Научная статья на тему 'ҚОЗОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА БУНДА ЕВРОСИЁ ИҚТИСОДИЙ ИТТИФОҚ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ҲАМКОРЛИК ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ҚОЗОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА БУНДА ЕВРОСИЁ ИҚТИСОДИЙ ИТТИФОҚ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ҲАМКОРЛИК ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
264
34
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
«Рақамли Қозоғистон» / ЕОИИ / ахборот технологиялари (IТ) / ахборот­коммуникация технологиялари (АКТ) / IТ саноати / IТ хизматлари / ташқи савдо / экспорт / импорт / «электрон тижорат» / «электрон савдо». / «Цифровой Казахстан» / ЕАЭС / информационные технологии (IТ) / информационно­ коммуникационные технологии (ИКТ) / IТ­отрасль / IТ­услуги / внешняя торговля / экспорт / импорт / электронная коммерция / «е­commerce» / «e­trading».

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тағай Акхожа Асанович, Муминов Нозим Гаффарович, Халмурзаева Камилахон Рустам Қизи

Мақолада «Рақамли иқтисодиёт» категориясининг моҳияти ва хусусиятлари очиб берилган ва рақамли иқтисодиётнинг асоси ахборот­коммуникация технологиялари (АКТ) ёрдамида савдо қилиши алоҳида таъкидланган. Рақамли иқтисодиётнинг инвестиция ва инновацион ўсиш манбаи сифати­ даги роли аниқланди. Қозоғистон Республикасининг рақамли иқтисодиётини янада ривожланти­ риш муаммолари батафсил ўрганилиб унинг асосий услубий концепциялари аниқланиб, уларни амалга ошириш йўллари тавсия этилган. Қозоғистон Республикасини рақамлаштиришнинг ҳозирги ҳолатига баҳо берган халқаро рейтинг кўрсаткичларига мувофиқ таҳлил қилиш бўйича жиддий тадқиқотлар олиб борилди ва мамлакат иқтисодиётини рақамлаштиришга тўсқинлик қиладиган муаммолар аниқланди. АКТ бозорининг ҳозирги ҳолатига урғу берилиб, унинг тузилиши танқидий кўриб чиқилган ва ривожланиш тенденциялари, траекториялари таклиф қилинган. Қозоғистон ІТ бозорини ривожлантиришнинг асосий йўналишлари бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Тағай Акхожа Асанович, Муминов Нозим Гаффарович, Халмурзаева Камилахон Рустам Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОСТОЯНИЕ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН И ПУТИ РАЗВИТИЯ ЕЁ СОТРУДНИЧЕСТВА СО СТРАНАМИ ЕВРАЗИЙСКОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО СОЮЗА

Определена роль цифровой экономики, как источника инвестиционного и инновационного роста. Обстоятельно исследованы проблемы дальнейшего развития цифровой экономики современного Казахстана. Установлены основные методологические концепции по развитию цифровой экономики, рекомендованы пути ее реализации в Республике Казахстан. Выполнены серьезные исследования по анализу показателей современного состояния цифровизации Казахстана в соответствии с показателями ежегодных международных рейтингов и выявлены «узкие места» препятствующие цифровизации экономики страны. Дана оценка современному состоянию рынка ИКТ, критически рассмотрена структура рынка, выявлена динамика ее развития и даны предложения по основным трендам развития IТ рынка Казахстана.

Текст научной работы на тему «ҚОЗОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ҲОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙЎЛЛАРИ ВА БУНДА ЕВРОСИЁ ИҚТИСОДИЙ ИТТИФОҚ ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ҲАМКОРЛИК ЙЎНАЛИШЛАРИ»

у

Тагай Акхожа Асанович,

PhD доктори, "Кайнар" университети "Иктисодиёт ва бизнес" кафедраси ассоциацияланган профессори (Олмаота, K1озоFистон Республикаси) Муминов Нозим Гаффарович, Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети "Иктисодиёт назарияси" кафедраси мудири, иктисод фанлари номзоди, профессор

Халмурзаева Камилахон Рустам ^изи,

Тошкентдаги Westminster Халкаро университети талабаси

K030FMCT0H РЕСПУБЛИКАСИДА РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТ ДОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙУЛЛАРИ ВА БУНДА ЕВРОСИЁ ИЦИСОДИЙ ИТТИФОК ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ^АМКОРЛИК ЙУНАЛИШЛАРИ

УДК: 338.001.36

ТАГАЙ А.А., МУМИНОВ Н.Г., ХАЛМУРЗАЕВА К.Р. КОЗОТИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТХ,ОЛАТИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЙУЛЛАРИ ВА БУНДА ЕВРОСИЁ ИКТИСОДИЙ ИТТИФОК ДАВЛАТЛАРИ БИЛАН ЦАМКОРЛИК ЙУНАЛИШЛАРИ

Мак,олада «Рак,амли ик,тисодиёт» категориясининг мох,ияти ва хусусиятлари очиб берилган ва рак,амли ик,тисодиётнинг асоси ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) ёрдамида савдо к,илиши алох,ида таъкидланган. Рак,амли ик,тисодиётнинг инвестиция ва инновацион усиш манбаи сифати-даги роли аник,ланди. K1озоFистон Республикасининг рак,амли ик,тисодиётини янада ривожланти-риш муаммолари батафсил урганилиб унинг асосий услубий концепциялари аник,ланиб, уларни амалга ошириш йуллари тавсия этилган. K1озоFистон Республикасини рак,амлаштиришнинг х,озирги х,олатига бах,о берган халк,аро рейтинг курсаткичларига мувофик, тах,лил к,илиш буйича жиддий тадк,ик,отлар олиб борилди ва мамлакат ик,тисодиётини рак,амлаштиришга туск,инлик к,иладиган муаммолар аник,ланди. АКТ бозорининг х,озирги х,олатига урFу берилиб, унинг тузилиши танкидий куриб чик,илган ва ривожланиш тенденциялари, траекториялари таклиф килинган. K1озоFистон 1Т бозорини ривожлантиришнинг асосий йуналишлари буйича таклифлар берилган.

Таянч сузлар: «Рак,амли K1озоFистон», ЕОИИ, ахборот технологиялари (IT), ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ), IT саноати, IT хизматлари; ташки савдо, экспорт; импорт; «электрон тижорат»; «электрон савдо».

