3Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
O'ZBEK VA INGLIZ XALQ MAQOLLARI O'RTASIDAGI LINGVOKULTUROLOGIK VA SEMANTIK XUSUSIYATLARNING MAZMUNI VA ULARNING AMALDA QO'LLANILISHI
Og'abek Komiljon o'g'li Yuldashev
Namangan davlat pedagogika Instituti O'zbek va xorijiy tillar kafedrasi stajyor-o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada o'zbek va ingliz tillarining turli maqollari yoritilgan. Har bir tilning o'ziga xos maqol va maqollari mavjud bo'lib, bugungi kunda har zamon va zamonni bir tilda aks ettiradi. Maqollar bizni kundalik hayotning mushohadasi sifatida ko'rsatadi, xalq hayoti falsafasini tashkil etadi va insonning xatti-harakati va xarakteri haqida tushuncha beradi. Ushbu maqolada o'zbek va ingliz maqollarini qiyosiy tahlil qilish, o'zbek xalq maqollarini ingliz tiliga tarjima qilishda qo'llanilgan transformatsiyalar, ularning lisoniy-madaniy va semantik xususiyatlari ko'rib chiqiladi.
Kalit so'zlar: Hikmat, go'zallik, erkaklar maqollari, matallari, tarjimasi, lingvamadaniy va ma'no xususiyatlari
ABSTRACT
This article covers various proverbs of Uzbek and English languages. Every language has its own stock of proverbs and proverbs in one language today reflect every age and time. The proverbs show us as the observation of everyday life, constitute popular philosophy of life, and provide an insight into human behavior and character. This article discusses comparative analysis of Uzbek and English proverbs, transformations used in the translation of Uzbek folk proverbs into English, and their linguacultural and semantic features.
Keywords: Wisdom, beauty, men proverbs, sayings, translation, linguacultural and semantic features
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматриваются разные пословицы узбекского и английского языков. В каждом языке есть свой запас пословиц, а пословицы на одном языке сегодня отражают все века и времена. Пословицы представляют нас как наблюдение повседневной жизни, составляют популярную философию жизни и дают представление о человеческом поведении и характере. В данной
April 23-24, 2024
801
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hjrchiqdavlat^edagGgika^niversiteti^^^^^^^Za
статье рассматриваются сравнительный анализ узбекских и английских пословиц, трансформации, использованные при переводе узбекских народных пословиц на английский язык, и их лингво-культурологические и семантические особенности.
Ключевые слова: Мудрость, красота, мужские пословицы, поговорки, перевод, лингвокультурные и смысловые особенности.
Lingvokulturologiya asosida O'zbek va ingliz xalqlari o'rtasidagi maqol va atamalami taqqoslashning bir qismi bo'lib, bu muammoni o'rganish o'zbek va ingliz tilining ma'naviy an'analari, adabiyotlari, axloqiy voqeliklari va boshqa ko'nikmalarini analiz qiladi. O'zbek va ingliz xalq maqollari qadimiy va zamonaviy konseptsiyalarni ifodalashda xizmat qiladi va asosan o'zlariga xos o'zgacha usullarda aks ettiriladi. Ular ma'noga, inson tarbiyasi, milliy an'analari va boshqa ko'nikmalar tufayli ifoda topadi.
Dunyodagi har bir xalqning o'ziga hos va mos tarzda maqollari o'z tarixiga qarab bir-biridan yaratilish va odamlarni turmush tarzlarida ifodalash usullari orqali farqlanadi.
Maqollarni quyidagi: 1. Morfologik 2. Leksik 3. Etiologik 4. Stilistik uslublar orqali tahlil qilinadi. Tahlillar shuni ko'rsatadiki maqollar qaysi tilde yozilganiga qarab orasidagi farqlarni aniq ko'rishimiz mumkin. Ikki til orasidagi birinchi farqlardan biri ularda ishlatiladigan tasvirlar. Ingliz maqollarida inson tabiatini ifodalash uchun ko'pincha hayvonot dunyosidagi timsollaridan foydalaniladi. Masalan: - Eagles do not catch flies. (Burgut chivinlarni tutmaydi). - The higher the monkey climbs the more he shows his tail. (Maymun qanchalik baland ko'tarilsa, shunchalik ko'p dumini ko'rsatadi).
Demak bundan farqli o'laroq, o'zbek maqollari insoniyatning oddiy turmush tarzini hayvon timsollaridan foydalanmasdan tasvirlaydi.
