CC BY
3УДК [94(476)+355.23(476)(091)]«18» 001 10.52928/2070-1608-2023-66-1-55-64
ПАДРЫХТОУЧЫЯ МЕРАПРЫЕМСТВЫ ДА АДКРЫЦЦЯ ПОЛАЦКАГА КАДЭЦКАГА КОРПУСА: АРГАШЗАЦЫЙНА-ФШАНСАВЫЯ АСПЕКТЫ
канд. гтт. навук, дац. А. У. ЕРАШЭВ1Ч (Беларуст дзяржауны эканамiчны утвератэт, Мшск) ОЯСЮ: кПун://огск1. ог%/0000-0002-6555-5176
Артикул закранае аргатзацыйна-фтансавыя аспекты, звязаныя з сукупнасцю падрыхтоучых мерапрыем-ствау растсюхулад па стварэнн Полацкага кадэцкага корпуса у 1830-1835 гг. Высвятляюцца прычыны стварэння сетк губернсюх кадэцюх карпусоу у iмператарскай РасИ, перадумовы адкрыцця кадэцкага корпуса у Полацку -сярэдняй ваенна-навучальнай установы закрытага тыпу у павятовым цэнтры Вщебскай губерт. Раскрываецца працэс стварэння будаунiчай камкИ, яе персанальны склад, фiнансаванне. Надаецца увага пошуку i выбару будынкау для размяшчэння Полацкага кадэцкага корпуса, падрыхтоучыт мерапрыемствам па уладкаванш кадэцюх будынкау. Вызначаюцца колькасныя паказчыю аагнаванняу грашовых сродкау на перабудову паезуцюх будынкау. Характарызуецца стан перабудаваных кадэцюх будынкау i тшытя дадатковыя работы па прыстасаванн культа-вага будынка да 1839 г. Прыводзяцца даныя аб грашовых разлтах з nадрадчыкамi i тфармацыя аб узнагародж-ваннi членау КамкИ. Паказваецца механизм збору фiнансавых сродкау для заснавання кадэцкага корпуса у Полацку, вышуляюцца iх колькасныя вытю да 1839 г. Большасць звестак, выцягнутых аутарам з фондау Нацышнальнага гкта-рычнага архiва Беларуа i прыведзеныху артыкуле, выкарыстоуваецца упершыню у нацыянальнай г^тарытяграфи.
Ключавыя словы: Полацк, кадэцюя карпусы, падрыхтоука, мерапрыемствы, будаунщтва, грашовыя фонды, фтансаванне.
Уводзшы. З псторыяй Полацкага кадэцкага корпуса звязаны шэраг публжацый рознай навуковай вартас-щ. У пачатку XX ст. афщэр Полацкага кадэцкага корпуса, падпалкоушк Васшь Паyлавiч Вженцьеу на аснове прагляду i апрацоую больш 60 тыс. афщыйных дакументау склау дакументальную хрошку гэтай сярэдняй ваенна-навучальнай установы закрытага тыпу [1]. Дагэтуль даследаванне В.П. Вшенцьева па псторьп Полацкага кадэцкага корпуса з'яуляецца найбольш факталапчна змястоуным i каштоуным з прычыны выкарыстання афщэрам шматлЫх дакументау з архiва гэтай ваенна-навучальнай установы, яшх захавалася няшмат, асаблiва па перыяду да 60-х гг. XIX ст. Аднак аутар у пстарычным нарысе засяродзiy асноуную увагу на асвятленнi знакавых этапау дзейнасцi Полацкага кадэцкага корпуса у кантэксце вывучэння працы яго шраушкоу-дырэктарау i фрагментарна, недастаткова даследавау намаганнi расiйскiх улад адносна планау i падрыхтоучых мерапрыемствау да адкрыцця гэтай ваенна-навучальнай установы. На матэрыялах яго аутарытэтнай кнiгi будавалiся таксама i папулярна-навуковыя творы, прысвечаныя Полацкаму кадэцкаму корпусу [2, с. 455-461]. У цэлым, больш разгледжаны пе-дагалчныя, сацыяльныя, культурныя аспекты развщця Полацкага кадэцкага корпуса, у адрозненне ад аргашза-цыйна-фiнансавых i грамадска-палггычных.
Так1м чынам, падрыхтоучы працэс аргашзацып Полацкага кадэцкага корпуса пакуль не атрымау належнага вывучэння у беларускай пстарыяграфп. Таму аутар пасташу мэтай раскрыць сутнасць папярэднiх, падрыхтоучых мер царсшх улад да адкрыцця Полацкага кадэцкага корпуса праз вызначэнне асноу фiнансавага механiзма яго фармiравання.
Артыкул, у асноуным, заснаваны на вывучэнш шматлiкiх i разнастайных неапублжаваных дакументау з 7 фондау Нацыянальнага пстарычнага архiва Беларусi (НГАБ) у Мшску. Важныя звестк1 наконт заяуленых аутарам аспектау праблемы yтрымлiваюцца у матэрыялах афiцыйнай перапiскi урадавых устаноу i вышэйшых службовых асоб (вщебскага генерал-губернатара i грамадзянскага губернатара). Акрамя таго, выкарыстаны i прааналiзаваны лiчбавыя даныя ведамасцей i каштарысау грашовых сум, яшя паступалi у распараджэнне будаyнiчай камiсii цi захоУвалiся у мясцовым прыказе грамадскай апек1.
Асноуная частка. Тэмпы росту асабовага складу узброеных сiл Расiйскай iмперыi не супадалi са ступенню забеспячэння iх унтэр-афiцэрамi i афiцэрамi. Праблема кадравага «голаду» вымагала неабходнасць стварэння цэнтрау падрыхтоук ваенных кадрау для укамплектавання афiцэрскiм складам расiйскiх палявых войскау. У гра-мадстве распаyсюджвалiся дэмакратычныя iдэi, i менавiта у афщэрсшх колах узнiкалi тайныя арганiзацыi, яшя пагражалi непахiснасцi манархiчнага ладу дзяржавы, як гэта паказалi падзеi дзекабрысцкага руху. Новы iмпера-тар Мшалай I прытрымлiваyся вдэалу ваеннай аргашзацыи дзяржавы, якая будавалася па мадэлi «вайсковай казармы». Галоуныя атрыбуты ваеннай арганiзацыi (ушфшацыя i рэгламентацыя жыцця, субардынацыя, унутраная дысцыплша i парадак, калектывiзм) выкарыстоувалюя для сщрання iндывiдуальнасцi, лiберальных памкненняу, выкаранення непаслухмянасщ, ганарлiвасцi. 1мператар Мiкалай I вырашыу стварыць сетку ваенна-навучальных устаноу у якасщ частк1 агульнай галiны дзяржаунага к1равання для нак1равання да адзшай мэты, якая заключа-лася у выхаванш у юнакоу, як1я у асноуным паходзiлi з дваранскага асяроддзя, пачуццяу паслухмянасцi i павагi да начальства у духе вернападданай адданасщ манархiчнаму прастолу i свяшчэннай асобе iмператара, лаяльнасцi i прыхiльнасцi да Раси. Гэтыя задачы прызначэння вайсковай службы для выхавання «адданых слуг Айчыны» магчыма было, на думку урада, рэалiзаваць у закрытых ваенна-навучальных установах, у як1х найблiзкае асярод-дзе юнакоу (бацьк1, блiзкiя, знаёмыя, сябры) не маглi iстотным чынам пауплываць на фармiраванне якасцей i пачуццяу будучага абаронцы iнтарэсаy расшскай дзяржавы.
З мэтай забеспячэння магчымасщ ваеннага навучання малалетнiх дваран розных губерняу паблiзу месцау пражывання iх сямей iмператар Мiкалай I 1.02.1830 г. зацвердз!у прапанову аб заснаванн губернских кадэцк1х карпусоу у Ноугарадзе, Туле, Тамбове, Палтаве, Елiсаветградзе i Полацку з вызначанай нормай прыёму у нiх па 400 кадэтау у кожны [3, арк. 65]. Колькасць прызначаных для набору дварансшх вакансiй залежала ад ступенi удзелу суседнiх з месцам адкрыцця кадэцшх карпусоу губерняу у справе назапашвання патрэбных для iх арганi -зацьп грашовых сродкау. Агульны нагляд за зборам кашталау, мяркуемых да стварэння кадэцк1х карпусоу, а так-сама i першапачатковыя меры па уладкаванш для iх патрэбных будынкау, быу ускладзены на Галоуны штаб Яго 1мператарскай Вялiкасцi па ваеннаму пасяленню.
