CC BY
44phraseological units but also these units in the context can express the same concept,word and phraseology can be synonymous.
Keywords: lexical synonyms, phraseological synonyms, degree of intimacy, shades of meaning, stylistic colouring, emotional intensity, location of use, extent of use.
Сведения об авторе:
Нихмонова Рангина - ассистент кафедры английского языка Таджикского аграрного университета им. Ш.Шотемура, тел. (+992)915140070. Адрес: Г. Душанбе, Район Шомансур, ул. Айни, 74, кв. 37.
About the author:
Nihmonova Rangina - assistant in the English Language Department of Tajik Agrarian University named after Sh. Shotemur. Phone: (+992)915140070. Adress: Dushanbe city, Shohmansur district, Aini street, 74.
ПАДИДАИ СЕРМАЪНОЙ ДАР ИСТИЛО^ОТИ АДАБИЁТШИНОСИИ ЗАБОЩОИ
ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ
Цураев Х.А.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Хар як исгилох воситаву тарзи баёни хоси худро дошта, ба раванди рушди таркиби лугавии забон накши муассир мегузорад. Полисемия ё сермаъноии вожагон дар забон падидаи нав набуда, дар шархи лугавии исгилох, низ ба чашм мерасад. Шархи исгилохи «полисемия» дар асару фархангхо якранг несг. Аслан, ба маънии лугавии исгилохи «полисемия» таваччух намоем, он аз забони юнонй дар шакли «poly -бисёр, сер ва semi - маъно = сермаъно» икгибос гардида, дар забоншиносй бо номи «калимахои сермаъно» маъмул асг.
Калима ба кадом маънои лугавие, ки наомада бошад, аз руйи алокамандии он бо дигар калимахо муайян карда мешавад. Бо маънои аслй ва ё мачозй ба кор рафгани калима ганхо дар магн ошкор мегардад, зеро магн низ маънои мушаххаси калимаи сермаъноро дар холагхои муайян маълум месозад ва дар баъзе мавридхо мегавонад омехгагии семангикии калимахоро ё ба ибораи дигар, якчояшавии мафхумхои алохидаи лугавиро ба вучуд орад.
Вокеан, дар магн байни маънохои калимахои сермамаъно алокаи семангикй вучуд дорад, аммо дар бешгари холагхо маънои мачозй мегавонад, мавкеи маънии аслиро махдуд созад, ки ин холаг на хама вакг ба чашм мерасад.
Хангоми гафовуги маънохои аслй ва мачозй вобасгагии парадигмагикй ва сингагмагикии калима бояд ба инобаг гирифга шавад, зеро маънохои асосии парадигмагикй дар муносибаги синтагматикй нисбаган озодгар баён мегардад.
Дар бешгари холагхо маънохои аслй ва мачозиии калимахоро чун маънохои аввалдарача ва дуюмдарача гавсиф мекунанд, ки ин шарх он кадар кобили кабул несг, зеро бо мурури замон ва гузашги солхо калима аз исгеъмол баромада дар захираи лугавии забон бо маънии аслии худ бокй мемонад.
Тагйирпазирии алокахо байни маънохои калимахо зарурияги муайян кардани фаркияги гаснифоги диахронй ва синхрониро гакозо менамояд.
Полисемия низ дар навбаги худ ба «лугавй-граммагикй» ва «кагегориявй» чудо мешавад. Исгилохи «полисемияи лугавй-граммагикй» бори нахусг аз чониби забоншиноси машхур В.И. Абаев мавриди исгифода карор гирифг ва исгилохи «полисемияи кагегориявй» бошад, аз гарафи забоншинос С. Д. Касгнелсон шархи худро ёфгаасг. Х,ар кадоме аз ин муаллифон зери исгилоххои зикршуда хамон як мафхуми «сермаъной»-ро дар назар доранд. Барои мо исгилохи номбаргардидаи аввалин чун гояи асосй баён карда мешавад, махсусан «полисемияи лексикй - граммагикй».
