Научная статья на тему 'ПАРРАНДАЛАРНИ ЯХШИ АСРАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ НАТИЖАСИДА ГЎШТ ВА ТУХУМ ЕТИШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ'

ПАРРАНДАЛАРНИ ЯХШИ АСРАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ НАТИЖАСИДА ГЎШТ ВА ТУХУМ ЕТИШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Парранда / товуқ / жўжа / бройлер / тухум / гўшт / озуқа / витамин / ем / рацион.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Бойбулов Бурхон Шодиевич, Аҳмедов Баходир Назарович, Муродов Хуршид Ўктамович, Бозоров Жамшид Арабович

Ушбу мақола, бугунги кунда мамлакатимизда озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш муҳим стратегик аҳамиятга эга бўлиб, олимларимиз олдида турган асосий вазифалардан бири паррандачиликда гўшт ва тухум ишлаб чиқаришни кўпайтириш мақсадида, самарали усуллар қўллаш ҳисобланади. Қишлоқ хўжалиги ислоҳотларини мақсади иқтисодий фойда кўриш билан бирга, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, халқ фаровонлигини оширишдан иборат.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПАРРАНДАЛАРНИ ЯХШИ АСРАШ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ НАТИЖАСИДА ГЎШТ ВА ТУХУМ ЕТИШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УДК: 636.22/28

ПАРРАНДАЛАРНИ ЯХШИ АСРАШ ВА ОЗЩЛАНТИРИШ НАТИЖАСИДА ГУШТ ВА ТУХУМ ЕТИШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

1Бойбулов Бурхон Шодиевич, 2 Ахмедов Баходир Назарович, 3Муродов Хуршид Уктамович, 4Бозоров Жамшид Арабович

1К.х.ф.н., катта илмий ходим, ЧПИТИ ^ашкддарё илмий-тажриба станцияси, 2в.ф.н., катта илмий ходим, в.ф.ф.д (PhD), ВИТИ ^ашкадарё илмий-тажриба станцияси, 4Мустакил

изланувчи (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.13857299

Аннотация. Ушбу мацола, бугунги кунда мамлакатимизда озиц-овцат ма^сулотларини ишлаб чицариш мууим стратегик ауамиятга эга булиб, олимларимиз олдида турган асосий вазифалардан бири паррандачиликда гушт ва тухум ишлаб чицаришни купайтириш мацсадида, самарали усуллар цуллаш хисобланади. Кишлоц хужалиги исло^отларини мацсади ицтисодий фойда куриш билан бирга, озиц-овцат хавфсизлигини таъминлаш, халц фаровонлигини оширишдан иборат.

Калит сузлар: Парранда, товуц, жужа, бройлер, тухум, гушт, озуца, витамин, ем, рацион.

Аннотация. В данной статье показано, что сегодня производство продуктов питания в нашей стране имеет стратегическое значение, и одной из основных задач, стоящих перед нашими учеными, является использование эффективных методов увеличения производства мяса и яиц в птицеводстве. Целью сельскохозяйственных реформ является обеспечение продовольственной безопасности и повышение благосостояния населения, а также получение экономической выгоды.

Ключевые слова: Птица, курица, цыпленок, бройлер, яйцо, мясо, корм, витамин, комбикорм, рацион.

Abstract. This article shows that today the production offood products in our country is of strategic importance, and one of the main tasks facing our scientists is to use effective methods to increase the production of meat and eggs in poultry farming. The goal of agricultural reforms is to ensure food security and improve people's well-being, along with economic benefits.

Keywords: Poultry, chicken, chick, broiler, egg, meat, feed, vitamin, fodder, ration.

Узбекистан Республикасининг Биринчи Президентининг 2013 йил 13 ноябрдаги "Паррандачиликни янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4015-сон карорида мамлакатимизда паррандачилик сохасини ривожлантириш ва экспортга мулжалланган тайёр махсулотлар ишлаб чиккариш хажмини ошириш ва турларини кенгайтириш, шунингдек ахолини махаллий ишлаб чикарилган сифатли ва арзон паррандачилик махсулотлари билан таъминлаш буйича изчил чора-тадбирлар амалга оширилиши кузда тутилган.

