CC BY
4методологией, технологией, опытом создания и лучшего использования научно-педагогических, воспитательных и методологических аспектов, связано с содействием реализации возможностей ИКТ в эффективных и здоровых условиях.
Автор отмечает, что мобильная и мультимедийная технология являются одной из инноваций изучения иностранных языков. Мобильная и мультимедийная технология должны как беспроводные устройства пониматься в качестве мобильных и доступных программ к Интернету, обеспечивающие студентам в любое время доступ к образовательным и информационно-справочным данным, также содействуют организации сетевой связи между участниками образовательного процесса (студенты и преподаватели) с целью организации аспектов коммуникационных навыков на иностранном языке.
Суммируя свои рассуждения, автор заключает, что таким образом, основной задачей образования является формирование комплексных знаний студентов, необходимые для информационной образовательной среды.
Ключевые слова: модель, мобильное и мультимедийное обучение, иностранные языки, психолого-педагогическое положение, информатизация образования, информационно-коммуникационная технология.
MOBILE AND MULTIMEDIA MODELS OF FOREIGN LANGUAGE TEACHING
The article deals with the features of models of mobile and multimedia foreign language teaching.
According to the author, the modern period of development of the education system of the Republic of Tajikistan is described by the process of its intensive informatization. Informatization of education as an appropriate process of providing education with methodology, technology, experience in the creation and better use of scientific,pedagogical, educational and methodological aspects is associated with the promotion of the realization of ICT opportunities in an effective and healthy environment.
The author notes that mobile and multimedia technology is one of the innovations in the study of foreign languages. Mobile and multimedia technology should be understood as wireless devices as mobile and accessible programs to the Internet, providing students with access to educational and information and reference data at any time, and facilitating networking among participants in the educational process (students and teachers) in order to organize aspects of communication skills in a foreign language.
Summing up his arguments, the author concludes that thus, the main task of education is the formation of complex knowledge of students necessary for effective activities in the information educational environment.
Keywords: model, mobile and multimedia training, foreign languages, psychological and pedagogical situation, informatization of education, information and communication technology.
Сведения об авторе:
Шарапов Хуршед Алихонович - преподаватель кафедр иностранных языков Кулябского государственного университета им.А.Рудаки. Адрес: 735360, РТ, г.Куляб, ул.С.Cафарова-16. Тел.: (+992) 918488703.
About the author:
Sharipov Khurshed Alikhonovich - lecturer of the Chair of Foreign Languages, Kulob State University named after A.Rudaki. Address: 735360, RT, Kulob, S.Safarov St.-16. Phone: (+998) 918488703.
ШИНОС КАР ДАНИ ХОНАНДАГОН БО МЕРОСИ ИЛМИИ МУТАФАККИРОНИ
ТОЧИКУ ФОРС ДАР МАШГУЛИЯТ^ОИ БЕРУНИСИНФИ АЗ АСТРОНОМИЯ
Рацабов У.Х., Сафарали А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Истифодаи маводи таърихй зимни омузиши астрономияи мактабй ахдмияти мух,ими таълимию тарбиявй дорад.
Маводи таърихиро на танх,о дар чараёни дарсх,о, балки хднгоми гузаронидани машгулиятх,ои берунисинфй аз астрономия низ истифода кардан мумкин аст.
Тавре маълум аст, машгулиятх,ои берунисинфй аз астрономия гуногуннавъ буда, яке аз онх,о махфили астрономй мебошад. Махфил хдмчун як шакли машгулияти берунисинфй имкон медихдд, ки к;обилият ва талаботи инфиродии хонандагон ба инобат гирифта шаванд. Афзалияти махфил аз дигар шаклх,ои корх,ои берунисинфй дар он аст, ки он имкон
медихад, ки барои васеъ гардонидан ва амик намудани донишхои хонандагон, ташаккули шав^у хаваси маърифатии онхо бо бахисобгирии хусусиятхои синусолиашон корхои мушаххас ташкил карда шаванд [9, с.10].
