Научная статья на тему 'Навоий вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши ҳолатининг таҳлили'

Навоий вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши ҳолатининг таҳлили Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
247
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАВОИЙ ВИЛОЯТИ / НАВОИЙСКИЙ РЕГИОН / NAVOI REGION / ТАДБИРКОРЛИК / ЭКСПОРТ / EXPORTS / КИЧИК БИЗНЕСДА БАНД БўЛГАНЛАР СОНИ / КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИНГ САНОАТДАГИ УЛУШИ / МАЛЫЙ БИЗНЕС / SMALL BUSINESS / ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО / ENTREPRENEURSHIP / ДОЛЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В ПРОМЫШЛЕННОСТИ / THE SHARE OF SMALL BUSINESSES AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN INDUSTRY

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Вохидова Меҳри Хасановна

Мақолада Навоий вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ҳолати таҳлил қилинган: ялпи ҳудудий маҳсулотда, вилоят ташқи савдосида хусусий тадбиркорликнинг улуши ўрганилган. Мақолада вилоятда хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш учун таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.В статье рассматривается состояние малого бизнеса и частного предпринимательства в Навоийской области: доля частного предпринимательства в валовом региональном продукте и доля частного предпринимательства в внешней торговле региона. Дано некоторые предложения и рекомендации по развитию предпринимательства в регионе.There is analyzed in the article the status of small business and private entrepreneurship in Navoi region: the share of entrepreneurship in gross regional product and the share of entrepreneurship in the region's foreign trade. There are given some suggestions and recommendations for entrepreneurship development in the region.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Навоий вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланиши ҳолатининг таҳлили»

ВОХИДОВА Ме^ри Хасановна,

Жах,он иктисодиёти ва дипломатия университети докторанти

НАВОИЙ ВИЛОЯТИДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК РИВОЖЛАНИШИ ДОЛАТИНИНГТА^ЛИЛИ

УДК 338.49 (334.012.32)

ВОХИДОВА М.Х. НАВОИЙ ВИЛОЯТИДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИК РИВОЖЛАНИШИ ЦОЛАТИНИНГ ТАЦЛИЛИ

Маколада Навоий вилоятида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг х,олати тах,лил килинган: ялпи х,удудий мах,сулотда, вилоят ташки савдосида хусусий тадбиркорликнинг улуши урганилган. Маколада вилоятда хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш учун таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: Навоий вилояти, тадбиркорлик, экспорт, кичик бизнесда банд булганлар сони, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг саноатдаги улуши.

ВОХИДОВА М.Х. АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В НАВОИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

В статье рассматривается состояние малого бизнеса и частного предпринимательства в Навоийской области: доля частного предпринимательства в валовом региональном продукте и доля частного предпринимательства во внешней торговле региона. Даны некоторые предложения и рекомендации по развитию предпринимательства в регионе.

Ключевые слова: Навоийский регион, предпринимательство, экспорт, малый бизнес, доля малого бизнеса и частного предпринимательства в промышленности.

VOKHIDOVA М.Х. EVALUATION OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP DEVELOPMENT IN NAVOI REGION

There is analyzed in the article the status of small business and private entrepreneurship in Navoi region: the share of entrepreneurship in gross regional product and the share of entrepreneurship in the region's foreign trade. There are given some suggestions and recommendations for entrepreneurship development in the region.

Keywords: Navoi region, entrepreneurship, exports, small business, the share of small businesses and private entrepreneurship in industry.

Навоий вилояти илк ташкил этилган даврданоц мамла-катнинг йирик ишлаб чицариш кучлари жойлашган цудуд булган. 2008 йилда Президент Фармонига мувофиц Навоий вилоятида мамлакатимизда биринчи «Навоий эркин индустриал-ицтисодий цудуди»нинг ташкил этилиши вилоят саноат салоциятининг ошишида муцим цадам булди.

Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стра-тегияси^инг «Иктисодиётни янада ривож-лантириш ва либераллаштириш» деб ном-ланган учинчи йуналишида курсатилган чора-тадбирларни руёбга чикариш учун мил-лий валюта ва нархлар баркарорлигини таъ-минлаш, валютани тартибга солишнинг замо-навий бозор механизмларини боскичма-боскич жорий этиш, махаллий бюджетлар-нинг даромад базасини, ташки иктисодий алокаларни кенгайтириш, экспортга мул-жалланган махсулот ва материаллар ишлаб чикариш учун замонавий технологияларни жорий этиш, транспорт-логистика инфрату-зилмаси, тадбиркорликни ривожлантириш хамда хорижий инвесторлар учун инвести-циявий жозибадорликни оширишни жадал ривожлантириш назарда тутилган максад-ларга х,амох,анг тарзда жуда куп ишлар амалга оширилмокда.

Вилоятнинг мамлакат 0Fир саноатидаги улуши катта. Шу билан бир каторда «Навоий» ЭИИХнинг ташкил этилиши вилоятда тадбир-корликнинг бошка куринишларини хам ривожлантириш имконини берди.

Савдо-саноат палатаси Худудий бошкарма ва бошкарма хузуридаги Марказлар томо-нидан тадбиркорлик субъектларига 1075 та консалтинг, таъсис хужжатлари тайёрлаш, консультация хизматлари, бухгалтерия хисоби ва хисоботни ташкил этишда кумаклашиш, бизнес режалар ишлаб бериш, ахборот-маслах,ат хизматлари, юридик ва бошка тур-даги хизматлар курсатилди.

Навоий вилоят худудий бошкармаси томо-нидан 2016 йил Савдо-саноат палатасига

1 http://egovernment.uz/uz/press_center/news

аъзо булган тадбиркорлик субъектлари сони 2000 тадан ошди. Узбекистон Савдо-саноат палатасида умумий тизим жорий этилган булиб, худудий бошкармалар аъзоликка жалб этилган тадбиркорлик субъектлари аъзолик шартномаси туFридан-туFри Узбекистон Савдо-саноат палатаси билан амалга оши-рилади.

Худудда саноат тармоклари ривожланган-лигига карамасдан, унинг таркибида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши катта эмаслиги ушбу илмий изла-нишимиз натижасида ечим топиши лозим булган муаммодир.

Жумладан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг саноат, инвестициялар, кишлок хужалиги, автомобиль транспорти-даги юк айланмаси, товар ва хизматлар экпорти ва импортида улушининг уртача киймати диаграмма оркали хисобланганда юкори курсаткичлар Тошкент шахри, Наманган, Жиззах ва Самарканд вилоятларида куза-тилди. Энг кам улуш Навоий вилоятига тутри келди.

Амалга оширилган чора-тадбирлар натижасида республика худудлари буйича Навоий вилояти саноат махсулотлари ишлаб чикариш буйича Тошкент шахри ва Тошкент вилоятидан кейинги уринни эгаллаган: 2016 йилда вилоятда 10657,9 миллиард сумлик саноат махсулотлари ишлаб чикарилди.

Худудлар буйича фаолият курсатаётган юридик шахслар сони 2015 йилда 2013 йилга нисбатан 9,5%га ошганини куришимиз мум-кин. Жумладан, энг яхши курсаткичларга Тошкент шахрида эришилган. Навоий вилоятида йирик корхоналар асосий улушни эгал-лашини хисобга олганда хам кичик бизнес усаётганини куришимиз мумкин. Аммо вило-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 9

1-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг вилоятлар тармокларидаги уртача улуши1

Андижон

Тошкент ш 12%

Хоразм 9%

Фаргона 5%

Тошкент 6%

Сирдарё 5%

Сурхандарё 7%

у(с тон каси

6%

4%

Самарканд 11%

Жиззах 11%

^ашкадарё 3%

Навоий

2%

Наманган 12%

1-жадвал. Худудлар буйича саноат мах,сулоти х,ажми рейтинги (амалдаги нархлар, миллиард сум)2

