Научная статья на тему 'ҲОЗИРГИ БОСҚИЧДА ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҲОЗИРГИ БОСҚИЧДА ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1252
161
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат бошқаруви / тараққиѐт стратегияси / маъмурий ислоҳотлар / электрон ҳукумат / электрон сайлов / очиқ ҳукумат / сиѐсий меритократия.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шохрух Қудратжон Ўғли Маматқулов

Мақола Ўзбекистон Республикасининг давлат бошқарув тизимини такомиллаштиришга доир янги ѐндашувлар оид масалалар, хорижий мамлакатлар тажрибасида давлат бошқарув тизимида қўлланилаѐтганган тенденциялар, ушбу соҳада ижобий натижаларга олиб келиши мумкин бўлган ўзига хос моделлар, илғор хорижий мамлакатлар тажрибаси, хорижий мамлакатлар тажрибасини ўрганиш орқали Ўзбекистон Республикасида давлат бошқарув тизиимини такомиллаштиришга қаратилган янги ѐндашувларни қўллашга қаратилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Шохрух Қудратжон Ўғли Маматқулов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҲОЗИРГИ БОСҚИЧДА ДАВЛАТ БОШҚАРУВИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

ХОЗИРГИ БОСЦИЧДА ДАВЛАТ БОШ^АРУВИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Шохрух ^удратжон уFли Маматкулов

Жахон иктисодиёти ва дипломатия университети Халкаро хукук факультети магистратура боскичи талабаси

АННОТАЦИЯ

Макола Узбекистон Республикасининг давлат бошкарув тизимини такомиллаштиришга доир янги ёндашувлар оид масалалар, хорижий мамлакатлар тажрибасида давлат бошкарув тизимида кулланилаётганган тенденциялар, ушбу сохада ижобий натижаларга олиб келиши мумкин булган узига хос моделлар, илгор хорижий мамлакатлар тажрибаси, хорижий мамлакатлар тажрибасини урганиш оркали Узбекистон Республикасида давлат бошкарув тизиимини такомиллаштиришга каратилган янги ёндашувларни куллашга каратилган.

Калит сузлар: давлат бошкаруви, тараккиёт стратегияси, маъмурий ислохотлар, электрон хукумат, электрон сайлов, очик хукумат, сиёсий меритократия.

КИРИШ

Дунё сиёсий харитасидаги жуда куп мамлакатлар уз бошкарувларида ХХ аср охири ва XXI аср бошларида сезиларли маъмурий ислохотларни амалга оширдилар утказдилар. Маъмурий ислохатлар натижасида давлат бошкарув органлари фаолияти самарадорлигини бахолашнинг турли моделлари шаклланди. Бугунги кунга келиб ривожланган давлатларда бошкарув самарадорлигини ошириш буйича кулланаётган замонавий концепцияларда давлат бошкаруви самарадорлигини ошириш, давлат органларини оптималлаштириш тугрисидаги назарий ёндашувлар ва уларнинг ривожланиш боскичлари очиб берилган куплаб адабиётлар мавжуд. Хусусан, «New Public Management» концепциясига кура, давлат бошкарувида замонавий ракамли технологиялар жорий этилиб, ижтимоий, иктисодий хамда сиёсий дастурларни амалга оширишда хукумат фаолияти билан бирга фукаролик жамияти институтлари кучига таянилади. Бошкарув ваколати айрим идораларда жамланмаслиги учун хокимиятлар таксимланади ва улар бир-бирини тийиб

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

туриш тамойили асосида иш куради. Шунингдек давлат бошкарув органларининг фукаролар ва иктисодиёт устидан назорати хам чекланган булади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Халкаро майдондаги бир катор экспертлар хам эътироф этишганидек, утган беш йил мамлакатимиз хаётининг барча сохаларда янги боскичдаги ислохотлар даври булди. Президент Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси мустакиллигининг йигирма туккиз йиллигига багишланган тантанали маросимдаги нуткида илк бор «Янги Узбекистон» иборасини тилга олиб, бу кейинги йилларда тараккиётнинг мутлако янги боскичига кадам куйганимиз, эришаётган залворли ютукларимизнинг эътирофи эканини алохида таъкидлади.

