Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИ СОҲАСИДА ДАВЛАТХУСУСИЙ ШЕРИКЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИ СОҲАСИДА ДАВЛАТХУСУСИЙ ШЕРИКЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
298
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат-хусусий шериклик / ДХШ соҳасидаги қонунчилик / жамоат хавфсизлиги / жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасида давлатхусусий шериклик.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Нуриддин Кулдашев

Мазкур мақолада давлат-хусусий шериклик (бундан кейин – ДХШ) соҳаси таҳлил қилинган. Ўзбекистонда жамоат хавфсизлиги соҳасида ДХШни такомиллаштириш асослантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИ СОҲАСИДА ДАВЛАТХУСУСИЙ ШЕРИКЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

УЗБЕКИСТОНДА ЖАМОАТ ХАВФСИЗЛИГИ СОХДСИДА ДАВЛАТ-

ХУСУСИЙ ШЕРИКЛИКНИ ТАШКИЛ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ

Нуриддин Кулдашев

ИИВ Академияси фукаровий-хукукий фанлар кафедраси бошлиги, юридик фанлари доктори, доцент.

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада давлат-хусусий шериклик (бундан кейин - ДХШ) сохаси тахлил килинган. Узбекистонда жамоат хавфсизлиги сохасида ДХШни такомиллаштириш асослантирилган.

Калит сузлар: давлат-хусусий шериклик, ДХШ сохасидаги конунчилик, жамоат хавфсизлиги, жамоат хавфсизлигини таъминлаш сохасида давлат-хусусий шериклик.

КИРИШ

Х,ар бир давлатда жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш стратегик вазифа сифатида белгиланган. Мамлакатимизда хам бу масалада узига хос тизим ва хукукий механизм яратилган. Хусусан, 2021 йилнинг 29 ноябрь куни Узбекистон Президентининг «Узбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармони кабул килинди. Хужжатга кура, 2022-2025 йилларда Узбекистонда жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини ривожлантириш стратегияси тасдикланди. Стратегия мамлакатда жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг сифат жихатидан янги тизимини жорий этиш буйича хукукий, услубий, илмий, ташкилий чораларни ишлаб чикиш ва самарали амалга оширишни уз ичига олган.

Таъкидлаш керакки, мамлакатимизда жамоат хавфсизлигига доир хукукбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка карши курашишда фукаролар хамда жамоат тузилмалари билан узаро максадли хамкорлик килиш йулга куйилган. Албатта, жамоат хавфсизлигини таъминлаш бевосита давлатнинг стратегик вазифаси хисобланади. Аммо, жахонда кучайиб бораётган турли хавф-хатар ва зиддиятлар, эл-юрт тинчлиги ва осойишталигига тахдидлар, пандемия, табиий ва техноген офатлар жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини такомиллаштириш, унинг мутлако янги механизм ва тартибларини жорий этиш, сохага замонавий технологияларнинг сунгги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

ютукларини олиб кириш заруратини юзага келтирмокда. Айнан ушбу зарурат бугунги кунда жамоат хавфсизлиги тизимида хам давлат шериги ва хусусий шерикнинг уз ресурсларини бирлаштиришни таказо этмокда. Бугунги кунда Узбекистонда жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини такомиллаштиришда хусусий сектор инвестицияларини жалб килиш ва улардан самарали фойдаланишнинг хукукий механизмлари ривожланмаганлиги муаммоси хам мавжуд.

МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон Республикасида 2019 йил 10 майда "Давлат-хусусий шериклик тугрисида"ги УР^-537-сон конуни кабул килинди ва маъмурий актларнинг муайян пакети шаклланди. Аммо барча сохаларда хам ДХШ етарлича ривожланмаган ва уни амалга оширишнинг хукукий асослари анча заиф. Хуш ДХШ нима? Давлат цайси сохаларда хусусий шериклар билан хамкорлик кцлиши мумкин? Жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини такомиллаштириш сохасида хам ДХШ лойихалари ташкил кцлиниши мумкинми? Бу саволлар ижтимоий хаётимизда янги тушунча сифатида кулланилмокда ва куплаб инсонларда ва хаттоки юристлар орасида хам бир катор мавхумликларни тугдирмокда. Куйида ушбу саволларга жавоб топишга харакат киламиз.