Оид ба ахамияти махфили астрономй ва методхои ташкилу гузаронидани он мухаккикон дар [2, 3, 4, 5, 10] маълумот пешниход кардаанд. Масалан, оид ба зарурати махфили астрономй дар МТМУ Е.П. Левитан дар китоби худ [4] чунин менависад: «Тачрибаи кори махфилхои астрономии мактаб нишон медихад, ки фаъолияти махфил (сохтани асбобхои худсоз; гузаронидани сухбатхои илмй бо хонандагон; ташкили шабнишинихои астрономй, конференсияхо, намоишгоххо; баровардани рузномаи астрономии мактабй ва таквим) на танхо ба аъзоёни он, балки ба тамоми мактаб муфид мебошад» [4, с. 34].
Оид ба принсипхои ташкили кори махфилхо бошад, дар китоби О.Р. Шефер ва В.В. Шахматова [10] чунин маълумот оварда шудааст.
Ташкили кори махфилхо ба принсипхои зерин асос карда шудааст:
1) ихтиёрй будан;
2) бахисобгирии кобилиятхои инфиродй;
3) инкишофи кобилияти эчодй;
4) ташкили фаъолиятхои нисбатан душвор бо хонандагон;
5) васеъ гардонидани доираи чахонбинии илмии хонандагон;
6) робитаи фаъолияти махфил бо таълим [10, с. 190-191].
Албатта, хулосахои болоро зимни гузаронидани махфили астрономй дар МТМУ ба инобат гирифтан зарур аст. Он имкон медихад, ки кори махфил ба таври самаранок ба рох монда шавад.
Дар китоби М.Е. Набоков [5] низ оид ба ахамият ва вазифахои махфилхои астрономии мактабй, мундаричаи махфил вобаста ба хусусиятхои синнусолии хонандагон маълумоти мушаххас оварда шудааст [5, с. 62-64].
Ба хамин монанд, дар дастурхои дигар [2, 3] низ оид ба методикаи ташкил ва гузаронидани машгулиятхои берунисинфй аз астрономия, аз чумла махфилхои астрономй маълумот пайдо кардан мумкин аст.
Аз тахлили адабиёти овардашуда [2, 3, 4, 5, 9, 10] маълум мегардад, ки оид ба ташкилу гузаронидани махфили астрономй бо истифода аз маводи таърихй, бахусус мероси илмии мутафаккирони точику форс ягон тавсия пешниход нашудааст. Бинобар ин, мо зарур донистем, ки рочеъ ба ташкилу гузаронидани махфили астрономй дар робита бо маводи таърихии астрономй - мероси илмии мутафаккирони точику форс фикру мулохизахои худро пешниход намоем.
Мо ба махфил «Астрономхои чавон» унвон медихем. Максади махфил шинос намудани хонандагон бо мероси илмии мутафаккирони точику форс ва сахми эшон дар рушди илми астрономияи муосир мебошад.
Бояд гуфт, ки накшаи кории махфил барои як чоряк, нимсола ва ё барои тамоми соли тахсил мураттаб карда мешавад. Мавриди мураттаб сохтани накшаи кории махфил омузгори фанни астрономия, ки рохбари махфил аст, бояд имкониятхои худ ва МТМУ, хусусиятхои синнусолии хонандагон, майлу рагбати онхоро ба эътибор гирад.
Дар накшаи корй бояд масъалахои зайл инъикос ёбанд:
1. Санаи гузаронидани машгулиятхои махфил (раками тартибии машгулиятхои махфил).
2. Мазмуни машгулиятхои махфил.
3. Кй барои хар як чузъи машгулияти махфил масъул аст (шахси масъул).
4. Мухлати тайёр шудани супоришхо.
5. ^айди ичрои супоришхо.
