CC BY
10УДК 82.09
ПАКАЗ ТРАГ1ЗМУ ЧАЛАВЕЧАГА БЫЦЦЯ У БЕЛАРУСКАЙ МАСТАЦКА-ДАКУМЕНТАЛЬНАЙ АПОВЕСЦ1 ПРА ВАЙНУ
Т.Р. БАГАРАДАВА (Полацк дзяржауны ушверстэт)
Аналгзуюцца творы, яюя заснаваныя на рэальных падзеях I адносяцца да мастацка-дакументальнай прозы. Прыкладна з 1960-х гадоу мастацкае даследаванне Вялгкай Айчыннай вайны як вайны народнай стала для беларускай лтаратуры першаснай задачай. Дакументальная лтаратура дае больш прау-дзгвы I аб'ектыуны анализ стуацъи. Сведк спаленых вёсак, блакадтт, жанчыны-удзельнщы ваенных падзей ¡, нарэшце, дзец1, па лёсах як1х прайшлася вайна, даюць праудзгвы малюнак тагачаснай рэча1с-насц1. У дадзенай рабоце аналгзуюцца творы пра вайну, што маюць дакументальную аснову: «Я з вогнен-най вёск1» (аутары А. Адамовгч, Я. Брыль. У. Калеснж); «Блакадная ктга» (аутары А. Адамовгч I Д. Грант); «У вайны не жаночае абл1чча», «Апоштя сведт», «Цынкавыя хлопчыю» (аутар С. Алексгевгч). Вопыт лтаратуры паказвае, што адказаць на пытанне - у чым заключаецца сутнасць чалавека - немаг-чыма без ул1ку рэальных падзей часу I акаляючых абставгн. Аутары ¡мкнулгся праудз1ва адлюстраваць жудасныя ваенныя падзе1 у розных ракурсах. Лтаратура дакумента макамальна поуна выконвае па-стауленыя пгсьменнгкамг задачы.
Уводзшы. Другая сусветная вайна - самы маштабны i самы крывавы канфлжт у псторьп чала-вецтва. У ёй брала удзел шэсцьдзесят адна дзяржава - восемдзесят працэнтау насельнщтва зямнога шара. Вайна доужылася шэсць год i забрала, па некаторых звестках, каля шасщдзесящ мшьёнау чалавечых жыццяу. Па-сутнасщ, з фашызмам змагалася уся планета. Армп краш, што ваявал^ налiчвалi прыкладна сто дзесяць м№ёнау чалавек. Фашысты был не проста апалагеташ вайны, а носьбташ татальнай iдэi вайны - поунае зшшчэнне пераможанага народа i яго канчатковае зткненне з пстарычнай арэны. Яны вы-ступiлi з пэунай фiласофiяй жыцця, галоуным ворагам якой стау, па словах А. Птлера, марксiзм. Аб'явiу-шы бой уйм прагрэауным заваёвам сусветнай цывiлiзацыi, фашысты пачалi змагацца супраць гуманiзму i дэмакратыi. Фашызм абвясщу поунае падауленне асобы. Гiтлер назвау масы «статкам пустагаловых баранау», заявiушы, што немцы павшны забiваць ад трох да чатырох мiльёнау руск1х у год. Зразумела, што пры так1х адносшах да чалавека дадзеная фiласофiя доуга праiснаваць не змагла.
Асноуная частка. Паводле слоу Л. Плотк1на, «..Снулая вайна была вайной асаблiвай, незвы-чайнай у самой сваёй плыш, у самiм яе ходзе. Яна была поуная...кантрастау» [1, с. 11]. Натуральна уз-нiкалi праблемы пры атаясамлiваннi ваенных дзеянняу, ролi чалавека у ходзе гiсторыi.
