Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ВА САНОАТ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДАГИ АЙРИМ МУАММОЛАР'

РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ВА САНОАТ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДАГИ АЙРИМ МУАММОЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
800
141
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот жамияти / ахборот иқтисодиёти / АDP технологиялари / рақамли божхона / рақамли иқтисодиёт / рақамли инфратузилма / рақамли кластер тизими / кластер. / информационное общество / информационная экономика / технологии ADP / цифровая таможня / цифровая экономика / цифровая инфраструктура / система цифрового кластера / кластер.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Илёсов Асроржон Ахроржон Ўғли

Мақолада рақамли иқтисодиёт тушунчасининг вужудга келиши, турли олимлар ва ташкилотларнинг таърифлари, жаҳон иқтисодиётидаги аҳамияти ёритиб берилган. Тадқиқот асосида хорижий ва маҳаллий илмий адабиётлар таҳлили амалга оширилган. Таҳлиллар натижасида рақамлаштириш жараёнида саноат маҳсулотлари экспортидаги мамлакатимизнинг устунликлари аниқланган. Рақамлаштириш шароитида саноат маҳсулотлари экспортини амалга оширишдаги мамлакатимизнинг қиёсий ва мутлоқ устунликлари таҳлили асосида мавжуд муаммоларни бартараф этиш бўйича рақамли технологиялар асосида ташқи бозор талабига мос сифатли ва рақобатбардош саноат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, замон талабига жавоб берадиган саноат маҳсулотлари экспортини амалга оширишга ихтисослашган рақамли кластер тизимини ривожлантириш, маҳаллий саноат маҳсулотлари экспортёрларини рақамли кластер тизими орқали боғлаш орқали ҳудудлар экспорт салоҳиятини ошириш, саноат маҳсулотлари экспорти бўйича миллий брендни яратиш ва тарғиб қилиш каби бир қатор таклифлар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ В ЦИФРОВОМ ПРОИЗВОДСТВЕ И ЭКСПОРТЕ ПРОМЫШЛЕННОЙ ПРОДУКЦИИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье освещается возникновение понятия цифровой экономики, определение различных ученых и организаций, ее значение в мировой экономике. В исследовании был проведен анализ зарубежной и отечественной научной литературы.В результате проведенного анализа были определены преимущества нашей страны в экспорте промышленной продукции в условиях цифровизации. На основе анализа сравнительных и абсолютных преимуществ нашей страны в экспорте промышленной продукции в условиях цифровизации был выдвинут ряд предложений по устранению проблем на основе цифровых технологий для производства качественной и конкурентоспособной промышленной продукции, отвечающей потребностям внешних рынков посредством увеличение экспортного потенциала регионов за счет подключения промышленных экспортеров через систему цифровых кластеров, создания и продвижения национального бренда.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА РАҚАМЛИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ВА САНОАТ МАҲСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДАГИ АЙРИМ МУАММОЛАР»

Илёсов Асроржон Ахроржон угли,

ФарFона политехника институти, таянч докторант

РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА РАКАМЛИ ИШЛАБ ЧИКАРИШ ВА САНОАТ МА^СУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДАГИ АЙРИМ МУАММОЛАР

УДК: 339.564

ИЛЁСОВ А.А-У. РАКАМЛИ ИКТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА РАКАМЛИ ИШЛАБ ЧИКАРИШ ВА САНОАТ МАУСУЛОТЛАРИ ЭКСПОРТИДАГИ АЙРИМ МУАММОЛАР

Мак,олада рак,амли ик,тисодиёт тушунчасининг вужудга келиши, турли олимлар ва ташкилотлар-нинг таърифлари, жа,он ик,тисодиётидаги а,амияти ёритиб берилган. Тадк,ик,от асосида хорижий ва мах,аллий илмий адабиётлар тах,лили амалга оширилган. Тах,лиллар натижасида рак,амлаштириш жараё-нида саноат ма,сулотлари экспортидаги мамлакатимизнинг устунликлари аник,ланган. Рак,амлаштириш шароитида саноат ма,сулотлари экспортини амалга оширишдаги мамлакатимизнинг к,иёсий ва мутлок, устунликлари та,лили асосида мавжуд муаммоларни бартараф этиш буйича рак,амли технология-лар асосида ташки бозор талабига мос сифатли ва рак,обатбардош саноат ма,сулотларини ишлаб чик,ариш, замон талабига жавоб берадиган саноат ма,сулотлари экспортини амалга оширишга ихти-сослашган рак,амли кластер тизимини ривожлантириш, ма,аллий саноат ма,сулотлари экспортёр-ларини рак,амли кластер тизими орк,али боFлаш орк,али худудлар экспорт сало,иятини ошириш, саноат ма,сулотлари экспорти буйича миллий брендни яратиш ва тарFиб к,илиш каби бир к,атор таклифлар илгари сурилган.