ДХШ — давлат шериги (давлат бошкаруви ва махаллий ижро этувчи хокимият органлари, шунингдек ваколат берилган бошка юридик шахслар) ва хусусий шерикнинг (давлат шериги билан давлат-хусусий шериклик тугрисида битим тузган якка тартибдаги тадбиркор, юридик шахс ёки юридик шахсларнинг бирлашмаси) муайян муддатга иктисодий, ижтимоий ва инфратузилмавий вазифаларни хал этиш максадида уз ресурсларини бирлаштиришига асосланган хамкорлиги тушунилади. Халкаро майдонда ДХШ "Public Private Partnership" (PPP) номи билан кенг кулланиладиган молиялаштириш модели хисобланади. Хорижий давлатлар тажрибасидан маълумки, ушбу институт мамлакатда бюджет етишмаслиги сабабли иктисодий, ижтимоий ва инфратузилмавий сохаларда давлат ресурсларининг кечикишини ёки муваффакиятсизликка учрашини олдини олиш максадида кулланилади.

Илмий адабиётларда ДХШ институтининг вужудга келиши буйича турли карашлар мавжуд. Жумладан, адабиётларда мазкур соха миллоддан аввалги даврда вужудга келганлиги тугрисида фикрлар хам бор. Масалан, i.Tulukcu

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

узининг илмий тадкикотларида "Тарихнинг илк даврларидан бошлаб давлат-хусусий шериклик мавжуд булганлигини, бунга асос сифатида кадимги даврларда куплаб жамоат жойлари (портлар, бозорлар ва бошкалар) ва инфратузилма хизматлари (мехмонхоналар, хаммомлар ва бошкалар) давлат томонидан хусусий секторга имтиёз сифатида берилганлигини" [1], айтади. Албатта Î.Tulukcu фикрини бутунлай рад килиб булмайди. Гарчи уша даврда юкорида келтирилган объектлар ва хизматларни ташкил этиш бевосита давлатнинг функциясига кирмаган булса-да, аммо улар ахоли манфаати учун ташкил килинган ва уларни назорат килиш хам давлат зиммасида булган булиши мумкин.

Таъкидлаш керакки, хусусий шериклик асосида хамкорлик киладиган сохалар ахоли ва жамиятнинг талабидан (эхтиёжидан) келиб чиккан холда давлат томонидан белгиланади. Узбекистон Республикасининг "Давлат-хусусий шериклик тугрисида"ги ^онунида ДХШ асосида амалга ошириладиган сохалар умумий тарзда баён килинган. Хусусан, конуннинг 3-модда биринчи кисмида "давлат-хусусий шериклик объекти — лойихалаштирилиши, курилиши, барпо этилиши, етказиб берилиши, молиялаштирилиши, реконструкция килиниши, модернизациялаштирилиши, эксплуатация килиниши ва хизмат курсатилиши давлат-хусусий шериклик лойихасини руёбга чикариш доирасида амалга ошириладиган мол-мулк, мулкий комплекслар, ижтимоий инфратузилма, ер участкалари, шунингдек давлат-хусусий шериклик лойихасини амалга ошириш жараёнида жорий этилиши лозим булган ишлар (хизматлар) ва инновациялар" булиши мумкинлиги курсатиб утилган. Мутахасисларнинг фикрига кура миллий конунчилигимизда белгиланган "ДХШ лойихасини амалга ошириш мумкин булган инфратузилма сохаларининг очик руйхати энг илгор ёндашув булса-да, у давлат ресурслари (бюджет маблаглари, ер ва бошка мулклар) сарфланишини назорат килиш учун давлат зиммасига катта масъулият юклайди" [2].

Дархакикат миллий конунчилигимизда амалга ошириш мумкин булган ДХШ йуналишлари келтирилган ва конун хужжатларида такикланмаган бошка сохаларда хам ДХШ ташкил килиниши кузда тутилган. Аммо, ДХШ татбик этилмайдиган сохалар хам аник килиб белгилаб куйилган.