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

ТАГАЙ А.А., МУМИНОВ Н.Г., ХАЛМУРЗАЕВА К.Р. СОСТОЯНИЕ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН И ПУТИ РАЗВИТИЯ ЕЁ СОТРУДНИЧЕСТВА СО СТРАНАМИ ЕВРАЗИЙСКОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО СОЮЗА

Определена роль цифровой экономики, как источника инвестиционного и инновационного роста. Обстоятельно исследованы проблемы дальнейшего развития цифровой экономики современного Казахстана. Установлены основные методологические концепции по развитию цифровой экономики, рекомендованы пути ее реализации в Республике Казахстан. Выполнены серьезные исследования по анализу показателей современного состояния цифровизации Казахстана в соответствии с показателями ежегодных международных рейтингов и выявлены «узкие места» препятствующие цифровизации экономики страны. Дана оценка современному состоянию рынка ИКТ, критически рассмотрена структура рынка, выявлена динамика ее развития и даны предложения по основным трендам развития IT рынка Казахстана.

Ключевые слова: «Цифровой Казахстан», ЕАЭС, информационные технологии (IT), информационно-коммуникационные технологии (ИКТ), IT-отрасль, IT-услуги; внешняя торговля, экспорт; импорт; электронная коммерция; «е-commerce»; «e-trading».

TAGAYА.А, MUMINOV N.G., HALMURZAEVA K.R-К. THE STATUS OF THE DIGITAL ECONOMY AND WAYS OF DEVELOPMENT IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AND ITS COOPERATION WITH THE EURASIAN ECONOMIC UNION IN THAT DIRECTION

In the article the essence of the «digital economy» category is revealed and the characteristics of the Digital Economy are given. The basis of the digital economy is trade with the help of information and communication technologies (ICT). The role of the digital economy as a source of investment and innovation growth is determined. The problems of further development of the digital economy of modern Kazakhstan are thoroughly investigated. The main methodological concepts for the development of the digital economy are established, ways of its implementation in the Republic of Kazakhstan are recommended. Serious research has been carried out to analyze the indicators of the current state of digitalization of Kazakhstan in accordance with the indicators of annual international ratings. The «bottlenecks» hindering the digitalization of the country's economy have been identified. The assessment of the current state of the ICT market is given. The structure of the market is critically considered, the dynamics of its development is revealed. Suggestions are given on the main trends in the development of the IT market RK.

Key words: «Digital Kazakhstan», EAEU, information technologies (IT), information and communication technologies (ICT), IT industry, IT services; foreign trade, export; import; «e-commerce»; «e-trading».

Кириш (Введение).

Замонавий иктисодиётнинг «индустриал» ва «постиндустриал» деб аталувчи поFонасида ривожланишинг асосий хусусиятларидан бири бу - иктисодиётнинг ракамли тарзда тараккий топиши булиб, бу услуб хужаликни юкори сама-радорлик билан юритишда катта омил булиб хизмат килади. Ракамли иктисодиёт, ахборот ва коммуникация технологияларига (АКТ) асослан-ган булиб, уз ичига ахборотни руйхатга олиш, туплаш, кайта ишлаш ва истеъмолчига электрон куринишда узатиш билан шугулланувчи ихти-сослаштирилган ташкилотлар ва сох,аларни уз ичига олади.

Мавзунинг долзарблиги (Актуальность темы исследования).

UNCTAD B2C E-COMMERCE INDEX 2019 (Электрон тижорат индекси) [1], маълумотларига кура, х,озирги кунда ахборот ва коммуникация технологиялари (АКТ) бозорининг 28 %-дан ортикрок, кисмини АКШ, Еврозона (ЕИ) - 26,1 %, Япония - 9,3 %, Хитой - 8,1% ва Хиндистон -2,2%-ни эгаллаб олишган.

Шу борада айтиб утиш жоизки, KозоFистон Республикаси (КР) дунё мамлакатлари уртасида рак,обатчилик рейтингида энг кучли 50 давлат-лар сафидан урин олиб, шу кеча-кундузда илюр 30-лик таркибига кириш учун интенсив фаолият юритиб бормокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

K1озоFистон Республикасининг учинчи модер-низациясининг асоси[2] «Ишлаб чикариш жара-ёнларини ракамлаштириш ва ракамли техноло-гияларни жорий этиш» булиб, у уз ичига учта асосий йуналишни камраб олади: а) бизнеснинг етакчи роли билан технологик янгиланишларга асосланган иктисодиётни модернизация килиш ва давлат бошкаруви самарадорлигини ошириш; б) сиёсий ва институционал модернизация; в) мамлакат ахолисининг очиклиги, прагматизми ва ракобатбардошлигини ошириш максадида жамоатчилик онгини модернизация килиш.

KозоFистон Республикасининг страте-гик максади [2] 2025 йилга келиб, мамла-катда Европанинг «Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти» - OECD , (Organisation for Economic Cooperation and Dovelopment) [3] давлатлари томонидан кабул килинган норма-тивлар ва талабларга тула-тукис жавоб бера-диган холатни таъминлашдир. Бу талаблар асосан бизнес ва инсон салох,ияти капитали-нинг ракобатбардошлигини ошириш, техно-логик модернизация, институционал мухитни яхшилаш ва табиатга минимал салбий таъсир курсатишга асосланган иктисодиётни барпо этиш булиб, пировард натижада кишиларнинг турмуш даражасини оширишга олиб келадиган юкори сифатли ва баркарор иктисодий усишга эришишдир.

KозоFистон Республикаси OECD-га аъзо мам-лакатлардан кам булмаган даражада ижтимоий-иктисодий ва институционал ривожланишга эришиш ва кейинчалик OECD сафига киришни максад килиб куйган. Экспертлар фикрича, KозоFистон Республикаси тарафидан БМТ-нинг баркарор ривожланиш максадларига риоя килиш, шунингдек, мамлакат хаётининг барча сох,аларида илFор тажриба ва OECD стандарт-ларини жорий этиш KозоFистоннинг дунёнинг ривожланган 30 давлатидан бирига айланишини таъминлайди. Бу максадга эришиш йулида 2025 й. бориб иктисодиётнинг усиши йилига уртача камида 4,5-5,0%-ни ташкил этиши ва мамла-катда ялпи ички махсулотнинг жон бошига (сотиб олиш кобилияти паритети буйича) 46,100 АКШ доллари даражасига етишини таъминлаш лозимдир [2].

Муаммо баёноти (Постановка проблемы).