Таянч иборалар: ахборот жамияти, ахборот ик,тисодиёти, ADP технологиялари, рак,амли божхона, рак,амли ик,тисодиёт, рак,амли инфратузилма, рак,амли кластер тизими, кластер.

ИЛЁСОВ А.А-У. НЕКОТОРЫЕ ПРОБЛЕМЫ В ЦИФРОВОМ ПРОИЗВОДСТВЕ И ЭКСПОРТЕ ПРОМЫШЛЕННОЙ ПРОДУКЦИИ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

В статье освещается возникновение понятия цифровой экономики, определение различных ученых и организаций, ее значение в мировой экономике. В исследовании был проведен анализ зарубежной и отечественной научной литературы.В результате проведенного анализа были определены преимущества нашей страны в экспорте промышленной продукции в условиях цифровизации. На основе анализа сравнительных и абсолютных преимуществ нашей страны в экспорте промышленной продукции в условиях цифровизации был выдвинут ряд предложений по устранению проблем на основе цифровых технологий для производства качественной и конкурентоспособной промышленной продукции, отвечающей потребностям внешних рынков посредством увеличение экспортного потенциала регионов за счет подключения промышленных экспортеров через систему цифровых кластеров, создания и продвижения национального бренда.

Ключевые слова: информационное общество, информационная экономика, технологии АРР, цифровая таможня, цифровая экономика, цифровая инфраструктура, система цифрового кластера, кластер.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

ILYOSOV A.A-U. SOME PROBLEMS IN DIGITAL PRODUCTION AND EXPORT OF INDUSTRIAL PRODUCTS IN THE DIGITAL ECONOMY

The article highlights the emergence of the concept of the digital economy, the definition of various scientists and organizations, and its importance in the global economy. The study analyzed foreign and domestic scientific literature and determined the advantages of our country in the export of industrial products in the context of digitalization. Based on the analysis of the comparative and absolute advantages of our country in the export of industrial products in the context of digitalization, a number of proposals were put forward to eliminate problems based on digital technologies for the production of high-quality and competitive industrial products that meet the needs of foreign markets by increasing the export potential of the regions by connecting industrial exporters through system of digital clusters, creation and promotion of a national brand.

Key words: information society, information economy, ADP technologies, digital customs, digital economy, digital infrastructure, digital cluster system, cluster.

Кириш.

XXI асрнинг дастлабки ун йиллигида "sharing economy" мафкуравий пуфаги жуда тез тушиб, ишчилар, дастурчилар ва фаоллар интернетда демократик мулк ва бошкарув учун тузилма-ларни яратишга киришади деб ишонишмаган [1].

Тадцицот мавзусининг долзарблиги. UNCTAD1 тах,лилларига кура, ракамли иктисодиётнинг улчамлари дунё ялпи ички мах,сулотидаги улуши 2000 йилдаги 4,5 фоиздан 2018 йилда 15,5 фоизгача узгарган. Ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) сох,асида кушилган кийматга келсак, АК.Ш ва Хитой бир-галикда дунё умумий х,ажмининг карийб 40 фои-зини ташкил килади. Ялпи ички мах,сулотда ушбу тармок Хитой, Ирландия, Малайзияда ва Тай-ванда энг катта х,исобланади. АКТ сох,асидаги гло-бал бандлик 2010 йилдаги 34 миллиондан 2015 йилда 39 миллионга усди, энг катта улушни компьютер хизматлари эгаллайди (38 фоиз). Ушбу даврда АКТ сох,асининг улуши 1,8 фоиздан 2 фоизгача усди [2].