№ Худудлар 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016

Республика буйича жами 70 634,8 84 011,6 97 598,2 111 869,4

Худудлар:

1. Тошкент шах,ри 15 531,3 15 468,5 18 986,1 23 511,9

2. Тошкент вилояти 10 418,3 12 474,6 14 401,0 16,864,7

3. Навоий вилояти 7 087,3 8 238,9 9 286,9 10 657,9

ятлар кесимида вилоятнинг казилма бойлик-лари ва инсон салох,ияти, вилоятда эркин индустриал-иктисодий х,удуднинг жойлашга-нини х,исобга олганда, усиш даражаси катта эмас. Вилоятнинг бошка курсаткичларини тах,лил килсак, 1-жадвалдаги курсаткичларни курамиз.

2-жадвалда мулкчилик шакли буйича руйхатдан утган юридик шахсларнинг вилоятлар кесими буйича сонини куришимиз мумкин. 2016 йилда 2013 йилга нибатан республика буйича нодавлат юридик шахс-лар 109% га ортганини куришимиз мумкин.

Нодавлат юридик шахсларнинг усиб бориши -—-

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари (2012-2015 йиллар)

2 Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Кумитаси маълумотлари (2013-2016 йиллар).

буйича прогрессив курсаткичларни Тошкент шах,ри ва Тошкент вилояти буйича кузатамиз. Ушбу курсаткич буйича Навоий вилояти сунгги уринларда.

2016 йилда вилоят х,удудлари буйича кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯХМдаги улуши паст дарадажа колаётган Навоий вилоятида бу курсаткич 37,6 фоизни ташкил этган (3-жадвал).

2000 йилда кичик бизнес ва хусусий тад-биркорлик сох,асида банд булганлар сони 115,4 минг кишини ташкил этган булса, 2010 йилда бу курсаткич 227,5 минг кишини, 2016 йилда эса 254,5 минг кишини ташкил этиб, 2000 йилга нисбатан солиштирганда 139,1 минг кишига ёки 2,1 баробар купайганлигини куриш мумкин (2-расм).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 9

2-жадвал. Худудлар буйича фаолият курсатаётган юридик шахслар сони (кичик тадбиркорлик

субъектларининг узи, фермер ва деодон хужаликларисиз)1, дона

№ Худудлар 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016

1 Республика буйича жами 189 867 196 014 207 104 218 170

Худудлар:

2 КоракалпоFистон Республикаси 8 383 9 327 9 642 10092

3 Андижон вилояти 19 966 20 872 21 982 22229

4 Бухоро вилояти 8 724 9 386 11 141 12123

5 Жиззах вилояти 7 183 7 505 7 881 8482

6 Кашкадарё вилояти 16 087 15 808 14 870 14327

7 Навоий вилояти 6 219 6 309 6 728 6959

8 Наманган вилояти 12 292 13 080 14 094 15122

9 Самарканд вилояти 12 648 12 860 13 840 14790

10 Сурхондарё вилояти 10 590 9 062 9 061 9914

11 Сирдарё вилояти 6 143 6 403 6 499 7261

12 Тошкент вилояти 17 848 19 009 19 546 20276

13 ФарFона вилояти 16 113 16 920 18 108 18390

14 Хоразм вилояти 9 911 10 393 10 298 10740

15 Тошкент ша^ри 37 760 39 080 43 414 47465

2-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда банд булганлар сони2, минг киши

2016 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сох,асида банд булганларнинг 80,9 фоизи (206,0 минг киши) якка тартибдаги тадбиркорликда, 19,1 фоизи (48,5 минг киши) кичик корхона ва микрофирмаларда мех,нат фаолияти билан банд булган.

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика Кумитаси маълумотлари (2010-2016 йиллар).