Беларуская ваенная проза з'яуляецца адметнай часткай не тольш айчыннай лiтаратурнай спадчы-ны. «Пра вайну беларусы пiшуць, як дышуць. Беларуская ваенная проза - клайка сусветнай лтаратуры... Беларуская ваенная проза - аш пафасу, аш цынiзму. Тольк1 прауда. Беларуская ваенная проза - гэта споведзь нацып, якая вырасла на вайне... Вось адкуль яно, беларускае «абы не было вайны». Гэта вайна вачыма жаунера i партызана, жанчыны i дзiцёнка, забойцы i здраднiка. Вайна у рэжыме рэальнага часу, з гадзшшкам, як1 цiкае у сэрцы, быццам перад выбухам...» [3, с. 164 - 165].
Прыкладна з 1960-х гадоу мастацкае даследаванне i асэнсаванне Вялшай Айчыннай вайны як вайны народнай на мнопя дзесяцiгоддзi стала для беларускай лiтаратуры першаснай задачай. Наяунасць ярка выражанай нацыянальнай адметнасцi беларускай лiтаратуры - яе своеасаблiвай «сялянскасцi», «народнасцi» падкрэслiвалi В. Каваленка i М. Тычына. Побач з тым С. Андраюк адзначау: «... Спасць жэнне мiнулай вайны як вайны народнай рэальнае у такой ступенi, у якой асабютыя веды пiсьменнiка, яго асабiстая памяць будуць «аплоднены» ведамi i памяццю народнай» [2, с. 90]. Рэальную аснову для разваг пра людскую памяць шсьменшку дае уласны вопыт. Ён павшен вылучаць у народнай памящ га-лоунае - прауду, што абапiраецца на рэальныя факты, падзе^ тагачасныя перажыванш.
Вопыт лтаратуры паказвае, што адказаць на пытанне - у чым заключаецца сутнасць чалавека -немагчыма без ул^ рэальных падзей часу i акаляючых абставш. Як канстатуе Н. Якаулеу: «Неабходна было знайсцi форму узаемадзеяння асобы з пстарычныш абставiнамi» [4, с. 131]. Адной з ташх форм адлюстравання стала мемуарная мастацка-дакументальная проза пра вайну - неад'емны i адзiн з самых аб'ектыуных жанрау беларускай лiтаратуры. Жывыя сведи трапчных падзей, як нiхто шшы, адчувалi рэальны жах вайны i псiхалагiчна раскрывался у экстрэмальнай йтуацып. Дакументальная або мастацка-дакументальная кшга пра вайну з'яуляецца канцэнтрацыяй трапчнасщ.
Для А. Адамовiча вызначальнай рысай ва узнауленнi перажытага стала праца (сумесна з Я. Брылём i У. Калеснiкам) над кнiгай «Я з вогненнай вёсш...» (1975) i праца (сумесна з Д. Граншым) над «Блакад-най кнiгай» (1982). У адным з артыкулау А. Адамовiч адзначау: «Лiтаратура наша усё яшчэ на бестэрмi-
новай перадавой, якая паступова ператварылася у перадавую i супраць новага ворага, сёння галоунага, пастаяннага, - супраць вайны, новай i усялякай» [5, с. 11]. Шсьменшк нездарма узяуся за стварэнне кшп, заснаванай на дакументальным матэрыяле. Аутару хацелася максiмальна праудзiва адлюстраваць жудас-ныя ваенныя падзеi, таму ён скрупулёзна збiрау дакументальныя матэрыялы вщавочцау, адшуквау разам з калегамi уцалелых жыхароу вёсак, спаленых фашыстамi, затсвау iх аповеды пра беларуск1я «вогнен-ныя» вёск1, пра перажытую трагедыю. Гэтая кнiга была высока ацэнена крытыкай i грамадскасцю, на-была мiжнародны рэзананс. Кнiга мае ярка выражаны публщыстычны характар: матэрыял пададзены з выключнай непауторнасцю, жыццёвасцю, ушкальнай праудзiвасцю. «Кнiга гэтая, - тсау Г. Шупенька, -нясе не только маральнае узрушэнне, але i катарсiс, ачышчэнне душы, успрымаецца як твор высокага трагедыйнага мастацтва, як народная эпапея, з якой паустае праудзiвая, гераiчная душа нашага народа, яго трагедыя i неумiручая велiч...» [6, с. 229].