Masalan: O'xshatmasdan uchratmas. (Bir-biriga o'xshamasa ular uchrashmaydi). Bu yerda, biz, maqollarni bir tildan boshqa tilga tarjima qilishdagi bir nechta o'zgarishlarni eslatib o'tishimiz kerak. Yuqorida keltirib o'tilgan o'zbek maqolining ingliz tilidagi o'xshash tomoni:
O'xshatmasdan uchratmas (They do not meet if they do not look like each other) -Birds of a feather flock together.
Maqollarni bir tildan boshqa tillarga tarjima qilishning bir nechta uslublari mavjud:
1. Frazeologik ekvivalentdan foydalanish;
2. Mutlaq o'xshashlik
3. To'g'ridan-to'g'ri tarjimadan foydalanish.
April 23-24, 2024
802
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
Ingliz va O'zbek tillarida mutlaq tarjima qilish mumkin bo'lgan bir xil maqollar mavjud.
Masalan: 1. A watched pot never boils - Kutilgan qozon qaynamas.
2. Wisdom is the beauty of men - Odam bezagi - aql (Beauty of man is his wisdom).
3. Manners make the man - Insonni fazilatlar ulug'laydi.
Ingliz tiliga to'g'ridan-to'g'ri tarjima qilib bo'lmaydigan o'zbek maqollarining ba'zi turlari mavjud. Biz maqollarni aynan o'sha tildagi shakli va ingliz tilida topishimiz va tarjima qilishimiz kerak bo'ladi.
Masalan: - Tirriq qo'zi podani buzar (Thin lamb spoils the herd) - A rotten apple spoils the barrel (Chirigan olma bochkani buzadi).
- O'z uying - o'lan to'shaging - East or west, home is best
Ingliz maqolidagi "chirigan olma" - "yomon hulqli odam", lekin huddi shu ma'noni o'zbek maqoli "tirriq qo'zilar podani buzadi" deb beradi.
Ushbu maqolga o'xshash bir nechta maqollarni keltirishimiz mumkin:
- Qari bo'lgan bilan dono bo'lmas (Although man becomes older he will not be wise) - A fool at forty is a fool forever (Qirqdagi ahmoq - abadiy ahmoq).
Ba'zi o'zbek tili leksikasi ingliz tilida mavjud bo'lmaganligi uchun, ayrim maqollarni ingliz tiliga tushuntirish orqali tarjima qilinadi.
Masalan ayollarning tadbirkorligi, donoligi va zukkoligini ifodalaydigan o'zbek maqoli bor. Uni quyidagicha tarjima qilinadi:
- Erni er qiladigan ham, yer qiladigan ham xotin.
Meaning: A good wife makes a good husband, a bad woman makes a bad husband.
- Erni sher qiladigan pul, xotinni sher qiladigan hushtor (meaning - money makes man like a lion, a roue makes a woman like a lioness).
- So'z ko 'rki maqol (a speech - a proverb);
- Bir tovuqqa ham don kerak, ham suv kerak (one chicken needs both grain and water)
- Qudachilik - ming yilchilik (Mutual relationship lasts thousand years between the relatives of bride and bridegroom).
Til har bir millatning asrlar davomidagi madaniyatini, qadriyatlarini va e'tiqodini, umumiy holatda xalqning o'ziga xos jihatlarini ifodalashda eng muhim omildir.
Agar dinlararo umumiy tushunchalarga to'xtaladigan bo'lsak, u qanday din bo'lishidan qat'iy nazar barchasida jannat, do'zax, shayton, farishta kabi tushunchalar
803
April 23-24, 2024
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
mavjuddir. Islom dinida shayton yoki jahannam kabi so'zlar salbiy bo'yoqdor so'zlar hisoblanadi.
Inglizcha maqol - O'zbekcha tarjimasi - O'zbekcha varianti
1. Hell has no fury like a woman scorned. - Tashlab ketilgan ayolga teng keladigan ajina [qasos olish borasida] jahannamda ham yo'q. - Xotin avjiydi, el aljiydi.
2. When Hell freezes. - Jahannam muzlaganda. - Tuyaning dumi yerga tekkanda.
3. Better the Devil you know than the devil you don't know. - Tanimagan shaytondan tanish shayton yaxshi. - Sinalgan yov urushga yaxshi.
4. The Devil can cite Scripture for his purpose - O'z maqsadida shayton Muqaddas Kitob ustida ham qasam ichadi - Shaytonning ozdirgani - o'zniki.
O'zbek maqollarining aksar qismi hayotga va voqelikka bo'lgan mutanosiblikni ifodalaydi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, tarjima qilish juda qiyin bo'lgan ba'zi maqollar bo'lib, ba'zi hollarda deyarli imkonsiz, chunki ular jamiyatning madaniy va ijtimoiy tizimiga tor doirada bog'langan. Va ularni to'g'ri va mos ishlatishlik esa nutqni jozibali va ifodali qiladi.
