Научная статья на тему 'Озиқ-овқат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини эконометрик моделлар ёрдамида истиқболлаштириш'

Озиқ-овқат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини эконометрик моделлар ёрдамида истиқболлаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
180
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
импорт / жаҳон хўжалиги / детерминация коэффициенти / чизиқли тенгламалар / чизиқли модель / регреция / корреляция / зичлик / истиқболлаш / import / world economy / coefficient of determination / linear equations / linear model / regression / correlation / density / forecasting.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умаров Илхомжон Юлдашевич

Мақолада озиқ­овқат саноати тадбиркорлигини ривожлантиришнинг истиқболдаги асоси ва дав­ латнинг ушбу соҳага кўмаги озиқ­овқат маҳсулотларига бўлган талабни тартибга солиш; озиқ­овқат маҳсулотлари бўйича таклифни тартибга солиш; ташкилий инфратузилма ва ахборот таъминотини такомиллаштириш, озиқ­овқат маҳсулотлари бозорини тартибга солиш ва агросаноат ишлаб чиқариш соҳасини ривожлантириш соҳаларида ўз аксини топиши мақсадга мувофиқ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORECASTING THE ECONOMIC EFFICIENCY OF ENTREPRENEURSHIP ACTIVITY IN THE FOOD INDUSTRY BY MEANS OF ECONOMETRIC MODELS

The article providing perspective basis for the development of the food industry. Support of authorities of the industry should be reflected in the following areas, as the regulation of demand for food; food supply regulation; organizational infrastructure and information support, regulation of the food market and the development of agro­industrial production.

Текст научной работы на тему «Озиқ-овқат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини эконометрик моделлар ёрдамида истиқболлаштириш»

Умаров Илхомжон Юлдашевич,

Андижон давлат университети «Иктисодиёт» кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

ОЗИК-ОВКАТ САНОАТИДА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИ САМАРАДОРЛИГИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАР ЁРДАМИДА ИСЩБОЛЛАШТИРИШ

УДК: 330.115 (075.5)

УМАРОВ И.Ю. ОЗИЦ-ОВЦАТ САНОАТИДА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИ САМАРАДОРЛИГИНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАР ЁРДАМИДА ИСТИЦБОЛЛАШТИРИШ

Маколада озик-овкат саноати тадбиркорлигини ривожлантиришнинг истикболдаги асоси ва дав-латнинг ушбу сох,ага кумаги озик-овкат мах,сулотларига булган талабни тартибга солиш; озик-овкат мах,сулотлари буйича таклифни тартибга солиш; ташкилий инфратузилма ва ахборот таъминотини такомиллаштириш, озик-овкат мах,сулотлари бозорини тартибга солиш ва агросаноат ишлаб чикариш сох,асини ривожлантириш сох,аларида уз аксини топиши максадга мувофик.

Таянч иборалар: импорт, жах,он хужалиги, детерминация коэффициенти, чизикли тенгламалар, чизикли модель, регреция, корреляция, зичлик, истикболлаш.

УМАРОВ И.Ю. ПРОГНОЗИРОВАНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ПИЩЕВОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ ПРИ ПОМОЩЫ ЭКОНОМЕТРИЧЕСКИХ МОДЕЛЕЙ

Статья является перспективной основой для развития пищевой промышленности, и поддержка государством этой отрасли должна найти отражение в следующих областях, в частности, регулирование спроса на продукты питания; регулирование поставок продуктов питания; организационная инфраструктура и информационное обеспечение, регулирование продовольственного рынка и развитие агропромышленного производства.

Ключевые слова: импорт, мировая экономика, коэффициент детерминированности, линейные уравнения, линейная модель, регрессия, корреляция, плотность, прогнозирование.

UMAROV I.Y. FORECASTING THE ECONOMIC EFFICIENCY OF ENTREPRENEURSHIP ACTIVITY IN THE FOOD INDUSTRY BY MEANS OF ECONOMETRIC MODELS

The article providing perspective basis for the development of the food industry. Support of authorities of the industry should be reflected in the following areas, as the regulation of demand for food; food supply regulation; organizational infrastructure and information support, regulation of the food market and the development of agro-industrial production.