ДХШ анча мослашувчан хукукий институт булиб, давлат инфратузилмасининг турли сохаларида лойихаларни амалга ошириш имконини беради. Шу билан бирга хукукнинг "ман этилмаган хар кандай харакат амалга оширилиши мумкин" деган принципи хам мавжуд. Бундан англашиладики,

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

миллий конунчилигимизда жамоат хавфсизлиги сохасида хам ДХШни ташкил этиш буйича бирон бир таъкик мавжуд эмас.

МУХ,ОКАМА

Х,ар кандай мамлакатда ДХШ ривожланиши учун аввало конунчилик базаси зарур. Шу уринда таъкидлаш керакки, сунгги йилларда жамоат хавфсизлигини ДХШ асосида амалга оширишнинг бирламчи хукукий асослари яратилди ва амалга жорий килинди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 7 декабрдаги "Давлат томонидан тартибга солинадиган сохаларга хусусий секторни жалб этиш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-4913 сон Карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-27-сон Фармони шулар жумласидандир.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2021 йил 21 апрелдаги «Йул харакати хавфсизлигини таъминлаш сохасига хусусий секторни жалб этишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги 232-сон карори асосида Йул харакати хавфсизлигини таъминлаш сохасида 2021 йил 1 мартдан бошлаб мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларига автомобиль йулларида йул харакати коидалари бузилганлигини махсус автоматлаштирилган фото ва видео кайд этиш дастурий-техник воситаларини урнатиш хукуки берилди. Мазкур карорнинг 4-бандига кура, тадбиркорлик субъектларига тегишли махсус автоматлаштирилган фото ва видео кайд этиш дастурий-техник воситалари оркали кайд этилган йул харакати коидабузарликларидан ундирилган жарима суммаси ишга туширилган кундан бошлаб 1 йил давомида 50 фоизи, ишга туширилганидан 1 йил утгандан сунг 25 фоизи — тадбиркорлик субъекти хисобига йуналтирилиши белгилаб берилди. Шунингдек, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2021 йил 20 сентябрдаги «Махаллаларда жамоат тартибини саклаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги 588-сон карори асосида фукаролар йигинларида тинчлик, осойишталик, хавфсизликни таъминлаш, жамоат тартибини саклаш, фукароларнинг мулкига булган тажовузларнинг олдини олиш максадида барпо этилган айрим «Жамоатчилик назорати масканлари»ни эксперимент тарикасида видеокамералар урнатиш шарти билан, тадбиркорлик субъектларига ижарага бериб, улар негизида «Электрон кузатув масканлари» фаолиятини ташкил этиш тартиби белгиланди. Мазкур карорнинг 3-бандига кура, тадбиркорлик

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

субъектларига бериладиган масканлар ва уларнинг бинолари атрофидаги ер участкаларининг 6 квадрат метр майдонигача «Электрон кузатув масканлари»ни жойлаштириш учун, колган кисми тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун беш йил муддатга ижара туловининг «ноль» ставкаси асосида ижарага берилиши назарда тутилган.

ТАХЛИЛ НАТИЖАЛАРИ

Тадкикотларимиз курсатдики, жамоат хавфсизлигини таъминлашда субъектларнинг уз ресурсларини бирлашишида икки тарафлама манфаатдорлик мавжуд. Бунда факат хусусий секторлар эмас, балки давлат хам манфаатдордир. Хусусан, хусусий секторлар узларининг маблагини инвестиция килиб, тегишли фойда олишга эришса, давлатнинг манфаатдорлиги, бевосита ахоли ва жамият манфаатдорлиги билан кушилиб кетади. Ушбу манфаатдорликни бевосита жамоат хавфсизлиги нуктаи назардан оладиган булсак, тизимнинг моддий-техник базаси замонавийлашиб, ахолини хар кандай тахдидлардан кафолатли химоя килиш тизимининг самарадорлиги ортади. Пировардида мамлакатда жамоат хавфсизлигини таъминлаш даражаси сифат жихатидан ортиши ва «Барча саъй-харакатлар инсон кадри учун» деган устувор гоя амалда таъминланишига эришилади.