REFERENCES
1) Comparative Analysis Of Uzbek And English Proverbs - Ahmedov Umidjon Lecturer Of Kokand State Pedagogical Institute, Uzbekistan
2) Ingliz va o'zbek maqollarining lingvokulturologik va semantik xususiyatlari -Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya - AXMEDOVA UGILJON KURONBOYEVNA
3) Dehqanva Guljahon Ahmadjonovna. (2023). NATIONAL -CULTURAL CHARACTERISTICS OF LEXICAL UNITS EXPRESSING THE ECONOMICAL CONDITION OF A PERSON'S LIFE IN ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES. https://doi.org/10.5281/zenodo.7951344
4) Madaminova M. MAKTAB O'QUVCHILARIGA INGLIZ TILIDA MATN O'QISHNI O'RGATISHNING INTERFAOL TEXNOLOGIYALARI //Ilm-fan va ta'lim. - 2023. - T. 1. - №. 2.
5) Mamajonovna E. S. O 'ZBEK VA TURK ALLALARIDA OTA OBRAZINING QIYOSIY TALQINLARI //Konferensiyalar| Conferences. - 2024. - T. 1. - №. 4. -C. 561-564.
804
April 23-24, 2024
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
^edagogj
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
Я
6) Mamajonovna E. S. UMUMTURKIY TILLAR ALLALARIDA ALLITERATSIYA VA ASSONANS //TADQIQOTLAR. - 2024. - Т. 32. - №. 2. -С. 46-50. http: //tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/2184
7) Tojiddinovna N. H. LINGUOCOGNITIVE FEATURES OF THE PUZZLES IN ENGLISH AND UZBEK LANGUAGES //Scientific Impulse. - 2022. - Т. 1. - №. 4. - С. 1099-1101. https: //nauchniyimpul s .ru/index.php/ni/article/view/1922/1484
8) Habibullayev, Nodirbek Nosirjon O'G'Li QOZOQ VA O'ZBEK TILIDAGI MODAL SO'ZLAR CHOG'ISHTIRMASI // ORIENSS. 2023. №5. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/qozoq-va-o-zbek-tilidagi-modal-so-zlar-chog-ishtirmasi (дата обращения: 01.02.2024).
9) Shohsanam O. O'ZGA TILLI GURUHLARDA RUS TILI DARSLARIDA O'QUVCHILAR NUTQINI O'STIRISHDA INTERFAOL USULLARNING O'RNI //Ta'lim innovatsiyasi va integratsiyasi. - 2024. - Т. 15. - №. 3. - С. 76-78.
10) Madaminova M. MAKTAB O'QUVCHILARIGA INGLIZ TILIDA MATN O'QISHNI O'RGATISHNING INTERFAOL TEXNOLOGIYALARI //Ilm-fan va ta'lim. - 2023. - Т. 1. - №. 2.
11) АБДУЛВОХИДОВ Э. РОМАН ЧИНГИЗА АЙТМАТОВА «И ДОЛЬШЕ ВЕКА ДЛИТСЯ ДЕНЬ...» КАК НАЧАЛО НЕЙРОДИДАКТИКИ //TADQIQOTLAR. - 2024. - Т. 32. - №. 2. - С. 29-38.
12) Pardaboeva D. CONTENT AND CHARACTERISTICS OF THE CONCEPT OF NATIONAL AND RELIGIOUS VALUES //INTERNATIONAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCE & INTERDISCIPLINARY RESEARCH ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429. - 2022. - Т. 11. - №. 01. - С. 152-154.
13) Бобажонова М. Т. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ОРФОГРАФИЧЕСКИХ НАВЫКОВ НА ОСНОВЕ ОБОБЩЕНИЙ //TADQIQOTLAR. - 2024. - Т. 32. -№. 2. - С. 39-45 http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/2183
14) Ибрагимова Н. Т. АКТУАЛЬНЫЕ ПОДХОДЫ К ОБУЧЕНИЮ РУССКОМУ ЯЗЫКУ У УЧАЩИХСЯ УРОВНЯ В1 СРЕДНИХ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ //Educational Research in Universal Sciences. - 2023. - Т. 2. - №. 10. - С. 166-170. http: //erus .uz/index.php/er/articl e/view/4168/5041
15) Komiljon o„g O. Y. et al. GENERAL CHARACTERISTICS OF AMERICAN ROMANTICISM //TADQIQOTLAR. UZ. - 2024. - Т. 32. - №. 2. - С. 85-91.
April 23-24, 2024