Keywords: import, world economy, coefficient of determination, linear equations, linear model, regression, correlation, density, forecasting.

КИРИШ.

Узбекистан иктисодиётида хусусий секторнинг улуши ортиб борган сари озик-овкат саноатида тадбиркорликнинг а,амияти янада кучайиб бор-мокда. Чунки бугунги кунда озик-овкат ишлаб чикарувчи йирик корхоналарнинг аксарият кисми ,иссадорлик жамиятларига айланган, кичик кор-хоналар ва микрофирмалар эса тулик хусусий ,исобланади. Мамлакатимиз уз-узини асосий озик-овкат мах,сулотлари билан таъминлаш имко-ниятига эришди. Аммо республикада ишлаб чикарилмайдиган айрим турдаги мах,сулотлар чет-дан импорт килинмокда. Бинобарин, ,ар кандай мамлакатни унинг иктисоди кандай ривожланган булишидан катъи назар, жа,он хужалик алокаларига жалб килмасдан тулаконли иктисодий ривожланишини таъминлаш мумкин эмас.

Иктисодиётнинг глобаллашуви жараёнида юз бериши мумкин булган салбий окибатлар эса ,ар кандай мамлакатнинг иктисодий ривожланишига таъсир этмай колмайди. Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек, «... миллий иктисодиётнинг мутаносиблиги ва баркарорлигини таъминлаш, унинг таркибида саноат, хизматлар курсатиш со,аси, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини купайтириш; ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик жи,атдан янгилаш, ишлаб чикариш, ижтимоий инфратузилма лойи,аларини амалга оширишга каратилган фаол инвестиция сиёсатини олиб бориш; саноатни юкори технологияли кайта ишлаш тармокларини, энг аввало, ма,аллий хом ашё ресурсларини чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматли тайёр ма,сулот ишлаб чикариш буйича жадал ривожлантиришга каратилган сифат жи,атидан янги боскичга утказиш оркали янада модернизация ва диверсификация килиш; хизматлар курсатиш со,асини жадал ривожлантириш, ялпи ички ма,сулотни шакллан-тиришда хизматларнинг урни ва улушини оши-риш, курсатилаётган хизматлар таркибини, энг аввало, хизматларнинг замонавий юкори техно-логик турлари ,исобига тубдан узгартириш; тар-кибий узгартиришларни чукурлаштириш ва кишлок хужалиги ишлаб чикаришини изчил ривожлантириш, мамлакатимиз озик-овкат хавф-сизлигини янада муста,камлаш, экологик тоза ма,сулотлар ишлаб чикаришни кенгайтириш, аграр секторнинг экспорт сало,иятини сезиларли даражада ошириш даркор» [1].

Мавзунинг долзарблиги. Бугунги кунда иктисодиётимизни модернизациялаш, унинг ракобатбардошлигини кескин ошириш, шунинг-дек, экспорт сало,иятини юксалтиришга каратилган дастур ишлаб чикиш керак.

Шуни ало,ида кайд этиш зарурки, ,озирги иктисодиётни ривожлантиришнинг Харакатлар стратегиясидаги асосий йуналишларнинг узига хос хусусиятларидан бири унинг озик-овкат ва энергетика саноати билан узаро ботликлик ,амда бир пайтда содир булаётганлигида куринади.

Шу сабабли дунё микёсида озик-овкат саноати ишлаб чикариши билан боFлик танглик асосан хом ашё ёки ресурслар танкислиги булганлиги учун республикада Озик-овкат Давлат дастури ишлаб чикилган. Ушбу дастурда ишлаб чикаришни ма,аллийлаштириш, озик-овкат ва бошка истеъ-мол товарлари ишлаб чикаришни кенгайтиришга катта а,амият берилган. Чунки бугунги кунда мам-лакат иктисодий баркарорлиги, аввало, а,олининг озик-овкат ма,сулотларига булган э,тиёжини узлуксиз кондириб боришни талаб этади. Холбуки, БМТнинг собик бош котиби Пан Ги Муннинг 2008 йил 17 октябрда халкаро кашшокликнинг олдини олиш кунидаги мурожаатида жа,он молиявий-иктисодий инкирози натижасида тахминан 100 млнга якин одам кашшокликда колиши таъ-кидланган [2]. Кашшокликнинг замирида эса озик-овкат такчиллиги туриши ,еч кимга сир эмас. Ана шу глобал хавфнинг олдини олиш максадида ички истеъмол бозорини мамлакатимизда ишлаб чика-рилган озик-овкат ма,сулотлари билан бекаму-куст тулдириш, асосан кишлок жойларида замонавий юкори унумли техника ва технология билан жи,озланган кайта ишловчи ихчам корхоналарни барпо этиш зарур.