2 http://www.navstat.uz/uz/content/kichik-biznes-va-tadbirkorlik

Кичик бизнеснинг иктисодиётда банд булганлар сонидаги улуши турли хорижий давлатлар курсаткичлари билан таккосла-ганда, Японияда 78,0 фоизни, Италияда 71,0 фоизни, Германияда 69,5 фоизни, Буюк Бри-танияда 56,0 фоизни, АКШда 54,0 фоизни, Россияда 25,6 фоизни ташкил этганлигини куриш мумкин (3-расм). Куриниб турибдики, мамлакатимизда мазкур соханинг иктисо-диётда булганлар сонидаги улуши ривожлан-ган давлатлар курсаткичларидан хам юкори

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 9

3-жадвал. Мулкчилик шакли буйича руйхатдан утган юридик шахслар (фермер ва дех,к,он

хужаликларисиз)1, дона

№ Худудлар 2013 й. 2014 й. 2015 й. 2016 й.

Давлат Нодав-лат Давлат Нодав-лат Давлат Нодав-лат Давлат Нодав-лат

1 Республика буйича жами 39 530 226 867 39 385 234 242 39 082 239 370 38 480 246 829

Худудлар:

2 КоракалпоFистон Республикаси 2 486 10 691 2 465 11 136 2 401 11 195 2 352 11 366

3 Андижон вилояти 3 378 22 175 3 338 23 551 3 318 24 715 3 255 24 464

4 Бухоро вилояти 2 490 12 232 2 420 12 773 2 401 12 925 2 344 13 511

5 Жиззах вилояти 1 835 8 618 1 851 9 033 1 853 9 609 1 839 9 993

6 К,ашк,адарё вилояти 3 321 20 971 3 325 17 975 3 280 16 373 3 237 15 699

7 Навоий вилояти 1 471 6 994 1 477 7 179 1 470 7 468 1 447 7 631

8 Наманган вилояти 3 061 15 182 3 055 15 836 2 986 16 455 2 954 17 292

9 Самарканд вилояти 4 464 14 592 4 406 15 566 4 380 15 856 4 327 16 686

10 Сурхондарё вилояти 2 938 11 299 2 937 11 893 2 901 10 783 2 824 11 115

11 Сирдарё вилояти 1 472 7 229 1 437 7 549 1 422 7 805 1 327 8 494

12 Тошкент вилояти 3 648 21 377 3 682 23 105 3 680 24 462 3 621 25 333

13 ФарFона вилояти 3 908 19 261 3 901 19 234 3 879 20 010 3 847 19 977

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

14 Хоразм вилояти 2 161 10 908 2 209 11 304 2 247 11 264 2 241 11 626

15 Тошкент шахри 2 897 45 338 2 882 48 108 2 864 50 450 2 865 53 642

даражага етган. Бу мамлакатимизда ахоли бандлигини таъминлаш буйича аник, ман-зилли чоралар курилаётганидан далолат-дир.

Саноатда кичик бизнес субъектларининг юк,ори суръатларда усиши, кулай ишбилар-монлик мухитининг яратилиши, ягона солик тулови ставкаларининг пасайтирилиши, ресурслардан ва ишлаб чикариш инфрату-зилмаларидан фойдаланишга рухсат бериш шартларининг соддалаштирилиши хамда кичик бизнес субъектларини йирик компа-ниялар билан кооперация алокаларининг кучайиши натижасида кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорликнинг саноат махсулотлари ишлаб чикариш хажмидаги улуши 2000 йил-даги 2,9 фоиздан 2016 йилда 20,8 фоизга ёки 17,9 фоиз бирликка сезиларли даражада усди (4-расм).

Вилоятда 2016 йилда кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик субъектлари томонидан 594,9 миллиард сумлик саноат махсулотлари

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари (2010-2015 йиллар).

ишлаб чикарилган (жами саноат махсулот-ларининг 20,8 фоизи) ёки 2015 йилга нисба-тан 1,4 фоизга усган.