Паррандачилик - чорвачиликни мухим тармокларидан бири хисобланади, ахолини пархез парранда гушти ва тухум билан таъминлашда ахамияти катта. Жужаларни устириш ва бокиш энг мухим ва мураккаб давр хисобланади. Тухум махсулдорлиги йуналишидаги жужалар бир кунлигидан 16-17 хафталик ёшигача устирилади. Устириш даврида жужалар яхши бокилиб, парваришланса, ветеринария-санитария коидаларига риоя килинса,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

уларнинг махсулдорлиги ва сакланиши юкори булади. Жужаларни яхши усиб ривожланиши учун уларга зарур оптимал шароитлар яратиш керак. Жужаларни катакларда ва полда (тушамада) устириш мумкин.

Жужахонани жужа келтиришдан олдин тайёрлаш керак: чикинди, ахлатлардан тозаланиб, катаклар, жихозлар ва бино сув билан ювилади ва каустик сода, формалин билан дезинфекция килинади. Жужахонанинг ички ва ташки деворлари, шифти охак билан окланади.

Жужаларни устиришда жужахонадаги хавонинг хароратига алохида ахамият бериш лозим. Жужаларнинг харакатига караб жужахонадаги хавонинг хароратини аниклаш мумкин. Х,арорат меъёрида булса, жужалар катакда ёки полда ёйилиб юради, иштахаси яхши булади. Х,арорат паст булганда, жужалар бир жойга тупланади. Х,арорат исиб кетганда жой кидириб, кам харакатчан булади. Жужахонада бир-икки кунлик жужалар учун хавонинг харорати 32-33 о°С, 3-4 кунлигида 31°С, 5-7 кунлигида 30°С, 8-14 кунлигида 29°С, 15-21 кунлигида 27°С, 22-28 кунлигида 23°С, 29-35 кунлигида 20°С, 36-120 кунлигида 19-20°С булиши керак.

Жужаларни инкубаториядан олиб келгандан кейин энг аввал сув берилади. Биринчи уч кунлик ичида ичимлик сувининг харорати 31-33°С булиб, хар хафта 2°С га пасайтирилиб, 18-20 °С даражага етказилади ва сувнинг бу хдрорати устириш даврининг охиригача сакланади. Жужаларни устириш даврида хар куни берилаётган 100 кг ем аралашмасига 300 г микдорда ош тузини сувда эритиб, бир текисда аралаштирилиб берилади. Ундан ташкари ем аралашмасига витаминлардан Ровимикс, Рекс Витал, Чиктоник, Чокке, Тетравит, Тривитлар берилади. Кук озукалардан жужаларнинг ёшига караб бир бошга бир кунда 5-15 г витаминга бой кук беда, кук пиёз бериш мумкин.

Жужаларни устириш даврида бир бошга тугри келадиган майдон, яъни устириш зичлигига ахамият бериш керак. Жужалар полда (тушамада) устирилганда 0-10 хафталик ёшида 1 м2 майдонга 10 бош, 11-18 хафталик ёшида 8 бош, 19 хафталик ёшидан 6 бош тугри келиши тавсия этилади. Жужалар катакда устирилганда 0-7 хафталик ёшида 1 бошга 150 см2, 8-18 хафталик ёшида 350 см2, 19 хафталик ёшидан 450-500 см2 майдон тугри келиши керак. Жужаларни устиришда хавонинг харорати билан бирга унинг тозалиги хам мухим ахамиятга эга. Жужахонада доимо тоза хаво булиши максадга мувофикдир.

Жужаларни устиришда ташки омиллардан ёруглик режими мухим ахамиятга эга. Ёруглик режими уларнинг усиши, ривожланиши, жинсий етилиши ва булажак махсулдорлигига, яъни серпуштлигига катта таъсир курсатади.Макиёнларни устиришда уларнинг тирик вазнига алохида эътибор бериш керак. 17 хафталик ёшида ок рангли товук кросслари макиёнларининг тирик вазни 1200-1250 г, жигарранг кроссларнинг тирик вазни 1350-1400 г булиши керак.

Фермер хужаликларида бокилаётган тухум йуналишидаги товуклардан юкори махсулдорлик олиш ва уларнинг генетик потенциалидан тулик фойдаланиш учун яхши асраш ва туйимли озиклантириш мухим омиллардан бири хисобланади.

Товукларни мувозанатлаштирилган рационлар ва омухта ем рецептлари асосида озиклантириш зарур. 100 г омухта емда туйимли моддаларнинг меьёрлари куйидагича булиши тавсия этилади: алмашинув энергияси 260-270 ккал, хом протеин 16-17 %, кальций 3,1-3,6%, фосфор - 0,7%, натрий - 0,2%.