Озик-овкат саноати тадбиркорлигини куллаб-кувватлашда ва баркарор иктисодий ривожланиш шароитида унинг узлуксиз ривожланишини йулга куйишда давлатнинг роли бекиёс. У биринчи навбатда макроиктисодий баркарорликни таъминлаш, монополияга карши сиёсатни амалга ошириш, озик-овкат ма,сулотлари ишлаб чика-ришга салбий таъсир этувчи ташки ва ички омил-ларни бартараф этиш, ижтимоий инфратузилмани такомиллаштириш, экспортни раFбатлантириш, импортни макбуллаштириш, соликка тортишда имтиёзлар бериш, молия-кредит механизмларини ривожлантириш каби масалалардан иборатдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 2(122)

1-жадвал. Республикада тадбиркорлик субъектлари томонидан алох,ида турдаги озик,-овк,ат

мах,сулотлари истеъмолини эконометрик башоратлаш1.

№ Ма,сулотлар номи Прогноз учун энг кулай функция К2 F-статистика

1 Гушт ва гушт ма,сулотлари: Чизикли функция Удо,м=23,7+0,93% 0,92 52,8

2 Сут ва сут ма,сулотлари: Чизикли функция У5и4=156,3+5,2% 0,88 51,8

3 Нон ва нон ма,сулотлари: Чизикли функция Упоп=159,2-1,12П; 0,76 15,2

Юкоридаги таъкидлардан келиб чикиб, фикри-мизча, озик-овкат саноати тадбиркорлигини ривожлантиришнинг истикболдаги асоси ва дав-латнинг ушбу со,ага кумаги куйидаги со,аларда уз аксини топиши максадга мувофик. Жумладан, озик-овкат ма,сулотларига булган талабни тар-тибга солиш; озик-овкат ма,сулотлари буйича таклифни тартибга солиш; ташкилий инфрату-зилма ва ахборот таъминотини такомиллаштириш, озик-овкат ма,сулотлари бозорини тартибга солиш ва агросаноат ишлаб чикариш со,асини ривожлантириш жараёнларини бошкаришнинг ажралмас таркибий кисми сифатида караш зарур.

Муаммонинг цуйилиши. Ушбу муаммони бартараф этиш учун куйидаги вазифаларни амалга ошириш мумкин. Ахрлини озик-овкат ма,су-лотлари билан таъминлаш стратегияси, биринчи-дан, ахрлини талаб даражасида озик-овкат мах,сулотлари билан баркарор таъминлаш; иккин-чидан, мамлакатнинг озик-овкат мах,сулотлари импортига тобе булишининг олдини олиш, а,о-лини ма,аллий ишлаб чикарилган озик-овкат ма,сулотлари билан имкон кадар таъминлаш ва ма,сулот етиштирувчиларнинг иктисодий ман-фаатини куллаб-кувватлаш сиёсатига асосланмс^и керак. Энг му,ими озик-овкат саноати тадбиркорлигини жадал ривожлантирмок учун ушбу со,а тадбиркорларини замонавий техника, мини технологиялар билан таъминлашда давлат кума-гини талаб даражасида ташкил этиш давр тала-бидир. Чунки бугунги кунда эскирган техника ва технология асосида зарар куриб ишлаётган кор-хоналарни сак,лаб колиш учун уринишлар ,амон кузга ташланмокда. Ана шу зарурият туфайли озик-овкат саноати ишлаб чикарувчи субъект-ларга имтиёзлар берилаётганлиги, сифатли озик-овкат мах,сулотларини ишлаб чикаришда тадбир-корларга кенг имкониятлар яратилмокда.

