Научная статья на тему 'ПАРДОХТИ ҒАЙРИНАҚДӢ ОМИЛИ РУШДИ НИЗОМИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР'

ПАРДОХТИ ҒАЙРИНАҚДӢ ОМИЛИ РУШДИ НИЗОМИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
731
76
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Безналичные расчеты / платежные карты / банк / инвестиции / финансово-кредитные организации / платежная система.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хайрзода Фирдавс Ашуралӣ, Раҳмонов Усмон Гулмаҳмадович

в своей статье авторы проанализировали вопрос о путях увеличения средств безналичных расчетов и состояния сельской банковской системы. Они отметили, что безналичный расчет и его использование совершенствовались в ходе развития банковской системы и имеют ряд преимуществ перед наличным расчетом. Одним из таких преимуществ является уменьшение количества наличных денег в обращении хозяйствующих субъектов и снижение трансакционных издержек.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПАРДОХТИ ҒАЙРИНАҚДӢ ОМИЛИ РУШДИ НИЗОМИ БОНКӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР»

УДК 336.64

ПАРДОХТИ F АЙРИНАКД Й - ОМИЛИ РУШДИ НИЗОМИ БОНКЙ ДАР

ШАРОИТИ МУОСИР

ХАЙРЗОДА ФИРДАВС АШУРАЛЙ

омузгори кафедраи фаъолити бонкии Донишгохд давлатии Бохтар ба номи Носири

Хусрав , Бохтар , Точикистон

РАХ.МОНОВ УСМОН ГУЛМАХ.МАДОВИЧ

омузгори кафедраи бахдсобгирии мух,осибй Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи

Носири Хусрав , Бохтар , Точикистон

Аннотатсия : муаллифон дар мацолаи худ масъалаи усущои зиёд намудани воситах,ои щсоббаробаркунщои гайринацдй ва вазъи низоми бонкии кишоварро мавриди тахлил царор додаанд. К,айд намудаанд, ки хисоббаробарнамоии гайринацдй ва истифодаи он дар цараёни инкишофи системаи бонкй мукамал гардидааст ва он нисбат ба хисоббаробарнамоиинацдй дороиякцатор афзалиящо мебошад. Яке аз ин афзалиятхо ин камшуданимикдори пули нацд дар гардиши субъекщоихоцагй ва кам шудани хароцощои муомилот мебошад.

Калидвожацо: Х,исоббаробаркунщои гайринацдй, корщои пардохтй, бонк, сармоягузорй, ташкилощои царзии молиявй, низоми пардохтй.

БЕЗНАЛИЧНЫЕ ОПЛАТЫ - ФАКТОР РАЗВИТИЯ БАНКОВСКОЙ СИСТЕМЫ В

СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Аннотация: в своей статье авторы проанализировали вопрос о путях увеличения средств безналичных расчетов и состояния сельской банковской системы. Они отметили, что безналичный расчет и его использование совершенствовались в ходе развития банковской системы и имеют ряд преимуществ перед наличным расчетом. Одним из таких преимуществ является уменьшение количества наличных денег в обращении хозяйствующих субъектов и снижение трансакционных издержек.

Ключевые слова: Безналичные расчеты, платежные карты, банк, инвестиции, финансово-кредитные организации, платежная система.

NON-CASH PAYMENTS - A FACTOR OF DEVELOPMENT OF THE BANKING

SYSTEM IN MODERN CONDITIONS

Annotation: in their article, the authors analyzed the issue of ways to increase the means of non-cash payments and the state of the rural banking system. They noted that non-cash payment and its use have been improved in the course of the development of the banking system and have a number of advantages over cash payment. One of these advantages is a reduction in the amount of cash in circulation by business entities and a reduction in transaction costs.

Key words: Cashless payments, payment cards, bank, investments, financial and credit organizations, payment system.

Дар шароити муносибатх,ои ицтисодй бозори х,исоббаробаркуних,ои гайринацдй боз х,ам такмил ва инкишоф меёбад чунки муносибатх,ои ицтисодии субъектной хочагидори то рафт муракаб ва инкишоф меёбад, аз ин ру шаклх,ои нави х,исоббаробаркуних,ои гайринацдй зарурият пайдо мешавад. Х,исоббаробарнамои дар

байни шахсони хукуки оиди пардохт асосан дар шакли гайринакди анчом дода мешавад. Барои хдмин х,ам, х,амаи ташкилотх,о корхонах,о ва муасисах,о маблагх,ои худро дар суратхдсоби бонки нигох, дошта, амалиётх,ои хдсоббаробарнамои факат бо ёрии бонкх,о амали менамояд.

Хохдши пардохти субъектх,ои хочаги мувофики хучатх,ои пешних,оди онх,о ба бонкх,о то фиристонидани бор ё ки баъди он амали мегардад.