Даволi працяглы час iснавала складанасць у вызначэнш жанру творау такога кшталту. Кашсьщ М. Кузняцоу у часопiсе «Новый мир», пазней Г. Белая у «Вопросах литературы», А. Эльяшэвiч у «Звяздзе», звяртаючыся да кнiг «Я з вогненнай вёсш», «Блакадная кшга», называлi iх па-рознаму, але усе - новым жанрам. Як тсау М. Тычына, «Вывучэнне пiсьменнiкамi калектыунай памяцi, запiс «вусных гiсторый» адкрываюць шлях для лiтаратуры, якая намагаецца увабраць у сябе усё багацце народнага вопыту, набы-тага на працягу самай страшнай вайны. Так стварауся новы, невядомы раней жанр лггаратуры - мас-тацк1 дакумент, кшга-араторыя, сiмфонiя, хор (гэтыя i шшыя падобныя па сэнсу назвы жанру згадвалiся крытыкай)» [7, с. 337]. Сам А. Адамовiч дау яму наступнае вызначэнне: «Рэпартаж з месца пстарычнай падзеь..» [5, с. 22].
Ва уступе да твора аутары акрэ^ваюць мэту яго стварэння: «Сваю задачу мы бачылi у тым, каб зберагчы, утрымаць, як «плазму», невыносную тэмпературу чалавечага болю, неуразумення, гневу, як1я не тольш у словах, але i у голасе, у вачах, на твары, утрымаць усё тое, што, як паветра, акаляе чалавека, як1 распавядау нам, а зараз са старонак кшп, звяртаецца да чытача - да вас звяртаецца» [8, с. 5].
Пасля выхаду у свет дадзенага твора усесаюзная «ваенная» проза пачала браць шмат элементау з «вясковай» прозы, перш за усё, падкрэслена народную ацэнку - маральную, жыццёвую, моуную. Зшш-чальны характар вайны, яе глыбою трапзм, пакуты i гiбель дзесяткау м№ёнау людзей, напружанасць сацыяльна-фшасофсшх канфлiктау, што ляжалi у яе аснове, кантрасты i пераломы у яе ходзе, маштаб-насць наступствау - усё гэта пауплывала на асобу. Дадзены прыём - убачыць вайну вачыма неваеннага чалавека, праз яго успрыманне расказаць пра абсурднасць i дзшасць забойства iншых - характэрны для «вясковай» i «ваеннай» лiтаратуры. Таким чынам, укладваючы у вусны простых людзей непасрэдныя свед-чаннi пра падзе^ даючы iм магчымасць ацэнк акаляючай рэчаiснасцi, аутары зрабiлi аповед максiмальна праудзiвым i натуральным.
«.У лтаратуры аб вайне, - слушна зазначыу П. Дзюбайла, - ввдавочнай стала агульная тэндэнцыя -больш глыбока раскрываецца драматызм вайны, шсьменшш усё больш звяртаюцца да трапчных з'яу i характарау, трагiчнае становщца галоунай сферай выяулення гераiчнага, гумашстычнага, антываен-нага» [9, с. 34]. Для мастацкай традыцыi А. Адамовiча характэрным стала раскрыццё псiхалогii чалавека на вайне, спроба знутры паглядзець на трагiчнае жыццё чалавека, адзначыць яго глыбшныя межы - гэта-му у значнай ступенi спрыяе дакументалiзм i публщыстычнасць твора: «Я з вогненнай вёсш» - дакумен-тальная трагедыя, кнiга-памяць, жывы голас людзей, яшя былi спаленыя, забиыя разам з сем'ямi, разам з усёй вёскай i як1я жывуць» [8, с. 5].