KозоFистон Республикасида мамлакат халк хужалигининг усиш сифатини улчайдиган асо-

сий миллий курсаткичлар булиб - ахолининг турмуш даражаси ва иктисодиётнинг сифатли ривожланиш суръати кабул килинган. Дав-латнинг бошкарув тизими олдига республика-нинг «Жах,он иктисодий форуми ГИК рейтин-гида» [4] 2025 йилга бориб 40-чи, 2050 йилга бориб - 30 уринни эгаллашини таъминлаш вазифаси куйилган. Ана шундай максадларга эришиш учун 2025 йилга бориб камида 100 минг малакали IT мутахассисларини тайёрлаш учун керакли булган чора-тадбирлар ишлаб чик,иш топширилган. Як,ин беш йил мобайнида KозоFистон Республикаси х,удудларида йигир-мата инновацион-компьютер дастурлаш мак-табларини очиш, IT-компаниялар ва ихтисос-лаштирилган IT-университетлар х,омийлигига элликта минтакавий университетларни утказиш ва шунингдек дастурлаш мактабларига 20 минг Давлат грантини ажратиш режалаштирилган.

Шу билан бирга, 2023 йилдан бошлаб KозоFистоннинг барча урта мактабларида «Информатика» фанидан «Virtual укитувчи» лойих,асини жорий этиш режалаштирилган (шу кеча-кундузда мазкур лойих,а Шаркий K1озоFистон вилоятининг 150 мактабида синов-дан утказилмокда).

Тадцицот мацсадлари (Цели исследования).

Куйилган долзарб вазифаларни бажариш, ахборот-коммуникация технологиялари неги-зида ракамли платформа, ракамли макон яра-тишни такозо к,илади ва шу билан бир каторда ракобатбардош 1Т-мутахассислари булишини талаб этади. Шу сабабли, KозоFистон Республикасининг илмий-тадкикот муассасалари ва уни-верситетлари янги инновацион-билим ва компьютер дастурларини яратиш марказларига айланиши, шунингдек мамлакатнинг ракамли ик,тисодиёти эх,тиёжлари учун юкори малакали кадрлар тайёрлаш вазифасини бажариши лозим булади.

KозоFистон Республикасида юкоридаги дастурли хужжатлар негизида якин 10 йил ичида иктисодиётнинг хамма сохаларини камраб олувчи ракамли иктисодиётни шак-ллантириш ва кундалик фаолиятга татбик, этиш мулжалланган. Шу борада, биринчи навбатда куйидаги тармокларни жадал ракамлаштириш кутилмокда, булар: агросаноат мажмуаси, оFир ва урта саноат сохалари, энергетика, логистика

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

ва ахборот технологиялари. Мана шу тадбирлар-нинг татбик этилиши Ko30fmctoh Республика-сининг ялпи ички мах,сулотининг (ЯИМ) уртача йиллик усишининг камида учдан бир кисмини таъминлаши керак.

Тадк,ик,от усуллари (Методы исследования).

Методология.

Маколанинг методологик асоси иктисодиётнинг ракамли узгаришини тах,лил килиш, умумлаштириш ва прогнозлашдир. Ракамли иктисодиёт ишлаб чикариш ва интеллектуал ресурсларнинг интеграцияси сифатида янги товарлар ва хизматлар, ишлаб чикариш усуллари, хом ашё манбалари ва янги техноло-гияларга йул очади. Уз навбатида, янги товарлар, мах,сулотлар ва технологиялар бозорининг кенгайишига ва сифат нуктаи назардан ривож-ланишига олиб келади.

Шу сабабли, ракамли иктисодиётни шакллан-тириш ва ривожлантириш йулларини аниклаш келажакда кандай омиллар х,ал килувчи булиши мумкинлиги, ракамлаштириш ва ракамли технологиялар ушбу омиллар билан узаро ботликлиги х,акидаги саволларга жавобларни талаб килади. Ушбу омиллар тизими, уларнинг иктисодиётга таъсирининг мумкин булган кетма-кетлигини аниклаш тубдан мух,имдир. Ушбу муаммоларни х,ал килиш учун тизим парадигмаси ривожла-нишининг дастлабки шартлари ва келажакдаги натижаларини аниклаб олиш лозимдир.

Биз асосан ракамли иктисодиётни иктисодий тизимнинг ажралмас кисми ва иктисодий сама-радорликни орттиришнинг куроли сифатида тасаввур киламиз.

Маколадаги олFа сурилган муаммоларни бажариш учун давлат идораларининг расмий манбалари, АКТ буйича жах,он рейтинг компа-нияларининг ахборотлари, илмий маколалар ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш буйича хорижий мамлакатлар тажрибаси урганилди.

Асосий натижалар (Основные результаты).

Умуман олганда, K1озоFистон Республикаси иктисодиётини ракамли узгартириш дасту-рининг таркиби турт йуналишга асослан-ган: а) иктисодиётнинг асосий тармокларини ракамлаштириш; б) «mobil, e-gov давлатнинг» ривожланиши; в) ижодий-креатив жами-ятни шакллантириш; г) давлат бошкарувини

ракамли узгартириш учун керакли булган янги ахборот-инфратузилмаларини яратиш. Ушбу вазифаларни бажариш учун мамлакатда ракамли иктисодиёт субъектлари ва бизнеси-нинг муваффакиятли ишлаши учун узок муд-датли инновацион ривожланиш институтлари яратилиши керак [2]. КозоFистон Республи-касида ракамли ривожланиш давлат дасту-рини мувофиклаштирувчи асосий ташкилот-лар: «Зерде» Миллий ахборот-коммуникация Холдинги ва «Мух,андислик ва технологиялар трансфери маркази» акционерлик жамияти [5].

Ривожланиш технологиясини янгилаш муам-моси биринчи навбатда янги функционаллик ва истеъмол хусусиятларига асосланган ракамли шаклда янги инновацион мах,сулотни яратишни талаб килади. Шу билан бирга, асосий компо-нентлар: (А1)-«сунъий интеллект» ва робототехника ривожланиши (artificial intelligence, AI); («булут»)- «булутли» технологиялар ва хизматлар (cloud technologies); «катта маълумотлар» (big data); (lot)- «нарсалар Интернети»; («Кен-гайтирилган х,акикат») - «кушимча х,акикат тех-нологияси», («internet of things»).