Албатта жамоат хавфсизлиги ижтимоий хаётнинг барча сохаларида таъминланиши зарур булган давлатнинг мухим стратегик вазифаларидан бири хисобланади. Утган 2017 - 2021 йилларда амалга оширилган Хдракатлар стратегияси даврида тупланган тажриба шуни курсатдики, эндиликда давлатнинг вазифаси сифат, мазмунан ва шаклан узгармокда. Бугунги ракобат дунёси, инвестициявий жозибадорлик ушбу сифат узгаришларини талаб этмокда. Хусусан, жамаот хавфсизлигини таъминлаш сохасида давлат, инвестор ва тадбиркорларнинг бирлашган имкониятларидан самарали фойдаланиш максадида ДХШни ташкил килиш лозимлигини даврнинг узи такозо килмокда. Чунки, жамоат хавфсизлигини сифат жихатдан юкори савияда таъминлаш давлатнинг узидан катта микдордаги молиявий ресурсларни талаб килади. Иктисодий кудратли давлатлар хам жамоат хавфсизлигини таъминлашда ДХШ институтидан кенг фойдаланади. Шу билан бирга ДХШни ривожлантириш масаласи барча давлатларда ва хаттоки ривожланган мамлакатларда хам асосий муаммо булиб колмокда. Е.В.Егоров, И.С.Минина ДХШни ривожлантиришдаги асосий муаммолардан бири "Хусусий хамкорлар асосий хавф-хатарлар учун масъулиятни уз зиммасига олганлиги сабабли

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

лойихани амалга оширишга иштиёки йук" [3] деб хисоблайдилар. Албатта ушбу фикрга кушилган холда таъкидлаш мумкинки, мазкур сохани жадал ривожлантириш ва хусусий инвесторларни кенг жалб килишда конунчиликка ДХШнинг манфаатларини химоя килиш буйича куллаб-кувватлашнинг самарали тизимларини киритиш хам узининг ижобий натижасини беради.

Эътироф этиш керакки, жамоат хавфсизлиги масаласи давлатнинг сиёсий стратегик вазифаси хисобланади. Хукукшунос олимларимиз таъкидлаганидек, "Жамоат хавфсизлигини таъминлаш яхлит тизим саналиб, у давлат томонидан жамиятни тахдидлардан химоя килиш учун белгиланадиган, доимий равишда такомиллаштириб бориладиган сиёсий, ижтимоий-иктисодий, хукукий ва бошка комплекс ташкилий чора-тадбирларни камраб олади" [4]. Шунга кура жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг барча тармокларида хар доим хам ДХШни ташкил килиш имкони булмайди. Масалан, хусусий изкуварлик институти А^Ш ва Европанинг бир катор давлатларида самарали ташкил этилган булса-да, айрим давлат конунларида, шу жумладан миллий конунчилигимизга кура хам мазкур сохада хусусий шериклик таъкикланган.

Дархакикат жамоат хавфсизлигини давлат-хусусий шериклик асосида таъминлаш хам миллий конунчилигимиз, хам ижтимоий хаётимиз учун нисбатан янги соха хисобланади. Шундан келиб чикиб, мамлакатимизда давлат-хусусий шерикликнинг институционал-хукукий асосларини ривожлантириш ва такомиллаштириш учун илмий тадкикотлар давлат томонидан куллаб-кувватланиши назарда тутилган [5].

Узбекистон Республикаси жамоат хавфсизлиги Концепцияси хамда 2022 - 2025 йилларда Узбекистон Республикасида жамоат хавфсизлигини таъминлаш тизимини ривожлантириш стратегияси талабларига мувофик жамоат хавфсизлигини таъминлаш сохасида илмий-тадкикот ишларини йулга куйиш, жамоат хавфсизлиги сохасида содир этиладиган хукукбузарликларнинг келиб чикиш омиллари, сабаблари ва шарт-шароитлари юзасидан тизимли ва илмий тахлилларни амалга ошириш, жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг сифат жихатидан янги тизимини жорий этиш буйича хукукий, услубий, илмий, ташкилий чораларни ишлаб чикиш каби устувор вазифалар белгиланган [6].

