Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ҲАРБИЙ ҲАРАКАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ҲАРБИЙ ҲАРАКАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
2124
314
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳарбий-сиѐсий вазият / жанг / қуролли можаро / тактик вазиятли ўқ отиш. / military-political situation / battle / armed conflict / tactical situational gunfire

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Жамолиддин Азимович Ортиқов

Ушбу мақолада жаҳонда ва минтақада содир этилаѐтган локал урушларнинг замонавий ҳарбий ҳаракатларидаги қуроли тўқнашувларнинг ўзига хос хусусиятлари ўрганилган. Мавзу доирасида қиѐсий таҳлиллар мисол қилиб келитирлган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article addresses special aspects of the armed conflicts in modern military activities of local wars taking place in the world and the region. A comparative analysis is given as an example within the framework of the topic.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ҲАРБИЙ ҲАРАКАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

ЗАМОНАВИЙ ХДРБИЙ ХДРАКАТЛАРНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Жамолиддин Азимович Ортиков

Узбекистон Республикаси ИИВ aкадемияси катта укитувчиси,

подполковник

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада жахонда ва минтакада содир этилаётган локал урушларнинг замонавий харбий харакатларидаги куроли тукнашувларнинг узига хос хусусиятлари урганилган. Мавзу доирасида киёсий тахлиллар мисол килиб келитирлган.

Калит сузлар: харбий-сиёсий вазият, жанг, куролли можаро, тактик вазиятли ук отиш.

ABSTRACT

This article addresses special aspects of the armed conflicts in modern military activities of local wars taking place in the world and the region. A comparative analysis is given as an example within the framework of the topic.

Keywords: military-political situation, battle, armed conflict, tactical situational gunfire

КИРИШ

Мамлакатнинг миллий манфаатларидан, жахондаги ва минтакадаги харбий-сиёсий вазиятдан, харбий сохада миллий хавфсизликка булган тахдидлар даражасидан, замонавий харбий можароларнинг хусусиятларидан келиб чикиб Узбекистон Республикасида эхтимолий харбий тукнашувларга карши курашишга, локал ва минтакавий урушларни пайдо булишида куролланган тукнашувларга карши курашиш талаби ортиб бормокда.

Узбекистон Республикаси Президенти - Куролли Кучлар Олий Бош Кумондони Ш. М. Мирзиёев таъкидлаганидек: "Айни пайтда бутун дунёда, жумладан, ён-атрофимизда халкаро терроризм, экстремизм ва радикализм хавфи тобора ортиб бормокда, айрим худудларда куролли тукнашувлар хамон давом этмокда. Ана шундай кескин вазиятдан келиб чиккан холда, мавжуд тахдидларга карши муносиб зарба беришга тайёр булишимиз, Узбекистоннинг тинч ва баркарор ривожланишини таъминлаш максадида Куролли

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

Кучларимизни янада ислох килиш, унинг жанговар тайёргарлиги ва кобилиятини юксалтириш буйича келгусида амалга оширадиган ишларимизни изчил давом эттиришимиз зарур" [1].

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Минтакавий ва локал урушлар - куролланган тукнашувларда террористик харакатлардан кенг фойдаланиш, стратегик мухим объект ва худудларни кулга олишга ёки йук килишга интилиш, транспорт; энергетик, ахборот коммуникацияларини бузиш ва тусиш билан характерланаётган харбий харакатлардир.

Замонавий умумкушин жангининг асосий хусусиятлари (турли манёврлар ва шиддат билан) вазиятнинг тез ва кескин узгариши, жанг фронти сархадларининг чукурлиги бир чизигда узгармаслиги, жанг юритиш усулларининг турли туманлиги, шахсий таркибнинг жисмонан ва ахлокий -рухий жихатдан кучли зурикиши, жонли кучлар ва курол-ярог буйича катта талофат курилишидан иборат [2].

XXI асрнинг бошларида давом этаётган харбий мажороларни тенденциясини узига хослиги бу харбий харакатлар санъатида кенг масштабда олиб бориладиган умумхарбий тактик хатти-харакатлар уз ифодасини тулик намоён килмаётганлиги, бунда жанг майдонининг турли хил куринишда эканлиги билан характерланади.