Товуклар учун тайёрланадиган 100 кг омухта ем аралашмасининг 40-50% ини донли озукалар (маккажухори, бугдой ёрмаси), 15-20 % ини шротлар (соя, кунгабокар, пахта

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

шроти), 5 - 6 %ини хайвон оксилига оид озукалар (балик уни, кон - суяк уни), 5 - 6 % ини минерал озукалар, 25 - 30 % ини омухта ем ташкил килиши керак.

Товукларга омухта емдан ташкари, 1 бошга 1 кунда кук беда 25-30 г бериш тавсия этилади. Уларга омухта емни сут зардоби билан аралаштириб берилса, ем кам тукилади ва иштаха билан истеъмол килади. Омухта ем таркибида меъёрида тавсия килинган витаминлардан Ровимикс, Рекс Витал, Чиктоник, Чокке, Тетравит, Тривитларни бериш мумкин. Товукларни асраш даврида хар доим тоза ичимлик суви булиши керак. Ичимлик сувининг харорати 16-18 оС булиши лозим. Катта ёшдаги товуклар 1 кунда 200-250 мл сув ичади. Товукларга берилган омухта емни хазм булиши ва озукалардан фойдаланиш самарадорлиги рационда майдаланган тош (гравий) булишига хам боглик. Шунинг учун товукларнинг рационига катталиги 4 - 5 мм булган майда тош киритилиб, хар 1 бош товукка бир хафтада 5 г бериш тавсия этилади. Товукларни полда (тушамада) ва катакларда бокиш мумкин. Товуклар катакда бокилганда, хар 1 бош товукка 450-500 см2 майдон булиши талаб этилади. Товуклар полда (тушамада) бокилганда 1м2 майдонга 6 бош товук тугри келиши керак.

Ташки омиллардан товуклар учун паррандахонадаги хавонинг харорати ва ёруглик даври (узунлиги) мухим ахамиятга эга. Товукхона ичидаги хавонинг харорати оптимал булиши, яъни 18-20 °С булиши тавсия этилади. Паррандахонада товуклар учун хар доим тоза хаво булиши лозим. Ёруглик режими товукларнинг серпуштлигига, тухум вазнига катта таъсир курсатади. Товуклар учун йил давомида бир суткада ёруглик даври 14-15 соатни ташкил этиши керак. Бройлерларни устириш самарадорлиги ва рентабеллиги нуктаи назаридан оптимал натижаларга эришиш учун бройлерларни устиришнинг хамма даврларида туйимли моддаларга булган эхтиёжини кондириб, мувозанатлашган рационлар билан озиклантирилади. Оптимал ишлаб чикариш курсаткичларига ва усишга эришиш учун энергия, протеин, аминокислоталар, минерал моддалар, витаминлар, ёг кислоталари буйича тугри баланслаштирилган булиши керак.

Бройлер жужаларни тугри озиклантириш мезони (критерий) - уларни усиш жадаллиги меъёрларига мослиги, суякларини яхши ривожланганлиги, патларининг куриниши, оёкларининг бакувватлиги ва уларнинг хатти-харакатидир. Бройлер жужаларни тирик вазнини усиши асосан оксил хисобига амалга ошади. Шунинг учун уларга таркибида юкори микдорда биологик тула кийматли оксил булган рационлар зарур. Протеин манбаи булиб, хайвон ва усимлик оксилига мансуб булган озукалар хисобланади. Рациондаги хом протеинни 20-25% ини хайвон оксилига мансуб озукалар ташкил этиши керак.

Бройлерлар учун тула кийматли омухта емларнинг танкислиги туфайли ва замонавий парранда кроссларининг талабларига мос келмаслиги омухта емларни кушимча хом протеин, аминокислоталар, алмашинув энергияси буйича бойитиш зарурияти тугилади. Омухта емларнинг асосини донли озукалар (маккажухори, бугдой) ташкил этади. Омухта емларда протеин хайвон оксилига оид озукалар (балик уни, гушт-суяк уни, курук сут) ва усимлик оксилига оид озукалар (соя, кунгабокар ва пахта шротлари) хисобига купайтириш мумкин. Бройлер жужаларни усиш жадаллиги юкори ва ривожланиши меъёрида булиши, витаминлар буйича эхтиёжини кондириш учун рационга витаминли ва минералли премикслар кушилади. Бройлер жужаларни тирик вазнининг усиши юкори, озука тулови (конверсия) оптимал булиши, ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш учун рационга пробиотиклар, пребиотиклар, фермент препаратлари, микотоксинларни

зарарсизлантирувчи препаратлар, аминокислоталар кушилади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

"Росс - 308" кросси бройлер жужаларини устирганда куйидаги тирик вазн олишга эришилди.