Шунингдек, халкаро экспертлар хам Узбекистон Республикасида барча сохаларда амалга оширилаётган тизимли ва кенг куламли ислохотларни юкори бахоламокдалар. Хусусан, дунёдаги энг нуфузли нашрлардан бири булган Буюк Британиянинг «Экономист» журнали Узбекистон Республикасини 2019 йилда ислохотлар энг тез суръатларда амалга оширилган «Йил мамлакати» деб тан олди1.

Давлатимиз рахбари Узбекистонда янги бир уйгониш - Учинчи Ренессанс даврига пойдевор яратиш буйича барча сохаларда янги ислохотларни амалга оширмокда. Мазкур ислохотларнинг марказида давлат бошкаруви тизимининг самарадорлигини ошириш масаласи куйилгани хам алохида ахамиятга эга.

Утган беш йил давомида мамлакатимизда давлат бошкаруви тизимининг самарадорлигини оширишга каратилган ислохотлар амалга оширилмокда. Хусусан, Узбекистонда халкаро стандартларга мувофик давлат бошкаруви тизимининг самарадорлигини оширишга каратилган ислохотлар амалга оширилмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли фармони билан кабул килинган 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида давлат бошкаруви

:Олий Мажлис Крнунчилик палатаси депутати, иктисод фанлари доктори, профессор Нодир Жумаев: «Исло^отларимиз натижаларининг халкаро эътирофи» номли маколаси 09.07.2020 https://uza.uz/uz/posts/islo-otlarimiz-natizhalarining-khal-aro-etirofi-09-07-2020

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

тизимини ислох килиш, давлат хизматининг ташкилий-хукукий асосларини такомиллаштириш энг мухим вазифа сифатида белгиланган эди2.

Жумладан, давлат ва жамият курилиши тизимини такомиллаштириш сохасида замонавий талаблар хамда устувор йуналишларни инобатга олган холда, 10 дан ортик вазирлик, идора ва бошка ташкилотларнинг тузилмаси, вазифа хамда функциялари кайта куриб чиккилди. 20 га якин давлат ва хужалик бошкаруви органи, бошка ташкилотлар кайта тузилди. 2017 йил 8 сентябрда Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепцияси

3

тасдикланди .

Мазкур Стратегия ва Концепцияда белгиланган вазифаларни уз вактида, тулик хажмда ижро этиш максадида давлат бошкарув сохасини тубдан такомиллаштириш, ижро этувчи хокимият органларининг замонавий талабларга жавоб берадиган сифат жихатидан янги тизимини шакллантиришда куйидаги ишлар амалга оширилди:

- Бош вазир уринбосарлари, вазирлар ва давлат кумиталари раислари номзодини Бош вазир такдимига биноан ^онунчилик палатаси томонидан маъкуллаш ва Президент томонидан тасдиклаш тартиби белгиланди;

- Ижро этувчи хокимият органлари, шу жумладан, уларнинг таркибий ва худудий булинмаларини ташкил этиш ва тугатишнинг аник мезонлари хамда тартиб-таомиллари жорий килинди;

- Худудларни комплекс ижтимоий-иктисодий ривожлантириш буйича мутлако янги тизим - секторлар фаолияти йулга куйилди;

- Халкаро стандартларга жавоб берадиган мутлако янги ва самарали ишлайдиган давлат бошкаруви тизимини яратиш йулида янги механизмлар яратилди.

Шунингдек, давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг очиклиги ва шаффофлигини, ахборот олиш эркинлигини таъминлаш оркали жамоатчилик назоратини такомиллаштириш, Харакатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга ошириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 июндаги ПФ-6247-сонли «Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиклигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик

2Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида»ги фармони

3Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 сентябрдаги ПФ-5185-сон «Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепцияси тасдиклаш тугрисида»ги фармони

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

назоратини самарали амалга оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги фармони кабул килинди4.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМАЛАР

Мазкур фармонда белгиланган устувор вазифалар каторида давлат органлари ва ташкилотларида очикликни таъминлаш буйича фаолиятни тартибга солувчи, шу жумладан, мониторинг утказиш, амалга оширилаётган ишларнинг самарадорлиги ва натижадорлигини бахолаш, очиклик индексини хисоблашга каратилган Давлат органлари ва ташкилотлари фаолияти очиклигини мониторинг килиш ва бахолаш буйича методикани ишлаб чикиш белгиланди. Ушбу методика асосида 2021 йил 1 декабрдан бошлаб давлат органлари ва ташкилотлари фаолиятининг Очиклик индекси аникланадиган булди. Бундан ташкари, фармонда 2022 йилда «Давлат хокимияти ва бошкаруви органлари фаолиятининг очиклиги тугрисида»ги янги тахрирдаги конун лойихаси концепцияси ишлаб чикиш вазифаси куйилди.