Дар забоншиносии гочик низ перомуни мафхуми «полисемия» ва корбурди он асару маколахои зиёде руйи кор омадаанд. Агар ба масъалаи омузиши «полисемия» дар забоншиносии рус Н. Шанский, А. Погебня, В. Виноградов, А. Реформатский, А. Будагов, А. Смирнигский, В. Арнолд, А. Амосова, В. Аракин, дар забоншиносии англис О. Есперсон, Ч. Филимор, ва дигарон сахм дошга бошанд, дар забоншиносии точик Н. Маъсумй, Б. Ниёзмухаммадов, Ш. Русгамов, А. Муминов, Р. Гаффоров, М. Мухаммадиев, Б. Камолиддинов, Х. Мачидов ва дигарон дар ин чода корхои мухимеро ба анчом расонидаанд.
Яке аз забоншиносони точик, ки ба масъалаи омузиши полисемия дасг задасг, А. Муминов мебошад. Мавсуф дар рисолаи худ «Синонимия дар забони гочикй» пахлухои гуногуни корбурди полисемияро муфассал шарх додаасг.
Бояд тaзaккyp дод, ки пaдидaи «полиceмия» дap миcaли истилохоти «aдaбиëгшиноcй»-и забонхои точикй Ba aнглиcй низ бa чaшм мepacaд. Бa cифaти политемияи лyFaвй-гpaммaтикй дap забонхои тax,кикшaвaндa acоcaн ceмeмaxо, лeкceмaxои cyбcтaнтивй Ba фсълй бapомaд мeнaмоянд.
Дap xap ду зaбон хам cepмaъной бeштap xоcи иcм Ba фсъл acт, зepо дигap хи^а^ои нутк махз бa воcигaи бa иcм Ba фсъл xaмpоx нaмyдaни yнcypxои кaлимacоз Ba коидахои доxилизaбонии кaлимacозй cоxтa мeшaвaнд.
Хамчун нaмyнa мeтaвон вожaxои ucmuopa Ba щoмpa дap зaбони точикй Ba metaphor - po дap зaбони aнглиcй, ки бa бaëни caнъaтx,ои мaънaвй мapбyтaнд, шapx дод, зepо xap ду хам cифaти cepмaъноиpо шхиб буда, бо xycycmërn мaънои истилохии xyд тaфовyт мскунанд.
Истиора. Истилохи мaзкyp aмcоли истилоххои mam6ey, то^лссум, мо^з, ття, мубaлuгa, щoм, таърш, upдaф, u^mu6oc, ucmumpaд, ucmuдpaк, maфpеъ, u6xp.м, maфcup, эзay, музaвuцa якс намудхои cama^m мaънaвй мах^б мeëбaд. Он as зaбони apaбй иктибоc гapдидa (киноя, талмсх - бa оpият -мyвaккaт гиpифтaн) чун воcитaи тacвиp буда, як нaвъи мачоз ма^уб мeëбaд.
Якс aз донишмaндони acpимиëнaгии aдaбиëги фоpcй-точикй Шaмcyддин Мухаммад бинни К^адо Розй дap acapи xeш «^м^чам фй мaойиpи aшъоpил Äчaм» кайд мeкyнaд, ки «иcтиоpaт нaвъe aз мачоз acт» [5, lOl]. Бa акидаи y «Тaмcил низ нaвъe aз иcгиоpa аст Ba мсгуяд, ки шоиp xоxaд, ки бa мaъниe ишоpaтe кyнaд, лaфзe чaнд, ки дaлолaт бa мaънии дигap кyнaд, биëpaд Ba о^о миcоли мaънии мак^уд шзад Ba aз мaънии xeш бaд-он миcол ибоpaт кyнaд» [9, 362; В, lO6].