На тэрыторыi беларуск1х губерняу Расшскай iмперыi сярэдняя ваенна-навучальная установа закрытага тыпу з'явiлася у павятовым горадзе Вiцебскай губернi i была адкрыта, у адрозненне ад шшых кадэцк1х карпусоу, па-за межамi губернскага цэнтра. Выбар горада Полацка у якасцi месца размяшчэння будучага кадэцкага корпуса дыктавауся наступным абставiнамi: 1) фшансавыЕШ матывам! наяунасць паезуiцкiх будынкау (вялшага будынка былога езуiцкага манастыра, езуiцкай акадэмii i пiярскага вышэйшага вучышшча з 10 навакольным! прылеглыш да яго будынкам!), а таксама 6 мураваных казённых дамоу дазваляла, з улшам iх перабудовы, прыстасаваць iх пад вучэбныя i жыллёвыя памяшканнi; паезуiцкi манастыр мог паслужыць iнтэрнатам для размяшчэння малалетнiх дварансшх хлопцау, а усе паезуiцкiя пабудовы давалi магчымасць сэканомiць дзяржаве фшансавыя сродк1, як1я былi неабходныя для пабудовы новых будынкау для адкрываемай сярэдняй ваенна-навучальнай установы); 2) геаграф!ч-ным фактарам: даволi удалае знаходжанне гэтага павятовага горада са значнай колькасцю насельнiцгва (па стане на 1833 г. сярод 42 афщыйных беларусшх гарадоу Полацк займау другое месца па колькасщ насельнiцтва сярод уах павятовых гарадоу пасля Брэста, саступаючы только губернским цэнтрам Маплёву, Вiцебску, Мiнску, але апярэдж-ваючы Гродна) i разгалiнаваная iнфраструктура пасярод прытсаных да кадэцкага корпуса губерняу давал! у адрозненне ад губернскага цэнтра, менш магчымасцей i спакусау для задавальнення раскошнага стылю жыцця юнакоу; да того ж, мясцовых радавiтых дваран i шляхту прываблiвала магчымасць навучання iх хлопчыкау-дзяцей непадалёк ад родных мясцiн, а урады былi защкаулены у забеспячэннi кадэт больш танным харчовым прадуктамi, цэны на як1я у Вiцебску был вышэй, чым у Полацку); 3) вдэалапчныш меркаваннямi: горад знаходзiуся удалечыш ад дзяржаунай мяжы з Царствам Польсшм як цэнтра польскага антыурадавага нацыянальна-вызваленчага руху i раёнау распаусюджвання рымска-каталiцкай «польскай» веры, выступау старажытным ачагом праваслауя, у якасцi аднаго з моцных асяродкау дзяржауна-палиычнага i духоуна-культурнага аб'яднання усходнiх славян.
У адпаведнасщ з палажэннем ад 26.04.1830 г., зацверджанага iмператарам Мiкалаем I, для перабудовы i уладкавання збудаванняу былой езуiцкай акадэмii i манастыра, iх прыстасавання для размяшчэння Полацкага кадэцкага корпуса была створана асобная будаушчая камiсiя пад назвай «Камiсiя аб уладкаваннi Полацкага кадэцкага корпуса» пад старшынствам вiцебскага генерал-губернатара М.М. Хаванскага (з восенi 1836 г. яе узна-чальвау яго наступшк П.М. Дзякау, пазней - адзш з удзельнiкау штурма Полацка 7.10.1812 г., першы дырэктар Полацкага кадэцкага корпуса генерал-маёр П.К. Хвашчынсш). У склад Камюп увайшл атрадны камандзiр ваеннага пасялення 1-й i 2-й сапёрных брыгад Вiцебскай губерш генерал-маёр Паула Фёдаравiч Данiлау, начальшк работ акругоу ваеннага пасялення 1-й i 2-й сапёрных брыгад палкоутк артылерып Дзмирый Пятровiч Данiлау, вщебсш грамадзянск губернатар Мiкалай Мiхайлавiч Гамалея (пазней - Мшалай Iванавiч Шрёдэр), вщебсш губернски маршал Марцiн Францавiч Карнiцкi (у далейшым - выконваючы абавязк1 вiцебскага губернскага прадвадзiцеля дваранства, вiцебскi павятовы прадвадзiцель дваранства, маёр Мкалай Восiпавiч Енько, вiцебскi губернск прадва-дзiцель дваранства Iгнацi Восiпавiч Шадурск1), вiцебскi вiцэ-губернатар, князь Сяргей Iванавiч Давыдау (потым -Шктапалеон Мiхайлавiч Клеменцьеу, Марцiн Восiпавiч Дамброусш), полацк! павятовы маршал Тадэвуш Юсцшь янавiч Шчыт (заменены Людвiгам Iванавiчам Белiковiчам), духоуны дэпутат, настаяцель Полацкага Богаяуленскага манастыра, арх1мандр^гт Палесiй [4, арк. 53, 82; 5, арк. 69; 6, арк. 1; 7, арк. 34-34адв.; 1, с. 36, 37].
18.07.1830 г. адбылося першае пасяджэнне Камки (пад гэтай датай пазначана прапанова адкрыцця яе агульнай прысутнасщ) [8, арк. 21], у ходзе якога быу заслуханы сенацк указ ад 19.06.1830 г. з дадаткам аб улад-каваннi будынкау для размяшчэння у !х Полацкага кадэцкага корпуса. Камгая выбрала памочшка арх1тэктара, мастака арх1тэктуры 14-га класа пры Герольдыi, Якава Максiмава, якому было даручана скласцi каштарысы будаушчых работ i вызначыць тэрмш для канчатковага уладкавання будынкау. Камiсiя усклала абавязак нагляду за прыёмам, захоуваннем будаунiчых матэрыялау i ажыццяуленнем работ на П.Ф. i Дз.П. Даншавых, Т.Ю. Шчы-та, пастанавiла нашраваць у Полацк з Дынабургскай крэпасщ каманду у складзе 30 н1жшх чыноу ваенна-рабочага ведамства i 2 обер-афщэрау для нагляду за захоуваннем будаушчых матэрыялау, вырашыла запрасiць падрадчы-кау з уласнымi матэрыялам! для будаушчых работ. 17.08.1830 г. iмператар Мжалай I аддау загад Галоунаму штабу ял.в. па ваеннаму пасяленню аб прызначэнш палкоУнiка Дз.П. Даншава кiраУнiком работ па перабудове будынкау для кадэцкага корпуса, аднак забарашу здаваць будаушчыя работы у выкананне падрадчыкам. Для вядзення бягучага справаводства у Камiсiю быу прызначаны тсьмаводца Пётр Буланау, была зацверджана сума канцылярсшх выдаткау памерам у 800 руб. штогод. Архгоктарам Камiсii стау надворны саветнiк антон! Порто (Порта), а казначэем быу абраны полацк! павятовы казначэй 8-га класа Сямён Лукашэв!ч [9, арк. 4; 1, с. 37-38]. У канцы кастрычшка 1830 г. у распараджэнне Камюп прыбыл падпаручшк Донат, прапаршчык 1ваноу, 2 унтэр-афщэры ! 28 радавых [10, арк. 43 адв.-46адв.; 1, с. 42-43].
Разам у Полацкай будаунчай камюп напрыканцы яе дзейнасщ л!чылася 11 чыноу, у тым лшу 4 грамадзян-ск1я чыноунш (тсьмаводца, надворны саветтк П. Буланау, казначэй 7-га класа С. Лукашэв!ч са штогадовым жала-ваннем кожнаму памерам у 1200 руб., архпэктар А. Порто з утрыманнем у 5000 руб. штогод (памёр 17.04.1836 г.),
памочшк архпэктара, губернск сакратар Я. Максшау, з заробкам у 2500 руб. штогод), 2 тсары (калежск рэпстратар Вакар ! канцылярыст Багамолец з вылучэннем кожнаму на утрыманне па 300 руб. штогод), 3 шжынерных афщэра (палявы шжынер, штабс-каштан Ктменка, паручшк шжынернага корпуса ваенна-рабочай роты № 13 Донат, цейхвартэр 9-га класа запаснога парка 18-й палявой артылерыйскай брыгады Шыхау, !м жалаванне выдаткоувалася па ведамстве ! чыну), 2 шжынерау з кандуктарау (старшы кандуктар 7-га ваенна-рабочага батальёна № 4 роты Фёдар Дземьянау ! Марка Перакростау з жалаваннем кожнаму па 90,08 руб. штогод) [11, арк. 21, 53, 54]. Жалаванне архиэктару, яго памочшку, казначэю ! тсарам выдзялялася з сумы, аагнаванай на уладкаванне Полацкага кадэц-кага корпуса [7, арк. 35].