Давлат дастурида [2] белгиланган чора-тадбирларни амалга ошириш, бу мамлакат моддий-техник базасини ривожлантиришни жадаллаштириш имкониятини вужудга келти-ради ва шунингдек: мех,нат унумдорлигини ошириш, макроиктисодий курсаткичларни яхши-лаш (давлат бюджетини такомиллаштириш, тулов баланси ва бошкалар) ва мамлакатнинг ракобатбардошлигини ошириш масалаларини ижобий х,ал этади.

Шунингдек, экспортга ихтисослаштирилган мавжуд корхоналарни индустриялаштириш ва юкори технологияга асосланган сох,аларнинг ва хизматларнинг ривожланиши янги, дивер-сификацияланган иктисодиётни яратишга олиб келиши кутилмокда.

Аммо, Жах,он иктисодий форуми (ЖИФ) [4] маълумотлари шуни курсатадики, КР иктисодиётнинг устувор тармокларини инновацион ривожлантиришда х,али х,ам ортда колмокда. Масалан, КозоFистон «Инновацион имкониятлар» буйича 87-уринда ва «Жах,он интеллектуал мулк ташкилоти» индексида 74-уринда туради [4]. Буларнинг барчаси мамлакат иктисодиётининг ракобатбардошлигига жуда салбий таъсир курсатмокда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

2019 йилда Халкаро телекоммуникация иттифокининг Global киберхавфсизлик курсаткичи буйича KозоFистоннинг мавкеи яхшиланди. Халкаро телекоммуникация иттифокининг хисоботига кура, KозоFистон 2018/2019 йилларда 40-уринни эгаллаб, «Global киберхавфсизлик» индексида утган йилги рей-тингга нисбатан 42 пунктга кутарилди. Янгилик сари ташланган яна бир кадам-бу ёшлар учун бепул касб-хунар таълими ва умумий касбий таълим беришдир. KозоFистон Республикасида бу инсон салохияти капиталига куйиладиган сармоя сифатида каралади. Шундай килиб, KР мамлакатнинг келажакдаги ривожланиши учун сифатли илмий ва касбий-хунар таълимотини бепул беришнинг асосини яратди. KозоFистон Республикасида инновациялардан фойдаланиш барча сохаларда, айник,са ижтимоий хизматлар ва саноатни ривожлантириш буйича кескин усишининг пойдеворидир. KозоFистон Урта Осиё минтакасининг етакчи давлати булишга интилади ва бундай интилиш фак,ат инновацион ва кучли саноат ик,тисодиёти ва малакали инсон ресурслари мавжуд булган такдирдагина амалга оширилиши мумкин.

Мана шу борада 2022 йилга куйидаги тад-бирлар режалаштирилган: асосан вилоят-лар ва кишлокларда «Internet» камрови улу-шини 78%гача кенгайтириш; ракамли алока-эшиттириш билан ахолининг 95% камраб олиш, ахолининг ракамли саводхонлигини ошира бориб уни 80%-га етказиш, ахборот-коммуникация технологиялари улушининг мамлакат ялпи ички махсулот таркибида 4,7% га булишини таъминлаш [3]. Сунгги йилларда KозоFистон Республикасининг 117 шахар ва 3324 кишлок ахоли пунктларида 250 мингдан зиёд ахоли «Кенг йулакли Internet» билан таъ-минланди. Сунгги икки йилда 481 кишлок посёл-каси «Кенг йулакли Internet» тармоFига уланди. Бу лойиха якин йилларда яна давом эттирилади [7].

Бундан ташкари, Нурсултон, Алматы ва Чимкент шахарларида «5G Pilot» лойихалари амалга оширилди. Шунингдек, 2019 йил охирида «KозоFистон-Озарбайжон Транскаспиан» оптик толали лойихасининг курилиши бошланди. 2020 йилда 880 та кишлокни кенг йулакли Интер-нетга улаш ва уй тармоFининг Интернетга ула-ниш даражасини 84% га етказиш режалашти-

рилган эди. Умуман олганда, икки йил ичида ракамлаштириш учун KозоFистон бюджетидан 32,8 миллиард тенге сарфланди. Амалга оши-рилган ишларнинг иктисодий самараси эса 803 миллиард тенгени ташкил этди. Бундан ташкари, инновацион иктисодиётга 32,8 миллиард тенге жалб килинди. Мана шу сохаларда ва тегишли тармокларни хисобга олган холда 120 минг кушимча иш урин яратилди. Уларнинг 78 минг-таси 2019 йилда пайдо булган.

Шундай килиб, KозоFистонда дунё-нинг ривожланган мамлакатларининг ушбу курсаткичидан ракамли технологияларни ривожлантиришдаги кечикиш туфайли «ракамли булиниш» деб номланган усиш кузатилмокда.

Жахон иктисодий Форуми (ЖИФ) тадкикотига кура [4], дунёнинг атиги 25 мамлакати ракамли технологияларга асосланган «Туртинчи саноат инкилобига» тайёр. Ушбу мамлакатлар иктисодиёти аллакачон жахон «Global ишлаб чикаришнинг» кушимча кийматининг 75 фои-зини ташкил килади. Ушбу етакчи мамлакатлар-нинг хар бири узининг ракобатбардош устун-ликларига эга. Масалан, Японияда мураккаб ишлаб чикариш кувватлари мавжуд булса, Америка ^шма Штатлари кучли савдо бозорига эга, Хитой улкан корхоналар микёсига эга, Германия юкори малакали мутахассисларга ва инноваци-яларни тез татбик этиш хусусиятига эга, Корея янги технологияларни ривожлантиришга катта хисса кушади ва Сингапур очиклиги ва инве-стицияларни жалб этиш имкониятига эга.