АКШнинг Иктисодий тах,лил бюроси х,исоб-китобларига кура, 2006 йилдан 2016 йилгача ракамли иктисодиётнинг реал кушилган киймати уртача йиллик усиш суръати 5,6 %ни ташкил этди ва йиллик умумий иктисодий усиш суръатидан 1,5 %га илгарилаб кетди. 2016 йилда ракамли иктисодиёт умумий иктисодиётга салмокли х,исса кушди: унинг х,иссасига жорий бах,оларда х,исобланган ЯИМнинг 6,5 фоизи, АКШ дол-ларидаги ялпи мах,сулотнинг 6,2 фоизи, банд-ликнинг 3,9 фоизи ва ишчиларга туланадиган

1 United Nations Conference on Trade and Development - БМТнинг савдо ва тарак,к,иёт буйича анжумани.

раFбатлантиришларнинг 6,7 фоизини ташкил этди [3].

Илмий муаммонинг цуйилиши. БМТ

ЮНИДО Саноат тараккиёти х,исоботи (Industrial Development Report 2020)га асосан ривожлана-ётган мамлакатларнинг аксарияти янги техноло-гиялар билан ишлашда узига хос муаммоларга дуч келаётганлиги таъкидланиб, ушбу муаммолар бешта гурух,га ажратилади (Andreoni and Anzolin, 2019) [4]:

• Асосий имкониятлар. Таъминот занжир-лари буйлаб ADP (Advanced digital production) технологияларини сингдириш, жойлаштириш ва таркатиш учун зарур булган ишлаб чикариш имкониятлари такчил ва нотекис таксимланган. Ушбу технологиялар улар мутлако янги эмас, балки янги ва мавжуд технологияларнинг мурак-каб интеграл технология тизимлари билан бирла-шишини англатади, шунингдек, мамлакатларнинг «асосий имкониятлар чегарасини» оширади, ушбу технологиялардан фойдаланиш оркали ракамли ишлаб чикариш унумдорлиги янада ортади.

• Модернизация ва интеграция.

Ривожланаётган мамлакатлардаги ракамли иктисодиётга технологик сармояларни киритиши мумкин булган компаниялар х,алигача эски технологиялардан фойдаланишмокда. Улар янги ракамли ишлаб чикариш технологияларини мавжуд ишлаб чикариш корхоналарига киритиш ва кандай килиб фойда олишни урганишлари керак. Янги заводларни яратиш кам учрайди, чунки бу узок муддатли инвестициялар ва бозорларга янгитдан киришни талаб килади.

• Ракамли инфратузилма. Ушбу технологиялар ишлаб чикаришда фойдаланиш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

учун катта инфратузилмани талаб килади. Баъзи ривожланаётган мамлакатлар арзон ва сифатли электр энергиясини, шунингдек, ишон-чли боFланишни таъминлашда жиддий муаммо-ларга дуч келмокдалар. Ушбу ва бошка инфрату-зилма муаммолари индивидуал фирмалар томо-нидан технологияга инвестициялар киритили-шини жуда хавфли ва молиявий жихатдан ишо-ниб булмайдиган килиб куйиши мумкин.

• Рацамли цобилиятдаги тафовут. Куплаб ривожланаётган мамлакатларда ком-паниялар баъзи ADP технологиялари билан шугулланадилар, аммо ушбу технологиялар-нинг аксарияти компания ичида колади ва баъ-зида улардан фойдаланиш учун асосий ишлаб чикариш кобилиятига эга булган бир нечта якин етказиб берувчилар мавжуд. Ушбу 4-саноат инкилоби атрофида фирмаларнинг аксарияти хали хам 3-саноат инкилоби ёки хатто 2-саноат инкилоби типик технологияларидан фойдалана-дилар. Шу нуктаи назардан, ADP технологиялари-нинг таркалиши жуда чекланган булиб колмокда.

• Кириш ва арзонлик. Ушбу технология-лар кам сонли мамлакатлар ва уларнинг етакчи фирмалари томонидан бошкарилади. Ривожланаётган мамлакатлар ушбу технологиялар-нинг импортига таянадилар ва куп холатларда, улардан фойдаланиш учун ресурсларни жалб килсалар хам, зарурий техник ва дастурий таъминот етказиб берувчиларга карам булиб коладилар.

Тадцицот мацсади. Ракамли иктисодиёт шароитида ракамли ишлаб чикариш ва саноат махсулотлари экспортидаги мавжуд муаммо-ларни тахлил килиш асосида тавсия ва таклиф-лар ишлаб чикиш.