Паводле палажэння ад 26.04.1830 г. аб уладкаванш будынкау для размяшчэння Полацкага кадэцкага кор -пуса, на утрыманне будаушчай камюи было прызначана адпускаць з дзяржаунага казначэйства 11 300 руб. аагна-цыям! штогод, у тым лшу на жалаванне архглэктару А. Порто, яго памочшку Я. Макамаву, казначэю С. Лукашэ-в!чу ! 2 тсарам (губернскаму рэгютратару Мачале ! дварашну Платону Краснаскулаву) - 9300 руб., шсьмаводцы П. Буланаву - 1200 руб., на канцылярсшя расходы - 800 руб. За вераснёускую трэць 1830 г. (з 1.09.1830 па 1.01.1831 г.), пасля вытку з утрымання чыноушкау па 2 кап. (2%) ! з тсарау па 1 кап. (1%) з кожнага рубля у пенсшны каштал, з Вщебскай казённай палаты да выдачы паступша сума у 3698,66 руб. аагнацыям! [12, арк. 10, 15-16; 5, арк. 189; 6, арк. 1адв.]. Прыход грошай дзеля утрымання Камюи для пабудовы Полацкага кадэцкага корпуса склау у 1830 г. суму у 3698,66 руб., у тым лшу 2841,99 руб. прыбыла з Полацкага павятовага казначэйства у лш аагнаваных Вщебскай казённай палатай з 1.09.1830 па 1.01.1831 г. на утрыманне архгоктара, яго памочшка ! казначэя (12.11.1830 г. 1400 руб. аагнацыям^ а 17.12.1830 г. - астатня 1441,99 руб.), а таксама 856,66 руб. з Вщебскага павятовага казначэйства на выдачу жалавання шсьмаводцы, 2 тсарам ! на канцылярск1я выдатк па Камюи. Выдатак 1830 г. адпавядау прыходу [10, арк. 43адв.-46адв.]. У наступныя гады (1831-1836 г.) на утрыманне Камюи аб уладкаванш будынкау для Полацкага кадэцкага корпуса штогод адпускалася з дзяржаунай казны па 11 300 руб. [13, арк. 99; 14, арк. 3, 112, 126; 10, арк. 53-58].
Галоуныя абавязш Камюи заключалюя у выпрацоуцы папярэдшх распараджэнняу па уладкаванн будынкау, у нарыхтоуке будаунчых матэрыялау, перауладкаванн будынкау, вызначэнн! парадку ажыццяулення спра-ваводства, форм справаздачнасщ ! !х нашроуванне у Галоуны штаб яго !мператарскай вялшасщ па ваеннаму пася-ленню [7, арк. 35-37 адв.].
Дзейнасць будаушчай камюи разгортвалася у неспрыяльных умовах. Да горада Полацка у 1831 г. набль жалюя паустанцы з суседшх паветау Вщебскай губерш, пракацшася хваля небяспечнай пандэми халеры, у 1834 г. у Полацку ! навокал горада разбойшчат шайк1, як1я нападал! нават на м!рных жыхароу у павятовым цэнтры [11, арк. 41-41адв.].
Адным са складаных мерапрыемствау па уладкаванш кадэцкага корпуса у Полацку быу пошук ! выбар прыдатных для яго размяшчэння будынкау. Паводле надрукаванага «Палажэння аб уладкаванш будынкау для размяшчэння Полацкага кадэцкага корпуса» ад 26.04.1830 г. для пасялення плануемых у кадэцюм корпусе 400 чал. прызначалюя наступныя будынш: паезущш кляштар з належным! яму пабудаваным! у 1745 г. 10 сумежным! па-езущшм! будынкам!, а таксама 6 казённых дамоу. У памяшканнях паезущкага кляштара з належным! яму будын-кам! меркавал размясцщь кадэцш корпус са службам! на 400 чал., кватэры для дырэктара корпуса ! 4-х ротных камандз!рау, карпусную канцылярыю ! кватэру для яе шраушка, а у казённых дамах - кватэры для 13 жанатых ! 14 халастых афщэрау, чыноушкау, настаушкау. Тры трухлявыя казённыя дамы раздумвал зламаць, каб пасля гэтага разбурэння выкарыстаць прыдатныя матэрыялы для выпраулення шшых будынкау кадэцкага корпуса [15, арк. 20; 7, арк. 33, арк. 33адв.-34]. Як вядома з журнальнай пастановы ад 23 ! 30.09.1832 г. Камюи, вщебсш мешчашн Янкель Файнштэш не выканау умовы па заключаным кантракце адносна разборка 3 мураваных будынкау ! па шшым работам [16, арк. 1, 2-2адв., 4-4адв.].
Ташм чынам, першапачаткова кадэцк1 корпус атрымл!вау паезущш кляштар з 10 прылеглым! да яго будын-кам! ! 6 казённых дамоу. Але у далейшым для надання адзшства комплексу будынкау кадэцкага корпуса было прызнана больш зручным зрабщь абмен будынкау пам!ж Полацк1м павятовым вучылшчам ! мяркуемым! пабу-довам! для гэтай сярэдняй ваенна-навучальнай установы. Пал!чыл! больш мэтазгодным перадаць 3 дамы з вучы-лшчнага гарадскога ведамства для размяшчэння у !х карпусных чыноушкау узамен прызначаемых у карпусное ведамства 2 дамоу, з вызначэннем каштарыснай рамонтнай сумы у 64293,9175 руб. на кошт сумы, вылучанай для уладкавання кадэцкага корпуса. Расшсш !мператар 30.09.1831 г. загадау уладкаванне 2 дамоу, перадаваемых з карпуснога ведамства замест 3 дамоу з вучылшнага, прадаставщь таму ведамству, у якое яны паступяць. Згодна з журналам будаушчай камюи ад 2.12.1830 г. адбыуся размен 3 вучылшных дамоу на 2 «кадэцшя» дамы. 1х выпрауленне павшна было праводз!цца на кошт аагнаванай на утрыманне кадэцкага корпуса сумы, бо перада-дзеныя яму будынш ужо был! адрамантаваны. Працу меркавал! пачаць не раней 1833 г. Але будаун!чая Камгая 24.04.1831 г. прыняла !ншую пастанову, пакольш перадача дамоу з гарадскога ведамства патрабавала значных в^1прауленняу на суму да 38 тыс. руб. Дамы Полацкага павятовага вучылшча был! канчаткова здадзены у ведамства кадэцкага корпуса 17.03.1833 г. [15, арк. 5адв., 6адв.-8, 37-37адв.; 7, арк. 90-90адв., 183-184адв., 196]. Да таго ж, начальн!к штаба па ваенным пасяленням 25.04.1832 г. даслау генерал-губернатару ведамасць аб 11 дамах жыхароу В!цебскай губерн!, як1я был! у закладзе за узятую казённую соль. Ён дапытвауся, щ магчыма нявыкупленыя гаспадарам! у належны тэрм!н дамы скарыстаць для патрэб кадэцкага корпуса Высветл!лася, што гарадсшя дамы знаходз!л!ся у розных месцах, аддаленых ад карпусных будынкау, у разладжаным стане, а !х вы-прауленне патрабавала значных сум [15, арк. 39-39адв., 42].
Будаушчая Камiсiя пачала працу 23.09.1830 г. [17, с. 78]. Для уладкавання памяшканняу для Полацкага кадэцкага корпуса яна, згодна журнальнай пастановы ад 22.10.1830 г., выкткала на 1831 г. уах жадаючых пры-няць удзел у публiчных таргах для заключэння кантрактау наконт умоу i парадку ажыццяулення будаушчых работ i па пастауке патрэбнай колькасцi i асартыменту будаунчых матэрыялау. Аукцыйныя таргi у Полацку аб пастауцы будаушчых матэрыялау i рабочых былi абвешчаны на 14-16.01.1831 г., пауторныя - на 16.03. (наём рабочых), а ператорг - на 20.03.1831 г. [18, арк. 1, 8, 16, 18, 19, 20, 24-24адв., 28, 32-32адв., 33, 39, 44, 45, 51]. Згодна з ведамасцю належных будаушчых матэрыялау на 1831 г., неабходных для перабудовы былога езуiцкага кляштара пад кадэцкi корпус, патрабавалася: 2640 сасновых i 3099 яловых бярвенняу, 2594 брускi, 19 835 дошак рознай даужын i таушчыны, 24 060 штук дранщы даужынёй у 3 аршыны, 662 625 жалезных цвiкоУ, больш 1037 пудоу i 12 603 штук лiставога жалеза, больш пуда стал^ 3128 штук вырабленых жалезных рэчау (для апрацоуш дзвярэй, акон, замкоу, печау), 290 чугунных рэчау для печау, шшыя розныя матэрыялы i прыпасы: 78 500 штук цэглы жалезнага выгляду i 990 350 штук чырвонага першых двух вiдау, 117,75 сажняу3 шэрай вапны, 4135 пудоу белай вапны, 11 650 штук кафлi з вуголлям^ 43 сажш3 глiны, 196,25 сажняу3 пяску, 1991 пуд алебастру, 167 пудоу складу з дзёгацю i смалы, 15 пудоу густой смалы, больш 17 пудоу дроту, 394 пуды канаплянага масла, 193 пуды плауленага мелу, больш 68 пудоу "черляди", 6 пудоу "сибирки", 410 пудоу светлай i 41 пудоу цёмнай вохры, 152 пудоу англшсшх бялш, 9 пудоу сажы, 6 пудоу "брауншвейн", 9 пудоу сурыку, 9 пудоу "зальберглейту", 2 пуды "умбры", 18 пудоу сталярнага i 66 пудоу "мездринного" клею, 15 пудоу крахмалу, 1369 чвэрцяу рускага вуголля, 1660 сажняу смаляных вяровак у 2 дзюймы у акружнасцi, 114 каровшых лямцу, 4930 паубелых штук шкла даужынёй у 12 i 11 вяршкоу, 928 штук розных мураваных плiт, 52 сажнi бутавага i 22 сажнi3 дробнага булыжнага каменю [падлiчана: 18, арк. 2-3адв., 16адв.-16а адв.]. Кожны дзень на будаушчых работах меркавалi задзейнiчаць да 322 майстроу розных прафесiй i да 100 рознарабочых (таблiца 1).