ЖИФ маълумотларига кура, 2019 йилда KозоFистон янги ГИК 4.0 рейтингида 55-уринни эгаллаб турибди ва бу курсаткич 2018 йилга нисбатан 4 поFона юкоридир [4]. Динамика ижобий тус олган. ЖИФ маълумотларига кура, юкорида кайд этилган, ушбу етакчи мамлакатлар, алокаларни урнатадиган ва саноат инкилобининг дастлабки боскичларида иктисодиётнинг «Global ракамли трансформа-циясини» белгилашга имкон берадиган саъйи-харакатларига фаол кушилишади. KозоFистон, Россия, Молдова ва Грузия давлатлари, ЖИФ тахлилчилари томонидан баъзи саноат базасига эга булган «Евроосиё» гурухи сифатида тасниф-ланиб, бу давлатлар «индустрия базасига эга аммо ишлаб чикаришни кескин ривожланти-риш технологияларига эга эмас ва инновация-лар суръати заиф» деб бахоланган [4]. Мутахас-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

сисларнинг фикрига кура, инновацион техноло-гияларни жорий этиш билан ботлик муаммолар давлатнинг бошкарув тузилмалари томонидан х,аддан ташкари «гайкаларни мах,камлаш» ва бу жараённи «х,аддан ташкари тартибга солиш» билан таърифланади. Бу давлатларда, инновацион лойих,алар чикимларининг копланиши ва фойда олиб келиш даврининг жуда узоклиги, шунингдек, уларнинг юкори киймати сабабли молиявий ресурсларни етишмаслиги, компани-яларнинг инновацион янгиликларни ривожлан-тириш учун кобилиятсиз булиб колишига олиб келмокда. Яна бир салбий х,олат бу, «ишлаб чикариш жараёнида саноат ва инновацион лойих,аларни ишлаб чикариш ва амалга оши-риш» циклига хизмат курсатиш учун тулаконли укитиш тизимининг такчиллиги натижасида зарур малакали мутахассисларнинг етишмас-лигидир.

Ракамли технологияларни ривожланти-риш сох,асида корпоратив секторнинг ортда колишининг мух,им жих,ати ва сабаби Козотистон Республикасида амалдаги х,укукий ва меъёрий-х,укукий база ва иктисодий менежментнинг етарли даражада асосланмаганлиги, шунингдек, ракамли лойих,аларга инвестицияларни жалб килиш учун кулай шароитлар ва имтиёз-ларнинг етишмаслигидир. Ушбу йуналишдаги ижобий х,олат, бизнинг фикримизча, «Ракамли КозоFистон» дастури х,ужжатларини кабул килишдир [2], бу ракамлаштириш стратегияси-нинг методологик асоси булиб хизмат килади ва уз ичига куйидагиларни олади: а) анъана-вий тармокларни ракамли узгартириш; б) инсон салох,ияти капиталини ривожлантириш; в) дав-лат хизматларини ракамлаштириш; г) ракамли инфратузилмани ва экосистемани шаклланти-риш ва ривожлантириш. Шу уринда Козотистон Республикаси тизимли ракамли Стратегияни кабул килган дунёдаги 15 мамлакатдан бири эканлигини алох,ида таъкидлаш лозим.

2016 йилда Евросиё иктисодий иттифокига (ЕОИИ) аъзо давлатлар рах,барлари «Ракамли кун тартиби туFрисидаги Баёнотни» имзола-дилар ва бу Дастур иктисодиётнинг жах,он микёсида глобаллашуви тенденцияларга мувофик юкори сифатли иктисодий усишни таъминлаш учун янги ракамли ташаббусларни ратбатлантириш ва куллаб-кувватлашни назарда тутади. Ташки савдо контекстида унинг устувор

йуналишлари куйидагилардан иборат: товар-лар, хизматлар ва ракамли активлар х,аракатини ракамли технология асосида «х,акикий вактда» (жорий даврда) назорат килиб бориш ва уни тезкор бошкаришни таъминлаш; ЕОИИ давлат-лари уртасидаги ракамли савдо; ракамли технологиям асосланган транспорт йулаклари; ЕОИИ х,удудида ягона стандартли ракамли иктисодиётни шакллантириш [8]. Мана шу тад-бирлар натижасида ЕОИИ давлатларида ЯИМ умумий х,ажмининг тахминан 10,6% га усиши, ахборот-коммуникация технологиялари хиз-матлари экспорти х,ажмининг 51% дан 74% гача кушимча усиш имконияти очилади. ЕОИИ х,удудида биргина электрон тижоратнинг татбик этилишини амалга ошириш туфайли ЯИМ 0,88%-га купайиши, трансчегаравий электрон хизмат-ларнинг самараси натижасида кушимча 500 млн. АК,Ш доллари олиниши кутилмокда [9, 7-10 бет-лар].

2019 йилда ЕОИИ давлатларининг Иттифокдан ташкаридаги мамлакатлар билан савдо айланмаси х,ажми 733 миллиард доллар, шу жумладан экспорт - 459 ва импорт - $274, ва Иттифок ичидаги узаро товарлар савдоси х,ажми - $ 61 миллиард доллар ташкил этди [10].

ЕОИИ давлатларининг учинчи мамлакат-ларга товар экспортининг асосини: минерал мах,сулотлар (65,8%), металлар ва улардан тай-ёрланган мах,сулотлар (8,8%), кимё саноати мах,сулотлари (5,8%) ташкил килади. Импортда машина, ускуна ва транспорт воситалари (44,4%), кимё саноати мах,сулотлари (19,1%), озик-овкат мах,сулотлари ва кишлок хужалиги хом ашёси (11,1%) устунлик килади. ЕОИИ экспортининг географик таркибида 48,7% Европа Иттифоки, 27,7% «Осиё-Тинч океани иктисодий х,амкорлиги» (ОТИХ) мамлакатлари х,иссасига туFри келади. Аксинча, ЕОИИ давлатларининг жами импортдаги х,ажмида ОТИХ мамлакатла-рининг улуши юкори - 44,7% ва таккослаш учун - 37,9% товарлар Европа Иттифокидан етказиб берилади [11].

ЕОИИ мамлакатлари узаро савдосининг тар-кибий кисмида асосан минерал мах,сулотлар (25,8%), машина, ускуна ва транспорт воситалари (19,8%); озик-овкат мах,сулотлари ва кишлок хужалиги хом ашёси (15,5%); металлар ва улардан тайёрланган мах,сулотлар (12,7%) ва кимё саноати мах,сулотлари (12,1%) таш-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

1-расм. ЕОИИ аъзо давлатлар экспортининг умумий экспортдаги улуши (%да), манба: [10,12].

80

кил килади. Савдонинг энг катта хажми Россия (63,5%), Беларус (23,8%) ва KозоFистон (10,3%) давлатларига тyFри келади [12].

ЕОИИ ички бозоридаги унга аъзо давлатлар-нинг оладиган улуши ва роли турлича. ЕОИИ доирасидаги ички бозор экспортида Россия улуши 63,4 % - ни ташкил килади. Узаро импорт-даги вазиятга келсак, бу ерда Россия Федераци-яси ва Беларусь курсаткичлари хажми буйича якин ва утган йили мос равишда 34,2 ва 36,6%-ни ташкил этди. Бирок, Россия улушининг катта кисми унинг Беларусьдан импорти туфайли шак-лланади.