Дар шароити муносибатх,ои иктисоди бозори яке аз масъалах,ои актуали ин ба тарик анику мунтазам ташкил намудани х,исоббаро-барнамоии пулй мебошад чунки давраи пулии гардиши воситах,о дар х,аёти хочагидории корхонах,о, ташкилотх,о новобаста аз шакли моликият накши мух,им мебозад. Аз ин ру, гузариш ба муносиботи нави иктисодй зарурияти ташкил намудани системаи нави пардохткуниро ба миён меорад, ки он ба системаи дузинагии бонки асос меёбад. Багайр аз ин зарурияти таксим ва мутахддгардонии ресурсх,ои пулии субъектх,ои гуногуни хочагидори ба амал омада, ташакулёбии бонкх,ои тичорати ташкил намудани муносибатх,ои кориспондентиро дар байни онх,о ба вучуд овард .

Дамин тавр ташаккуолёбии системаи нави пардохти зарурияти тагир додани принсипх,ои ташкили хдсоббаробарнамоии гайринакдиро ба миён овард, яъне истифодаи шакли нав ва усулх,ои нави амалинамоии пардохтнамоиро ба миён овард.

Дар шароити имрузаи иктисодиёти мамлакат, субектх,ои хочагидори, ки дар шароити паст карор доранд ва аз чихдти молияви низ паст мебошанд анику мунтазами системаи хдсоббаробарнамоии гайринакди ду мамлакат ва дар байни хочагих,о ахдмияти бузург доранд, яъне дар вакташ воридшавии маблагх,о ба суратх,исобх,ои субъектх,ои хочагидори, ки ин бештар аз фаъолияти бонкх,о вобаста мебошад, зарурият сари вакт хариднамои ресурсхои моддии корхонах,о ва ташкилотх,о мегарданд.

Х,исоббаробаркунихои гайринакдй ва истифоданамои дар чараёни инкишофи системаи бонки такмил ёфта , ки он нисбат ба хдсоббаробарнамоии накди ба як камтар афзалият ноил мебошад. Яке аз ин афзалиятхо ин кам шудани микдори пули накд дар гардиши субъектх,ои хочаги ва паст шудани (кам шудан) харочотх,ои муомилот мебошанд. Ба гайр аз он инкишофи гайринакдй сабаби тез шудани гардиши пули накд мегардад ва чи кадаре, ки пули накд мунтазам истифода мешавад, онх,о хдмон кадар дар гардиш кам мешаванд. Аз ин ру барои хизматрасонии гардиши пули накди, зарурияти пули кам ё накди ба миён меояд.

Аз тарафи дигар муаян кардани махдудияти аник, гайринакдй ва гардиши пули накди барои хубтар ва бехтар ба накшагирии муомилоти пули ва гардиши пули гайринакди шароит мухаё менамояд. Васеъшавии сфераи гардиши гайринакди барои аниктар муаян кардани хдчми эмиссия ва аз гардиш сокит (гирифтан) намудани пули накд шароит пайдо мекунад . Дар замони муосир воситахои х,исоббаробаркуних,ои гайринакдй, дар тахаввулоти худ, ба зинаи сифатан нав кадам мегузоранд. Масалан, дар иктисодиёти Шветсия, аз руи маълумоти расмй, пули накд танх,о 3% хачми умумии муомилоти пулиро ташкил медихдд, дар ИМА бошад ин ракам дар сатх,и 7% карор дорад. Шумораи зиёди кишвархо х,оло тадричан аз хисоббаробаркунихои накдй ба усулхои нисбатан мусоид, арзон ва самараноки муомилоти гайринакдй мегузаранд. Рушди хисоббаробаркунихои гайринакдй хамчун омили инкишофи низоми молиявй дар ганй гардонидани бучети кишвар накши мухим дорад. Истифодаи оммавии воситахои электронии пардохтй хангоми хисоббаробаркунихо (хариди молу хизматрасонихо) ба шаффоф гаштани чараёнхои молиявй, кохиш ёфтани хачми иктисодиёти гайрирасмй, афзоиши воридоти маблагхои андоз ва дигар пардохтхои хатмй ба бучети давлатй, инчунин ба зиёдшавии хачми амонатхо мусоидат менамояд.

Аз чониби дигар, гузариш ба пардохтхои гайринакдй ба ахолии кишвар имконият медихдд, ки харчи бештар ба хизматрасонихои пардохтй дастрасй пайдо намуда, бидуни

ташриф овардан ба марказнои хизматрасонии бонкй бо роннои цулай, осон ва босуръат пардохти молу хизматрасониноро ба таври фосилавй анчом динанд ва вацти худро сарфа намоянд. Бо мацсади рушди низоми пардохтнои гайринацдй дар ицтисодиёти кишвар вусъат додани истифодаи воситанои электронии пардохтй нангоми нисоббаробаркунино аз чониби Х,укумати Ч,умнурии Точикистон царор «Оид ба тадбирнои вусъат додани нисоббаробаркунии гайринацдй» аз 30 ноябри соли 2018, танти №565 тасдиц гардид ва мутобици он вазорату идорано, корхонаю муассисанои давлатии амаликунандаи хизматрасонинои пулакй ба анолй вазифадор шудаанд, ки дар баробари х,исоббаробаркуних,ои нацдй, ба таври натмй цабули нацци нама намуди хизматрасониноро аз анолй ба таври гайринацдй бо истифодаи воситанои электронии пардохтй таъмин намоянд.