Таблща 1. - Нормы патрэбы рабочых для уладкавання будынкау Полацкага кадэцкага ко
)пуса на 1831 г.
Званне майстроу К-ць склад-аных дзён Сярэдняя прапорцы лю-дзей на кожны дзень, чал. Званне майстроу К-ць склад-аных дзён Сярэдняя прапорцы лю-дзей на кожны дзень, чал.
Муляры 5681 65 Слесары 17 1
Цесляры 5762 45 Кавалi 795 15
Сталяры 2226 20 Страхары 2731 60
Купоры (рамонт дра-улянага посуду) 20 1 Шкляры 202 10
Тынкоушчыю 2907 45 Мастаушчыю (насцшка падлоп) 118 10
Печнiкi 1365 20 Валавыя рабочыя 13374 100
Маляры 2183 30 Рабочыя конi з ву-пражжу i фурманамi 600 10
Крытца: [18, арк. 4-5адв., 16а адв.-17].
Шмат клопатау i намаганняу уяуляла праблема ачыстш паезуiцкага будынка ад маёмасцi размешчаных там раней пiярау (кнiг бiблiятэкi i кнiгарнi, фiзiчнага кабiнета, мшералапчнай калекцыi i карцiн галерэi, рэчау астра-намiчнага зала, ракавiн i iншых каштоунасцей музея, а таксама прадметау у памяшканнях i калщорах, друкар -скага абсталявання, музыкальных шструментау i нот, розных гаспадарчых рэчау), пакольк1 рэктар пiярскай вучэльш Каласанцiя Барташэвiч не спяшауся вывозщь рэчы i абсталяванне.
Пасля уважтвага агляду паезуiцкага будынку архiтэктар i яго памочнiк склалi планы i каштарысы яго перабудовы шляхам злучэння у адзiны агульны будынак трох самастойных трохпавярховых пабудоу (адгалiна -вання з тэатрам, крыла з музеем i кабiнетамi, а таксама цэнтральнага будынка з келлямi) [1, с. 38]. У канцы 1830 г. архиэктар А. Порта склау план, фасад i каштарыс для уладкавання каплщы у будынках корпуса для кадэтау-каталiкоу. Але яго план быу заменены чарцяжом губернскага архiтэктара Бецiнi. Частк1 галоунага будынка пера-будоУвалiся паводле плана i фасада, зацверджанага iмператарам 19.04.1830 г. [19, арк. 3-3адв.]. Апроч таго, пасля агляду памяшканняу будаутчая камгая, у дадатак да афiцыйна зацверджаных iмператарам планау i каштарысау, даручыла арх1тэктарам скласцi разлiкi на дадатковыя работы. У былым паезуiцкiм манастыры задумвалi павяль чыць памяшканннi для кадэт шляхам знiшчэння цi разбiрання некаторых папярочных сцен, замянiць мураваныя столевыя скляпеннi драуляныш абтынкаванымi столямi у вучэбных памяшканнях, уладкаваць зiмовыя рамы ва усiх вучэбных i спальных памяшканнях, павялiчыць таушчыню месцау пад вокнамi, залажыць непатрэбныя запа-дзiны у пакоях. Акрамя таго, было неабходна злучыць у адну цэлую кампазщыю 3 самастойныя паезущшя будын-к1, фасады кожнага з яшх мелi самастойны арх1тэктурны малюнак, асобныя лесвiцы, паверхi i вокны як1х размя-шчалiся на розных узроунях, а усе пакоi, залi i калiдоры аддзялялiся моцнымi капитальным сценамi. Да таго ж, было неабходна пабудаваць шмат новых будынкау, у прыватнасщ, просты дом для дырэктара (дом, плануемы для размяшчэння дырэктара, перадавауся iншым чыноУнiкам, а начальшку корпуса трэба было пабудаваць шшае больш прасторнае i зручнае памяшканне) i апроч яго меркавалi збудаваць 5 драуляных надворных гаспадарчых будынкау для эканамiчных патрэб i размяшчэння карпусных чыноУнiкаУ [1, с. 40, 41].
У цэлым, належала правесщ перабудову i прыстасаванне шматлшх будынкау. Змены у планiроцы, пера-будове i уладкаваннi будынкау пад кадэцш корпус для пашырэння карысных плошчау яго памяшканняу прахо -дзш на працягу 1831-1835 гг. З мэтай уладкавання прыдатных спальняу для кадэт у карпусах А i Г трэба было
ажыццявщь разборку большасщ столевых скляпенняу ! папярочных сцен келш 2-га ! 3-га паверхау, у корпусе В замянщь стол! 2-га паверха ! кроулю, у памяшканнях прабщь ! закласщ дзверы, пераабсталяваць печы. Папярэд-няя праверка зробленых будаунчых работ была запланавана на май 1833 г., а асноуныя будаутчыя работы мер -кавал! завяршыць у верасш 1834 г. [17, с. 75-78].
Восенню 1830 г. на перабудову паезущшх будынкау было аагнавана 527 569,03 руб. Акрамя таго, на да-датковыя работы архгпэктары прадставш каштарысы на 51 678,25 руб., таму агульная сума будаушчых выдаткау вызначалася у 579 247,28 руб. Для папярэдняй нарыхтоуш будаунчых матэрыялау на 1831 г. Камю!я прасша адпусцщь 286 262,72 руб., щ суму, вышчаную па каштарысу на пабудовы у 1831 г. [1, с. 41, 42]. Для перабудовы будынкау Полацкага кадэцкага корпуса эканам!чны камиэт начальшка штаба ваенных пасяленняу генерал-ад'ютанта П.А. Клейнм!хеля нашравау 5.02.1831 г. вщебскаму генерал-губернатару суму у 250 000 руб. Аагна-цыям!, якая паступала у пазыку з капталу ваенных пасяленняу. Гэтыя фшансавыя сродк1 был! размеркаваны наступным чынам: 125 тыс. руб. паступш 24.02.1831 г. Дз.П. Даншаву, 25 тыс. руб. был! перал!чаны выконва-ючаму абавязш вщебскага грамадзянскага губернатара М.М. Гамалею, 100 тыс. руб. прызначалюя для перадачы смаленскаму грамадзянскаму губернатару Хмяльнщкаму у пазыку для нарыхтоуш хлеба для замежнага харча-вання Дзеючай армп [20, арк. 1, 2, 3, 4; 21, арк. 1-2; 15, арк. 57адв.].