ЕОИИ ички бозорининг унга аъзо давлатлар учун ахамияти хам бошкача. Утган 20 йил давомидаги курсаткичларни солиштирсак бу ерда Белоруссия узининг жами экспортининг ва импортининг тахминан 60 фоизини ЕОИИ худудида амалга оширади.

ЕОИИ худудидаги умумий бозор Россия учун камрок ахамиятга эга - Россия жами экспорти ва импортининг 10 фоиздан камроFи ЕОИИ давлатларига тyFри келади холос. Шу борада таъкид-лаб утиш керакки аввалги ун йилликларда ушбу бозор барча аъзо-мамлакатлар учун мухимрок роль уйнаган эди (1-расм).

KозоFистон давлати экспорт хажмининг ЕОИИ худудидаги улуши 1997 йили энг макси-мал даражага кутарилиб - 54%-ни ташкил этган булса, 2015-2017 йилларга келиб атиги 10-14%-гача пасайиб кетган.

Аммо юкорида келтирилган натижалар мутлаклаштирилмаслиги керак, чунки мам-лакатларнинг савдо статистикасининг хар хил методологик асосда хисоб юритиши натижа-сида, уларни тахлил килиш ва таккослаш баъзан нотyFри хулосаларга олиб келиши мумкин. Шу билан бир каторда, бир мамлакатдан бошкасига юборилган экспорт хажми, деярли хеч качон иккинчи мамлакатнинг биринчи мамлакатдан узига олиб келган импорт хажмига тyFри кел-майди. Бундан ташк,ари, ташки савдо статисти-касида «Товарни етказиб беришнинг базали шароитлари» (Инкотермс: экспорт учун «FOB», импорт учун «CIF» ва хоказо шартлари) хам товар кийматини хисоблашда хар хил натижа-ларга олиб келиши мумкин. Шу сабабли, ташки савдо хисоботи хамма вактда хам реал холатни акс эттира олмайди. Буларнинг барчаси ташки савдо статистикасини давлатлар уртасидаги савдонинг хакикий холатини тулик акс эттириш учун куриб чикишга асос булиб хизмат кила олмаслигини курсатади (2-расм).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

2-расм. ЕОИИ аъзо давлатлар импортининг умумий импортдаги улуши (%да), манба: [10,12].

Шунинг учун ташки савдони тах,лил килиш натижаларини, шу жумладан бу ерда такдим этилган курсаткичларни факат х,акикий жара-ёнларнинг нисбий акси сифатида кабул килиш керак.

2-расм маълумотларини тах,лил киладиган булсак, КозоFистон давлати импорт х,ажмининг ЕОИИ х,удудидаги улуши 1995-1997 йиллари энг максимал даражага кутарилиб - 60 %-ни ташкил этган булса, 2015-2017 йилларга келиб 40-42%-атрофида баркарор топди. Умумий-лаштириб оладиган булсак, аъзо мамлакатлар-нинг импорт савдосининг - 35-55%-ни ЕОИИ худудига туFри келади (РФ-ни х,исобга олма-ганда). Бу х,олат ЕОИИ ички умумий бозорининг баркарорлашувидан далолат беради.

Шуни таъкидлаш керакки, минерал мах,сулотлар ЕОИИ мамлакатларининг узаро савдосининг мух,им кисмини ташкил этади ва бу савдонинг х,акикий динамикасини сезиларли даражада бузади: биринчидан, ушбу товарлар-нинг жах,он нархлари юкори булган даврда ЕОИИ аъзоларининг узаро савдоси х,ажми кескин ошади; иккинчидан, ушбу мах,сулотларни ЕОИИ-га аъзо бошка давлатларга кайтадан реэкспорт килиш х,олатининг мавжудлиги сабабли. Бундан ташкари, баъзи х,олларда энергия товар-

лари контрабандаси муаммоси х,ам мавжуд булиб, уларнинг х,ажми баъзи мамлакатларнинг ташки савдосига оид расмий маълумотларга нис-батан сезиларли х,ажмларда амалга ошираётган-лик фактлари х,ам бор.

Шу х,олатларни инобатга олган х,олда, ЕОИИ аъзо-давлатлар уртасидаги узаро савдо динамикасини минерал-энергия товарларисиз (газ, нефт ва нефт мах,сулотлари, кумир ва унинг кайта ишланган мах,сулотлари, электр энер-гиясиз) тах,лил килиш кизикиш уЙFотади. Бун-дай тах,лил, ташки савдо операциялари бора-сида ЕОИИ-нинг ички бозори, аъзо давлатлар учун катта ах,амиятга эга эканлигини курсатиб турибди. Бир томондан, бу х,олат ушбу мамла-катларда ишлаб чикарилган тайер мах,сулотлар (кайта ишланган хом-ашёлар) жах,он бозорида муваффакиятли сотилиши учун ракобатбардош эмас деган фикрга олиб келиши мумкин. Аслида, бу х,олат биринчи навбатда ЕОИИ аъзо-мамлакатлари уртасида жах,он бозоридаги нота-ниш мамлакатларга караганда, х,удуд ичидаги давлатлар орасида иктисодий муносабатлар урнатишда - тарихий шаклланган умумий анъ-аналар, «тил тусиFининг йуклиги» ва узок вакт давомида сакланиб келган савдо алокаларининг афзаллигини курсатмокда. Шунингдек, ушбу мам-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

лакатларнинг географик якинлигидан ташкари, уларни боFлайдиган темир йул, автомобиль к,атнови ва дарёлар алок,а йулларининг мавжуд-лиги ва бошка инфратузилмаларнинг ахамияти жуда катта. Бундай холат жахон иктисодиёти учун янгилик эмас, масалан «Европа Иттифоки», «АСЕАН», «NAFTA» ва «МЕРКОСУР»-нинг деярли барча аъзо давлатлари учун блок ичидаги савдо блокдан ташкари савдодан кура мухимрокдир. Россия Федерациясидан ташкари барча ЕОИИ мамлакатлари учун узаро савдо катта ахамиятга эга. Аммо шуни хам таъкидлаб утиш керакки, агар ЕОИИ ташкил этилишидан олдинги давр-даги савдо динамикасини куриб чик,сак, деярли барча аъзо мамлакатларда 15-20 йил олдин узаро савдо улуши хозиргидан юк,ори булганлиги аник булади.