1 Муаллиф хисоб-китоблари.

Тадк,ик,от мак,сади озик-овкат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини эконометрик моделлар ёрдамида истикболлаштиришдан иборат.

Тадцицот методлари. Тадкикот давомида озик-овкат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини эконометрик моделлар ёрдамида истик,боллаштиришда илмий-тадк,ик,от фаолияти олиб боришнинг мушохдда, индукция ва дедукция, динамик каторлар, иктисодий-статистик, анализ ва синтез, статистик гуру,лаш, монографик тадкик этиш, тизимли та,лил, таккослаш ва бошка усулларидан фойдаланилди.

Асосий натижалар. А,оли жон бошига туFри келувчи асосий озик-овкат ма,сулотлари истеъ-мол даражаси талаб тенденцияси асосида ,исоб-лаб чик,илди. Бу курсаткичларнинг истикболдаги микдори биз таклиф этаётган омилларни ,исобга олган ,олда моделлаштирилди (1-жадвал).

Республикада тадбиркорлик субъектлари томонидан ало,ида турдаги озик-овкат ма,сулотлари истеъмолини башоратлашда кореляция ва регре-ция коэффицентлари ,амда [^-детерминация коэффициентлари топилган. Детерминация коэф-фициентларининг оралиFи [0;1] булиб, ^ ва yi кийматларнинг чизикли боFликлик даражасини курсатади. Моделда детерминация коэффициен-тига караб, моделдаги курсаткичлар узаро ботлик ёки боFл и к эмаслигини текшириб олиш мумкин. Шу сабабли ало,ида турдаги озик-овкат ма,сулот-ларининг детерминация коэффициентлари {1} коэффициентига якин булганлиги сабабли башоратлаш буйича олинган чизикли функцияга ишо-ниш ва фойдаланиш мумкин. Жумладан, прогноз учун энг кулай функция бу гушт ва гушт ма,су-лотлари истеъмоли (К2=0,92) ,исобланди.

Шунингдек, О.Дашкевич ва бошкалар томонидан яратилган эконометрик модель асосида тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш тартибининг 2023 йилгача булган муддат учун

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 2(122)

прогнози ишлаб чикилди. Хисоб-китоблар нати-жасида олинган микдорий кийматлар 2-жадвалда келтирилган.

Моделда Enterpi - якуний натижа ва xi - 8 та узгарувчи курсаткич иштирок этган.

Бу куйидаги модель куринишига келади, яъни регрессия коэффициентлари куйилгандан кейинги холати:

ЕШЕЩ = 314,4-0,31 *DAYit + 0,54* CAPITit -

(1)

- 0,07 * EPROCELh 0,06 * EDA Yit + 0,12 * Qit + ju„

Курсаткичлар кийматларидаги узгаришлар натижасида келажакда мамлакатда тадбиркорлик субъектлари сонининг ортишига таъсир килувчи омиллар тутрисида куйидаги хулоса ва фикрларни баён килиш мумкин.

Биринчидан, юкорида ажратиб курсатилган учта энг мухим курсаткич микдорини бир фоизга камайтирсак, мамлакатда тадбиркорлик субъектлари сони сезиларли даражада ортиши кузатил-мокда.

Иккинчидан, жадвал курсаткичларига кура, тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш жараёнлари сони 5 дан 4 гача камайганда руйхатдан утиш учун сарфланадиган кун хисобидаги харажат 4 дан 2 гача камаймокда, судларда жан-жалли холатларни хал килиш учун кетадиган вакт-кун хисобидаги киймати эса 50 дан 40 гача кискармокда. Демак, тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш жараёнлари сонидаги узгариш мамлакатдаги тадбиркорлик субъектлари сонининг усишига асосий таъсир килувчи омил булиб хисобланади.