Дар тули соли тахсил накшаи кории махфил тагйир ва такмил ёфтанаш имконпазир аст. Мавзуъхои машгулиятхои махфил бояд ба талаботи зерин чавобгуй бошанд:
- онхо бояд актуалй (зарурй) бошанд;
- ба талаботи хонандагон мувофикат кунанд;
- ба хусусиятхои синнусолии хонандагон ва шавку хаваси онхо мувофик бошанд;
- ба рушди воситахои аёнй ва тачхизоти таълимии МТМУ мусоидат намоянд [9].
Дангоми банакшагирии кори махфил барои машгулиятхои инфиродй ва гурухй
мавзуъхо бояд чиддй муайян карда шаванд. Дар як аъзои махфил бояд вобаста ба шавку рагбат, дониш ва имкониятхои худ супориш гирад. Ин ба омузгор имкон медихад, ки фаъолияти эчодии хонандагонро инкишоф дихад.
Дангоми мураттаб сохтани накшаи корй омузгор бояд хаминро низ ба эътибор гирад, ки маърузахои навиштаи хонандагон ва ё асбобхои сохтаи онхо дар дарсхои наздиктарин истифода карда шаванд. Барои ин омузгор - рохбари махфил бояд накшаи кории махфилро ба накшаи таквимй мутобик созад.
Акнун дар зер намунаи накшаи кории махфили «Астрономхои чавон»-ро доир ба шинос намудани хонандагон бо мероси илмии мутафаккирони точику форс ва сахми онхо дар рушди илми астрономия меорем.
Накшаи кории махфили «Астрономхои цавон»
№ б/т Мазмуни машгулияти махфил Санаи гузаронидани машгулият Шахси масъул Санаи ичрои супоришот Кайди ичрои супоришот
1 2 3 4 5 6
1. Сухбат доир ба максаду мароми махфил. Ахамияти омузиши мероси илмии мутафаккирони точику форс. Мутафаккирони точику форс дар инкишофи илми астрономия чй гуна сахм доранд? Тасдики накшаи кории махфил. Рохбари махфил
2. Сухбат: маълумотро оид ба мероси илмии мутафаккирони точику форсро аз кучо ва чй тавр бояд дастрас намуд: а) тайёр намудани руйхати адабияти истифодашаванда; б) муайян намудан ва интихоби маводи зарурй; в) тартиб додани накшаи кор; г) ба кисмхо чудо ва коркард намудани мавод; д) навиштани маъруза ва аз назари омузгор гузаронидани матни он; е) баромад намудани маъруза. Рохбари махфил
3. Тайёрй намудани руйхати адабиёт, муайян намудани мавзуъхои маърузашаванда, ба аъзоёни махфил таксим кардани мавзуъхо ва муайян намудани вазифахои онхо. Аъзоёни махфил. Рохбари махфил.
4. Маълумот оид ба заминахои таърихии пайдоиш ва инкишофи илми астрономия. Аъзоёни махфил.
5. Маълумот оид ба пайдоиш ва инкишофи илми астрономия дар Юнони Кадим. Аристарх, Пифагор, Птолемей, Арасту, Эратосфен. Аъзоёни махфил.
6. Маълумот оид ба тараккиёти илми астрономия дар кишвархои Шарки асримиёнагй. Аъзоёни махфил.
7. Маълумот оид ба сахми олимони Шарки асримиёнагй - мутафаккирони точику форс дар рушди илми астрономия. Аъзоёни махфил.
8. Маълумоти умумй доир ба фаъолияти расадхонахои Шарки асримиёнагй Аъзоёни махфил.
9. Маълумот оид ба асбобу олоти мушохидавии дар Шарки асримиёнагй истифодашаванда; таърихи сохта шудани онхо. Аъзоёни махфил.
10. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонаи Бавдод: Яхё Аъзоёни махфил.
ибни Абумансур, Холиди Марварудй, Ахмади Фаргонй.
11. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонаи Багдод (давомаш): Мухаммад Мусои Хоразмй, Абумахмуди Хучандй, Абулвафои Бузчонй. Аъзоёни махфил.
12. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонаи Шероз: Абдурахмони Суфй, Абусаиди Сичизй. Аъзоёни махфил.