Баъзи кузатувчилар фикрича, бу ЕОИИ дои-расида интеграциялашувнинг даражасининг паст эканлигини курсатади. Бирок, ЕОИИ интеграци-ясидан олдинги давр ичида худди шу давлат-ларда ишлаб чик,арилган тайер махсулотларнинг (кайта ишланган хом-ашёлар) жахон бозо-рида керакли даражада ракобатбардош булмаганлиги окибатида, уларнинг МДХ ички бозорига каратилганлиги сабаб булиши мум-кин. Хозирга келиб, маълум даражада шакллан-ган, етук бозор иктисодиёти шароитида бу дав-латлар уз махсулотларининг сифатини яхшилаб жахон бозорига купрок хажмда чикиш имкони-ятига эга булишди. Шунга биноан, бу давлатлар товарларининг ракобатбардошлиги юкорилагани сабабли, уларнинг ЕОИИ худудидаги савдо улуши камая бошлаган деб тушунтиришга булади.

ЕОИИ аъзо-давлатларининг савдо алокаларида хом-ашё, бирламчи кайта ишлов берилган махсулотлар, истеъмолга тайер булган товарлар таркибини тахлил килиб курсак, КозоFистон ва Беларус давлатларининг савдо структурасида тайер махсулотлар улуши бир-мунча юкоридир. Масалан, КозоFистон Республи-каси экспортида тайер озик-овкат махсулотлари улуши якуний махсулотлар умумий экспорти-нинг 53%-ни ва бирламчи кайта ишлов берилган махсулотлар улуши умумий экспортининг 10%-ни ташкил этади. Беларусь учун бу курсаткич мос равишда: 90 ва 10%-ни; Россия учун бу курсаткич мос равишда 29 ва 7%-ни, КирFизистон учун - 33 ва 49%-ни курсатди.

Умуман олганда, кайта ишлаш сано-ати махсулотлари буйича бу курсаткичлар

КозоFистон учун 57 ва 18% ни; Беларусь учун мос равишда 89 ва 36%-ни; Россия учун эса 37 ва 11%-ни КирFизистон учун 65 ва 8%-ни, ташкил этади.

Шу борада алохида таъкидлаб утиш керакки, «Европа Иттифоки», «АСЕАН» минтакавий иктисодий иттифоклар сингари, ЕОИИ худудида бир хилда булган хом ашёни кайта ишлаш, саклаш, ташиш ва тайер товар турида савдога чикаришнинг узаро боFланган кластер тизими шаклланмаган. Вахоланки, Иттифок ичида мана шундай трансмиллий кластер тизимининг булиши иктисодий самарадорликни бир неча бор оши-ришнинг катта омили булиб хизмат этиши аникдир.

ЕОИИ-га аъзо-давлатларнинг кун тартибида Иттифок доирасидан ташкари учинчи мамлакат-лар билан хам савдо хажмини ошириш вазифаси турибди. Бу масала, фикримизча хар бир аъзо-мамлакатнинг ташки савдо салохиятини тахлил килиб, унинг экспорт ва импорт товарларининг таркибини ва жахон савдосидаги оладиган географик урни ва фаоллигини чукур урганишни такозо килади. Таъкидланган курсаткичларни бахолаш мана шу сохаларда ахборот алмаши-нуви ва аналитик маълумотларнинг мавжудли-гини талаб килади.

Жахон иктисодий амалиётида, ташки сав-дони фаоллаштиришнинг замонавий воситаси сифатида ракамли технологиялардан фойда-ланиш оркали савдо муомаласида буладиган трансакцион харажатларни камайтириш имко-нияти пайдо булади ва окибат натижада товар-нинг умумий нархини пасайтириб, унинг ракобатбардошлигини орттиришга имкон беради. Ва шу билан бир каторда сотувга мулжалланган товарлар номенклатурасини ва уларни етказиб бериш шарт-шароитларини бозор талабларига муносиб равишда тезда узгартириш мумкин булади. Шу борада ракамли иктисодиётнинг инструментлари булган: «Нарса-лар Interneti (lot)»; «Сунъий интеллект»; «Блок-чейн» технологияларидан фойдаланиш мумкин [11].

Хозирги пайтда, жахон бозори таркибида хом-ашё савдосининг усиш суръатининг секин-лашиши ва кушимча кийматнинг юкори улуши булган тайер, якуний махсулотлар савдоси хажмининг купайиши тенденцияси кузатилмокда [12].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

Европанинг «Иктисодий х,амкорлик ва тараккиёт ташкилоти» - OECD, маълумотла-рига кура[3], иктисодиётнинг ракамли транс-формацияси халкаро савдо жараёнида товарни тайерлаш, истеъмолчига таклиф этиш ва етка-зиб бериш тадбирлари билан боFлик харажат-ларни 8-10 %-гача камайтиришга ёрдам бериб, мана шу операцияларни мувофиклаштиради. Шунингдек, бутун дунё буйлаб маълум товар ишлаб чикарувчилари ва истеъмолчиларининг узаро молиявий алокаларининг тезкор суръатда амалга оширилишини таъминлайди. Шу билан бир каторда, халкаро савдо операцияларининг мураккаблашишига олиб келади [12].

Евросиё иктисодий иттифоки давлатлари учун Жах,он савдо ташкилоти тарафидан тайерлана-диган халкаро иктисодий алокаларнинг келажак даврга булган прогнози мух,им ах,амиятга эга. ЖСТ маълумотлари буйича, 2030 йилгача булган давр ичида, халкаро савдо х,ажми йилига уртача 1,8-2,0 %-гача кушимча усиб бориши мумкин.

Хулоса ва таклифлар (выводы и предложения).

КозоFистон Республикасида, Евросиё иктисодий иттифоки давлатлари каторида, сунгги йилларда ишлаб чикариш жараёнларини ракамлаштириш ва инновацион технологияларни жорий этиш натижаларини кискача сарх,исоб килсак, куйидаги хулосаларни чикаришимиз мумкин [6]:

1. Крзотистон IT бозорини изчил ривожлан-тириш учун IT саноатининг экотизимини шак-ллантириш талаб этилади. Экотизим деганда биз IT -компаниялар ва IT-мутахассисларининг ракобат мух,итини назарда тутамиз. Хозирги вактда «Ракамли КозоFистон» давлат дастурига мувофик, IT сох,асини ривожлантиришда асосий эътибор халкаро ресурсларни жалб килган х,олда институционал жих,атларни ривожлантиришга -чет эллик мутахассисларни, маблаFларни жалб килиш учун кулай шароитларни таъминлайди-ган технопаркни шакллантиришга каратилган.