Учинчидан, тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказишдаги жараёнлар сонининг камайишидаги узгаришлар тадбиркорлик субъектлари ялпи сонининг усишига ижобий таъсир килса-да, лекин прогноз буйича у кейинги йил-ларда усиш суръатининг бироз пасайишига олиб келмокда. 2020 йил курсаткичи 2018 йилга таккосланганда тадбиркорлик субъектларининг сони нисбий курсаткичи 102,4 фоизга усган, абсолют фарки эса 7,4 мингга тенг булди ёки 2023 йилда 2020 йилга нисбатан таккосланганда 101,4 фоизни, абсолют фарки эса 4,4 мингтани ташкил этди. Бундан келиб чикадиган хулоса шуки, урта ва узок муддатли даврда тадбиркорлик фаолия-тининг усишига тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказишдаги жараёнлар сони эмас,

иктисодий мазмунга эга курсаткичлар кучли таъ-сир этган.

Муаллиф ишланмаси.

Q - озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш хажми курсаткичи куйидагича хисобланади:

Ln (Q) = /?0 + р 1 * Ln(POP) + pi* Ln(GDP/POP ) + + РЪ* Ln(Epl) + рА * Ln(P) +05* Ln(l - TAX) + (2) + y06*Ln 0) + v

Бу ерда: Q - озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш хажми;

- POP - истеъмолчилар сони;

- GDP/POP - ахоли даромади;

- Epl - тармокдаги бандлик;

- P - тайёр махсулот нархи;

- TAX - даромад ва фойда соликлари;

- п - инфляция даражаси;

- в1, в2, в3, Рф в5, вб- регрессион коэффици-ентлар;

- ^ - курсаткичлар танланмаси буйича уртача хатолик даражаси.

Мазкур моделни хисоблаш учун вактли катор усули асосида озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш хажми курсаткичларини хисоблаш мумкин. Ушбу модель буйича утказилган хисоб-китоблар натижаси 3-жадвалда келтирилган.

Муаллиф ишланмаси.

Баркарор иктисодий ривожланиш шароитини хисобга олиб, таклиф этилаётган модель оркали 4 та турдаги озик-овкат махсулоти прогнози ишлаб чикилган. Ушбу прогноз курсаткичларида гушт ва гушт махсулотлари, сут ва сут махсулотлари, полиз экинлари ва сабзавот махсулотлари хамда нон ва нон махсулотларини ишлаб чикариш хажми усган (4-жадвал). Лекин прогноз натижаси буйича 2020 йилга нисбатан 2023 йилда гушт ва гушт махсулотлари 15,1 фоизга, полиз экинлари ва сабзавот махсулотлари 22,2 фоизга, сут ва сут махсулотлари 14,0 фоизга хамда нон ва нон махсулотлари 6,2 фоизга ишлаб чикариш хажми ошади.

Шунингдек, гушт ва гушт махсулотлари ишлаб чикаришнинг усишига истеъмолчилар сони, ахоли даромадлари, фаолият турига кура тармокдаги бандлик, ялпи озик-овкат саноати махсулоти киймати ва инфляция даражаси каби омиллар таъсир этган. Нон махсулотларига истеъмол камайган, бунга сабаб бошка турдаги озик-овкат махсулотлари истеъмолининг ошишидир. Лекин озик-овкат махсулотларига талаб ва таклиф мута-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 2(122)

2-жадвал. Озик-овкат саноатида тадбиркорлик фаолияти самарадорлигини оширишнинг

прогноз курсаткичлари.