Был! заключаны кантракты з памешчыкам Суражскага павета Грынеусшм на пастауку лясных матэрыялау ! каменю на 26 145,25 руб. (пры задатку у 7935 руб.) ! цвярск1м купцом 1ванам Назаравым на прывоз жалезных матэрыялау на 44 791,44 руб. (пры задатку у 6500 руб.) [20, арк. 5, 6, 9, 17, 18, 19; 21, арк. 5, 6, 8адв.]. Для працягу будаушчых работ на 1832 г. было неабходна аагнаваць 120 782,31 руб. [22, арк. 16]. На 1833 г. Камгая запланавала будаунчых работ на 198 596,71 руб., аднак пакольк у яе ведамстве было 53 411,7 руб. (да 1833 г. наяунай рэшткавай сумы 46 011,7 руб., выдана на пастауку матэрыялау па абавязацельствам з дзяржаунай казной розным асобам 7400 руб.), таму Дэпартамент ваенных пасяленняу на 1833 г. паменшыу асинаваную суму да 145 185 руб. асинацыят [5, арк. 22адв., 23-23 адв.]. Разам на работы у 1833 г. Камся прасша 198 586,71 руб., хоць будаунчы камтэт ацэньвау 1х у 194 344,95 руб. (па першапачаткова зацверджаным каштарысам сума у 159 387,94 руб.). Меркавант наконт дадатковых каштарысау адрозшвалюя: Кашоя намагалася атрымаць 39 198,76 руб., а згодна разлшу будаунчага камтэта выходзша 34 957 руб. [5, арк. 27-29адв.]. Адным словам, для уладкавання прызначанага для Полацкага кадэцкага корпуса езущкага кляшта-ра з 10 навакольным! будынкам! паводле зацверджаных каштарысау было прызначана адл!чыць 527 569,03 руб., аднак у далейшым гэтая сума была павял!чана за кошт дадатковых каштарысау.
Камю!я пачала будаушчыя работы 18.07.1830 г. ! падзялша !х на 3 гады (1831, 1832 ! 1833 гг.). У верасш 1833 г., кал! работы падыходзш да канца, Камгая пачала рамонт Полацкага праваслаунага сабора [23, арк. 73адв.-74]. У верасш 1834 г. перабудова галоунага будынка Полацкага кадэцкага корпуса была скончана.
У вышку трохлетшх будаушчых сезонау пад шраунщтвам Камюи был! не только выкананы усе мяркуемыя будаушчыя работы у пабудовах па звычайным ! дадатковым каштарысам, але яшчэ ! вернуты дзяржаунай казне 38 765,45 руб., щ 7,1% з сумы у 546 473,2 руб., неабходнай па каштарыснаму росшсу на усе работы [22, арк. 39]. Замест каштарысных 546 473,2 руб. перабудова будынкау каштавала 507 707,75 руб. (у 1831 г. паступша 250 тыс. руб., у 1832 г. - 116 087,79 руб., у 1833 г. - 140 020 руб., ! было выручана ад продажу пашкоджаных матэрыялау 1599,96 руб.) [1, с. 49]. Па нашых падлжах, агульныя будаун!ч^1я выдатк склал! 495 606,3175 руб. аагнацыям! (таблща 2).
Таблща 2. - Ведамасць руху будаунчай сумы за 1831-1834 гг., прызначанай для уладкавання
будынкау Полацкага кадэцкага корпуса
Год Прыход, руб. аагнацыят Расход, руб. асггнацыят Разам выдаткау, руб. аагнацыят
На матэрыялы На работы
1831 250624 158023,825 68656,5775 226680,4025
1832 118136,8575 59856,4225 39392,715 99249,1375
1833 100825,1625 79310,23 35937,06 115247,29
1834 45965,7575 24138,8125 30290,675 54429,4875
Разам 515548,7775 321329,29 174277,0275 495606,3175
Крытца: [11, арк. 8-9].
Расход сум па асобных распараджэннях складауся часткова з каштарысных, а у пэунай ступен - з непрад-бачаных выдаткау (19 942,46 руб.). Разам сума выдатку была вышчана у 515 548,7775 руб., з якой засталося у наяунасщ матэрыялау на суму у 10 039,3975 руб., якая л!чылася выдаткам на 1835 г. для перабудовы дома на плошчы, дробнага рамонту ! шш. Усяго паводле каштарыса на перабудову будынкау кадэцкага корпуса патраба-валася 642 654,24 руб., з яшх 1/10 частка сумы (64 265,45 руб.) вылучалася на надзвычайныя патрэбы. З агульнай сумы у 706 919,69 руб. было выдаткавана тольш 505 509,38 руб., засталося каштарысных 201 410,31 руб. ! матэрыялау на суму у 10 039,3975 руб., было зроблена выключэнне за старыя прыдатныя матэрыялы на 12 766,5 руб., выручана за праданыя з публчнага торгу непрыгодныя матэрыялы 2113,05 руб. Разам з улшам выключэння расходау у памеры 14 880,01 руб. засталося 186 530,29 руб. ! да 1835 г. нарыхтаваных матэрыялау на суму у 10 039,3975 руб. [11, арк. 10-10адв.].
Пастаянныя члены Камюи 28.08.1834 г. рапартавал!, што карпусныя будынк1 был! скончаны [5, арк. 161]. Агляд перабудаваных будынкау першым дырэктарам кадэцкага корпуса П.К. Хвашчынсшм дазвол!у яму прыйсщ
да высновы, што яшчэ неабходна было палепшыць лазарэт (павялiчыць яго да 40 ложкау), калвдоры, якя акружалi спальнi i класы кадэт, зрабiць iх больш цёплымi за кошт двайных вокнау i печау, а цагляныя падлогi у калщорах пакрыць масцiкай i алейнай фарбай [14, арк. 80-80адв., 110-110адв.]. Прысутны пры адкрыццi 25.06.1835 г. Полацкага кадэцкага корпуса выконваючы абавязкi начальшка штаба Галоунага начальнiка Пажаскага i кадэцк1х карпусоу, палкоушк Я.1. Растоуцау, у дакладзе ад 3.07.1835 г. галоунаму начальнiку ваенна-навучальных устаноу, вялжаму князю Мiхаiлу Паулавiчу, звярнуу увагу на значныя недахопы: наяунасць дрэннага лазарэта i на адсут-насць асобнага аддзялення для заразлiвых хвароб. Маленьк1я пакоi, разлiчаныя для размяшчэння па 2-3 кадэта у кожным, былi настолькi невялiкiя i нiзкiя, што у iх можна было паставiць не больш 20 ложкау замест патрэбных па штату 40. Мелася только 30 кватэр для чыноУнiкоУ i настаунiкау замест неабходнага iх лiку да 64. Калвдоры былi высланыя цэглай, i таму ва усiх пакоях зауважалi чырвоны пыл. Акрамя штатлiкiх непатрэбных калiдораУ, у ротах адсутнiчалi цейхгаузы i пакоi для чыстк1 абмундзiравання i амунщып, не хапала мэблi [24, с. 233-234; 1, с. 81-82]. Але у цэлым Я.1. Растоуцау адзначыу добры стан чыстага i прасторнага будынка кадэцкага корпуса, з адначасовыеш шматлiкiмi важнымi i iстотна шкодныеШ недахопамi i дэфегааш [24, с. 239].
Акрамя каштарысных грашовых асiгнаванняу, адлiчаных для перабудовы будынкау для патрэб Полацкага кадэцкага корпуса, вылучалюя асобныя сумы для рамонту асобнага дома на плошчы. У канцы 1834 г. iмператар Мiкалай I санкцыяшравау перадачу з гарадскога ведамства Полацкаму кадэцкаму корпусу двухпавярховага мура-ванага дома на плошчы для размяшчэння у iм чыноУнiкаУ корпуса, на рамонт якога выдаткоувалася з дзяржаунага казначэйства у 1835 г. 30 000 руб. [14, арк. 4, 5, 25]. Ваенны мшютр дазволiу у 1835 г. выкарыстаць з гэтай кашта-рыснай сумы на перасцiлку бруку у крузе карпусных будынкау 2146,17 руб., на "ремонтные исправления" у ад-будаваных будынках корпуса - 4015 руб., на разбiуку падоужнай сцяны у доме па ненадзейнасщ падмурка -1295,9 руб., на шшыя патрэбы па доме i карпусных будынках - 6198,03 руб., разам на 13 655,1 руб (па нашых падлжах) [14, арк. 35-35адв., 36, 37, 38, 110-110адв.]. Згодна каштарысу ад 30.01.1833 г. за подтсам памочнiка архiтэктара Я. Макамава на перабудову плошчы, размешчанай у горадзе каля 7 карпусных будынкау, неабходнай для навучання кадэт ваеннай экзерцыцып, патрабавалася 9133,97 руб. (6407,35 руб. платы рабочым за працу, а 2726,62 руб. - за будаушчыя матэрыялы) [25, арк. 1-4].
У 1835 г. Мшютэрства фшансау загадала Вiцебскай казённай палаце перадаць 1278 сажняу2 зямлi з лжу паезуiцкiх пляцау, як1я знаходзшся у распараджэннi Дэпартамента дзяржаунай маёмасщ у Верхнiм замке для складк дроу, у ведамства кадэцкага корпуса, пакуль яны яму былi неабходныя [26, арк. 1, 12, 15-15адв].