2. Аммо республикада IT мутахассислари-нинг етарли эмаслиги кузатилмокда. Бизнинг фикримизча, х,озирги пайтда IT бозорини ривож-лантириш х,аракати IT таълимини ривожланти-ришни куллаб-кувватлашдан бошланиши керак, хусусан, IT - лабораториялар, коворкинг марказ-лари университетлар базасида очилиши керак. Буларда ахборот технологиялари сох,асини омма-

лаштиришга махаллий ва хорижий маърузачи-лар таклиф килиниши керак. Шу боис, Россия ва Исроил тажрибасидан фойдаланиш максадга мувофикдир.

3. ОАЖ «Казатомпром «Миллий атом ком-панияси»» уран казиб олиш корхоналарида жараёнларни автоматлаштириш ва бошкаришни ракамли трансформациялаш мехнат унумдорли-гини атиги бир йил ичида 10 фоизга оширишга имкон берди.

4. KозоFистон локомотивларида «Trip Optimizer» тизимини жорий этиш ёкилFи сар-фини 5% камайишини таъминлади; зарарли чикиндилар даражаси 3-17% га камайди.

5. Транспорт сохасида ракамли ахбо-ротни кайта ишлаш ва информация алмашиш тизимларининг жорий этилиши Осиё-Европа йуналишидаги товарларни етказиб бериш мудда-тини 12 кунга кискартирди ва контейнер ташиш-нинг усиш суръатини йилига 10,0% даражасига кутарди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Ялпи прогнозларга кура, 2025 йилга келиб, ракамлаштириш буйича «Ракамли KозоFистон» дастурини амалга ошириш нати-жасида кушимча ЯИМ усиши 30 %-ни ташкил этади.

7. Иктисодиётни кенгайтириш, янги соха ва тармокларни шакллантириш натижасида 300 мингта янги иш уринлари яратилади;

8. ИлFор технологиялар узгаришига сезув-чан булган Молиявий секторнинг ракамли трансформациям кенг доирада татбик этилиши кути-лаяпти [6].

9. KозоFистоннинг Евросиё иктисодий иттифоки давлатлари ташкилотига аъзо давлатлари билан савдо динамикаси экспортнинг усиши билан характерланади ва бу усишнинг уртача йиллик киймати 1 миллиард долларга якинлашди.

10. Фикримизча, «Европа Иттифоки», «АСЕАН» минтакавий иктисодий иттифоклар сингари, Евросиё иктисодий иттифоки давлат-лари худудида бир хилда булган хом-ашёни кайта ишлаш, саклаш, транспортировка килиш ва тайер товар турида савдога чикаришнинг узаро боFланган кластер тизими шаклланмаган. Вахоланки, Иттифок ичида мана шундай транс-миллий кластер тизимининг булиши иктисодий самарадорликни бир неча бор оширишнинг катта омили булиб хизмат этиши аникдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

-- 70 к. АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ИКТИСОДИЁТИ / ЭКОНОМИКА ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Фойдаланилган адабиётлар:

1. UNCTAD B2C E-COMMERCE INDEX 2019 // United Nations Conference on Trade And Development. [Электронный ресурс]. URL: https:// unctad.org/system/files/official-document/ tn_unctad_ ict4d14_en.pdf (Дата обращения: 23.07.2020);. UNCTAD stat/UNCTAD Data Center. http://unctadstat.unctad.org/wds/ReportFolders/reportfolders.aspx

2. Стратегический план развития РК до 2025 года,от 15 февраля 2018 года.- Астана 2018

3. The Impact of Digitalisation on Trade // Портал ОЭСР. URL: http://www.oecd.org/trade/ topics/digital-trade/ (дата обращения: 18.04.2020).

4. Подробный отчет о рейтинге конкурентоспособности (ГИК ЖИФ) 2019 года. URL: https:// csi.kz/news/09102019

5. АО «НИХ «Зерде» Отчет «Развитие сектора ИКТ в Республике Казахстан за 2020 год». [Электронный ресурс]. URL: https://zerde.gov.kz/ activity/analysis-and-development-of-ict/ report-on-the-development-of-the-ict-sector-in-the-republic-of- kazakhstan-2020/

6. Жумагалиев А. О реализации программы «Цифровой Казахстан», 04.02.2020. URL: https:// www.zakon.kz/5005749-za-dva-goda- realizatsii-gosprogrammy.htm

7. Токаев К-Ж. Для ЕАЭС приоритетным направлением должна стать цифровизация экономик. 01.10.2019. URL: https:// inbusiness.kz/ru/last/dlya-eaes-prioritetnym- napravleniem-dolzhna-stat-cifrovizaciya- ekonomik-kasym-zhomart-tokaev;

8. Цифровая повестка ЕАЭС // Портал «Цифровая повестка ЕАЭС». URL: https://d igital. eaeunion.org/extranet/ (дата обращения: 15.04.2020).

9. Цифровая повестка Евразийского экономического союза до 2025 года: перспективы и рекомендации. Обзор. - Москва: Группа Всемирного банка. - 30 с. URL: https://digital. eaeunion.org/upload/medialibrary/5bb/Обзор ВБ.pdf (дата обращения: 15.04.2020).

10. Об итогах внешней и взаимной торговли товарами государств - членов Евразийского экономического союза. Декабрь 2019. Экспресс-информация 14 февраля 2020 г. // Портал ЕЭК. URL: http://www.eurasiancommission.org/ru/act/integr_i_makroec/dep_stat/tradestat/ analytics/ Documents/express/December2019.pdf (дата обращения: 20.04.2020).

11. Внешняя торговля ЕАЭС по странам // Портал ЕЭК. URL: http://www.eurasiancommission. org/ru/act/integr_i_makroec/dep_stat/tradestat/tables/extr a/Documents/2019/12/E201912_2_1. pdf (дата обращения: 21.04.2020).

12. Объемы взаимной торговли государств - членов ЕАЭС по укрупненным товарным группам за 2019 год // Портал ЕЭК. URL: http://www.eurasiancommission.org/ru/act/integr_i_ makroec/dep_stat/tradestat/tables/intr a/Documents/2019/12/I201912_3_1.pdf (дата обращения: 21.04.2020).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 11(147)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.