Научная статья на тему 'ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА)'

ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА) Текст научной статьи по специальности «Прочие сельскохозяйственные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по прочим сельскохозяйственным наукам, автор научной работы — Мухторов Абдухолик Халимович, Облоқулов Абдурауф Олимжон Ўғли, Абдукаримова Марям, Мухторова Чарос Абдухоликовна

Мамлакатимиз аҳолисини тўйимли ва сифатли озиқ-овқат маҳсулотлари билан барқарор таъминлаш аграр сиёсатимизнинг устувор вазифаларидан ҳисобланиб, юртимизда концептуал аҳамиятга молик бўлган стратегик ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Мамлакат озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашнинг институционал асосларини такомиллаштириш, илмий-амалий асосланган чора-тадбир ва уларни амалга ошриш йўналишларни белгилаш муҳим вазифалардан ҳисобланиб, бу борада бой тажрибага эга бўлган ривожланган хорижий давлатлар тажрибасидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Шундай давлатлардан бири иқтисодий ривожланганлик даражаси жиҳатдан дунёда учунчи поғонада турувчи Япония ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим сельскохозяйственным наукам , автор научной работы — Мухторов Абдухолик Халимович, Облоқулов Абдурауф Олимжон Ўғли, Абдукаримова Марям, Мухторова Чарос Абдухоликовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА)»

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ОЗЩ-ОВЦАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ИНСТИТУЦИОНАЛ АСОСЛАРИ (ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА)

1Мухторов Абдухолик Халимович, 2Облокулов Абдурауф Олимжон ^ли, 3Абдукаримова Марям, 4Мухторова Чарос Абдухоликовна

^зик-овкат ва кишлок хужалиги сохасида стратегик ривожланиш ва тадкикотлар халкаро

маркази, булим бошлиги, и.ф.н., проф 2Озик-овкат ва кишлок хужалиги сохасида стратегик ривожланиш ва тадкикотлар халкаро

маркази, булим бошлиги, PhD 3Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат хизматини ривожлантириш агентлигининг Тошкент шахар филиали бош инспектори, и.ф.н., доцент в.б.

4А^Ш, Нью Йорк университети Хантер коллежи талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.11402552

Мамлакатимиз ахолисини туйимли ва сифатли озик-овкат махсулотлари билан баркарор таъминлаш аграр сиёсатимизнинг устувор вазифаларидан хисобланиб, юртимизда концептуал ахамиятга молик булган стратегик ислохотлар амалга оширилмокда.

Мамлакат озик-овкат хавфсизлигини таъминлашнинг институционал асосларини такомиллаштириш, илмий-амалий асосланган чора-тадбир ва уларни амалга ошриш йуналишларни белгилаш мухим вазифалардан хисобланиб, бу борада бой тажрибага эга булган ривожланган хорижий давлатлар тажрибасидан фойдаланиш максадга мувофикдир.

Шундай давлатлардан бири иктисодий ривожланганлик даражаси жихатдан дунёда учунчи погонада турувчи Япония хисобланади.

^ишлок хужалиги махсулоти киймати мамлакат ЯИМнинг 1%ни ташкил этиб, ахолининг 3% кишлок хужалиги сохасида банд (2021 й.). Озик-овкат билан боглик барча тармоклар хисобга олинса, кишлок хужалиги ва озик-овкат секторида ялпи ички махсулотнинг 9% шаклланмокда. ^ишлок хужалиги махсулотлари (2021 й.) умумий кийматининг 1/3 кисмидан купроги чорвачилик, У кисми (24%) сабзавотчилик, 1/6 кисми (16%) гуруч ва 1/10 кисми мевачилик тармоги улушига тугри келади.

Япония ривожланган давлатлар орасида узини-узи озик-овкат билан таъминлаш буйича энг паст кусаткичга эга булган давлатлардан хисобланади. Бунга экин майдонларининг камлигидан (чекланганлиги); кишлок хужалиги билан шугулланадиган ахолининг юкори суръатда кискариб бораётганлиги; ахоли рациони таркибининг узгарганлиги ва узига хослиги; овкатланиш маданиятидаги узгаришлар, яъни купрок гушт ва донли махсулотларни истеъмол килишга ва камрок сабзавот хамда гуруч истеъмол килишга булган интилиш; аксарият ахолининг пархез (диета) тамойилларига караб овкатланишга интилаётганлиги ва бошкалар.

Япония хукумати сунги йилларда бу сохада кузатилаётган холатларни инобатга олган холда озик-овкат таъминоти ва у билан боглик озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга йуналтирилган дастурий чора-тадбирларни амалга оширмокда ва режалаштирмокда. Жумладан, 2025 йилга бориб узини-узи озик-овкат билан таъминлаш даражасини 45%га оширишни режалаштирмокда.

