CC BY
25
УДК 616.345
DOI 10.53065/kaznmu.2021.24.84.008
1 А.Б. Джаппаркулова, 2 Д.А. Кайбуллаева, 1 М.С. Бепмцул, 1 Р.А. Цожанов, 1 Т.Д. Нармахан
Щожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-туржуниверситет1 2С.Ж. Асфендияров атындагы Цазац-улттыц медициналыцуниверситетi
[email protected] [email protected]
ОЙЬЩ ЖАРАЛЫ КОЛИТ ЖЭНЕ КРОН АУРУЫ КЕЗ1НДЕГ1 ТОЛЛ ТЭР1ЗД1 ТЭР1ЗД1
РЕЦЕПТОРЛАРДЫ КЕШЕНД1 ТАЛДАУ
Тушн ¡шектщ цабыну ауруы (жаралы колит жэне Крон ауруы) гастроэнтерологияныц негiзгi проблемасы болып табылады. Олар белгiсiз этиологиямен, KYрделi патогенезтен, цайталанатын рецидивтермен вмiр бойгы агымымен жэне квбшесе MYгедектiкке экелетт асцыну цаутмен сипатталады. Сонымен цатар, Цазацстандагы бул аурулардыц ерекшелiкmерi нашар зерттелген багыт болып цала беред1 вйткен патологияны талдау тек сипаттамалыц негiзде болады.
Tyümdi свздер: жаралы колит, генетика, Толл mэрiздiрецепторы.
Туа 6iTKeH иммунитет адаптациянын, уа;тылы активтенуше эсер етедi жэне кебшесе онын, табигатын аньщтайды. Генетикалы; факторлармен ;атар шек микрофлорасы 1КА басталуын ;оздырады
[1]. Туа бiткен ;органыс механизмдерi патогендермен KYреседi. Олардын, реакциясынын, жылдамдыгы бактериялар мен вирустардын, (липополисахаридтер, пептидогликандар, флагелиндер, липопротеидтер) жиынтыгы болып табылатын патогендермен байланысты молекулалы; зан,дылык;тардын, пайда болуына тiкелей байланысты. Толл тэрiздi рецепторларынын, ашылуымен туа бiткен ;органыс механизмiн TYсiну ай;ындала TYстi. Бiр нус;ага сэйкес
[2] Олар аурудын, патогенезiнде ман,ызды рел ат;арады. Патогендермен байланысты молекулалы; зан,дылык;тарды уа;ытында тану адаптивт иммунитеттщ пайда болуын ынталандырады.
Толл тэрiздi рецепторларынын, ашылуы нем^ галымы Кристиан Нусслейн-Волхардтын, есiмiмен байланысты. Ол 1985 жылы жемiс шыбындарынан аны;таган ген эмбрионнын, дамуы кезшде поляризацияга гана емес, сонымен ;атар сан,ыраук;улак;к;а ;арсы эсерге де жауап бердь Микроорганизмдердщ патогендермен байланысты молекулалы; зан,дылык;тар (будан эрi - PAMP) кемепмен пагонмен ассоциациясы C. Джейньюэйдщ <^лпш тану туралы» теориясында усынылган. Кейiнiрек у;сас рецептор жеке тулганын, моноциттерiнде де болды. Толл тэрiздi рецепторы деп аталады.Казiргi гылым адам бойында тыш;андардан кеп, 11 а;ылы-рецептор ашты, мундай рецепторлар патогендермен тжелей байланыста болатын барлы; CYт;оректiлер клеткаларында кездеседi [3]. Толл тэрiздi рецепторлары ;урылымы бойынша трансмембраналы; а;уыздар болып табылады, оларга 3 непзп белiк кiредi: лигандпен байланысуга жауапкершшж аймагы, TIR доменi жэне акуыздын, жасуша мембранасына жабысу орны [4]. Толл тэрiздi рецепторынын, негiзгi ;ызмет - патогендiк затты тану, к;ауштшж туралы сигнал беру жэне микрофлоранын, инфекциясын болдырмау Yшiн жауап шараларын ;абылдау. Осылайша, бул рецептор туа б^кен жэне ЖYре пайда болган иммунитеттщ тен,деспршген жумысына жауап бередь Эрбiр рецептордын, агзанын, шетелдiк агентке реакциясын тудыратын езiндiк лигандасы бар. Мысалы: TLR 2 грам позитивт бактериялардын, липопротеидтерi мен