Складанай справай стау пошук культавага будынка для мяркуемых выкладчыкау i навучэнцау Полацкага кадэцкага корпуса з тку каталiкоу. У ма1 1834 г. будаушчай камiсii было канчаткова даручана перауладкаваць будынак былога паезущкага касцёла св. Стэфана у праваслауны Мiкалаеускi кафедральны сабор па праекце i планам арх1тэктара А. Порта з аагнаваннем на гэтую мэту з дзяржаунай казны 153 528 руб., а для уладкавання у ёй 2 прыдзелау (дадатковых алтароу) - 26 063,82 руб. [1, с. 49]. З Вщебскай казённай палаты у 1835 г. было адлiчана 20 000 руб. асйнацыям^ у тым лiку 2000 руб. серабром, прызначаных на перабудовы у Полацк1м права-слауным саборы [14, арк. 119]. На працягу 1834 г. Полацк кафедральны Мшалаеусю сабор быу уладкаваны "в черне" з неабходнай апрацоукай даху. Для уладкавання Мшалаеускага сабора патрабавалася не менш чым 109 017,7675 руб. [19, арк. 17, 17адв.]. Паводле iмператарскага загада на перабудову i рамонт будынкау кафедральнага сабора пры Полацшм кадэцкiм корпусе у 1835-1838 гг. у распараджэнне Дэпартамента ваенных пасяленняу паступiла разам 187 696,375 руб. асiгнацыямi на кошт сум духоунага ведамства (у 1838 г. тольш 2007 руб., а шшыя - 185 689,37 руб. у 1835-1837 гг.), яшя аднак не выдавался, але адпускалюя часткамi па прадшсаннях Дэпартамента дзяржаунага казначэйства з Вщебскага i Полацкага павятовых казначэйствау. Разлiковая выпiска аб прыходзе i расходзе гра-шовай суммы, выдаткаванай на уладкаванне Полацкага Мiкалаеускага кафедральнага сабора ад 10.02.1839 г., сведчыць, што прыход будаунiчай сумы на 1838 г. склау 2007 руб., з рэшткамi - 15361,44 руб., а выдатак 1838 i 1839 г. - 15 361,44 руб., акрамя кошту матэрыялау i рэчау. У 1838 г. па росшсу Сiнода у ведамства iнж^Iнернага начальства па Вщебскай губерш на перабудову i рамонт будынкау кафедральнага сабора пры Полацшм кадэцшм корпусе паступша 76 764 руб. асiгнац^Iямi [10, арк. 3, 3адв., 4, 10-11, 19адв.-20, 32-35]. Пасля сканчэння пера-будоу Мiкалаеускi кафедральны сабор пастушу у ведамства кадэцкага корпуса (у 1838 г. карпусная камiсiя пры-няла сабор ад будаунiчай камюп) i у далейшым утрымлiвауся за кошт яго сум [1, с. 116, 124].
Падрадчыкам было неабходна разлчыцца з майстрамi i рабочым^ прыбыл^Iмi для будаунiч^Iх работ у Полацк з вялiкарасiйскiх губерняу [5, арк. 166]. Адпаведна ведамасцi ад 19.10.1834 г. аб грашовай суме, належнай падрадч^1-кам, па канчатковаму разлiку Камiсii 1м належала заплацщь 11 290,69 руб., у тым лшу селянiну Касiмаускага павета Разанскай губернi Васiлю Мельнiкаву за работы цясляра, сталяра i тынкоушчыка 7379,97 руб. (65,4%), мешчанiну Злынскага пасада Чарнiгаускай губернi Мiхайле Сельскому за работы дахавую, малярную i шкляную - 1641,22 руб., полацкаму купецкаму с^шу Данiле Чарн^1шову за дастауку 156 пудоу 16 фунтау поснага масла - 1251,2 руб., на розныя патрэбы да моманту перадачы карпусн^1х буд^1нкау (на утрыманне гадзiннiкавага майстра, кам1нара, прыслугi i на раз'езд^1) - 500 руб., за ачыстку прыбiральняу - 200 руб. па каштарысу, кавалю Александровiчу за задзельн^1я рэч^1 -149,04 руб., н1жн1м ч^1нам - 113 руб. узнагароды, полацкаму купцу 3-й пльдш Вульфу Пнзбургу за пастауку 2500 штук цэгл^1 - 56,25 руб. У дадатак да наяунай будаунiчай сумы памерам у 4140,69 руб. было неабходна дадаткова выплацщь 7150 руб., як1я i былi адпушчан^1 з дзяржаунага казначэйства у канц^1 1834 г. у распараджэнне Полацкай будаунiчай камiсii. З пастушушых у ведамства Камiсii 11 300 руб. у 1835 г. 7150 руб. вылучалюя у пазыку на кошт будаушчай сумы [5, арк. 167, 190, 192; 14, арк. 8, 8адв.].
Пасля сканчэння асноуных работ па уладкаванн будынкау для Полацкага кадэцкага корпуса у 1836 г. !мператар Мшалай I распарадз!уся узнагародзщь грашыма чыноушкау Полацкай будаунчай камси. Грошы адпраулялюя з Вщебскай казённай палаты. Арх1тэктар А. Порто ! яго памочшк, губернски сакратар Я. Макамау, займет па 2500 руб. асинацыям! кожны, казначэй 7-га класа С. Лукашэв!ч ! шсьмаводца надворны саветшк П. Буланау - па 1200 руб., паручшк ваенна-рабочай № 13 роты Донат - 700 руб., цейхвартэр 9-га класа запаснога парка 18-й палявой артылерыйскай брыгады Шыхау - 480 руб., канцылярсш чыноушк, калежск1 рэпстратар Вакар ! шсар камси, канцылярыст Багамолец - па 300 руб., старшы кандуктар ваенна-рабочага № 7 батальёна Перакростау - 94 руб., разам 9274 руб. Акрамя таго, палкоушк Дз.П. Даншау атрымау дадатковае жалаванне у памеры 1000 руб. штогод да сканчэння службы, а шжынер штабс-каттан Кл!менка набыу ордэн Св. Сташслава 4-й ступен (коштам у 50 руб.). З агульнай узнагароднай сумы у 9274 руб. на карысць знявечаных вайскоуцау вылучалася 918 руб., таму заставалася да выдачы 8356 руб. З Дэпартамента дзяржаунага казначэйства обер-афщэру ! 7 класным чыноушкам выплачвалася сума у 9180 руб. (рэальна за вылжам 10% на карысць знявечаных заставалася да выдачы 8262 руб.) ! 94 руб. кандуктару, разам 8356 руб. 20.06.1836 г. памянутыя узнагародныя сумы был! раздадзены ! высланы па пошце [11, арк. 56-57адв., 60, 61-61адв., 64-66адв., 67-67адв.]. Апошн журнал пасяджэнняу Полацкай будаутчай камюи датуецца 19.07.1837 г., пасля якога яна здала рэштак сумы у 830,36 руб. у Дэпартамент ваенных пасяленняу [1, с. 94].
Утварэнню Полацкага кадэцкага корпуса папярэдшчала не тольш справа пошуку неабходных для яго размяшчэння будынкау, але ! працэс памнажэння грашовай касы. Ужо да 1829 г. для аргашзацып Полацкага кадэцкага корпуса дваранства суседшх губерняу ахвяравала 121 590,53 руб., у тым л!ку з Мшскай губерн паступша 100 620,5325 руб., з Вщебскай - 3664,995 руб., з Смаленскай - 17 305,0025 руб. Акрамя таго, у ведамства Полацкага кадэцкага корпуса была зал!чана сума памерам у 71 954,64 руб., якая вызначалася на утрыманне падпрапар-шчыкау (для 1-га пяхотнага корпуса 35 977,32 руб., 2-га пяхотнага корпуса - 35 977,32 руб.) [3, арк. 68, 85; 27, с. 108, 109]. Гэтае дзяржаунае аагнаванне пад найменнем кашталу Полацкага кадэцкага корпуса было размешча-на у Захоунай казне для прырашчэння працэнтау, пакольк1 усе сабраныя грашовыя сумы для патрэб губернских кадэцк1х карпусоу загадвалася захоуваць у Захоунай казне щ мясцовых прыказах грамадскай алеш для прыросту працэнтам! [1, с. 6; 27, с. 109].