Япония хукумати озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш максадида охирги ун йилликларда катор институционал узгаришларни амалга ошириди ва ушбу соха меъёрий-хукукий базани шакллантиришга йуналтирилган норматив хужжатларни кабул килди.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Шундай хужжатлардан бири 1961 йилда кабул килинган "Кишлок хужалиги тугрисида"ги конун хисобланиб, у кишлок хужалигини модернизация килишни рагбатлантириш оркали фермерларнинг даромадларини ошириш ва шу асосда мамлакатда озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга йуналтирилган.

1950-1990 йилларда амалга оширилган кишлок хужалиги сиёсати эса кишлок жойларда фермер хужаликларининг даромадларини ошириш билан бирга истеъмолчилар учун арзон озик-овкат нархларини таъминлашга йуналтирилган эди. Шу билан бирга, махаллий ахоли озик-овкати таркибида гуруч ва гуруч махсулотларининг урни ва ахамиятини инобатга олган холда "Озик-овкат бошкаруви тугрисида"ги конун доирасида гуручни - ишлаб чикаришдан тортиб харид килиш ва истеъмолчиларга таркатишгача булган барча жараёнларда назоратни саклаб колди. 1995 йилда эса "Озик-овкат махсулотларини бошкариш тугрисида"ги конун бекор килиниб, GATT (GATT Тарифлар ва савдо буйича Бош келишув) талаблари ЖСТталаблари билан алмаштирилгандан сунг, Япония тарифсиз чегара чораларини асосий товарлар, шу жумладан гуруч учун тариф ставкалари квотасига (TRQs) айлантирди.

Хукумат кишлок хужалигини куллаб-кувватлаш борасида тадбирларни давом эттириб, "Кишлок хужалиги тугрисида"ги конуни 1999 йилда "Озик-овкат, кишлок хужалиги ва кишлок жойлари тугрисида"ги конун билан алмаштирилди ва туртта асосий тамойилни урнатди: баркарор озик-овкат таъминоти; кишлок хужалиги самарадорлигини ошириш; кишлок хужалигини баркарор ривожлантириш; кишлок худудларини ривожлантириш.

Ушбу конунга мувофик, 2000 йилдан бошлаб "Озик-овкат, кишлок хужалиги ва кишлок жойларининг асосий режаси" деб номланган ун йиллик кишлок хужалиги стратегияси ишлаб чикилди ва амалга ошириб келинмокда.

Дунё микёсидаги озик-овкат хавфсизлиги борасида руй бераётган узгаришларни инобатга олган холда кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотлари экспортини рагбатлантириш вазифаси асосий иктисодий ва аграр сиёсат максадига айланди. Шу боис, мамлактда кнг куламли савдо битимлари имзоланиб, кишлок хужалиги сохасида ислохтларни давом этирилди (масалан, "Транс-Тинч океан шериклиги" битими (CPTPP, 2018 й.), "Япония-Европа Иттифоки иктисодий шериклик битими (Japan-EU EPA, 2019 й.), "Япония-АКШ Савдо шартномаси" (2020 й.), ва 2022 йилда "Минтакавий кенг камровли иктисодий шериклик (RCEP, 2022 й.).

2021 йилда "Атроф-мухитга мослаштирилган озик-овкат тизимларини яратиш учун атроф-мухитга паст таъсир курсатадиган тадбиркорлик фаолиятини рагбатлантириш тугрисида"ги конун билан тасдикланган "Баркарор озик-овкат стратегияси (MIDORI)" кабул килинди. Стратегияга мувофик 2050 йилга кадар таъминот занжири буйлаб экологик, ижтимоий ва иктисодий натижаларни яхшилашга каратилган дастурий тадбирлар ишлаб чикилиб амалга ошририлиши белгилаб олинди.

"Баркарор озик-овкат стратегияси" (MIDORI) 2050 йилгача булган давр учун Япониянинг озик-овкат тизимларини ислох килиш, кишлок хужалиги ва озик-овкат тизимларининг баркарорлиги ва унумдорлигини ошириш йулларини белгилайди. Бу стратегия икки йуналишдан иборат:

- озик-овкат таъминоти занжири буйлаб барча манфаатдор томонларнинг иштирокини кучайтириш;

- атроф-мухитга босимини камайтириш учун инновацияларни рагбатлантириш.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

Стратегияда 2050 йилгача инновацион технологиялар ва ишлаб чикариш усулларини ишлаб чикиш ва жорий этиш буйича 14 та асосий самарадорлик курсаткичлари (индикаторлар) хамда "йул харитаси" белгилаб берилган.