Илмий мо^ияти. 2-жадвалда саноат тараккиёти хисоботида ишлаб чикаришда кулланиладиган ADP технологияларидан фойдаланиш даражаси буйича мамлакатлар турт гурухга, яъни етакчилар, издошлар, кечикган-лар ва ортда колганлар (frontrunners, followers, latecomers, laggards) хамда шуларнинг ичида икки гурух ишлаб чикарувчилар (as producers) ва фойдаланувчилар (as users)ra ажратилади.

Етакчилар глобал патент тизимида ариза-лар буйича уртачадан юкори курсаткичга эга булган 10 та мамлакат хисобланади. Шунингдек, ушбу мамлакатлар ADP технологиялари билан борлик товарлар экспорти ва импорти бозорида уртачадан юкори улушга эга хисобланади.

Колган барча тоифалар олтита курсаткич буйича гурухланади: патентлар буйича буюр-тмалар (мунтазам ва глобал патент оилалари), халкаро савдодаги улуши (экспорт ва импорт) ва халкаро савдодаги нисбий устунлик (экспорт ва импорт). Етакчиларни аниклаш учун хар бир курсаткич буйича мамлакатлар иктисодиёти тахлил килингач, жахон уртача курсаткичи билан таккосланади.

Издошлар инновациялар учун мунтазам ва глобал патент оилаларига талабномалар буйича уртачадан юкори курсаткич кайд этган мамлакатлар хисобланади. Етакчилар аниклангандан сунг, бу уртача кийматлар мос равишда 10 ва 20 ни ташкил этади. Уртачадан паст, лекин нол-дан юкори курсаткичга эга булганлар кечикган инноваторлар деб хисобланади.

Экспорт ва импорт фаолияти учун, издошлар сифатида нафакат бозор улуши, балки асосий товарлар савдоси буйича ихтисослашиш даражаси хам хисобга олинади (нисбий устунлик 1 дан юкори). Жахон бозори уртача улушлари экспорт учун 0,18 фоиз ва импорт учун 0,29 фоизни ташкил этади. Кечикганлар уз навбатида бир вактнинг узида хар икки курсаткич буйича эмас, ёки бозор улуши уртачадан юкори ёки асосий товарлар савдоси буйича нисбий ихтисослаш-ган булиши лозим.

Бошка барча мамлакатлар ортда колганлар хисобланади.

Юкоридаги жадвалдан куриниб турибдики, мамлакатимиз "Кечикганлар" (Latecomers) нинг фойдаланувчилари устунида кайд этилган. Демак, мамлакатимизда саноат махсулотлари экспортини янада ошириш, махсулот сифати ва ракобатбардошлигини ошириш, саноатда инно-вацион ва патент билан боFлик фаолиятларни янада ривожлантириш максадга мувофикдир.

Тадк,ик,от методлари. Тадкикотда тизимли тахлил, синтез, статистик гурухлаш, абстракт-мантикий фикрлаш, эксперт бахолаш, илмий-башоратлаш ва бошка усуллардан фойдаланил-ган.

Асосий натижалар. 2018-2019 йилларда ишлаб чикаришнинг технологик таркиби буйича ишлаб чикариладиган саноатда юкори техноло-гияли тармоFининг улуши 2019 йилда атиги 1,6 % (2018 йил 1,4 %), урта-юкори технологияли 25,3 % (2018 йил 27,8 %), урта-куйи технологияли 37,5 % (2018 йил 32,1 %) ва куйи технологияли 35,5 % (2018 йил 38,7 %) ташкил этди [5]. Россия

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

2-жадвал. Ишлаб чик,аришда к,улланиладиган ADP технологияларидан фойдаланиш даражаси

буйича мамлакатлар руйхати [4]

Издошлар (Followers) (40) Кечикканлар (Latecomers) (29)

Етакчилар (Frontrun-ners) (10) Ишлаб чик,арувчи-лар (As producers) (23) Фойдаланув-чилар (As users) (17) Ишлаб чик,арувчи-лар (As producers) (16) Фойдаланув-чилар (As users) (13) Ортда колганлар (Laggards) (88)