13. Абурайхони Берунй ва сахми у дар инкишофи илми астрономия Аъзоёни махфил.
14. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонахои Исфахон: Абуалй ибни Сино, Умари Хайём. Аъзоёни махфил.
15. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонаи Марога: Насриддини Тусй, Кутбиддини Шерозй. Аъзоёни махфил.
16. Фаъолият ва эчодиёти илмии олимони расадхонаи Самарканд: Мирзо Улугбек, Козизодаи Румй, Ч,амшеди Кошонй (Кошй), Алй Кушчй. Аъзоёни махфил.
17. Конференсияи чамъбастй тахти унвони «Сахми мутафаккирони точику форс дар рушди илмхои табиатшиносию риёзй» Аъзоёни махфил.
Барои аз руйи накшаи кории тахияшуда, гузаронидани махфил ба омузгорони фанни астрономия тавсия дода мешавад, ки аз адабиёти [1, 7, 8] истифода баранд, зеро дар онхо маводи фаровон доир ба мероси илмии мутафаккирони точику форс (дар сохаи астрономия) оварда шудааст.
Кайд кардан бамаврид аст, ки шинос намудани хонандагон бо мероси илмии мутафаккирони точику форс дар сохди астрономия, хангоми ташкили махфили астрономии «Астрономхои чавон» чахонбинии хонандагонро доир ба таърихи инкишофи илми астрономия васеъ намуда, имкон медихад, ки онхо астрономияро на хамчун илми бегона, балки хамчун илми ниёгони худ шинохта, кабул намоянд. Пас, ташкил ва гузаронидани махфили астрономии «Астрономхои чавон» бо истифода аз мероси илмии мутафаккирони точику форс на танхо хусусиятхои таълимй, балки хусусиятхои тарбиявй низ дорад.
АДАБИЁТ
1. Абдуллозода Х.Ф. Абумахмуди Хучандй ва таърихи астрономияи халки точик. - Хучанд: Нури маърифат, 2005. - 440 с.
2. Воронцов-Вельяминов Б.А., Дагаев М.М. и др. Методика преподавание астрономии в средней школе. - М.: «Просвещение», 1973. - 254 с.
3. Кузьменков С. Г. Курс «Методика обучения астрономии» в контексте фундаментализации астрономического образования [Текст] / С.Г.Кузьменков // Вестник Алтайской государственной педагогической академии: Естественные и точные науки, 2012. - № 13. - С. 68-73.
4. Левитан Е.П. Методика преподавания астрономии в средней школе. - М.: «Просвещение», 1965. -228 с.
5. Набоков М.Е. Методика преподавания астрономии в средней школе. - М.: Учебно-педагогическое издательство, 1947. - 192 с.
6. Рачабов У.Х., Умаров У.С. Саёхати астрономй ба расадхона. // Маводи конференсияи илмй-амалии байналмилалй дар мавзуи «Масъалахои муосири математика ва методикаи таълими он» бахшида ба 25-солагии Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон ва 80-солагии доктори илмхои педагогй, профессор Шарифзода Ч,умъа Шариф. - Бохтар: ДДБ. - с. 352-355.
7. Сафаралй Авлиёкул. Методикаи истифодаи мероси илмии мутафаккирони точику форс дар таълими астрономия (Дастур барои омузгорон). - Душанбе: ДДОТ, 2020. - 122 с.
8. Сафаралй Авлиёкул. Омузиши мавзуи "Расадхонадо" дар робита бо маводи таърихй. // Паёми Донишгоди миллии Точикистон, №1, 2020. С. 221-227.
9. Умаров У.С., Рачабов У.Х. Кордои беруназсинфй аз физика. Васоити методй. - Душанбе: ДДОТ, 2006. - 192 с.
10. Шефер О.Р. Методика изучения элементов астрономии в курсе физики основной и средней (полной) школе: монография / О.Р. Шефер, В.В. Шахматова. - Челябинск: Изд-во ИИУМЦ «Образование», 2010. - 252 с.