У 1829 г. дваранства Вщебскай губерш абвясцша аб сва!м намеры зрабщь ахвяраванн на патрэбы мярку-емага адкрыцця у Полацку кадэцкага корпуса. 25.02.1829 г. вщебсш генерал-губернатар М.М. Хавансю дазвол!у павятовым маршалам Вщебскай губерш скткаць дваран сва!х паветау у павятовыя гарады для агульнага абмеркавання парадку збору грашовых ахвяраванняу для кадэцкага корпуса [28, арк. 3]. Планавал! сабраць 1594,39 руб. аднаразовага збору (з Вел1жскага павета 734,35 руб., Дынабургскага - 860,04 руб.), а таксама 8920,38 руб. штогоднай сумы (за 3 гады - 26 761,14 руб.). Разам на працягу 3-х гадоу меркавалася назапасщь 28 355,53 руб. З сумы 26 761,14 руб. на 6 беларусюх паветау Вщебскай губерш прыпадала 15 117,24 руб. (56,5%) (з Вщебскага -2917,44 руб., Полацкага - 3318 руб., Гарадоцкага - 860,7 руб., Суражскага - 2003,1 руб., Дрысенскага - 2815,05 руб., Лепельскага - 3202,95 руб.) [8, арк. 9]. Увогуле у Вщебскай губерш на працягу 3-х гадоу праектавал сабраць гэтую суму з сялянсшх рэв!зсшх душ мужчынскага полу за кошт розных штогадавых падушных ставак ахвяраванняу: па 8 кап. у Вщебсшм ! Полацк1м паветах, па 5 кап. - у Гарадоцшм, Дрысенсшм, Лепельск1м, Суражск1м, Люцынск1м, Рэжыцшм, Себежсшм, Невельским, Вел1жсшм, а у Дынабургсшм - аднаразова па 4 кап. Пры умове атрымання з дзяржаунага казначэйства сумы да 170 000 руб. за дастауленыя для расшсшх войскау у 1812 ! 1813 гг. харчовыя прадукты ! фураж каптал мог быць яшчэ большым. Таксама намервал! выкарыстаць прыбытк1 з паезу-!цшх уладанняу, а таксама даходы з маёнтка (205 душ) нябожчыка памешчыка Закрэускага, як1я был! завешчаны !м на выхаванне беднага высакароднага юнацтва. Маёнтак знаходз!уся у апякунск1м шраванн! (пры апекуне М!ха-ле Закрэусшм даход маёнтка у 1827 г. складау тольк1 893,97 руб., у 1828 г. - 798,61 руб. пры 14 853 руб. Прыват-ных даугоу) [29, арк. 60адв.-61, 104, 105-105адв.].
На сходзе дваран Магшёускай губерн 15.01.1830 г. спачатку было прынята рашэнне аб добраахвотным зборы на працягу 3-х гадоу на карысць Полацкага кадэцкага корпуса па 8 кап. з 65 699 рэв!зсшх сялянсшх душ мужчын-уладальшкау уах паветау, акрамя Чэрыкаускага, разам 5255,92 руб. [30, арк. 38], якя павшны был! пастутць у Вщебсш прыказ грамадскай апек для «прыросту працэнтамЬ) [31, арк. 2]. У дадатак, да 1830 г. 7 дваран Магшёускай губерш унесл! 984 руб. аднаразовага збору [3, арк. 8]. Апроч таго, дваранства Магшёускай губерш сабрала у фонд Полацкага кадэцкага корпуса аднаразова у 1829 г. 14,28 руб., у 1830 г. - 238,88 руб., у 1836 г. - 28,57 руб., разам 281,7475 руб. [32, арк. 6]. Акрамя таго, прадстаунш высакароднага саслоуя прапана-вал! выкарыстаць суму у 200 тыс. руб. аагнацыям^ выручаную за праданы маёнтак нябожчыка генерал-маёра Рыгора Хорвата, якая !м была адл!чана на богаугодныя справы ! з 1815 г. захоувалася у Магшёусшм прыказе грамадскай апеш. Так1м чынам, у дадатак да 3-гадавога 8-капеечнага збору на утрыманне Полацкага кадэцкага корпуса меркавал выкарыстаць даходы з паезущшх уладанняу, маёнтка памерлага надворнага саветшка Шып-неускага, 200-тысячны каттал Р. Хорвата. Шэраг асоб пагадзшся з абавязкам збору прыватных ахвяраванняу. Так, ганаровы наглядчык вучылшч Магшёускай губерш !ван Цэханавецк1 абвясщу аб намеры уносщь на працягу 5 гадоу па 100 руб. кожны год з часу адкрыцця Полацкага кадэцкага корпуса, памешчык !ван Краеуск з Кл!ма-вщкага павета - 50 руб., Ьаф Васшеусш з Аршанскага павета - 500 руб., Сташслау Цэханавецш з Чавускага павета - па 10 кап. з кожнай акладной душы мужчынскага полу свайго маёнтка (разам 99 руб.), Стэфан Дзерна-лов!ч з Рагачоускага павета - 100 руб., Ягмш з таго ж павета - па 10 кап. з кожнай рэв!зскай душы мужчынскага полу (разам 35 руб.), Антон! Жукоусш - па 25 кап. [29, арк. 2, 113-114, 131-132]. У цэлым, на карысць Полацкага
кадэцкага корпуса павшна было пастутць за кошт падушных зборау у першы год з Вщебскай губернi 10 514,77 руб. (за 3 гады - 28 355,53 руб.), з Магшёускай - 5266,08 руб. [29, арк. 112, 118; 3, арк. 7, 43].
Грашовыя ахвяраванш, сабраныя дваранствам Вiцебскай губерш для аргашзацып Полацкага кадэцкага корпуса, паступалi у Вiцебскi прыказ грамадскай апек1, у як1м штогодныя сумы назбiранага капiталу прырастал працэнтамi (таблща 3).
Таблiца 3. - Рух мэтавай каштальнай сумы, ахвяраванай дваранствам Вiцебскай губернi на уладкаванне
Тэрмш Руб. асiгнацыямi Руб. серабром
Да 1831 г. 3942,31 0,52
Да 1832 г. 3942,31 0,52
Да 1.09.1832 г. 4456,58 16,64
Да 1.09.1834 г. 5803,7 17,3
Да 1.09.1835 г. 6035,84 17,99
Да 1836 г. 6277,28 18,7175
Да 1837 г. 6528,37 19,465
Да 1838 г. 6788,5 20,2
Да 1839 г. 7065,21 21
Крытца: [8, арк. 63-63адв., 78, 79, 80, 85; 33, арк. 2, 10, 11, 13, 20; 34, арк. 2, 8].
Захоуваемы у Вщебсшм прыказе грамадскай апеш мэтавы "кадэцш" капiтал пастаянна прымнажауся. Пры-кладам, да 1836 г. у Вщебсшм прыказе грамадскай апеш л1чылася 6277,28 руб. асiгнацыямi i 18,7175 руб. Сера-бром сумы, якая да 1837 г. за кошт прыросту 4% за 1836 г. (251,09 руб. асiгнацыямi i 74,75 кап. серабром), склала ужо каптал памерам у 6528,37 руб. асiгнацыямi i 19,465 руб. серабром [35, арк. 1, 6, 7адв.]. Усяго ж з 1830 да 1839 г. мэтавы «кадэцш» збор катталу з працэнтамi у Вщебсшм прыказе грамадскай апеш павял1чыуся у 1,8 разы, з 3942,31 руб. асiгнацыямi i 0,52 руб. серабром да 7065,21 руб. асiгнацыямi i 21 руб. серабром (гл. табл^ 3).
Дваранствам Смаленскай губернi, акрамя ахвяраванай да 1829 г. сумы у 17 305 руб. для заснавання кадэцкага корпуса у Полацку, быу вызначаны памер штогадавога мэтавага збору з яе, як1 склау 2597,94 руб. [32, арк. 9адв.; 29, арк. 127].
У Полацк1 кадэцк1 корпус спачатку планавал1 набiраць дваранск1х дзяцей з прыпiсаных у яго ведамства Вщебскай, Магшёускай, Смаленскай (дваране Смаленскай губерш былi прылiчаны да Полацкага кадэцкага корпуса замест мяркуемага да заснавання Смаленскага) [36, арк. 15, 19], Мшскай, Гродзенскай, Вiленскай губерняу i Беластоцкай вобласщ. Акрамя малалетнiх стыпендыятау з лшу прыпiсаных 6 губерняу, у Полацк кадэцк1 корпус магл1 паступаць дзецi дваран з л1ку генералау, штаб- i обер-афiцэрау ваеннага пасялення у Вiцебскай i Мап-лёускай губернях [37, с. 59-60, 107]. Аднак, пакольк1 з Вшенскай губернi i Беластоцкай акругi не паступша нiякiх грашовых сродкау, яны былi выключаны з роспiсу. Колькасць прысылаемых у Полацк кандыдатау з кожнай з прыпiсаных губерняу, якя мелi права на залiчэнне у Полацк1 кадэцкi корпус, абумоУлiвалася наяунасцю адпа-ведных 4% з мшмальнай капiтальнай сумы памерам у 16 150 руб. асйнацыям^ з разлшу па 644,56 руб. асйна-цыямi на кожнага выхаванца.