Да творау адзначанага жанру належыць i «Блакадная кшга». Натуральным стау факт, што затс-ваць аповеды, шукаць дзённш i лiсты таго часу стау лешнградсш пiсьменнiк Д. Гранiн, яш пражыу у го-радзе амаль усё жыццё, змагауся каля яго сцен. Дзiуна iншае - шщыятарам стварэння такой кнiгi стау менавта А. Адамовiч. Як зазначае Л. Лазарау, «.Не прафесiйная цiкавасць - маральны абавязак пад-штурхнулi Д. Транша i А. Лдамовiча да гэтай цяжкай працы» [10, с. 306].
У пасляваенныя гады пра леншградскую блакаду было напiсана шмат. Маштабы дадзенай траге-дыi уявщь даволi складана. Галоунай мэтай аутарау кнiгi стала наступная: «Даць магчымасць людзям, што перанеслi невыноснае, расказаць пра гэта.» [10, с. 306]. Адамовiч i Гранiн усвядомiлi патрэбу блакаднiкау выгаварыцца, распавесцi пра набалелае. Блакадная кнiга - адна з праяу супрацiулення фа-шыстам, адна з ахвяр, заплочаных за перамогу: «Уявщь такое чалавек не у стане, здагадацца пра гэта не-магчыма...» [10, с. 305].
Аутары «Блакаднай кнiгi» нiчога не спрошчваюць, не прыфарбоуваюць: расповед вдзе пра спе-цыяльныя даследаваннi, у яшх вывучауся «вопыт» лагерау, дзе расстрэльвалi i катавалi голадам. Масавае зшшчэнне людзей з'яуляецца прэрагатывай жорсткага дваццатага стагоддзя. Пiсьменнiкау цiкавiць не тольш пстарычная прауда - яны думаюць i пра будучыню, пра тое, што з былога трэба выносщь урок1.
Аутары адзначаюць: «У гэтай прауды ёсць адрасы, нумары тэлефонау, прозвiшчы, iмёны. Яна жыве у леншградсшх кватэрах... Чакала цi не чакала вашага наведвання, вашай раптоунай цiкавасцi, яна зiрне на вас жаночьвш цi не жаночымi, але абавязкова немаладьЕШ i абавязкова усхваляваньЕШ вачыма,
ацэньваючы...» [11, с. 3]. Кшга мае дзве части: у першай паустае усебаковы малюнак жыцця у горадзе, акружаным вайной. Яе складаюць дзесятк1 успамiнау блакаднiкау, запiсаныя на магштафон з камента-рамi аутарау, а таксама сведчаннi-дакументы, размешчаныя пэуным чынам. Каментары разам з «рэпарта-жам з мiнулага часу» склалi адзiны публщыстычны твор, у яшм ёсць народная памяць пра гады блакады.
Другую частку складаюць дзёншкавыя запiсы трох чалавек, што зведалi блакаду: вучонага, ста-лага чалавека Князева Георгiя Аляксеевiча, Рабiнкiна Юры, шаснаццащгадовага хлопчыка; Ахапк1най Лiдзii Георпеуны, на руках якой былi у той час пяцiгадовы сын i пящмесячная дачка. У другой частцы падзеi разгортваюцца у хранiкальнай паслядоунасщ. Дзве дадзеныя частк1, два планы з'яуляюцца арганч-ным дапауненнем. Аповеды простых людзей, масавы вопыт - самы цiкавы. ДоУгi час дакументалютыка да яго не даходзiла, аднак ён запауняе прабел у мемуарнай мастацка-дакументальнай лiтаратуры пра вайну.
«Ёсць кшп, - пiша А. Рубашшн, у як1х не фiгуральна, а прама суаутарам становяцца псторыя, народ: таюя, дзе аснова тэксту - сапраудныя, дакладна зафжсаваныя дакументальныя запiсы. Гэта перш за усё «Я з вогненнай вёскi..» А. Адамовiча, Я. Брыля, У. Калесшка i «Блакадная кнiга» А. Адамовiча i Д. Гранiна» [11, с. 300].