Бa к^ли aдaбиëгшиноc Ä. Сaттоpзодa «Истиоpa aз чумлаи мycтaъмaлтapин Ba мyтaдовилтapин воcигaxои тacвиp дap нaвъxои гуногуни оcоpи бaдeй Ba дap чумла забонхои мapдyми дyнë мeбошaд. Мaвчyд бyдaни алоккаи мушобихат бaйни мaънии хакщй Ba мачозии лaфз дap иcтиоpa aB xycycиëги зотии он ба шyмоp мepaвaд. Ärap алокка дap иcгиоpa чизс Faйp аз мушобихат бошад, яънс алокаи co6o6 Ba мycaббиб Ba алоккаи хол Ba мухол Ba алокаи чузъ Ba кул Ba алоккаи мyчовиpaт Ba мулозимат Ba aмcоли он, онpо «мачози мypcaл» мсноманд [В, lO3]. Лммо ба андсшаи Т. Зсхнй истилохи мaзкyp ин тaвp бaëн ëфтaacт «Истиоpa дap aдaбиëг як намуди мачоз буда, ба чойи як калима истифода шудани калимаи дт^ мeбошaд» [4, 6В].
Бояд кайд намуд, ки 6opxc аз бaдeиëн миëни иcтиоpa Ba нaвъxои гуногуни ташбсх, аз чумла, ташбсхи мyзмap (Точaлxaловй) Ba ташбсхи киноят ^то^лш^х Махмуди Хycaйнй) кaмгap фapк гузоштаанд. Äбдyлкaйюми ^aвим иcгиоpapо «гашбсхи мyxтacap» номидааст. Лкcapи бaдeиëни мyоcиp дap Шapк фapки иcгиоpapо аз ташбсх дap он дидаанд, ки arap дap ташбсх мушаббах (тaшбeхшaвaндa) мушаббахун бихй (тaшбeхкyнaндa) xap ду зи^ шaвaд, дap иcгиоpa танхо мycтaоpyнминxои (cоxибиcтиоpa), яънс мушаббахун бихй ë мушаббах бо лозими мушаббахун бихй мсояд [В, lO4].
Лдaбиëгшиноcи точик Р. Ходизода дap «Фapxaнги истилохоти aдaбиëгшиноcй» истилохи мaзкyppо ба ин маънй шapx додааст: «Якс аз caнъaтxои acоcии мaънaвй Ba як намуди мачоз аст. Бyнëди иcтиоpa низ 6op ин аст, ки калимаю ибоpa ба маънои аалй нс, балки ба маънои дт^с коp фapмyдa мeшaвaд, вaлe ин калима ë ибоpa ба алокаи монандй маънои диrape пайдо мскунад» [ll, 36].
Хамин тapик, истилохи «иcтиоpa» дap лyFaт ба маънии «ба оpият xостaн» Ba дap истилох «аз иcтeъмоли лафз дap Faйpи маънии хакикй 6op caбили оpият Ba 6op acоcи алокаи мушобихат байни маънии хакикй Ba мачозии он [В, lO3].
Ä ин чо бapмeояд, ки истилохи «иcтиоpa» cepмaъно буда, танхо бо маънии истилохии xyд дap aдaбиëгшиноcй «як нaвъи мачоз ба шyмоp paфтa, коpбypди як вожa 6op ивaзи вожaи диrap бaxpи такмили томи маънй Ba зсбу зинати бaëн Ba paBra^m фикp, cyxaни жчаму пypмaзмyн» ба коp мepaвaд.
Их,ом. Истилохи мaзкyp аз забони apaбй (ихам ба Faлaт aндоxтaни xонaндa, аз paвшaнбaëнкyнй xyддоpй кapдaн, тapки тacpexy такзсх кapдaн, ба Faлaт Ba ба гумон aндоxтaн m^im^x гapдидa, дap ^aTOpm истилоххои mamey, mamxuc, maKpop, тшзеъ ё yamoeou, ucmuopa, yame, uгoл, тйтмтм, шс:щккум, mabnu^ uдмaц, maцpuд, mamun, ucmuфyoм, uлmuфam, unyoK, upcob якс намудхои cama^m мaънaвй ба хигаб мepaвaд.
