Научная статья на тему 'ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ВА ПСИХОТРОП МОДДАЛАР БИЛАН ҚОНУНГА ХИЛОФ РАВИШДА МУОМАЛА ҚИЛИШ ЖИНОЯТЛАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ВА ПСИХОТРОП МОДДАЛАР БИЛАН ҚОНУНГА ХИЛОФ РАВИШДА МУОМАЛА ҚИЛИШ ЖИНОЯТЛАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
2016
231
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
гиѐҳвандлик / психотроп моддалар / ҳуқуқий онг / ҳуқуқ / жиноят.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Нурилла Чоршанбиевич Қаюмов

Мазкур мақолада гиѐҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар билан қонунга хилоф равишда муомала қилиш жиноятларининг ўзига хос хусусиятлари ва уларнинг ноқонуний айланмалари тўғрисида илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГИЁҲВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ВА ПСИХОТРОП МОДДАЛАР БИЛАН ҚОНУНГА ХИЛОФ РАВИШДА МУОМАЛА ҚИЛИШ ЖИНОЯТЛАРИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

ГИЁХ^ВАНДЛИК ВОСИТАЛАРИ ВА ПСИХОТРОП МОДДАЛАР БИЛАН КОНУНГА ХИЛОФ РАВИШДА МУОМАЛА ЦИЛИШ ЖИНОЯТЛАРИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Нурилла Чоршанбиевич Каюмов

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси Магистратура тингловчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар билан конунга хилоф равишда муомала килиш жиноятларининг узига хос хусусиятлари ва уларнинг ноконуний айланмалари тугрисида илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: гиёхвандлик, психотроп моддалар, хукукий онг, хукук, жиноят.

КИРИШ

Х,ар кандай мамлакат уз келажагини ёшлар тимсолида, аникроги уларнинг жисмоний ва маънавий жихатдан баркамол булиб вояга етишида куриши табиий холдир. Хукукий демократик давлат тараккиётининг ривожи хам айнан усиб келаётган ёш авлоднинг таълим ва тарбия даражаси билан бевосита богликдир. Бунга эришиш учун эса аввало, жамият аъзоларининг, шу жумладан, ёшларнинг сиёсий, ижтимоий, маънавий ва хукукий савияси юкори даражада булиши талаб этилади. Мамлакатимизда ёшларнинг баркамол инсон булиб, улгайишига давлат сиёсати даражасида эътибор каратилмокда. Бу борада мамлакат Президенти Ш.М.Мирзиёев "Бугунги мураккаб замонда ёшларни жисмоний ва маънавий баркамол инсонлар этиб тарбиялаш биз учун гоят мухим вазифа булиб колмокда" - деб таъкидлаб утди.

Мазкур устувор вазифадан келиб чикиб, ёшларни жисмоний ва маънавий жихатдан камол топтириш, уларнинг хукукий онги ва маданиятини ривожлантириш, хукукий фаоллигини ошириш борасида мамлакатимизда мунтазам равишда турли тадбирлар амалга ошириб келинмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президенти томонидан 2018 йил 27 июнда имзоланган "Yoshlar - kelajagimiz" Давлат дастури тугрисида"ги Фармон бу борадаги ишлар самарадорлигини оширишга каратилган мухим хужжат булди. Фармон билан "Yoshlar - kelajagimiz" жамгармаси ташкил этилди хамда ушбу

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

жамгарма ёшларнинг бизнес ташаббуслари, стартаплари, гоялари ва лойихаларини амалга ошириш учун тижорат банклари оркали йиллик 7 фоиз ставка билан имтиёзли кредит ва мол-мулкни лизингга бериши белгилаб куйилди.

МЕТОДОЛОГИЯ

Бугунги кунда мамлакатда ёшларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, уларга зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиб бериш борасида мустахкам хукукий база яратилган ва бу тизим замон талабларига хамоханг равишда такомиллаштириб борилмокда. Хусусан, бугунгача парламент томонидан ёшларга оид 40 дан зиёд конун хужжатлари кабул килинган булиб, 30 дан ортик халкаро хукукий хужжатлар ратификация килинган.

Шунингдек давлат рахбари томонидан ижтимоий, маънавий-маърифий сохалардаги саъй-харакатларни тизимли асосда йулга куйиш буйича 5 та мухим ташаббуснинг илгари сурилиши Узбекистон тарихида ёшлар таълим-тарбияси буйича яна бир янги боскични бошлаб берди.

Биринчи ташаббус - ёшларнинг мусика, рассомлик, адабиёт, театр ва санъатнинг бошка турларига кизикишларини оширишга, истеъдодини юзага чикаришга хизмат килади.