ХУЛОСА

Дархакикат, илгор хорижий ва миллий тажрибалар шуни курсатмокдаки, жамоат хавфсизлигини таъминлашда давлат-хусусий шериклик асосида ижобий натижаларга эришиш мумкин. Аввало, жамоат хавфсизлигида давлат-хусусий

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

шериклик нисбатан янги соха эканлигини эътиборга олган холда бу йуналишда максадли илмий тадкикотлар олиб борилиши максадга мувофикдир. Шу максадда илмий жамоатчилик ва хукук амалиётчилари олдига бир катор мухим вазифаларни куйиш мумкин. Булар:

биринчидан, жамоат хавфсизлигини давлат-хусусий шериклик асосида таъминлаш тизимининг хукукий асосларини такомиллаштириш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш;

иккинчидан, жамоат хавфсизлигининг кайси сохаларида давлат-хусусий шерикликни ташкил килиш мумкинлигини аниклаштириш ва унинг замонавий механизмларини яратиш;

учинчидан, мазкур сохага хусусий секторларни кенг жалб килиш максадида давлат-хусусий шерикнинг манфаатларини химоя килиш буйича куллаб-кувватлашнинг самарали турларини ишлаб чикиш, ижтимоий адолатли имтиёзлар ва преференциялар яратиш ва жорий килиш;

туртинчидан, жамоат хавфсизлигини давлат-хусусий шериклик асосида таъминлашга доир миллий хусусиятлар ва шароитлар эътиборга олинган холда халкаро стандартлар ва илгор хорижий тажрибаларни урганиш ва жорий килиш буйича асосланган таклиф хамда тавсиялар ишлаб чикиш.

Хулоса килиб айтганда жамоат хавфсизлигини таъминлашни давлат-хусусий шериклик асосида ташкил этиш ва унинг истикболларини белгилаш бугунги кунннинг ута долзарб булган сохаларидан хисобланади. Мамлакатмизда жамоат хавфсизлиги тизимини давлат-хусусий шериклик ресурсларини тугри ташкил этган холда замонавийлаштириш истикболдаги режалар сифатида белгиланиши зарур. Шу билан бирга сохада ДХШ ривожлантириш хусусий тижорат лойихаларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш воситаси эмас, балки жамоат хавфсизлиги тизимини модернизация килиш механизми эканлигини унутмаслигимиз керак.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. ismail TULUKCU. Kamu-Özel Ortakliklari: Farkli Kurumsal I§leyi§ Ve Hedefler Varliginda Yöneti§im Beceriler (Public-Private Partnerships: Governance Skills In Different Institutional Operations And Purposes) https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/844708

2. В.Килинкаров, Б.Шамсиев, Ф.Камалов. Государственно-частное партнерство: общее понятие и стандарты национального регулирования https://www.dentons.com/ru/insights/articles/2018/october/4/a-public-private-

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-133-140

partnership-general-concept-and-standards-of-national-regulation

3. Е.В.Егоров, И.С.Минина. Правовое регулирование государственно-частного партнерства в России и за рубежом. https://cyberleninka.ru/article/n/pravovoe-regulirovanie-gosudarstvenno-chastnogo-partnerstva-v-rossii-i-za-rubezhom/viewer

4. М.Баратов, Н.Кулдашев. Жамоат хавфсизлигини давлат-хусусий шериклик асосида таъминлаш истикболлари. https://uza.uz/uz/posts/jamoat-xavfsizligini-davlat-xususiy-sheriklik-asosida-taminlash-istiqbollari 349465

5. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 10 майдаги "Давлат-хусусий шериклик тугрисида"ги УР^-537-сон Крнуни. https://lex.uz/docs/4329270

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 29 ноябрдаги "Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги концепциясини тасдиклаш ва уни амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-27-сон Фармони. https://www.lex.uz/ru/docs/5749291

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.