Иагилохи мaзкyp дap pиcолaи «Такмилаи бадси фоpcии точикй ^ap заминаи нaвиштaxои пeшиниëн Ba имpyзиëн) чунин шapx ëфтaacт: «Ихом дap лyFaт ба гумон Ba Bax№ афкандан; пушида доштан Ba дap пapдa cyxaн гуфтан буда, дap иcтилоx он acт, ки дap оcоpи адабй лaфзepо биëвapaнд, ки доpои ду Ba ë здедат аз он маънии наздик (зох^, ^иб) Ba дyp (xaфй, Fapиб) бошад Ba онpо тaвpe ба rap бибapaнд, ки xонaндa Ba шyнaвaндa аз маънии наздики он лафз маънии дypи онpо пай бибapaд [В, ll5].
Ба андсшаи aдaбиëгшиноc Х. Миpзозодa «Ихом якс аз воcитaxои тacвиp - camarn мaънaвиcт, ки адиб калима Ba ибоpaxои дyмaънидоp - дyxypapо rap фapмyдa, маънии наздик (дap фахмиши aввaл) Ba дypp (хангоми бодиккат мулохиза кapдaн)-pо доpaд. Маънии aввaл paвшaн Ba фахмо, маънии дyp пушида acт, ки онpо бо мухокимаи чиддй дapëфтaн мумкин аст. Аз чихати маъно Ba тaноcyби cyxaн Ba пpeдмeгx,о ба хам наздик будани калимахо шeъpияти acapm бaдeиpо баланд мснамояд [ll, 49].
Бино бар навиштаи Т. Зехнй исгилохи мазкур маънии зайлро сохиб асг: «Их,ом (йх,ом) дар лугаг ба галаг андохтани хонанда, тарки тасреху тавзех кардан, аз равшанбаёнй худдорй намудан асг. Дар илми бадеъ санъати ихом он асг, ки нависанда калимаеро, ки ду маъно дорад, кор мефармояд ва аз ин ду маъно яке маънои наздик ва дигаре маънои дур асг» [4, 142].
Дар «Фарханги исгилохоги адабиёгшиносй», ки ба калами Т. Агахонов марбуг асг, исгилохи «ихом» чунин гавзех ёфгаасг: «Яке аз навъхои санъаги маънавй буда, дар адабиёг, хусусан дар назм бо максади пардапушона баён намудани фикр кор фармуда мешавад. Их,ом калима ва иборахои думаънй (духура) мебошад, ки яке маънии наздику равшан ва дигарй маънии дуру пушида дорад [7, 144].
Хамин тарик, исгилохи «их,ом» хусусиёги сермаъноиро касб намуда, дар адбиёгшиносй танхо ба маънии исгилохии худ «яке аз навъхои восигахои тасвир буда, ду ва ё зиёда маъноро сохиб асг, ки маънои нахусг возеху равшан ва маънои баъдй ё дуюми он пушида, яъне, аз маънои якум дур асг».
Добили ёдоварисг, ки хар ду исгилохи фавкуззикр хусусиёги сермаъной доштаанд, ки дар адабиёгшиносй махз бо маънии исгилохии худ мусгаъмаланд.
Муодили англисии исгилохи "исгиора" «metaphon» буда, дар «Фарханги исгилохоги адабиёгшиносй ва назарияи адабиёг (A dictionary of Literary Terms and Literary Theory» чунин тавзех ёфтааст: «Metaphor (Gk «carrying from one place to another») A figure of speech in which one thingis described in terms of another. The basic figure in poetry [12, 432]. Дар забони англисй исгилохи «исгиора» аз забони юнонй икгибос гардида, бо маънии лугавии «аз як чой ба чойи дигар бурдан» маъмул асг. Аммо дар исгилох хамчун «Яке аз навъхои суханесг, ки дар он як калима бо исгилох ё калимаи дигар шарх меёбад. Унсури аслии сухан ва ё нутк дар шеър аст».