ОЗНАКОМЛЕНИЕ УЧАЩИХСЯ С НАУЧНЫМ НАСЛЕДИЕМ ТАДЖИКСКО-ПЕРСИДСКИХ МЫСЛИТЕЛЕЙ ВО ВНЕКЛАССНЫХ ЗАНЯТИЯХ ПО АСТРОНОМИИ
В данной статье приводится сведения об использовании исторического материала -научного наследия таджикско-персидских мыслителей в процессе организации и проведения кружка «Юные астрономы». В нем изложена учебно-воспитательная сторона астрономического кружка, которая способствует развитию интереса, творческой способности и практических умений и навыков учащихся. Авторы, проведя анализ научно-методических литератур по данной тематике, приходят к выводу, что проведением внеклассных занятий по астрономии, в том числе астрономического кружка с использованием исторического материала, то есть научного наследия таджикско-персидских мыслителей не приводятся методических рекомендаций. По мнению авторов, настало время когда учащихся следует ознакомить с научным наследием таджикско-персидских мыслителей по астрономии, чтобы они имели представление о научном наследии своих предков. В статье приводиться пример рабочего плана кружка «Юные астрономы» с целью ознакомления учащихся с научным наследием таджикско-персидских мыслителей и их вклада в развитие астрономии.
Ключевые слова: астрономия, обсерватория, кружок, научное наследие, юные астрономы, преподавание, воспитание, рабочий план.
INTRODUCE STUDENTS WITH THE SCIENTIFIC HERITAGE OF THE TAJIK-PERSIAN THINKERS IN THEIR EXTRACURRICULAR
ACTIVITIES ON ASTRONOMY
This article provides some useful information about the use of historical materials from the scientific heritage of Tajik and Persian thinkers when creating and conducting a club called ««Young Astronomers». It contains the educational and educational aspects of the astronomical club, which help to develop a passion, a development of creative abilities and practical skills of students. The authors review the scientific and methodological literature and conclude that there is no recommendation for the organization of extra-curricular activities on astronomy, including astronomical activities using historical materials, especially the scientific heritage of Tajik and Persian thinkers. According to the authors, it is time to introduce readers with the scientific heritage of Tajik and Persian thinkers in the field of astronomy in order to make them aware of the scientific heritage of their ancestors. The article provides an example of a working plan of the club "Young Astronomers " to introduce students to the scientific heritage of Tajik and Persian thinkers and their contribution to the development of astronomy.
Keywords: astronomy, observatory, club, scientific heritage, young astronomers, teaching, education, work plan
Сведения об авторах:
Сафарали Авлиёкул - ассистент кафедры методики преподавания физики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни.
Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 904 2019 90.
Раджабов Умед Хушвакович - ассистент кафедры методики преподавания физики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни.
Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 933 2117 21.
About the authors:
Safarali Avliyokul - assistant of the Department of Physics Teaching Methods of the Tajik State Pedagogical University named by S. Aini.
Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somoni district, Rudaki Avenue 121. Tel.: (+992) 904 2019 90.
Rajabov Umed Khushvakovich - assistant of the Department of Physics Teaching Methods of the Tajik State Pedagogical University named by S. Aini. Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somoni district, Rudaki Avenue 121. Tel.: (+992) 933 21 1721.
УДК: 53:37 016
ТАШКИЛИ КОРИ МУСТАЦИЛОНАИ ТАВСИФОТИ Э^ОДИДОШТАИ ХОНАНДАГОН Х,АНГОМИ ГУЗАРОНИДАНИ ОЗМОИШХОИ ФИЗИКИИ ХОНАГИ
Мавлонов И.Ш., Рацабов У.Х.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Ба акидаи мо, яке аз роххои баланд бардоштани сифату самаранокии таълими физика дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй, ташаккул додани фаъолияти маърифативу эчодии хонандагон, инкишофи тафаккури мантикй ва фаъолияти амалии онхо - ин ичрои озмоишхои физикии хонагй ба хисоб меравад. Озмоишхои физикии хонагй гуфта, тачриба ва мушохидахоеро мефахманд, ки онхоро хонандагон дар хона (хангоми тайёрй ба дарс) аз руйи супоришоти омузгор, бо истифодаи асбобу ашёхои рузгор, ки ба маводи барномаи таълимй мувофик аст, ичро менамоянд.