Иккинчи ташаббус - ёшларни жисмоний чиниктириш, уларнинг спорт сохасида кобилиятини намоён килишлари учун зарур шароитлар яратишга йуналтирилган.

Учинчи ташаббус - ахоли ва ёшлар уртасида компьютер технологиялари ва интернетдан самарали фойдаланишни ташкил этишга каратилган.

Туртинчи ташаббус - ёшлар маънавиятини юксалтириш, улар уртасида китобхонликни кенг таргиб килиш буйича тизимли ишларни ташкил этишга йуналтирилган.

Бешинчи ташаббус - хотин-кизларни иш билан таъминлаш масалаларини назарда тутади.

Дархакикат, бугунги кунда мамлакат ахолисининг 40 фоизини 18 ёшгача булган болалар, 64 фоизини 30 ёшгача булган ёшлар ташкил этган Узбекистон учун баркамол авлодни тарбиялаш, уларга эртанги кунимизнинг хал килувчи кучи сифатида ишонч билдириш, шунингдек уларнинг хаётда, шу жумладан, жамиятда тинчлик ва осойишталикни, жамоат тартибини саклаш, хар кандай куринишдаги хукукбузарликларга карши курашда фаол иштирок этишини таъминлаш канчалик долзарб вазифа эканлиги барчамизга маълум.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

Бирок мамлакатда ёшлар учун шундай шарт-шароит ва имкониятлар яратиб берилаётганига карамасдан, улар орасида носоглом мухит таъсирига тушиб колаётган ёшларимиз хам учраб турмокда. Айникса ёшлар орасида кенг авж олиб бораётган гиёхванд ва психотроп моддаларни истеъмол килиш, унинг таъсирига тушиб колиш холатлари жуда аянчли холатдир.

МУХОКАМА

БМТ Бош Ассамблеясининг 1987 йил 7 декабрда кабул килган резолюциясига биноан хар йили 26 июнда Халкаро гиёхвандлик ва бангифурушликка карши кураш куни (International Day against Drug Abuse and Illicit Trafficking) нишонланади. Тахлилчиларнинг фикрича, гиёхванд моддаларнинг кенг таркалиши бир катор ижтимоий муаммоларга сабаб булади. Жумладан, демографик фожеаларни келтириб чикаради, ижтимоий-иктисодий хаётда жиноятчилик кузга ташланади. БМТ Бош Ассамблеясининг тан олишича, курилаётган чора-тадбирларга карамай, жахонда гиёхванд моддалар ноконуний савдоси муаммолигича колмокда. Бу муаммо хамон жиддий тахдид сифатида курилади.

Статистик маълумотларга кура дунёда 500 миллиондан ортик одам гиёхвандлик дардига йуликкан. Унинг аксарият кисмини 30 ёшгача булганлар ташкил этмокда. Бунинг окибатида хар йили 200 мингдан ортик киши хаётдан куз юмади. Шу билан бирга, жахонда содир этилаётган жиноятларнинг 57 фоизи гиёхвандлар хиссасига тугри келади. Шу боисдан, гиёхвандликка карши курашни кучайтириш максадида, БМТ томонидан "Наркотик моддалар тугрисида"ги, "Психотроп моддалар" хамда "Гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддаларнинг ноконуний айланишига карши кураш тугрисида"ги конвенциялар кабул килинган.

Маълумотларга кура, 15 ёшдан 64 ёшгача булганлар орасида кайд этиладиган улимларнинг 1,3 фоизи гиёхвандлик окибатида юз берар экан. Бир йилда 211 мингта улим айнан гиёхвандлик окибатида келиб чикади. Европада гиёхвандлик окибатида халок булаётганларнинг уртача ёши 35 ёшни ташкил килади. Мутахассисларнинг сузларига караганда гиёхвандлик окибатида 1,6 миллион киши ВИЧга мубтало булади. 7,2 миллион киши эса гепатит C вирусини юктириб олади. 1,2 миллион киши гепатит B вирусига чалинади.

Гиёхванд моддаларни истеъмол килиш билан боглик хасталикларга учраганлар сони дунё буйича 29 миллион кишидан ортиб кетган. Гиёхванд моддалар истеъмоли сузсиз ахоли соглиги ва жамоат хавфсизлигига тахдид

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

сифатида курилади. Бир катор мамлакатларда бу иллат жамиятнинг баркарор ривожланишига халакит бераётганидан асло куз юмиб булмайди.