Хитой Австралия Жазоир Босния ва Герцоговина Коста Рика

Франция Австрия Аргентина Болгария Кот-Д-Ивуар

Германия Бельгия Бангладеш Чили Эквадор

Япония Бразилия Беларусия Доминикан Миср БМТ Статис-тика

Корея Республикаси Канада Колумбия Эстония Салвадор булими маълу-моти буйича 2017 йилда

Нидерландия Хорватия Венгрия Греция Эфиопия ахолиси 500 мингдан

Швецария Чехия Индонезия КирFизистон Малави ортик, булган мамла-

Тайвань (Хитой) Дания Эрон Латвия Сербия катлар

Бирлашган Кироллик Финляндия Малайзия Молдова Тунис

АКШ Гонгконг (Хитой) Мексика Янги Зелландия Туркманистон

Хиндистон Португалия Нигерия Уганда

Ирландия Руминия Филиппин Узбекистан

Исроил Саудия Арабистони Словения Замбия

Италия Жанубий Африка Украина

Литва Тайланд БАА

Люксембург Туркия Венесуэла

Норвегия Вьетнам

Польша

Россия

Сингапур

Словакия

Испания

Швеция

Федерациясида юк,ори технологияли тармок,нинг улуши 6,7 %, инновацион секторда эса 11,7 %дан ошмайди. Ривожланган мамлакатлар ишлаб чикариш кувватларининг катта кисмини 5 ва 6-технологик укладлар ташкил килади. Академик Глазьевга кура, АКШда 5 ва 6-чи техноло-гик укладлар мос равишда 60% ва 5% ни ташкил килади, Россияда эса атиги 10% ва 0,5% [6].

Мамлакатимизда хам ушбу сохани ривожлан-тиришга алохида эътибор каратила бошланди. Давлатимиз рахбари Ш.Мирзиёев 2018 йил 28 декабрдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида

2030 йилгача "Рак,амли Узбекистан - 2030" дасту-рини амалга оширишни таклиф этди [7].

Шунингдек, Узбекистан Республикаси Пре-зидентининг 2020 йил 28 апрелдаги "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4699-сонли Карори х,амда 2020 йил 5 июндаги "Божхона маъмуриятчилигини ислох этиш ва Узбекистан Республикаси Давлат божхона хиз-мати органлари фаолиятини такомиллашти-риш туFрисида" ПФ-6005-сонли Фармони к,абул килинди. Фармонга кура "^озсиз ва электрон

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

1-расм. Ракамли ишлаб чикариш: реал ва виртуал ишлаб чикариш интеграцияси1.

божхона"нинг давоми сифатида "ракамли бож-хонани" шакллантириш вазифаси белгиланган.

Ракамли иктисодиётнинг кенгайиши куплаб янги иктисодий имкониятларни яратади. Ракамли иктисодиётдан ривожланиш максадларида ва ижтимоий муаммоларни, шу жумладан, Баркарор ривожланиш максадлари (SDGs) билан боFлик муаммоларни х,ал килишда фойдаланиш мумкин. Бу иктисодий ва ижтимоий натижаларни яхши-лашга ёрдам беради, инновациялар ва унум-дорликни ошириш учун х,аракатлантирувчи куч булиши мумкин. Платформалар транзакциялар ва тармокларни, шунингдек, маълумот алма-шишни осонлаштиради. Ишбилармонлик нуктаи назаридан, трансформация барча тармок,лар ва бозорларни ракамлаштириш оркали кам хара-жат билан юкори сифатли товарлар ва хизмат-ларни ишлаб чикариш имкониятини яратиши мумкин"[8].

Замонавий саноат бизнес модели муайян эко-тизимга хос булган инновацияларга асосланган технологик платформадан фойдаланади. Бун-дай платформанинг асосини тармокдаги х,ар бир субъект томонидан доимий инновацияларга

1 Elias Hans Dener Ribeiro da Silva, Jannis Angelis, Edson Pinheiro de Lima 2015 In pursuit of Digital Manufacturing Procedia Manufacturing vol. 28 ISSN 2351-9789 pp.63-69

асосланган ноёб технология ташкил этади. Технология деганда ишлаб чикариш, маркетинг, мах,сулотни таркатиш ва х,оказоларда маълум бир мак,садни амалга оширишга ёрдам беради-ган усул ва воситалар туплами тушунилади [9].

