive of Sughd Viloyat. - F.XII. Sheets 19 - 68.

2. Archive of the Department of Environmental Protection of Sughd Viloyat, - F. 17-21. - V. 16.

3. Website of the Committee for Environmental Protection under Tajikistan Republic Government. www.hifzibiatj

4. Natural Treasures of Sughd Viloyat. Compiler: K.A. Usmonov - Khujand; Publisher, 2003. - 135 pp.

5. Kosinov A.I. The System for Assessing the Ecological Safety of the Region // Theoretical and Applied Problems of Modern Science and Education: materials of the international scientific-practical conference - Part 1 - Kursk: Municipal Unitary Enterprise "Kursk Urban Printing-House", 2011. - pp. 108 - 111.

6. Handbook of Human Resources Department Attached to the Headquarter of Environmental Protection of Sughd Viloyat. №41 from 17.06.2018.

7. Reports of Leninabad Oblast Committee for Nature Protection for the Years of 1990-2000. - 97 pp.

8. Harmful and Useful Animals of Tajikistan. - Dushanbe: Knowledge, 1983. - 115 pp.

9. The Report of the Department of Environmental Protection of Sughd Viloyat for 2010-2015. -231 p. www.eco. Sugd.tj

10.Kusaynov M.S. et alia. Historical Aspects of the Formation and Development of Environmental Service of Sughd Viloyat in Tajikistan Republic / Scientific Notes of KhSU. 2017, No. 4 (43), - Khujand: Light of Enlightenment, 2017. - pp. 53 - 57.

11.Ecological-InformationalBulletin. Issue.4. -Dushanbe: Cognition, 2010. - 187pp.

12.Engels F. Dialectics of Nature. - М. : Science, 1971. - 107pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.