Замонавий жангда курукликдаги куролли кучлар, Иккинчи Жахон уруши даврида булгани каби алохида тактик бирликларнинг комбинациясига эга булган булинмалар, полклар, бригадалардан иборат булмасдан юкори мобил тактик гурухлардан ташкил топмокда [3].

Айрим хорижлик муаллифлар урушнинг мохиятини карама-карши нуктаи назарни куллаб-кувватлашмокда, Хусусан, "Паст даражали низолар: Замонавий дунёдаги урушлар модели" китоби муаллифи америкалик тадкикотчи Л.Томпсон фикрича, барча замонавий низолар ноёбдир ва улар турли сценарийларга асосан ривожланади, деган хулосага келган. Уларда иктисодий, сиёсий, диний , этник, криминаль бахоналар туташиб кетади [4].

Тахликали, кескин узгарувчан куролли можароларда, тукнашувларда ва локаль урушларда жанг олиб бориш анъанавий (классик) жанговар харакатлардан тубдан фарк килиши мобил гурухлар таркибига эга булган кичик-кичик гурух ва булинмалар таркибида харакатланиш ва бу билан юкори манёврга, тезкорликка, ностандарт вазиятларда рационал карор кабул килган

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

холда жанг олиб бориш тенденцияси билан характерланади.

Булар урушнинг янги асосий феноменларнинг кискача мазмуни хамда хусусиятларидир.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

"Харбий можаро"лар тушунчаси кенг масштабли, минтакавий, махаллий урушлар ва куролли тукнашувларни уз ичига олган барча куролли карама-каршиликлардан иборат булган харбий харакатлардир.

Хдрбий соха тадкикотчилари К.Сивков ва П.С.Казаринлар замонавий харбий можароларнинг узига хос жихатларини анаъанвий харбий усуллардан фаркли эканлигини Иккинчи Жахон урушидаги анаънавий характерга эга булган харбий харакатлар билан киёсий тахлил килиб, ёритиб берганлар [5].

Шахар шароитидаги ноанъанавий жанговар харакатларнинг хронологиясини кузатадиган булсак, 2006 йилдаги Ливан урушидаги "Хизбуллох" диний сиёсий ташкилотининг харакатларида яширин позициялар ва ер ости тоннелларидан фойдаланган холда шунингдек, Ливаннинг ахоли пунктларида манёврлар амалга ошириб Исроил армияси кучларини нейтрализация холатига келтиришга эришган. Ушбу тактика натижасида Исроил армияси Ливан билан Исроил чегарасидаги ахоли яшаш пунктида икки хафта давомида "Хизбуллох" ташкилоти позицияларига нисбатан самарасиз хужумлар олиб борган. Исроил армияси замонавий хаво кучларини куллаганлиги сабабли "Хизбуллох" аъзоларини тор-мор килишга эришган[5].

Шунингдек, Якин шарк давлатларида фаолият юритаётган "Ислом давлати"нинг мунтазам кучларга карши олиб бораётган террористик харакатларини хам бахолайдиган булсак, уларнинг харакати хам айнан ноанъанавий куролли можаролар синфига киради. "Ирок ва Шом ислом давлати" деб ном олган террористик ташкилот хозирда нафакат якин Шарк давлатларига, колаверса, Урта Осиё давлатларига хам хавф солаётгани хеч кимга сир эмас. 2011 йилнинг март ойларида "Араб бахори" номи билан бошланган кузголонлар якин Шарк давлатларида оммавий тартибсизликлар, куролли можаро ва кузголонларни юзага келтирди. 2014 йил апрель ойида Сурия давлати Куролли Кучларига карши ноконуний куролланган кузголончилар фаолияти кескин даражада жадаллашди. Сурия Араб Республикаси Куролли кучлари томонидан "Ислом давлати" ноконуний куролланган ташкилотига карши олиб борилаётган тадбирлар деярли шахар шароитида амалга оширилмокда. Ушбу кучларга карши утказилаётган

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

жанговар харакатлар урганилаганда, улар билан кураш олиб бориш вактида коидага кура, душман билан тукнаш келгунга кадар, яъни масофали ут очиш жанги оркали йук килиш амалга оширилган, бунда авиация ва артиллерия кучларидан фойдаланилган, бу харакатдан сунг якуний харбий харакатларни курукликдаги кушинлар давом эттираётганлигини кузатиш мумкин[6].