Ракамли ишлаб чикариш - бу узлуксиз маъ-лумотларни бошкариш тизими билан бирлаш-тирилган ракамли моделлар, усуллар ва воси-таларнинг бутун тармоFи, шу жумладан модел-лаштириш ва 3D визуаллаштириш учун универсал тушунчадир. Ракамли ишлаб чикариш вир-туал ва реал ишлаб чикаришнинг интеграция-сини англатади (1-расм).

Шунинг учун ракамли ишлаб чикариш кон-цепцияси ишлаб чикариш жараёни ва моделлаш-тириш билан мах,сулотлар ва мух,андислик фао-лиятини такомиллаштиришга каратилган интеграл тушунча сифатида каралади. Мах,сулотларни ва ишлаб чикариш жараёнларини яхшилаш учун режалаштиришнинг турли даражаларида виртуал моделларда турли хил моделлаштириш шаклларини куллаш мумкин. Шундай килиб, ракамли ишлаб чикариш тадкикот ва ривожланиш сох,асидаги, шунингдек ишлаб чикариш жараёнлари сох,асидаги барча ишларни модел-лаштиришни англатади [10].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

Ракамли ишлаб чикариш концепцияси ишлаб чикариш ва операцион бошкарувнинг турли даражаларида махсулотларни лойихалаш ва бошкариш учун мавжуд усуллар ва воситаларни компания билан бирлаштиришга каратилган. Шундай килиб, ракамли ишлаб чикариш концепцияси куйидаги элементларни бирлашти-ради [11]:

• махсулотни ишлаб чикариш, синаш ва оптималлаштириш;

• жараён режаларини ишлаб чикиш ва оптималлаштириш;

• ишлаб чикариш тизимини режалаштириш ва такомиллаштириш;

• амалий ишлаб чикаришни режалашти-риш ва бошкариш.

Ракамли иктисодиёт шароитида миллий саноат махсулотлари экспортёрларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш биз каби ривож-ланаётган мамлакатлар учун мухим ахамият касб этади [12,13]. Чунки, бу сохада улкан тажрибага эга хорижий ракамли иктисодиёт субъектлари билан ракобатлашиш осон кечмайди.

Мамлакатимиз саноат махсулотларини экс-портида ракобатлашиш учун куйидаги мутлак ва киёсий устунликларга эга:

• сиёсий баркарорлик ва ракамлаштиришга каратилган иктисодий сиёсат;

• муътадил иклим ва кулай географик жой-лашув;

• ракамлаштириш жараёнида ишлайдиган улкан ва арзон ишчи кучи потенциали;

• ракамли технологиялар асосида ишлайдиган саноат учун зарур хом-ашё ва минерал зарихаларнинг мавжудлиги [14];

• кулай инвестиция ва ишбилармонлик мухити;

• саноат махсулотлари экспортини куллаб-кувватлашга каратилган меъёрий-х,укук,ий асос-нинг мавжудлиги ва такомиллаштириб борила-ётганлиги;

• ракамлаштириш буйича самарали ва тенг хукукли ташки иктисодий алокаларнинг мустахкамланиши;

• ривожланиб бораётган интеграция алокалари ва халкаро ташкилотлар билан хамкорлик ва х.к.

Хулоса ва таклифлар. Хулоса сифа-тида шуни айтиш мумкинки, саноат ишлаб чикаришни ракамлаштириш ва экспортини ривожлантириш саноат 4.0 концепциясида

такдим этилган янги технологияларни куллаш йулидаги мухим кадамдир. Бу нафакат мурак-каб махсулотларнинг жисмоний моделларини, балки ишлаб чикариш жараёнлари, тизим-лари, манбалари ва махсулотнинг хаёт айла-нишининг бир кисми булган бошка элементларни хам ракамлаштиришни уз ичига олади. Бу ишлаб чикарувчи компанияларнинг келажак-даги технологик муаммоларга жавоб беришлари ва замонавий бизнесда самарадорлигини оши-ришлари учун ягона йулдир. Ишлаб чикаришни ракамлаштиришнинг мухим сабабларидан бири умумий муаммоларни хал килиш ва уму-мий максадларга муваффакиятли эришиш учун масъул булган мутахассислар уртасида самарали алокани урнатишдир. Бу, биринчи навбатда, ишлаб чикариш харажатларини сезиларли дара-жада пасайишига олиб келадиган махсулот ва жараёнларни оптималлаштириш билан боFлик. Ушбу вазиятда биз экспорт фаолиятини анада ривожлантиришда куйидагиларга эътибор каратишимиз максадга мувофик хисобланади:

• ракамли технологиялар асосида ташки бозор талабига мос сифатли ва ракобатбардош саноат махсулотларини ишлаб чикариш;

• ракамли платформаларни ривожлан-тириш ва ташки бозорларда чукур маркетинг тадкикотларини амалга ошириш оркали янги экспорт бозорларини кидириб топиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• замон талабига жавоб берадиган саноат махсулотлари экспортини амалга оширишга ихтисослашган ракамли кластер тизимини ривожлантириш;

• махаллий саноат махсулотлари экспортёрларини ракамли кластер тизими оркали боFлаш оркали худудлар экспорт салохиятини ошириш;

• худудий саноат махсулотлари экспор-тёрлари учун ташки бозорларда фаолият олиб бориш буйича етакчи экспортёрларни жалб килган холда мастер-класслар, укув курслари, амалий тадбирлар ва вебинарлар ташкил этиш;

• ушбу йуналишдаги илмий-тадкикот ишлари самарадорлигини ошириш, хусусан, укув кулланма, телефон ёки компьютерлар учун мулжалланган дастурий воситаларни яратиш;

• саноат махсулотлари экспорти буйича миллий брендни яратиш ва тарFиб килиш ва бошкалар.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ИКТИСОДИЁТИ / ЭКОНОМИКА ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ -\ 181

Фойдаланилган адабиётлар руй^ати:

1. https://books.google.co.uz/books?hl=ru&lr=&id=0pNNDwAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP2& dq = DIGITAL+EC0N0MY+&ots=kR8n1VA4J2&sig = H00ZFUTc8nFrGVLLYFrcrHhn36A&redir_ esc=y#v=onepage&q=DIGITAL%20EC0N0MY&f=false

2. United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). Digital economy report

2019.

3. https://www.bea.gov/sites/default/files/papers/defining-and-measuring-the-digital-economy. pdf

4. United Nations Industrial Development Organization, 2019. Industrial Development Report

2020. Industrializing in the digital age. Vienna. p 192.

5. Узбекистан Республикасининг 2019 йил январ-декабр якунлари буйича асосий макроиктисодий курсаткичлари. Т.: Давлат статистика кумитаси. 2020 й.

6. Абдикеев, Н. (2018) Россия - на 32-м месте по конкурентоспособности обрабатывающей промышленности. Журнал Вольная экономика. https://zen.yandex.ru/media/freeconomy/ rossiia--na-32m-meste-po-konkurentosposobnosti-obrabatyvaiuscei-promyshlennosti--5bc86d236b417700aeb00c12

7. http://xs.uz/uzkr/post/davlatimiz-rahbari-2030-jilgacha-raqamli-ozbekiston-2030-dasturini-amalga-oshirishni-taklif-etdi

8. United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). Digital economy report 2019.

9. Digital Economy 2019: Value creation and capture: implications for developing countries. United Nations Geneva, 2019.

10. Orekhova, S.V., Romanova, O.A. (2016) Transformation of the business model of an industrial enterprise at different stages of the life cycle Manager 5(63). pp 2-15.

11. Borangiu, T., Trentesaux, D., Thomas, A., Leitao, P., Barata, J. (2019) Digital transformation of manufacturing through cloud services and resource virtualization. Computers in Industry vol. 108, pp.150-162.

12. Abdullayev, A. M., Kurpayanidi, K., (2020) Analysis of industrial enterprise management systems: essence, methodology and problems. Journal of Critical Reviews, 7 (14), pp. 1254-1260. Doi: http://dx.doi.org/10.31838/jcr.07.14.261

13. Kurpayanidi, K., Abdullaev, A., Ashurov, M., Tukhtasinova, M., & Shakirova, Y. (2020). The issue of a competitive national innovative system formation in Uzbekistan. In E3S Web of Conferences (Vol. 159, p. 04024). EDP Sciences. Doi: https://doi.org/10.1051/e3sconf/202015904024

14. Muminova, E. & ets. (2020). Features of Introducing Blockchain Technology in Digital Economy Developing Conditions in Uzbekistan. In E3S Web of Conferences (Vol. 159, p. 04023). EDP Sciences. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202015904023

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 3(135)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.