I хафталик ёшида - 160 г

II хдфталик ёшида - 360 г

III хафталик ёшида - 650 г

IV хафталик ёшида - 1150 г

V хафталик ёшида - 1650 г

VI хафталик ёшида - 2150-2250 г

Паррандачилик чорвачиликнинг гуштга тез етилувчанлиги ва кунига тухум махсулоти берадиган сохаларидан бири булиб, ахолини пархез парранда гушти ва тухум махсулотлари билан киска муддатларда таъминлаш имкониятини беради. Бройлер жужаларни устиришда озиклантириш мухим омиллардан булиб, уни тугри илмий асосланган холда амалга оширилса, кузланган иктисодий самарадорликка эришилади. Бу эса Республикамиз ахолиси эхтиёжини парранда гушти ва тухуми билан таъминлашда мухим ахамиятга эга.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикасининг Биринчи Президентининг 2013 йил 13 ноябрдаги "Паррандачиликни янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-4015-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси "Паррандасаноат" уюшмаси. Товукларни уй шароитида парваришлаш буйича тавсиялар, Тошкент-2019 йил.

3. Узбекистон Республикаси "Паррандасаноат" уюшмаси. Ахоли хонадонларида етиштирилган товук тухумини инкубация килиш буйича тавсиялар, Тошкент-2019 йил.

4. Узбекистон Республикаси ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат кумитаси, "Паррандасаноат" уюшмаси. "Ахоли хонадонлари ва фермер хужаликлари шароитларида паррандаларни бокиш" укув-услубий кулланма, Тошкент-2021 йил.

5. B.D.Allashov, Yangiboyev A.E. Kuchchiyev O.R. Qora-ola zotli qoramollar sut mahsuldorligiga ozuqabop lavlagining ta'siri hamda elita urug'larini yetishtirishning jadal usuli. Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar universitetining 12-14 may 2022 yildagi "Qishloq xo'jaligida innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy etishning istiqboldagi vazifalari" mavzusidagi fnjuman materiallari to'plami.111-bet

6. Аллашов Б.Д, Рахмонов Д.О., Безверхов А.П. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

7. Б.Аллашов, С.Жамолов.Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж.Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст.230-233

8. Нурматов А.А., Хафизов И.И., Хафизов А.И., Карибаева Д..Скороспелость жеребят карабаирский породы и их помесей с фризской породой. Материалы конференции:Актуальные вопросы совершенствование технологии производства и переработки продукции сельского хозяйства. Мосоловские чтения. Материалы международной научно-практической конференции. Марийский НИИС/Х-фил. Фед. аг.науч.ц.р Сев.-Вос. им.Н.В.Руницкого. 2024г., № XXVI.,C. 486-490.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS"

_SEPTEMBER 26-27, 2024_

9. С.Г.Жамолов, Б.Д.Аллашов. Кузги ва бахорги муддатларда экилган озукабоп экинларда олиб борилган селекция ва бирламчи уругчилик ишлари. Ж^аепсе and innovation. Том 2. Номер Special Issue 8, Ст. 302-306

10. Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И.. Тула кийматли озиклантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут махсулдорлигига таъсири. 2009 й., ж:"Узбекистон кишлок хужалиги" журналининг "Агро илм" иловаси., Тошкент, № 2-сон(6), 24-25б.

11. A.A.Nurmatov, B.D.Allashov, Sh.Sh.Jabborov, I.Rustamova, Sh.Tursunov. Feeding farm animals based on the new innovative total mixed ration (TMR) technology. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2020/12/1. 614 (1), 012161

12. B.Amanturdiev, B.Allashov, F.Toreev, N.Khudoyberdiev, U.Beknaev. Investigating stimulated ripening indicators of longbeak rattlebox (Crotalaria) planted in the coasts of the Aral Sea. E3S Web of Conferences, 2023, 421, 01001

13. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, F.Toreev. Effective agrotechnology for cultivation of forage crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012159

14. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 2020 614 (1), 012160

15. M.I.Annaeva, F.N.Toreev, M.M.Yakubov, B.D.Allashov, N. Mavlonova. Agrotechnology of Melilotus albus cultivation in saline area. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012170

16. B.Mardatov, B.Allashev, U.Beknaev, R.Khalimmetova, A.Sharapov. Mixed cultivation of legumes and cereals to strengthen the fodder base in cattle husbandry. E3S Web of ConferencesЭта ссылка отключена., 2021, 258, 04048

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.