р

а л л

л р

кори

§-ё

Ю и ар

т а ил

а

2003

2004

2005

2006

2007

2008 2010 2011 2013 2015

2017

2018 2020 2023

к

си

ас л

_

252,4

249.8 253,2

270.1 311,7

293.2 296,1 283,4 301,6

296.3

308.4

310.5

317.9 322,3

* & ГО :(и

ла

£ ^

Ф 5 ^ *

с к

ин зо

£ и

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

он

^ го

н

ан гу ик

тр

си ГО

к л

£ го

I 3

ути кт

на

нв ав

^ го тч

8 ¡5

35 35 29 29 13 13

й т

и а

м а т

с и а

а и

О.Ю го у т с и

н и с и а г н а

н X и г

3 Я ш ^ а

и '—' о м

з а к и о

р н р

т а о а

у л т X

н а н

а * а и а

т л о г и

а р X

X й а X а а л

у ф

к

17 15,5 14,1

14.1

14.2 12,9

11.5 11,2 10,9

10.6 10,5

10.3 10,1 8,5

н

и а г

л о и I

^ а а

ГО л си т а

и к ю

т с

а и и

м й р у н а

и т г

к а

л а г и а м

м ш о

и о р

н и ю н а

м о

21,9 20,2 20,2

24.7 25,3

25.8 28,1 28,7 29,1

29.7

30.8 31,3 33,7 43,5

ия таци

£ з

мр а

5 §

си ^

ру

I ®

I £

^ С

I * £ I

Ск

н а г

ии ^ ^

аа

ю к ^ &

ск £ ^ рн ут аур кот

ао

35 35 42 42 42 45,5 32 31 31 30 30 28 24 23

н у

ч

иу 1 ^

н у

к

I

£ I &

ак а * ^ т

а

§ * £ ^ I *

5 ^ £ >у ^ си

и £ * л о

X

368 368 195 195 195 165

74 60 60 55 54 50 45 40

го" У ла Р ^ рг

ан шин

а н

§

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

О. X

>у ГО

а

А из

ас

з

а

нр го

о. * аа =1 ю

р

аг

^ 5 О У и иа

рм ам лу тс а

8 ^ ал

X

18,1 18,1 22,2 22,2 22,2 24,2 23,4

24.4 25,8 26,2

26.5 27,4 28,7 32,1

3-жадвал. Озик-овкат мах,сулотларини келгуси даврдаги ишлаб чикариш хажмини башоратлаш

учун олинган натижалар буйича чизикли модель.

Озик-овкат мах,сулотлари Модель куриниши К2 F-статистика Стандарт хатолик

Гушт ва гушт ма,сулотлари LN(Q)=6,45 + 0,16*LN(POP) - 0,1^^Р/Р0Р) -0,28*LN(Epl) - 0,044^(Р) + 2,2*LN(1-TAX) -4,68 ^(п) + ц 0,97 42,0 0,04

Полиз экинлари ва сабзавот ма,сулотлари LN(Q)=71,64 - 8,1*LN(POP) + 0,61^^Р/ РОР) - 1,1*ЬМ(Бр!) + 0,34^(Р) -0,84*LN(1-TAX) + 0,001^(п) + ц 0,99 25,8 0,06

Нон ва нон ма,сулотлари LN(Q)=238,6 - 30,3*LN(POP) + 1,38*LN(GDP/ РОР) - 0,71*LN(Ep!) - 0,37^(Р) + 2,35*LN(1-TAX) + 0,08Ч^п) + ц 0,93 54,5 0,11

Сут ва сут ма,сулотлари LN(Q)=-16,06 + 3,05Ч^Р0Р) -0,16*LN(GDP/ РОР) - 0,21*LN(Ep!) + 0,16Ч^Р) + 0,49*LN(1-TAX) -0,016^(п) + ц 0,96 78,5 0,05

4-жадвал. Озик-овкат мах,сулотларини ишлаб чикариш прогноз курсаткичлари1.

Гушт ва гушт Полиз экинлари Нон ва нон Сут ва сут

Курсаткичлар махсулотлари ва сабзавотлари махсулотлари махсулотлари

2020 2023 2020 2023 2020 2023 2020 2023

Ишлаб чикариш хажми (минг тонна) 2550,2 2633,6 14428,8 16281,7 1393,7 1524,9 10517,2 11646,6

Ахоли сони (минг киши) 34519,2 34983,7 33590,3 34983,7 33590,3 34983,7 33780,5 35160,8

Ахолининг умумий даромади (минг сум) 6675,0 7788,3 6675,0 7788,3 6675,0 7788,3 6675,0 7788,3

Фаолияттурига кура тармокдаги бандлик 210202 220371 192748 194659 199349 207315 474551 532951

(киши)

Ялпи озик-овкат

саноати махсулоти 39658,2 48473,1 461,6 5278,9 2139 2463 1924 2126

киймати (сум)

Соликлар (%) (ягона солик) 5,0 4,0 5,0 4,0 5,0 4,0 5,0 4,0

Инфляция даражаси (%) 32,0 39,0 6,0 3,0 10,0 8,0 20,0 21,0

носиблиги ахоли турмуш даражаси билан ботлик. Ахоли турмуш даражаси паст булганида нон ва нон махсулотлари истеъмоли купрок, булиши хаммага маълум, чунки бошка турдаги озик-овкат махсулотларига пул етмайди. Акс холда эса нон ва нон махсулотларини истеъмол килиш камайиб, оксил ва ёFга бой булган озик-овкат махсулот-ларини истеъмол килиш ортади.