Бентар намудани низоми бонкии кишвар яке аз масъаланои мунимтаринест, ки 23.12.2022 дар Паёми Асосгузори сулну вандати миллй - Пешвои миллат, Президенти Ч,умнурии Точикистон мунтарам Эмомалй Ранмон зикр ёфтааст бо мацсади мусоидат ба рушди бахши молиявй зарур аст, ки аз 1-уми июли соли 2023 пардохти намаи андозно ва бочнои давлатй барои додани ичозат ва ичозатномано, чаримано, маблаги сугуртаи натмии давлатй, хизматрасонинои коммуналй ва дигар намуднои хизматрасонии давлатй пурра ба таври гайринацдй ба рон монда шавад . [2, с. 7]

Рушди бозори кортнои пардохтии бонкй дар Ч,умнурии Точикистон яке аз омилнои мунимтарин дар налли масъалаи рушди низоми нисоббаробаркунинои гайринацдй чинати кониш додани начми пули нацд дар муомилот мебошад. Аз ин сабаб, Бонки миллии Точикистон ба рушди низоми пардохтй таваччуни хос дода, ташкили фаъолияти низоми самараноку боэътимоди пардохтй, клиринг, нисоббаробаркунй ва интицоли маблагнои пулиро дар цаламрави Ч,умнурии Точикистон ба унда дорад, фаъолияти онноро танзим ва назорат менамояд. Тибци маълумотнои оморй ба санаи 31-марти соли 2023 дар чумнурй аз чониби 21 ташкилоти царзии молиявии ватанй 5,5 млн. адад кортнои пардохтии бонкй ба муомилот бароварда шуда, нишондинандаи мазкур нисбат ба намин давраи соли 2022 49,1% зиёд мебошад.

Динамикаи афзоиши шумораи кортхри пардохтии бонкй (млн. Адад )

6 5 4 3 2 1 0

^ сЯ*

I Динамикаи афзоиши шумораи кортнои пардохтии бонкй (млн. Адад )

О

сР

с^ с?? ^

.V /Р

.-Г

Сомонаи Бонки миллии Точикистон: www.nbt.tj [4, с. 2]

Барои хизматрасонии дорандагони кортнои пардохтии бонкй аз чониби ташкилотнои царзии молиявй дар мачмуъ 1 850 адад банкомат ва 6 467 адад терминалнои электронй насб карда шудаанд. Аз ин мицдор терминалнои электронй, 2 480 адад дар нуцтанои пешниноди пули нацд ва 3 987 адад дар муассисанои савдою хизматрасонй насб карда шудаанд, ки ин нишондинандано нисбат ба намин санаи соли 2022 мувофицан 28,8 фоиз ва 14,5 фоиз зиёд шудаанд. Дар давоми моннои январ-марти соли 2023 амалиётнои

гайринакдй бо истифодаи воситахои электронии пардохтй (кортхои пардохтии бонкй ва хамёнхои электронй) аз руи шумора 68,5 фоиз ва аз руи хачми амалиёти гузаронидашуда 2,4 маротиба афзоиш ёфтааст.

Дар давоми моххои январ-марти соли 2023 дар каламрави чумхурй тавассути роххои гуногуни хисоббаробаркунй (дохилибонкй, тавассути муносибатхои мустакими муросилотй ва тавассути суратхисоби муросилотии дар Бонки миллии Точикистон кушодашуда) зиёда аз 74,7 млн. пардохтхо ба маблаги 380,1 млрд. сомонй амалй гардиданд. Шумораи пардохтхо нисбат ба соли гузашта 41,2% зиёд гашта, хачми пардохтхо 45,6% афзоиш ёфтааст. [4, с. 2

Хиссаи кортхои пардохти дар минтацахои чумхурй

Душанбе -28,4 % Хатлон - 21,6% Сущ- 21,6 % НТЧ-17 % ВМКБ -2,2%

Хулоса хисоббаробаркунии гайринакдй талаб менамояд, ки маблагхои пулй дар суратхисобхои дар бонкхо кушодашуда нигох дошта шуда, асоси системаи хисоббаробаркунии гайринакдии субъектхои хочагидоррро ташкил медиханд ва бонкхо сохиби маблагхои иловагй гардида, онхоро барои амалй намудани амалиётхои фаъоли худ ва гирифтани фоида истифода менамоянд. Барои хамин хам дар суратхисобхои бонкхо ин ё он микдори суммаи маблаги бокимонда нигох дошта мешавад. Бонкхо аз амалиётхои фаъоли худ фоидаи иловагй ба даст меоранд, ки ин асоси фаъолияти онхоро ташкил дода, чихати баланд бардоштани вазъи молиявиашон сахми сазовор дорад.

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:

1. У.С. Х,икматов • Саводнокии молиявй васоити таълимй Душанбе2021

2. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. Душанбе -23- Декабри соли 2022

3. Бонкдорй, тараккиёт, чахонишавй дар Точикистон. Мачаллаи иттилоотии бонкии Бонки миллии Точикистон. Январ - март соли 2023

4. Сомонаи Бонки миллии Точикистон: www.nbt.tj

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.