Аутары праяуляюць пачуццё пстарызму - на матэрыяле дзённiкау прасочваюць эвалюцыю героя: павелiчэнне шчырасщ у аповедах Князева, аповед пра фактычна загубленае непачатае жыццё Рабiнкiна. Да шостага студзеня 1942 года кавалш з дзённiкау Князева i Рабшшна мяжуюцца. Абстаноуку да жнiуня 1944 года мы ведаем з затсау Князева. Другая частка утрымлiвае асабютыя успамiны самога аутара. Пры падрыхтоуцы кнiгi пiсьменнiкi адшуквалi людзей-сведкау, а таксама дакументы; сустракалiся з былывш блакаднiкамi, напрыклад, з сястрой Юры Рабшшна, якой тады было восем год.
Нельга канстатаваць, што у другой частцы фiгуруюць тры герог аутары значна пашырылi дыяпа-зон агляду. Побач з матэрыяламi дзёншкау утрымлiваюцца i шшыя сведчанш: эвакуацыя дзяцей, лёс мастака Фшонава i яго прац, дарога жыцця. Кнiга утрымлiвае фатаздымк1 м^лых дзён, дзiцячыя малюнк1 часоу блакады. На прыканцы кнiгi аутары цытуюць словы з Бiблii пра смяротнасць чалавечай душы. Робячы выснову пра мэтазгоднасць сваёй працы, пiсьменнiкi канстатуюць: «.Мы скончыш сваю доугую працу з дзiуным пачуццёмдзеля чаго ажывш мы гэтых людзей, яшя дауно сышлi, iх даунiя пакуты i боль? Мы многа разоу адказвалi сабе на гэтае пытанне, да канца не ведалi адказу, але у адным мы сцвер-дзiлiся: гэта трэба было зрабщь. Усё гэта было, i людз^ што жывуць, павшны пра гэта ведаць» [12, с. 429].
На погляд Т. Шамякшай, «I найцяжэйшая за усё на свеце - прауда», - так сказау на схше свайго жыцця Максiм Танк. Зрэшты, iсцiна гэта не новая. Яна хутчэй за усё старая як свет. Але сумленным людзям даводзiцца адкрываць яе кожны раз нанава i не проста спасщгаць, а выпакутаваць на уласным, як правша, горим i балючым вопыце» [13, с. 108].
Сэнсам лггаратурнага i грамадскага жыцця С. Алексiевiч спачатку было менавiта вызваленне чалавека ад залшняй iдэалагiзацыi. Пастауленая мэта вымагала глыбокага роздуму над працэсаш жыцця. Ау-тар з'яуляецца членам Саюза пiсьменнiкау Беларусi з 1983 года. За кшп «У вайны не жаночае аблiчча», «Апошшя сведк1» i «Чарнобыльская малiтва» атрымала у 1997 годзе прэмiю «Трыумф». Нават калi мер-каваць па тым, што створана пiсьменнiцай у лггаратуры, журналютыцы, кiнематаграфii, то становщца зра-зумелым - гэты таленавиы чалавек змагауся з савецкай жорсткай iдэалагiчнай структурай. Усё напiсанае С. Алексiевiч успрымалася неадназначна. «Са з'яуленнем кнiг «У вайны не жаночае аблiчча» i «Цынкавыя хлопчыш», - тсала В. Коутун, - у нашым жыцщ пачала перамагаць антываенная дэмакратыя» [14, с. 234].
Пасля выхаду у свет першай кшп «У вайны не жаночае аблiчча» (1985) шсьменнща адразу стала вядомай. Яе вдэйным натхнiцелем быу А. Адамовiч. Эпiграфам да кнiгi сталi яго славутыя радк1: «У вайны не жаночае аблiчча. Але шшто на гэтай вайне не запомншася мацней, выразней, страшней i прыга-жэй, чым аблiччы нашых мацярок» [15, с. 7]. Шсьменнща iмкнулася данесцi да людзей прауду пра тое, што рабiла вайна з жанчынай, што жанчыны зрабш дзеля перамогi. Цiкавы факт - нашсаць такую кнiгу задумала маладая дзяучына, журналiстка, якая сама не зведала падобных трагедый. Нездарма Адамовiч у прадмове да кнiгi нашсау: «Што i казаць, жанр бязлггасны... Паспрабуй прабiся з чужой бядой-турботай праз усе перашкоды-заслоны, якiмi перакрыта душа чалавека. А прабiцца неабходна» [15, с. 4].