У цэлым, у адпаведнасцi з загадам па ваенна-вучэбным установам ад 2.05.1835 г., дваранства 5 заходнiх губерняу сабрала прыкладна да 155 тыс. руб. асiгнацыямi капiталу, як1 належау ведамству Полацкага кадэцкага корпуса (таблща 4).
Таблща 4. - Колькасць грашовых сродкау, унесеных да мая 1835 г. дваранствам 5 губерняу
у фонд мяркуемага да адкрыцця Полацкага кадэцкага корпуса
Губерня Капталы, руб. асiгнацыямi Належныя з грашовай сумы штогадавыя 4 %, руб. асiгнацыямi Колькасць мяркуемых выхаванцау адпаведна працэнтнай сумы, чал.
Мшская 100620,535 4024,8 6
Смаленская 22493,5925 399,72 1
Гродзенская 17496,13 699,84 1
Магшёуская 8339,68 333,56 0
Вщебская 5868,575 234,72 0
Разам 154818,5125 6192,64 8
Крытца: [1, с. 5].
Заключэнне. Ташм чынам, фшансавьгш крынiцамi уладкавання будынкау Полацкага кадэцкага корпуса, адкрываемага для падрыхтоук да вайсковай службы дваранск1х малалетшх хлопчыкау з навакольных губерняу, стал1 як вылучаныя урадам казённыя грашовыя сродш, так i сумы прыватных дваранск1х ахвяраванняу з 1829 г. за кошт мэтавага падушнага збору з уласных сялян. У асноуным выдаткаваныя фшансавыя рэсурсы пайшлi на пераабсталяванне памяшканняу прызначаных у ведамства Полацкага кадэцкага корпуса казённых будынкау. Будаушчыя задачы дыктавал1ся архiтэктурнымi умовамi юнуючых памяшканняу, але у вышку перабудовы будынкау цалкам не удалося пераадолець зразумелыя цяжкасщ, звязаныя з прыдатным размяшчэннем службовага
персаналу i кадэтау. Хоць у ходзе будаушчых работ 1830-1834 гг. i было сэканомлена больш 7% каштарыснай сумы, былi адзначаны шматлЫя недахопы i дэфекты у перабудаваных кадэцк1х будынках. Усе грашовыя разлЫ Полацкай будаутчай камiсii былi канчаткова здзейснены да лета 1837 г., хоць вылучэнне грошай для перабудовы i рамонту будынкау праваслаунага кафедральнага сабора пры Полацк1м кадэцк1м корпусе працягвалася да 1839 г.
Л1ТАРАТУРА
Викентьев В.П. Полоцкий кадетский корпус: исторический очерк 75-летия его существования 1835-1910. Х.В. Клячко, 1910. - [6], 396, XLIII с., [7] л. ил., портр.
Арлоу У.А. Таямнщы полацкай гiсторыi. - Мшск: «Папуры», 2008. - 608 с., ш. Нацыянальны пстарычны арх^ Беларус (НГАБ). - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 4887. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 9106. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 8448.
- Полоцк: Тип.
НГАБ. - Ф. 2613. Воп. 1. Спр. 1. НГАБ. - Ф. 3157. Воп. 1. Спр. 93. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1. Спр. 2075. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 4567.
10. НГАБ. - Ф. 2640. Воп. 1. Спр. 52.
11. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 9111.
12. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 4889.
13. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 5241.
14. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 9131.
15. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. Спр. 7459.
16. НГАБ. - Ф. 1416. Воп. 4. Спр. 3051.
17. Соловьев А.А. Полоцкий иезуитский коллегиум в ретроспективе (1581-1914): архитектурно-археологический очерк. -Полоцк: Полоцкое книжное издательство, 2012. - 98 с., XII с. цв. ил.
18. НГАБ. - Ф. 1416. Воп. 5. Спр. 2451.
19. НГАБ. - Ф. 2613. Воп. 1. Спр. 2.
20. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 4890.
21. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 5966.
22. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 4913.
23. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1. Спр. 7884.
24. Из писем Я. И. Ростовцова к великому князю Михаилу Павловичу // Педагогический сборник. - 1885. - № 3. - С. 223-244.
25. НГАБ. - Ф. 2613. Воп. 1. Спр. 4.
26. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1. Спр. 5327.
27. Высочайше утверждённое 1.02.1830 г. предположение о губернских кадетских корпусах, опубликованное Сенатом 10.03.1830 г. // Полное собрание законов Российской империи : собрание 2-е с 1825 по 1881 г. : в 55 т. - СПб.: Тип. 2-го отд. собств. е. и. в. канцелярии, 1830-1884. -Т. 5-1. - № 3457. - 1831. - С. 107-109.
28. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1 Спр. 1959.
29. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1 Спр. 4529.
30. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1 Спр. 5584.
31. НГАБ. - Ф. 2638. Воп. 1 Спр. 414.
32. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1 Спр. 22774
33. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1 Спр. 3707.
34. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1 Спр. 7244.
35. НГАБ. - Ф. 1430. Воп. 1 Спр. 5863.
36. НГАБ. - Ф. 1297. Воп. 1 Спр. 5748.
37. Мельницкий Н.Н. Сборник сведений о военно-учебных заведениях в России (сухопутного ведомства): в 4 т. Гл. Штаба е.и.в. по военно-учебным заведениям, 1857-1860. - Т. 2., Ч. 3. - 1857. - 222 с.
СПб. : Тип.
Пастуту 18.10.2022
ПОДГОТОВИТЕЛЬНЫЕ МЕРОПРИЯТИЯ К ОТКРЫТИЮ ПОЛОЦКОГО КАДЕТСКОГО КОРПУСА: ОРГАНИЗАЦИОННО-ФИНАНСОВЫЕ АСПЕКТЫ
А.В. ЕРОШЕВИЧ (Белорусский государственный экономический университет, Минск)
Статья затрагивает организационно-финансовые аспекты, связанные с совокупностью подготовительных мероприятий росскийских властей по созданию Полоцкого кадетского корпуса в 1830-1835 гг. Выясняются причины создания сети губернских кадетских корпусов в императорской России, условия открытия кадетского корпуса в Полоцке - среднего военно-образовательного учреждения закрытого типа в поветовом центре Витебской губернии. Раскрывается процесс создания строительной комиссии, её персональный состав, финансирование. Уделяется внимание поиску и выбару зданий для размещения Полоцкого кадетского корпуса, подготовительным
мероприятиям по обустройству кадетских помещений. Определяются количественные показатели ассигнований денежных средств на перестройку поиезуитских строений. Характеризуется состояние перестроеных кадетских корпусов и иные дополнительные работы по приспособлении культового здания до 1839 г. Приводятся данные о денежных расчетах с подрядчиками и информация о вознаграждении членов Комиссии. Показывается механизм сбора финансовых средств для основания кадетского корпуса в Полоцке, выявляются его количественные показатели до 1839 г. Большинство сведений, выявленых автором в фондах Национального исторического архива Беларуси и приведенных в статье, используются впервые в национальной историографии.
Ключевые слова: Полоцк, кадетские корпуса, подготовка, мероприятия, строительство, денежные фонды, финансирование.
PREPARATORY MEASURES FOR THE OPENING OF THE POLOTSK CADET CORPS: ORGANIZATIONAL AND FINANCIAL ASPECTS
A. YERASHEVICH (Belarusian State Economic University, Minsk)
This article touches on the organizational and financial aspects of the set ofpreparatory measures undertaken by the Russian authorities during the creation of the Polotsk Cadet Corps in 1830-1835. The reasons for the creation of a network of provincial cadet corps in Imperial Russia, the prerequisites for the opening of a cadet corps in Polotsk -a closed-type secondary military educational institution in the district center of Vitebsk province - are investigated. The process of creating a construction commission, recruiting its personnel, and raising finances is revealed. Special attention is paid to the search and selection of buildings for the accommodation of the Polotsk Cadet corps and the preparatory measures for the arrangement of cadet buildings. Quantitative indicators of the allocation offunds for the reconstruction of Paezut buildings are determined. The condition of the rebuilt cadet buildings and other additional works on the adaptation of the cult building up to 1839 are characterized. Data on the monetary settlements with contractors and information on the remuneration of commission members are provided. The mechanism of collecting funds for the foundation of the cadet corps in Polotsk is indicated, their quantitative results until 1839 are revealed. Most of the information extracted by the author from the funds of the National Historical Archive of Belarus and given in the article is used for the first time in the national historiography.
Keywords: Polotsk; cadet corps; preparation; events; construction; monetary funds; financing.