Мамлакатда "Озик-овкат хавфсизлигини мустахкамлаш сиёсати" доирасида баркарор озик-овкат таъминотини таъминлаш буйича йул харитасини ишлаб чикилиб (2022 й.). амалга оширилмокда.

Ушбу йул харитасидаги асосий вазифалар куйидагилардан иборат:

- Махаллий угит компости ва канализация лойкасидан угит ишлаб чикаришни икки баравар ошириш хамда ушбу угитлардан фойдаланишни 2021 йилдаги 25 фоиздан 2030 йилгача 40 фоизга ошириш;

- 2030 йилга бориб 2021 йилга нисбатан ишлаб чикариш майдонларини бугдойни 9 фоизга, сояни 16 фоизга, озука экинларини 32 фоизга ошириш;.

- Озик-овкат саноати корхоналарида озик-овкат йукотилиши ва чикиндиларини 2030 йилга келиб 2000 йил даражасидан 2,7 миллион тоннагача камайтириш ва бошкалар.

"Баркарор озик-овкат стратегияси" (MIDORI) кузланган асосий максад -келажак авлодлар учун атроф-мухитни саклаб колган холда барча Япония фукаролари учун хавфсиз, туйимли ва арзон озик-овкатдан фойдаланишни таъминлайдиган баркарор ва адолатли озик-овкат тизимини яратиш хисобланади. Унга етишиш учун куйидаги асосий тамойилларига устуворлик берилиши белгилаб олинган: ички талабни кондириш учун асосий озик-овкат махсулотларининг баркарорлиги таъминлаш; атроф-мухитга таъсирни минималлаштирадиган ва табиий ресурсларни тежайдиган баркарор кишлок хужалиги амалиётларини таргиб килиш; туйимли озик-овкатдан фойдаланиш имкониятини яхшилаш ва соглом овкатланиш одатларини таргиб килиш; озик-овкат билан боглик номутаносибликларни бартараф этиш айникса эхтиёжманд ахоли учун озик-овкатдан фойдаланиш имкониятини таъминлаш.

Хукумат ушбу максадга эришишни таъминловчи куйидаги механизмларни яратиш ва институционал узгартиришларни амалга ошриш борасида тизимли ишларни амалга оширмокда: озик-овкат хавфсизлиги сиёсати асослари ва коидаларини такомиллаштириш; баркарор амалиётлар (кишлок хужалиги ва озик-овкат махсулотлари етиштириш)ни молиялаштириш ва рагбатлантириш; давлат-хусусий шериклик хамда турли хамкорлик тизимини ривожлантириш; таълим ва хабардорликни ошириш: ривожланишни мониторинг килиш ва бахолашни тизимли олиб бориш.

Ушбу стратегияларни амалга ошириш оркали Япония уз фукароларининг соглиги ва фаровонлигини химоя киладиган баркарор озик-овкат тизимини яратишни максад килган, уни амалга ошириш озик-овкат ишлаб чикаришни узок муддатли хаётийлигини таъминлаш билан бирга келажак авлод озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш ва атроф-мухит баркарорлигини таъминлайди.

Япония тажрибасининг республикамиз шароитига мос жихатларидан фойдаланиш, мамлакат ахолиси озик-овкат хавфсизлигини таъминлашнинг институционал асосларини такомиллаштириш, баркарорлик механизм ва йуналишларини шакллантиришга хамда уни жахон глобал озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш тизими билан уйгунлаштиришга имкон беради, деб хисоблаймиз.

Фойдаланилган адабиётлар

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

1.Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш" тугрисидаги ПФ-5853-сон Фармони.

2.Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси. 2022 йил 20 декабрь, 1.https://president.uz/uz/lists/ view/5774

3.Wang Yongchun, Wang Xiudong. Development history and trend prospects of agricultural cooperation between China and ASEAN [J]. Economic Perspectives, 2018(12):

4.Zhang Hongyu. Rural revitalization and institutional innovation[J]. Rural Economy, 2018(03):

5.Katsuhiko, YAMAUCHI. Revitalizing Rural Areas in Japan(2015). Ministry of Agriculture, Forestry&Fisheries (MAFF)

6.Абдухолик Мухторов, & Абдурауф Облокулов (2024). ^ИШЛО^ ХУДУДЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЁШЛАР БАНДЛИГИ: ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА ВА ИЖОБИЙ ЖИХАТЛАР. Science and innovation, 3 (Special Issue 20), 161-165. doi: 10.5281/zenodo.10874930

7. Oblokulov, A. (2022, December). THE NEED TO DEVELOP THE RICE NETWORK THROUGH COOPERATIVE RELATIONS. In International Scientific and Current Research Conferences (pp. 107-110).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.