Сунгги йилларда саноатнинг асосий тар-мокларида, айникса, озик-овкат саноати, енгил саноат, курилиш материаллари саноати, машинасозлик ва металлга ишлов бериш саноати, кимё ва нефть-кимё саноати хамда фармацевтика саноатида фаолият юритиб келаётган кичик бизнес субъектлари сони-нинг ошиб бораётганлиги ва улар томонидан саноат махсулотлари ишлаб чикаришнинг юкори усиш суръатлари кайд этилаётганлиги кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг саноатдаги улушини барк,арор равишда ошиб боришини таъминлашда асосий омиллардан бири булиб хизмат килмокда.

Статистик курсаткичлар динамикаси шуни курсатмокдаки, вилоятнинг ижтимоий-икти-содий ривожланишида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ахамияти йил сайин ошиб бормокда. Мазкур сохалардаги ижобий тенденцияларга бозор ислохотларини чукур-лаштириш ва ик,тисодиётни эркинлаштириш, ишбилармонлик мухитини яхшилаш, ракобат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2017, 9

4-жадвал. Вилоят буйича кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯХМдаги улуши1, фоизда

2000 й. 2005 й. 2010 й. 2015 й. 2016 й. 2000-2016 йиллардаги узгариш (+,-)

Навоий вилояти 21,5 18,5 34,4 37,1 37,6 16,1

3-расм. Дунёнинг турли давлатларида кичик бизнеснинг иктисодиётда банд булганларнинг

умумий сонидаги улуши2 , фоизда.

4-расм. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг саноатдаги улуши3, фоизда

1 http://www.navstat.uz/uz/news/region

2 http://www.navstat.uz/uz/content/kichik-biznes-va-tadbirkorlik

3 http://www.navstat.uz/uz/content/kichik-biznes-va-tadbirkorlik

мух,итини pивoжлaнтиpиш вa xycycий мулкни x1имoя к.илиш^ oид тизимли кoмплeкc чopa-тaдбиpлapнинг aмaлгa oшиpилиши х.ишбит эpишилмoк1дa. Кyйидaгилapни aмaлгa oши-pиш вилoятдa тaдбиpкopликнинг pивoжлa-нишидa мух,им oмил 6Улиши мумкин:

- энг aввaлo, вилoятдa кичик бизнec вa xycycий тaдбиpкopлик cyбъeктлapининг дaв-лaт бyюpтмacи (вилoятдa жoйлaшгaн йиpик ишлaб чик^иш кyчлapи) acocидa ишлaшини йул^ куйиш, яъни кичик вa йиpик биз^^ нинг кooпepaцияcини pивoжлaнтиpиш (вилo-ятдa йиpик 0Fиp caMoaï кopxoнaлapи coнини х.ишбт oлгaн x1oлдa) зapyp дeб, x1иcoблaймиз. Бу кичик бизнec ва xycycий тадбиркорлик-

нинг э^портдаги улуши oшиши вa caнoaт-нинг йиpик тapмoк1лapидa ишлaб чик^илтн мax1cyлoтдa кичик бизнec ва xycycий тад-биркорлик улушининг opтишидa мух,им oмил 6УЛИ6 xизмaт к1илaди;

- мaмлaкaт ик1тиcoдиëтидa кичик бизнec вa xycycий тaдбиpкopликдa бaнд бyлгaн ax1oли шнини oшиpиш, ишcизлик дapaжacини к1иcк1apтиpишдa мух,им oмил бyлca х^м, caнoaт мax1cyлoтлapини ишлaб чик1apишдa кичик бизнec вa xycycий тaдбиpкopликнинг улу-шини кyпaйтиpиш кичик бизнecнинг ЯИМ-дaги caмapaдopлигининг oшишидa мух,им дacтaк вaзифacини бaжapaди.

Адабиётлар рyйxaти:

1. Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Дaвлaт cтaтиcтикa K^i^acM мaълyмoтлapи.

2. http:||egovernment.uz|uz|press_center|news

3. http:||www.navstat.uz|uz|content|kichik-biznes-va-tadbirkorlik

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.