Тахлили фаъолияти баъзе муассисахои тахсилоти миёнаи умумии чумхурй, сухбат бо омузгорони физика, мушохида ва тахкики чараёни таълими физика дар ин муассисахо ошкор сохт, ки омузгорон дар таълими физика супориш ва озмоишхои хонагии тавсифоти эчодидоштаро истифода намекунанд. Тахлили адабиёти педагогй, психологй, методй-илмй, матбуоти даврй собит менамоянд, ки доир ба методикаи ташкилу гузаронидани озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта дар тахкикоти Покровский С.Ф. [8, с.9], Покровский А.А. [7], Усова А.В. [6], Горев Л.А. [4], Малафеев Р.И. [8], Кузнецова М.А. [7], Таныгин С.В. [10], Умаров У.С., Рачабов У.Х. [11] ва дигарон дучор омадан мумкин аст. Гуфтан чоиз аст, ки доир ба методикаи ташкил ва гузаронидани озмоишхои физикии хонагй ба гайр аз [11] ба забони точикй холо ягон дастури методии дигар мавчуд нест. Дар ин дастур танхо супоришхои озмоишии физикии хонагй барои синфхои 7 ва 8 оварда шудааст, ки он низ на хамаи мавзуъхои барномавии синфхои 7-8-ро дарбар мегирад.
Озмоишхои хонагй бояд бахри хамбастагии маводи назариявй, ки хонандагон аз китоби дарсй азхуд мекунанд, бо маводи озмоишй (шароитхои озмоишии татбики маводи назариявй) чй дар шароити кабинети физика ва чй дар шароити хона, мусоидат намоянд. Ин чунин маъно дорад, ки хонандагон хангоми тайёрй ба дарс, маводи барномавиро аз китоби дарсй хонда, хамзамон дар шароити хона он мушохидахо, озмоишхо ва ченкунихое, ки дар китоби дарсй дода шудаанду омузгор дар синф намоиш додааст, ичро менамоянд.
Озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидоштаи хонандагон аз физика ахамияти калони тарбиявй доранд:
1. Ахамияти асосии озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта хонандагон он аст, ки агар онхо дар асоси маводи барномавй интихоб ва тартиб дода шуда бошанд, худуди татбикшавии аёниятро дар таълими физика васеъ гардонида, бахри амик ва бошуурона азхудкунии маводи барномавии дар синф омухташаванда хамчун воситаи иловагй хизмат мекунанд.
2. Озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта, он ходисахои табииеро, ки дар синф тавассути асбобхои тайёр (истехсолй) омухта мешаванд, бо ходисахои физикии хамаруза руйдиханда алокаманд гардонида, ба хонандагон «Физика дар атрофи мо» ва «Физика дар хар кадам» буданро нишон медиханд.
3. Озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта имкон медиханд, ки назария бо амалия, бо хаёти хамаруза алокаманд карда шавад.
4. Озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта ба хонандагон бахри боварй хосил кардан ба дурустй ва хакконй будани конунияту далелхои илмие, ки онхо дар дарс омухтаанд, кумак мерасонанд.
5. Озмоишхои физикии хонагии тавсифоти эчодидошта воситаи хуби мусалсалгардонии тачрибахои хаётии хонандагон мебошанд. Ба хамагон маълум аст, ки дар раванди таълим омузгор хама вакт ба тачрибаи хаётии хонандагон такя мекунад. Хонандагон бошанд, то омузиши физика, тавассути мушохидахою тачрибахои хамарузаи худ ба ходисахои гуногуни табий шиносанд, вале ин тачрибахои хаётие, ки хонандагон