Тольи па мабшзацып камсамола у войска было нашравана каля пяцiсот тысяч дзяучат. Усяго у розных вiдах войск на фронце служыла больш за васемсот тысяч жанчын. У Беларус у партызанск1х атрадах знаходзiлася каля шасщдзесящ тысяч жанчын. Святлана Алексiевiч пiша: «На самай страшнай вайне ХХ стагоддзя жанчыне давялося стаць салдатам. Жанчына забiвала. «Не жаночая гэта доля -забiваць», - скажа адна з гера1нь гэтай кшп, умясщушы сюды увесь жах i усю жорсткую неабходнасць таго, што здарылася» [15, с. 8].
Уяуленш i памяць пра вайну был пераважна мужчынск1я, таму i недастакова поуныя. Шсьмен-шцы удалося часткова лiквiдаваць дадзены прабел. Сабрана амаль дзвесце аповедау i сведчанняу жанчын-удзельнiц гэтага страшэннага гвалту над чалавечай асобай: санiнструктарау, лётчыц, сувязiстак, сапёрау, снайперау, стралкоу, дэсантнщ, зенiтчыц, радыётэлеграфiстак, ваенфельчарау, шаферау, партызанак i г.д.
У кшзе таксама змешчаныя фатаздымш дзяучат i жанчын, што апавядалi пра вайну. Галоуную мэту ства-рэння дадзенай кнiгi выразна акрэслiла адна з яе герашь: «Вайну хочацца забыць, цяжка чалавеку жыць з такой жорстка нагружанай памяццю, з такой змучанай душой. Але што будзе з наш, кат яны забудуць i не перададуць нам сваю памяць? Якiмi мы будзем без яе у нашым вялiкiм i трывожным свеце?» [15, с. 270].
У адным з iнтэрв'ю у 1995 годзе С. Алексiевiч казала, што хоча натсаць сем кнiг - своеасаблiвую энцыклапедыю чалавечага жыцця. Ваенную тэму маюць тры з iх: «У вайны не жаночае аблiчча», «Апош-нiя сведк1» i «Цынкавыя хлопчыш». Апошняя адлюстроувае вобраз вайны бязмэтнай, страту людзьмi свай-го пакалення сэнсу жыцця i барацьбы.
Шсьменнща успамiнае: «...З якой цяжкасцю... даводзшася прабiваць «крамольныя» думк1 i раз-дзелы у «Апошнiх сведках», што сёння прызнаныя неаспрэчныш» [14, с. 232]. Побач з шшыш творамi С. Алексiевiч дадзеная кнiга была неадназначна успрынятая i сустрэтая крытыкай. Вайна стала бiягра-фiяй для цэлага пакалення дзяцей, таму у лпаратуры атрымау развiццё асобны напрамак, звязаны з дзь цячым успрыманнем i атаясамлiваннем падзей: «Калi дарослая памяць малюе узор, дае аб'емную карцiну мiнулага, перажытага, то дзiцячая выхоплiвае найбольш ярк1я i трапчныя моманты» [16, с. 5].
Кшга «Апошнiя сведк1» (1985) складаецца з аповедау тых, хто у гады вайны быу дзiцём цi пал-леткам. Сёння яны, апошнiя сведи тых трапчных дзён, распавядаюць, як пазбавшся дзяцiнства i адразу сталi дарослымi. Вось толькi адзiн успамш героя кнiгi: «Не, дзiцём я не быу. Не памятаю сябе дзщём...» [16, с. 169].