Ба кавли забоншиноси рустабори америкой - Роман Якобсон исгиора: «Metaphor is alien to the similarity disorder. - Исгиора шабохатнокии носозгор аст». Мавсуф ишора мекунад, ки «Some forms of writing use one or the other mode predominantly. Romantic and modernist poetry primarily uses metaphor -Баъзе аз шаклхои навиштор ба чойи якдигар корбурд мегарданд. Намояндагони равияхои романтизм ва модернизм дар ашъори хеш асосан аз санъаги маънавии исгиора исгифода мебурданд».
Дар фарханги Мериан Вебстер исгилохи мазкур ба чунин маънй шарх ёфтаасг: «А figure of speech in which a word or phrase literally denoting one kind of object or idea is used in place of another to suggest a likeness or analogy between them [11, 334] - Санъати маънавиесг, ки дар он калима ва ё ибора як навъи ашё ва ё акидаву андешаро ифода мекунад, ки яке ба чойи дигаре исгифода мешавад ва мушобехи хамдигаранд».
Исгилохи фавкуззикр дар «Cambridge Advanced Learner's Dictionary and Treasures (Фарханги англисии Кембридж) бо маънихои зайл омадаасг: an expression that describes a person or object by referring to something that is considered to possess similar characteristics:
Бояд гуфт, ки микдори исгилохоги адабиётшиносие, ки хусусиёги сермаъноиро дар хар ду забони тахкикшаванда сохиб бошанд, хеле зиёданд, ба монанди:
а) дар забони точикй: тарсеъ [8, 18], тачнис [8, 20], иштикок [8, 28], мусаххаф [8, 30], тасдир [8, 32], таъаттуф [8, 32], раддулматлаъ [8, 38], музайял [8, 40], ташреъ [8, 40] ва f. Хамаи ин исгилохоги марбути восигахои баёни сухан ва ё алфози ифодаи сухан басомади арабй дошта, дар бахши бадеъияги муосир ба гаври фарох ба кор мераванд.
б) дар забони англисй: allegory [12, 21], anagram [12, 33], analogue [12, 34], dramaturgy [12, 219], elegy [12, 230], ellipsis [12, 231], epos [12, 248], iamb [12, 349], lyric [12, 411], melodrama [12, 428] ва f. Бояд кайд намуд, ки хамаи исгилохи зикршуда басомади юнонй дошта бошанд хам, феълан дар таркиби луFавии забони англисй бо маънии исгилохии худ дар катори вожагони бунёдии ин забон чой доранд.
Аз гахлилу баррасихои исгилохоги мазкур аён гардид, ки чор исгилохе, ки зикрашон дар боло рафт, дар баробари маънои луFавиро сохиб будан боз бо маънии исгилохии худ дар риштаи адабиёгшиносй кор фармуда мешаванд.
Аз гуфтаи боло равшан мегардад, ки падидаи сермаъной хоси истилох хам будаасг ва мисолхои ёдоваршуда андешахои моро собиг хам сохг.
АДАБИЁТ
1. Атахонов, Т. Фарханги исгилохоти адабиёгшиносй / Т. Атахонов. - Д.: Шарки озод, 2002. - 453 с.
2.Бобев, Ю. Назарияи адабиёт. К. 1. Мукаддимаи адабиёгшиносй. Кигоби дарсй. / Ю. Бобоев. - Д.: Маориф, 1987 -
320 с.
3.Грамматикаи забони адабии хозираи точик. - Д.: Дониш, 1985. - 473 с.
4.Зехнй, Т. Санъати сухан / Т. Зехнй. - Д.: Ирфон, 1979. - 328 с.
5 .Кайковус У. Кобуснома / У. Кайковус. - Д.: Маориф, 2016. - 240 с.
6.Мирзозода, Х. ЛуFаги мухгасари адабиёгшиносй / Х. Мирзозода. - Д.: Маориф, 1992. - 240 сах.