Россиялик мутахассислар Сурия давлатида олиб бораётган харбий харакатлардан шундай хулосага келишдиги ИШИД жангариларнинг катъиятлиг билан жанг олиб боришлигини таъкидлашмокда. Душманнинг тирик кучларини 50 фоизини йукотишларига карамасдан, уз позициясининг ташлаб кетмаслиги, кабул килинган карорларига амалга ошириш учун охиргача курашишлиги кузатилган. ИШИД позицияларни кулга олиш учун душманнинг 90 фоизгача объектларига ут очиб шикастланишни амалга оширишган. Жанг давомида "ИШИД" отрядлари уз позицияларини ташлаб кетиш холатлари булмаган. Жангарилар таянч пунктларини ушлаб туришни сунги дамгача олиб боришган

[7].

Юкорида келтирилган, харбий мажароларнинг тахлили шундан далолат бермокдаки, аксарияти харбий харакатлар ахоли яшаш худудларида содир этилаётганлиги, бу эса уз навбатида душман билан якин масофада жанг олиб боришда асосий курол сифатида укотар куроллари ханузгача уз ахамиятини йукотмаганлигидан далолат беради.

Куролли кучларнинг жанговар тайёргарлик тизимларида ук отиш тайёргарлиги фани асосий фанларидан бири булиб хисобланиши, шахсий таркибнинг жанговар малакасини оширишнинг таркибий кисмилигича колаётганлиги, унинг максади шахсий таркибга курол-аслахаларни хамиша жангга тайёр холатда саклаши, замонавий турли жанг шароитларида душманнинг куч ва воситаларига талофат етказиш учун самарали ук отишдан иборат булиб колмокда.

Сурияда шахар шароитларидаги жанговар харакатларнинг узига хослиги урганиб, урбанлашган худудлар устидан назорат урнатилишнинг мухим шартларидан бири замонавий урушлар давомида муваффакиятга эришишнинг узига хосликларини намоён килмокда.

Биринчидан, жанговар тукнашувнинг аник бир чизигиниг йуклиги ва унинг вертикаль буйича чузилганлиги (иншоотларнинг ер ости коммуникацияларидан юкори каватларигача) ва чукурлиги шахарда жанговар харакатлар олиб боришнинг асосий узига хосликлари.

Иккинчидан, куч ва воситалар билан манёврларни амалга оширишдаги

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

зирхли техникалардан фойдаланишдаги тусиклар сони куплиги сабабли пайдо булаётган кийинчиликлар.

Учинчидан, жангариларнинг жанг олиб бориш худудлар тугрисида тулик маълумотга эга эканлиги устунлиги.

Туртинчидан, узига хослик жанговар харакатлар тураржой кварталларида олиб борилаётганлиги. Шубхасиз, сезиларли микдорда тинч ахоли кушинлар харакати учун жиддий кийинчиликлар тугдиради ва жанговар харакатлар зонасидан уларни олиб чикишни таъминлаш,жойлаштиришни ташкил этиш, улар орасидан жангариларни аниклаш буйича тадбирларни утказиш учун кушимча куч ва воситаларни жалб килишни талаб килади. Бундан ташкари, шахарда фукаро ахоли мавжудлиги энг камида кийинчилик тугдиради, баъзи холларда эса артеллерия ва авиацияни куллашга тулик имкон бермайди.

Шахар шароитидаги харакатларда харбий кучдан минимал фойдаланиб ахоли яшаш пунктини кулга олиш буйича вазифани бажариш усуллини топиш энг асосий муаммо хисобланади. [8]

Юкори кайд этилган харбий мажоролар шуни курсатдики, турли шароитларда ноанъанавий урушларни олиб бориш харакатларининг узига хос булган хусусиятлари бу жанг олиб боришда юкори маневерни намоён килган холда укотар куролларидан тезкорлик билан хужумга утиш ёки хужумни кайтариш билан душманнинг тирик куч ва воситаларини йук килиш билан самарали жанг олиб бориш усулларидан фойдаланиш кабилардир.