Тэма апаленага вайной дзяцiнства для беларускай лiтаратуры не новая. Новай з'яуляецца форма вы-кладу дадзенага матэрыялу: мемуарная мастацка-дакументальная проза. Пiсьменнiца прызнаецца: «Чытач не заусёды i здагадваецца, на як1я згубы згаджаецца аутар такой працы - у iмя яго ж, чытача, iнтарэсау. Тры, пяць гадзiн выслухоувае тое, што i распавядаць, i слухаць пакутлiва, а потым павiнен яшчэ i рэзаць «па жывым», пак1даючы старонку, дзве у тэксце будучай кшп, але затое як1я старонк1!» [16, с. 168].
Як ужо адзначалася, кшп С. Алексiевiч сустракалi не только прыязны прыём. У iх знаходзiлiся i ня-добразычлiуцы, бо кшп адлюстроУвалi падзеi аб'ектыуна. Асаблiва непрыязна была сустрэта кнiга «Цынкавыя хлопчыш», якая упершыню была надрукавана у часопiсе «Дружба народов» (1990). Пасля выхаду у свет кшп выявшася, што пiсьменнiца адкрыла адну ввдавочную iсцiну: хлопцы выконвалi не штэрна-цыянальны абавязак, а з'яулялюя героямi бясслаунай вайны. Самае щкавае тое, што негатыуную адзнаку яна атрымала з боку не только цэнзуры, але i мащ вошау-штэрнацыяналютау, i нават з боку сашх удзель-нiкау вайны у Афганiстане. Алекссiевiч тлумачыла: «Я не суддзя таму, што убачыла i пачула. Я только хачу адлюстраваць свет чалавека так1м, якi ён ёсць. А сёння прауда пра вайну уяуляецца шырэй, чым ра-ней, як прауда пра жыццё i смерць наогул» [17, с. 202].
Прауда пра афганскую вайну ускалыхнула грамадства. Рэакцыя чытачоу была неадназначнай, на-ват выклiкала дыскуаю на старонках часопiса «Дружба народов»: палярныя ацэнк1, розныя галасы - для юцшы яны усе щкавыя i роуныя. З дзённiкау да кшп, апублжаваных у тым жа часотсе, чытач даведва-ецца пра душэуны стан пiсьменнiцы: «.Я не хачу больш пiсаць пра вайну. Напэуна, у кожнага з нас ёсць свой запас абароны ад болю - фiзiчнага i пахалапчнага. Мой быу вычарпаны дарэшты» [18, с. 5].
Заключэнне. У пошуках адказау на пытаннi сучаснасцi беларуская лпаратура пра вайну набывала дакладнасць. Гэта вяло да неабходнасцi аднаулення матэрыялу, выкарыстання адпаведных мастацка-выяуленчых сродкау, мастацка1х метадау i прыёмау, нарэшце, новых лiтаратурных жанрау. Адной з так1х форм максiмальна праудзiвага адлюстравання ваенных падзей стала мемуарная мастацка-дакументальная проза. Варта адзначыць асаблiвую сувязь дадзенай лпаратуры з жыццём - не адцягненую. Таму актуальным падаецца выказванне I. Дзядкова наконт лiтаратуры такога кшталту: «.Гэта лпаратура дакумента... Вытлумачаны i сцверджаны погляд больш спраБядлiвы, чым яш-небудзь iншы, погляд паслядоуна гуман-нага мастака. Так1 погляд разумее пачатак усяго i меру усяму - з чалавека» [5, с. 119].
Л1ТАРАТУРА
1. Плоткин, Л. Литература и война: Великая Отечественная война в русской советской литературе / Л. Плоткин. - М.-Л.: Сов. писатель, 1967. - 357 с.
2. Андраюк, С.А. Чалавек на зямлг Нарыс творчасщ I. Пташшкава / С.А. Андраюк. - Мшск: Маст. лiт., 1988. - 254 с.
3. Севярынец, П. Нацыянальная iдэя: фенаменалогiя Беларусi / П. Севярынец. - Рыга: ОДО «Лайма», 2005. - 364 с.