Хулосалар.

Тахлил этилган жараёнлар хамда ишлаб чикилган прогноз курсаткичлар натижалари асо-сида куйидагича хулосалар ишлаб чикилди:

1. Озик-овкат саноатида тадбиркорликни куллаб-кувватлашда давлатнинг роли бекиёсдир. У биринчи навбатда макроиктисодий баркарор-ликни таъминлаш, монополияга карши сиёсатни амалга ошириш, озик-овкат махсулотларини ишлаб чикаришига салбий таъсир этувчи ташки ва ички омилларни бартараф этиш, ижтимоий инфратузилмани такомиллаштириш, экспортни раFбатлантириш, импортни макбуллаштириш, соликка тортишда имтиёзлар бериш, молия-кредит механизмларини ривожлантириш каби масалаларда ёрдам бериши зарур.

2. Озик-овкат саноатида тадбиркорлик фао-лияти самарадорлигининг ошишига куйидаги курсаткичлар, яъни тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш жараёнлари сони 5 дан 4 гача камайиши, руйхатдан утиш учун сарфланадиган кун хисобидаги харажатларнинг 4 дан 2 гача

1 Муаллиф хисоб-китоблари натижалари.

камайиши хамда судларда жанжалли холатларни Хал килиш учун кетадиган вакт-кун 50 дан 40 гача кискариши зарур.

3. Тадбиркорлик субъектларини руйхатдан утказиш жараёнлари сони камайишидаги узга-ришлар тадбиркорлик субъектлари ялпи сонининг усишига ижобий таъсир килса-да, лекин прогноз буйича у кейинги йилларда усиш суръатининг бироз пасайишига олиб келмокда. Чунки 2023 йил 2020 йилга нисбатан таккосланганда 101,4 фоизни, абсолют фарки эса 4,4 мингтани ташкил этди. Бун-дан келиб чикадиган хулоса шуки, урта ва узок муддатли даврда тадбиркорлик фаолиятининг усишига яратилаётган имтиёзлар, меъёрий-хукукий хужжатларнинг ишлаб чикилиши ва бошка иктисодий омилларнинг таъсирини ошириш зарур.

4. Прогноз натижаси буйича 2020 йилга нисбатан 2023 йилда гушт ва гушт махсулотлари 15,1 фоизга, полиз экинлари ва сабзавот махсулотлари 22,2 фоизга, сут ва сут махсулотлари 14,0 фоизга Хамда нон ва нон махсулотлари 6,2 фоизга ишлаб чикариш хажми ошади. Лекин озик-овкат махсулотларига талаб ва таклиф мутаносиблиги ахоли турмуш даражасига боFлик. Шу сабабли ахоли турмуш даражаси паст булганида нон ва нон махсулотлари истеъмоли купрок булиши, акс холда нон ва нон махсулотларинингг истеъмоли камайиб, оксилга бой булган озик-овкат махсулотларига талаб ортиши кузатилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 2(122)

Afla6MeT^ap pyuxaTM:

1. ys6eKUCTOH Pecny6.nuKacu npesufleHTUHUHr 2017 Mum 7 ^eBpa^ngam «Ys6eKUCTOH Pecny6-^MKacuHu AHaga puiBOxnaHTupuw 6yMurna XapaKaTnap CTpaTerumcu Tyipucufla»™ nO-4947-coH

^apMOHU.

2. Me-nueB X. MHKiuposra Kapwu x,yK,yK,uM Ba uktucoaum ^opa^ap. // Region.uz, 2009 Mum 15 AHBapb.

3. SME Survey. Uzbekistan. 1998, 2000, 2004. IFC. www.ifc.org., Doing Business 2017 Uzbekistan // The World Bank., 2018. www.doingbusiness.org.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.