Киска ва урта масофаларда жанг олиб бориш хатти-харакатларининг самарадорлигини ошириш максадида ук отиш тайёргарлиги ва махсус тактика тайёргарлиги фанларининг билим ва куникмаларини уйгунлаштириш оркали тактик вазиятли ук отиш машгулотларини шакллантириш бу билан харбий хизматчиларнинг якка тартибда ёки гурух таркибида ук отиш усулларининг куникмаларини юкори даражада шакиллантиришни урганиш, ушуб укув жараёнида ук отиш тайёргарлиги фанидан олиб бориладиган укув машгулотларни эса реал жанговар холатга якинлаштирилган холда ташкиллаштирилиши лозим.

Тактик вазиятли ук отиш жанг майдонида булиб утадиган турли харбий вазиятларнинг максадидан келиб чикиб куйидаги микёсларда олиб борилиши мумкин:

Киска масофада жанг олиб бориш масофаси киска масофа 5 метрдан 20 метрга кадар, якин масофадан 20 метрдан 100 метрга кадар ва урта масофадан эса 100 метрдан 500 метрга кадар олиб борилиши мумкин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

Ушбу жанг олиб бориш масофалари булинмаларнинг куролланган курол-ярогларининг жанговар хусусиятларидан келиб чикиб белгиланади.

Ушбу ук отиш харакатларини жадаллаштириш максадида турли узгарувчан харбий вазиятларни узида намоён этган нишонлар фони яратилади, укув жанговар харакатларни амалга ошириш борасида жанговар тактик моделлар яратилади.

Ушбу тактик вазиятли ук отиш моделини шакллантириш учун харбий полигонларнинг махсус участкаларида турли тактик вазиятлардан иборат булган моделлар яратилади.

Тактик вазиятли ук отиш машкларини бажариш жараёнида машгулот рахбари ностандарт харбий вазиятларни инобатга олган холда укув машкларининг талабларига узгартириш киритилишига рухсат беради.

Тахликали вазиятларда жангчи уз хаёти учун хавфли булган мухитда характланиши, мудофаадан карши хужумга утиш бу билан шартли душман нишонларига караб самарали жанг олиб бориш машкларини бажаради.

ХУЛОСА

Хулоса, ук отиш машгулотлари утказилганда харбий хизматчиларнинг маънавий, психологик ва жисмоний кучларининг максимал сафарбарлигини шакллантириш оркали жангчининг жанговар иродаси мустахкамланади.

REFERENCES

1. Узбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2018 йил 10 январь кунги Хавфсизлик кенгаши йигилишидаги нутки.

2. Долимов Ш. Хдрбий атамаларнинг кискача изохли лугати. -Т:, 68 бет.

3. https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/sovremennaya-voyna-eto-borba-za-informatsionnoe-prevoskhodst/?sphrase_id=49182406;

4. "Традиционнач" война стала паритетом- "https://www.rol.ru/news/misc/ newsreg

5. П.С.Казарин О соотношении Понятий "Война и вооруженный конфликт" Константина Сивков HYPERLINK "https://vvo.ric.mil.ru/Stati/item/15 5699"/, Как изменилась военная стратегия со времен Второй мировой войны https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/sovremennaya-voyna-eto-borba-za-informatsionnoe-prevoskhodst/.

6. Александр Хомутов https://arsenal-otechestva.ru/article/1406-оbshchevojskovye-formirovaniya-v-sovremennykh-voennykh-konfliktakh.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-4-10

6. Халкаро террористик ташкилотлар жангари гурухларининг шимолий африка ва якин шарк давлатларида олиб бораётган жанговар харакатлари. http://library.ziyonet.uz > uzc> book> download

7. Выступление командующего ЦВО ВС РФ генерал-лейтенант Лапина А.П в Академия ВС РУ перед ППС и слушателями факультета ВБ и ОГ. 14.02.18 й

8. Самаров.Р. Замонавий уруш ва куролли тукнашувлар тенденцияси: харбий санъатнинг ривожланиш контексида (монография.).- Тошкент 2021.303 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.