4. Вторая мировая война в литературе зарубежных стран / П.М. Топер [и др.]; под общ. ред. П.М. Топера. -М.: Наука, 1985. - 616 с.
5. Литература о войне и проблемы века: сб. науч. ст. / НАН Беларуси; редкол.: А.М. Адамович (отв. ред.) [и др.]. - Минск, 1986. - 271 с.
6. Шупенька, Г. Прага мастацкасщ / Г. Шупенька. - Мшск: Маст. тт., 1996. - 461 с.
7. Псторыя беларускай лиаратуры ХХ стагоддя: у 4 т. / рэдкал.: У.В. Гншамёдау (гал. рэд.) [i iнш.]. -Мшск: Беларус. навука, 2004. - Т. 4: 1966 - 1985, 2004. - 928 с.
8. Адамович, А. Я из огненной деревни / А. Адамович, Я. Брыль, В. Колесник; под ред. А. Адамовича. -Минск: Маст. тт., 1977. - 464 с.
9. Дзюбайла, П.К. У пошуках духоуных каштоунасцей: беларуская проза сёння / П.К. Дзюбайла. - Мшск: Навука i тэхшка, 1987. - 274 с.
10. Литература и современность. Сб. 20. Статьи о литературе 1982 года / Центр. науч. б-ка; науч. ред. -М.: Числов, 1983. - 391 с.
11. Литература великого подвига. Великая Отечественная война в советской литературе. Вып. 4 / Центр. науч. б-ка; редкол. Ю. Идашин (отв. ред.) [и др.]. - М., 1985. - 343 с.
12. Адамович, А. Блокадная книга / А. Адамович, Д. Гранин. - М.: Сов. писатель, 1982. - 432 с.
13. Шамяшна, Т. На лшл перасячэння: ттаратурна-крытычныя нататш / Т. Шамяшна. - Мшск: Маст. тт., 1981. - 143 с.
14. Коутун, В. Феномен вернасщ / В. Коутун // Маладосць. - 1998. - № 5. - С. 232 - 234.
15. Алексiевiч, С. У вайны не жаночае аблiчча / С. Алексiевiч. - Мшск: Маст. тт., 1991. - 272 с.
16. Алексиевич, С. Последние свидетели / С. Алексиевич. - М.: Молодая гвардия, 1985. - 175 с.
17. Пль, М. Гжэчная мужнасць. Слова пра Святлану Алексiевiч / М. Пль // Роднае слова. - 1998. - № 5. -С. 198 - 202.
18. Алексиевич, С. Цинковые мальчики. Из дневниковых записей для книги / С. Алексиевич // Дружба народов. - 1990. - № 7. - С. 5 - 88.
Пастушу 20.06.2013
THE DISPLAY OF THE TRAGEDY OF HUMAN LIFE IN BELARUSIAN DOCUMENTARY FICTION NOVELLAS ABOUT WAR
T. BAGARADAVA
The documentary fiction prose texts, based on real events, are analysed. Approximately in 1960-s the study of the Great patriotic war as a people's war became of a paramount importance for the Belarusian literature. Documentary literature gives a more upright and unbiassed analysis of the situation. The eyewitnesses of the burnt villages, the survivors of siege, the women-participants of the warfare, after all, the children, whose fates were mutilated by war, give the truthful picture of the reality of the time. Documentary texts about war , such as "I Am from a Burning Village" (by A. Adamovitch, J. Bryl, W. Kalesnick); "Book of a Siege" (by A. Adamovitch, D. Granin); "War does not have a woman's face"; "The last eyewitnesses"; "Zink box boys" (by S. Alexievitch). The experience given by literature shows us that in order to be a good judge of human nature one needs to take into account the real events of the past and the surroundings. The authors wanted to mirror terrible hostilities from different angles. Documentary fiction accomplishes to the limit the tasks set by the authors. The literary genre in question serves one of the highest purposes, notably, that of the truthful reflection of life.