7.Мусулмониён, Р. Назарияи адабиёт / Р. Мусулмониён. - Д.: Маориф, 1990. - 334 с.
8.Сатторзода, А. Такмилаи бадеъи форси точикй (дар заминаи навишгахои пешиниён ва имрузиён) / А. Сатторзода. -
Д.: Адиб, 2011. - 380 с.
9.Тимофеев, Л. И. Основы теории литературы / Л. И. Тимофеев. - М.: Просвещение, 1976. - 190 с.
10.Ч,оматов, С. Фарханги истилохоти забоншиносй (англисй-русй-точикй). Нашри дуюм бо тагйиру иловахо / С.
Чрматов. - Д.: Нашриёти «Бухоро», 2016. - 208 с.
11.Хрдизода, Р. ва диг. Фарханги истилохоти адабиётшиносй /Р. Хрдизода, М. Шукуров, Т. Абдучабборов. - Д.:
Ирфон, 1966. - 188 с.
12.J. A Cuddon, A dictionary of literary terms and literary theory. Fifth edition, published in UK. (USA) 2013.- 801pp.
13 .Pohand Abdul Jalil Kahdistani. Elements of literature. For juniors 5th semester, Published Navisa, Kabul: - 2017. - 199 pp.
НОВАЦИЯ ПОЛИСЕМИИ В ЛИТЕРАТУРОВЕДЕЧЕСКИХ ТЕРМИНОВ ТАДЖИКСКОГО И АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКОВ
В статье рассматривается новация полисемии в литературном плане таджикского и английского языков. Подчеркнув свою точку зрения относительно заимствованных литературных терминов из арабского, греческого и английского языков, автор привел некоторые из этих терминов в качестве примера. Кроме того, автор подчеркивает, что большинство этих терминов заняли устойчивые позиции в лексической системе таджикского и английского языков, и они не уступают основным терминам языка в употреблении. С точки зрения автора, роль русского языка по сравнению с другими языками слишком велика для формирования и развития таджикских литературных терминов, и в основном через этот язык другие термины смогли проникнуть в лексический состав таджикского языка.
Ключевые слова: элегия, лирика, эпос, эпос, драма, мелодрама, поэма, метафора, определение, повторение, выражение, анаграмма, аллегория, драматург, эллипс, ассимилировать, стих, двустишие, заимствований, терминов, литературы, литературоведческих терминов, языка, корреспондент, детская литература, классическая литература, персидский, греческий, наука, литература, английский, головоломка, образования, развития, лексическая система, использование, точки зрения.
NOVATION OF THE POLYSEMY IN LITERARY TERMS OF THE TAJIK AND ENGLISH
LANGUAGES
This article deals with novation of the polysemy in literary terms of the Tajik and English languages. Having emphasized his point of views regarding the borrowed literary terms from Arab, Greek, and English, an author indicated some these terms as an example. In addition to it, an author stresses that majority of these terms have taken a stable position in the vocabulary system of Tajik and English languages, and they are not less than the basic terms of the language in usage. From the point of view of the author, the role of Russian languages in comparison to other languages is too great for the formation and development of Tajik literary terms as well, and through this language, other terms couldpenetrate into lexical system of the Tajik language.
Keywords: elegy, lyric, epic, epos, drama, melodrama, poem, metaphor, definition, repetition, expression, anagram, allegory, dramaturg, ellipsis, assimilate, verse, ruboi, borrowing, term, literature, literary terms, language, correspondent, children's literature, classical literature, Persian, Greek, science of literature, English, puzzle, formation, development, lexical system, usage, point of views.
Сведения об авторе:
Джураев Хайём Акрамович, старший преподаватель кафедры языкознания и сопоставительной типологии ТГПУ им. С.Айни, тел: +992915698191. juraevkh-89@email ru.
About the author:
Juraev Khayom Akramovich, a senior teacher in the Department of Linguistics and Comparative Typology, TSPU named after S. Aini. Tel.: +992915698191. juraevkh-89@email. ru.