Мазкур сохада олиб борилаётган ишларни яънада ривожлантириш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг «2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисидаги» фармони5 давлат бошкарув тизимини такомиллаштиришга каратилган янги вазифаларни белгилаб берди. Жумладан, махаллаларда янги институт сифатида жорий килинган тадбиркорликни ривожлантириш, ахоли бандлигини таъминлаш ва камбагалликни кискартириш масалалари буйича туман (шахар) хокими ёрдамчилари хамда ёшлар етакчилари фаолияти самарали йулга куйилди. Мазкур стратегияда махаллий давлат хокимияти органлари фаолиятининг институционал асосларини замон талабларига мослаштириш, ихчам, профессионал, адолатли, юкори натижадорликка хизмат киладиган давлат бошкаруви тизимини жорий килиш, давлат бошкаруви тизимида маъмурий аппаратни ихчамлаштириш ва иш жараёнларини макбуллаштириш, Олий Мажлис палаталари ва сиёсий партиялар ролини янада ошириш, «Электрон хукумат» тизимини ривожлантириш, электрон давлат хизматларининг улушини 54 фоиздан

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 июндаги ПФ-6247-сонли «Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиклигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги фармони

5 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги «2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида» фармони

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

100 фоизга етказиш хамда бюрократияни бартараф этиш каби вазифалар белгиланди.

Давлат рахбарининг адлия тизимида маъмурий ислохотни амалга оширишга каратилган «Фукароларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш хамда хукукий хизмат курсатишда адлия органлари ва муассасалари фаолияти

самарадорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармони кабул

6

килинди .

Фармон билан адлия тизимида ягона бошкарувни жорий килиш учун Давлат хизматлари агентлиги ва Интеллектуал мулк агентлиги бевосита Адлия вазирлигига, уларнинг худудий тузилмалари эса худудий адлия органларига кушилди. Натижада бошкарув ходимлари сони 110 тага яъни 2,2 фоизга (биргина марказий аппарат 10 фоизга яъни 356 тадан 320 тага) кискартирилди. Вазирлик тизимидаги бир-бирини такрорловчи вазифа ва функциялар кайта куриб чикилиб, кискартирилди.

Давлат бошкаруви сохасидаги хорижий мамлакатлар тажрибасини тахлил киладиган булсак, бу борада ижобий натижаларга эришган Эстония давлатини келтириш уринлидир. МДХ, таркибидаги аксарият мамлакатлар бошкарувини ривожлантиришда, такрорий функциялар ва ваколатларни кискартиришда хамда органларни оптималлаштиришда ривожланган давлатлар тажрибасидан келиб чикиб бошкарувнинг замонавий моделларидан фойдаландилар. Хусусан, мустакилликни кулга киритганидан сунг 25 йил утиб Эстония жахон стандартларига жавоб бера оладиган ракамли инфратузилмани барпо этиб давлат бошкарувини хам ислох килди. Эстония илк электрон сайловларни 2007 йилда утказганда электрон овоз беришда шахсий идентификация смарт-картаси

7

кулланилган .

Жахонда давлат бошкаруви тизимидаги замонавий тенденциялар ва бу борада ривожланишда Грузия хамда Сингапур сингари мамлакатлар тажрибаларида ижобий натижаларга эришганини хам куришимиз мумкин.

Грузияда сунги утган ун йил ичида давлат бошкаруви сохасини тубдан ислох килди. Давлат бошкаруви тизимида янги ёндашувлар, концепциялар, стратегиялар асосида улкан узгаришларни амалга оширди. Жумладан, Грузия

6 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 17 мартдаги «Фукароларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш хамда хукукий хизмат курсатишда адлия органлари ва муассасалари фаолияти самарадорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги фармони 7https://dev.abcdef.wiki/wiki/2007_Est

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

2011 йилда Очик хукумат хамкорлик ташкилотига (Open Government Partnership) аъзо булди.8

Грузиянинг Очик хукумат хамкорлик ташкилоти билан «очик парламент» принципини амалга ошириш максадида 2015 йил 12 февраль куни Грузия парламенти раисининг буйруги билан «Очик парламент» Грузия ишчи гурухи тузилди. Грузия парламенти 2015 йил апрель ойида «Парламент очиклиги тугрисида»ги декларацияни имзолади. Грузия парламенти раисининг буйруги билан 2015 йил декабрь ойида парламент шаффофлиги ва очиклигини ошириш буйича мувофиклаштирилган ишларни таъминлаш максадида Очик бошкарувнинг доимий парламент кенгаши ташкил этилди.