Жумладан, гиёхвандларни даволаш учун катта микдорда маблаглар сарфланади. Бу маблаглар давлат бюджетидан ажратилади. Мутахассисларнинг хисоб-китобларига караганда, бугунги кунда хар олти гиёхванднинг биттаси даволаниш имкониятига эга экан. Уларни даволаниши учун бир йилда уртача 35 миллиард доллар сарфланади. Уларни даволаш учун ажратиладиган сарф-харажатлар уз йулига. Аммо уларнинг жамият хаётига тахдид солишларини хам асло ёддан чикариш керак эмас. Шу сабабли хам гиёхвандлар согликни саклаш тизимидан ташкари ижтимоий хаётга хам муаммо яратувчи сифатида тан олинади.

Гиёхвандликка карши кураш доирасида гиёхванд моддаларни ноконуний савдосига чек куйиш хам асосий вазифалардан хисобланади. Трансмиллий гиёхванд моддалар савдосига карши курашда халкаро хукукни мухофаза килиш ташкилотлари, жумладан Интерпол, Жахон Божхона ташкилоти каби ташкилотлар хамкорликда фаолият юритишмокда. Экспертларнинг фикрича, гиёхванд моддалар ноконуний савдо айланмаси бир йилда 300 миллиард доллардан 800 миллиард долларни ташкил килади.

Гиёхванд моддалар савдоси ва уюшган жиноятчилик Осиё, Африка, Лотин Америкаси мамлакатларининг иктисодий, сиёсий баркарорлигига катта хавф солмокда. Гиёхвандлик замонавий хаётнинг энг хавфли куринишларидан бири хисобланади. Х,ар куни гиёхвандлик деб аталмиш куркинчли кармокка минглаб одамлар тушиб колмокда.

Узбекистон Республикаси гиёхванд моддаларнинг ноконуний айланишига карши кураш буйича халкаро хамжамият олдидаги уз мажбуриятларини тулаконли бажаришга алохида эътибор каратмокда. Уз ортидан бошка кора иллатларни хам етаклаб юрадиган гиёхвандлик балосига карши курашишда юртимизда мустахкам хукукий асослар ишлаб чикилган.

Таъкидлаш жоизки, мамлакатимиз 1995 йил февраль ойида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг 1961 йилдаги "Наркотик моддалар тугрисида"ги Ягона Конвенцияси, 1971 йилдаги "Психотроп моддалар тугрисида"ги хамда 1988 йилдаги "Гиёхвандлик воситалар ва психотроп моддаларнинг ноконуний айланишига карши кураш тугрисида"ги Конвенцияларига аъзо булган.

Бундан ташкари, 1999 йилда Узбекистон Республикасининг "Гиёхвандлик воситалари ва психотроп моддалар тугрисида"ги Конуни кабул килинган булиб, мазкур конунга мувофик гиёхвандлик воситалари ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

психотроп моддалар билан конунга зид равишда муомалада булишнинг хар кандай куринишларига карши жиноий жавобгарлик белгиланган.

Мамлакатимизда гиёхванд моддалар савдоси ва истеъмолига карши кескин чоралар курилаётган булса-да, бугун гиёхвандлик воситаларининг ноконуний айланиши энг хатарли ва долзарб муаммолардан бири булиб колмокда. Гиёхфурушлар янги усул ва найрангларни куллаб, захри котилни сотиш харакатларини давом эттиришмокда. Улар манфур максадларини амалга ошириш йулида хали дунёкараши шаклланмаган, узгалар таъсирига тушиб колишга мойил ёшлар умрига зомин булишмокда.

ТАХЛИЛ НАТИЖАЛАРИ

Ёшлар уртасида назоратсизлик, каровсизлик, хукукбузарликларни олдини олиш, уларни салбий таъсирлардан саклаш, энг хавфли жиноятлардан бири хисобланган, инсоният томонидан "Аср вабоси" деб тан олинган гиёхвандлик иллатига карши кураш, айникса усиб келаётган ёш авлодни бу иллат домига тушиб колишларини олдини олиш олдимизда турган долзарб масалалардан хисобланади.

Узбекистонда бугунги кунда ёшлар уртасида анъанавий гиёхвандлик моддаларидан воз кечиб, айникса, психотроп ва кучли таъсир этувчи моддаларни истеъмол килиш холатлари купаймокда. Хрзирги ёшларда трамадол ва янги пайдо булган тропикамид дорилари истеъмоли хам кучаймокда. Улар таъсирида эса ёшлар томонидан огир турдаги жиноятлар содир этилмокда.

Афсуски, хозирги кунда ёшлар орасида таркибида гиёхвандлик воситалари булган ("Трамадол", "Налбуфин", ва хк.) психафаол ("Лирика", "Регапен", "Галара" ва хк.) дори воситаларини истеъмол килиш холатларининг учраб туриши хамда ёшларимизнинг рухан ва жисмонан соглом булиб етишишлари, замонавий билим ва касбга эга булишлари учун барча шарт-шароитлар яратилиб берилган булишига карамай наркотик моддалар билан боглик жиноятларни содир килишлари ва гиёхвандлик йулига кириб кетаётганлиги ачинарли холдир.

Гиёхвандликка мубтало булиш нафакат бир шахснинг муаммоси балки, уларнинг оиласи, жамимят учун хам бош-огригидир. Сунгги йилларда жахон мамлакатларида гиёхвандликка карши кенг камровли кураш олиб борилокда. Унинг учун турли тадбирлар утказилмокда. Бунда ижтимоий рекламалардан хам кенг фойдаланилмокда. Энг мухими соглом турмуш тарзини таргиб этиш

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

йулида куп ишлар амалга оширилмокда.

Инсоният тарракиётнинг янги-янги чуккиларини забт этмокда. Бирок жахонда халклар, миллатлар келажагига тахдид тугдирувчи бир канча омиллар хамон сакланиб колмокда. Ана шундай хатарлардан бири гиёхвандлик балосидир. Глобал муаммога айланган ушбу иллатга карши курашишда давлатлараро хамкорлик мухим ахамият касб этади.

Утган асрдан бизга "мерос" булиб колган трансмиллий жиноятчиликнинг учта энг хавфли тури инсоният келажагига хавф солиб келмокда. Хусусан халкаро терроризм, дин никоби остидаги экстремистик, фундаменталистик ва сепаратистик хуружлар, наркотик моддалар билан савдо килиш (наркобизнес), одам савдоси хисобланади.

Хрзирги кунда ер юзидаги наркобизнесда айланаётган пул маблаги дунё ахолисининг озик-овкат, кийим-кечак, турар-жой, таълим тизими ва тиббий хизматга сарфланаётган харажатларидан анча куплиги билан фаркланиши хеч кимга сир эмас. Энг ачинарлиси, гиёхвандлик огир жиноятларнинг содир этилишига, оилалар ва миллат генофондининг бузилишига сабаб булмокда.

Дунё бозорида таркаладиган кора дорининг асосий кисми Афгонистонда етиштирилиб, уни ноконуний йул билан Марказий Осиё мамлакатлари оркали Гарбга етказишга булган уриниш йилдан-йилга кучайиб бормокда. Шунинг учун юртимизда наркотик моддаларни истеъмол килиш ва уларнинг ноконуний айланишига карши кураш масаласига давлат ва миллатнинг эртасини хал этувчи оммилардан бири сифатида караб келинмокда. Ушбу иллатга карши курашиш максадида бир катор конунлар ва халкаро шартномалар кабул килинди.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таъкидлаш керакки, дунёкараши эндигина шаклланиб бораётган, бор куч-гайратини факат билим олишга, изланишга, хунар урганишга сарфлаши керак булган бир пайтда, усмирларни алдов йули билан гиёхвандлик курбонига айлантираётган кимсалар озми? Канчадан-канча оилаларнинг ёстигини куритаётган гиёхвандликка карши хар бир инсон узи курашмоги, ташки таъсирлардан химояланмоги лозим. Вояга етаётган фарзандларимиз утмиши кадим, тупроги олтин, осмони мусаффо Узбекистоннинг келажак ворисларидир. Уларни мана шундай соглом мухитда, эзгу тушунчаларни юракларига жойлаб вояга етказайликки, хеч канака ташки салбий хуружлар ва кора иллатлар упкони уларни узига жалб кила олмасин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-126-132

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Янги сайланган Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг лавозимга киришиш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталари кушма мажлисидаги "Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси асосида демократик ислохотлар йулини катъий давом эттирамиз" номли нутки. - Янги Узбекистон газетаси, 2021 йил 8 ноябрь сони.

2. Юридик энциклопедия / Юридик фанлар доктори, профессор У. Таджихановнинг умумий тахририда. — Т.: «Шарк», 2001. — 656 б.

3. Криминология: Дарслик / З.С. Зарипов, А.С. Якубов, Г.А. Аванесов ва бошк. Проф. З.С. Зарипов тахрири остида. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2006. - 166 (539) б.

4. Узбек тилининг изохли лугати / А. Мадвалиев тахрири остида. Бешинчи жилд. Т.: 2008, 291-б.

5. Узбекистон Республикасининг 2014 йил 14 май куни кабул килинган «Хукукбузарликлар профилактикаси тугрисида»ги конун.

6. Ички ишлар органлари профилактика хизматининг фаолияти: Дарслик / И. Исмаилов, М.З. Зиёдуллаев, Ж.С.Мухторов ва бошк. Масъул мухаррир Ш.Т. Икрамов. -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2015. - Б. 531

7. Узбекистон Республикасининг "Ички ишлар органлари тугрисида"ги ^онуни.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.