Сингапурда давлат бошкарув сохасига кадрларни жойлаштириш, уларга муносиб шароитлар яратиш, малакасини ошириш, ракобатдош маошлар жорий буйича сиёсий меритократия тизими жорий килинган. Ушбу тизим оркали мансабдор шахсларни танлаш ва укитиш буйича самарали механизми яратилди9.

Сингапурда давлат хизматига кадрларни кабул килиш, тайинлаш ва лавозимини кутариш билан боглик масалалар юзасидан Давлат хизмати буйича комиссия ташкил этилди.

Бундан ташкари, Жанубий Корея тажрибаси хам эътиборга моликдир: бу мамлакатда давлат бошкарув органларини ташкил этиш ва уларнинг маъмурий иш фаолиятини тизимли ва самарали ташкил килиш буйича 2017 йил 26 июлда 14839-сонли «Давлат органлари тугрисида»ги ^онуни кабул килинди10. Мазкур конун хужжати давлат бошкарув органлари фаолиятини ташкил килиш тартибини, уларнинг вазифа ва функцияларини, хукуклари хамда мажбуриятлари тамойилларини белгилайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, мамлакатимизда давлат бошкаруви сохасида амалга оширилган илохотлар чукур уйланган, хозирги замон ривожланиш тенденцияларига асосланади. Маъмурий ислохатлар натижасида давлат бошкарув органлари фаолияти самарадорлигини бахолаш ва давлат

8Tatia Nikvashvili «Open Governance as a Tool forStrengthening the System of e-Democracy in Georgia» JeDEM 11(2) 137-149, 2019.

9 Thomas J. Bellows «Meritocracy and the Singapore Political System» Asian Journal of Political Science Vol. 17, No. 1, April 2009, pp. 24-44. https://cafefle.org/texteskkkmg-icc articles/13 Singapore 21p-Pol%20copie.pdf 10KopeaPecny6flHKacHHHHr2O^7^^n26Hronga^^839-coH

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-372-378

хизматчилари иш фаолияти самарадорлигини оширишнинг турли моделлари шаклланишига олиб келмокда.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида»ги фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 сентябрдаги ПФ-5185-сон «Узбекистон Республикасида Маъмурий ислохотлар концепцияси тасдиклаш тугрисида»ги фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 июндаги ПФ-6247-сонли «Давлат органлари ва ташкилотларининг фаолияти очиклигини таъминлаш, шунингдек, жамоатчилик назоратини самарали амалга оширишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги фармони.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги «2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида» фармони.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 17 мартдаги «Фукароларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш хамда хукукий хизмат курсатишда адлия органлари ва муассасалари фаолияти самарадорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги фармони

6. Олий Мажлис ^онунчилик палатаси депутати, иктисод фанлари доктори, профессор Нодир Жумаев: «Ислохотларимиз натижаларининг халкаро эътирофи» номли маколаси 09.07.2020 https://uza.uz/uz/posts/islo-otlarimiz-natizhalarining-khal-aro-etirofi-09-07-2020.

7. Корея Республикасининг 2017 йил 26 июлда 14839--сонли «Давлат органлари тугрисида»ги ^онуни.

8. Tatia Nikvashvili «Open Governance as a Tool forStrengthening the System of e-Democracy in Georgia» JeDEM 11(2) 137-149, 2019.

9. Thomas J. Bellows «Meritocracy and the Singapore Political System» Asian Journal of Political Science Vol. 17, No. 1, April 2009, pp. 24-44. https://cafefle.org/texteskkkmg-icc_articles/13_Singapore_21 p-Pol%20copie.pdf.

10. https: //dev.abcdef.wiki/wiki/2007_Estonian_parliamentary_election

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.