пептидогликандарына, TLR 4 - грамон, бактериялардын, липополисахаридтер^ ал TLR 6 -ашыт;ы зимозандарына сэйкес келедi [5]. Сонды;тан а;ылы рецепторлардын, жумысынын, бузылуы жогарыга да, теменге де эртYрлi аурулардыц себебi болуы MYмкiн. Функциянын, элсiреуi иммунитет тапшылыгын керсетедi, ал KYшеюi ;абыну ауруы жэне организмнщ онын, жасушалары мен тiндерiне зиянды реакциясы бар екендiгiн керсетедi [6]. А;ылы рецепторга ;ызыгушылык; артып келедi, эаресе гематологиялы; патология саласында. Онкологиялы; процесте ол ею жа;ты рел алады. Бiр жагынан, бул iсiкке ;арсы ю-эрекеттщ ;атысушысы, екiншi жагынан, патогендi iсiк жасушаларына иммунды; жауаптан жалтаруга кемектеседi [7]. Рецептор бYЙрек жеткшказдтне айналатын бYЙрек патологиясынын, дамуына ы;пал етедi. 1шектщ Кдбыну ауруларынын, дамуына ;атысты Толл тэрiздi рецепторларынын, релi туралы орта; пiкiр жо;. Зерттеу барысында Э.А.Абубакирова жара колитi бар нау;астарда то; шектщ терминальды белiмдерiнде TLR2, TLR4 жогарылаганын аны;тады [8]. Осылайша, шектщ шырышты ;абыгынын, эртYрлi сегменттерiндегi экспрессиянын, бузылуы 1КД басталуыныц факторларынын, бiрi болуы MYмкiн. Д.М.Самарканованын, Крон ауруы мен ойы; жаралы колитпен ауыратын нау;астардан алынган биопсиядагы TLR 2, 3, 4, 5 мшез-;улк;ын талдауга негiзделген зерттеуi мацызды [9]. Нэтижесiнде келесi ;орытындылар алынды:
1. TLRs 2 жэне 5 генетикалы; процестщ айтарлы;тай езгеруiмен сипатталмайды. Алайда TLR 2 за;ымдалган (;абыну) ламина-проприа жасушаларында белсендi езгерiстердi керсетп. TLR 5 Yшiн процесс жасуша беттершде ;ар;ынды ЖYредi. Авторлар аурудын, патогенезше жасуша Кдбыргасынын, бактериялы; компоненттершщ эсер етушщ MYMкiн еместiгiн атап етп.
2. TLR 3 мэш сау адамда жаралы колитпен ауыратын нау;ас;а Караганда жогары. Бул рецепторды 2 аурудыц айырмашылыгын керсету Yшiн пайдалануга болады.
3. ТЬЯ 2 генетикалы; процесшщ ;арк;ындылыгы айтарлы;тай езгердi. Кабыну процесi болган кезде онын, мэш айтарлы;тай естi.
4. Осыган у;сас зерттеу ЖYргiзген Д.В.Себляковтыц [10] ЭртYрлi нэтижелерi болды. Ол жаралы колитпен
ауыратын наукастар ушш TLR 5 генетикалык процесшщ каркындылыгынын, тeмендеуiн жазды. Негiздеме ретiнде галым эпителий жасушаларынын, жанындагы лиганд молекулалары санынын, кeбеюiн, кабыну Yдерiсiмен расталды.
5. З.М.Галеева [11] 1шектщ кабыну аурулары мен NOD2 жэне ^4 Asp299Gly полиморфизмi арасындагы байланысты жэне кабыну процесшде грам-позитивтi жэне грамтер^ микрофлора жумысындагы тепе-тецджт негiздедi. Патологиядагы iшек шырышты кабыгынын, биопсиясындагы TLR 8 экспрессиясынын, жогарылауын галымдар тобынын, зерттеуi дэлелдейдi [12]. Алайда, барлык дерлiк галымдар TLR 8 1КД патогенезшщ факторларынын, бiрi бола алады деген ортак пiкiрге келдi. TLR шектщ гомеостазын шетелдiк агенттерге катысты ерекше мiнез-к¥лкына жэне калыпты жагдайды патогендiк микрофлорадан ажырата бiлуiне байланысты сактауга MYмкiндiк бередi [13].
6. Шырышты бетт патогендерден коргау TLR активациясы кезiнде микробка карсы пептидтердщ каркынды синтезшщ аркасында MYмкiн болады. Микробка карсы пептидтер иммундык функцияны белсендiруде косарланган рел аткарады [14]. Бiр жагынан, олардын, синтезi шетелдж агенттi енгiзу немесе эпителий бетше закым келтiру аркылы жеделдейдi. Екiншi жагынан, олардын, саны кабыну Yдерiсiне байланысты кeбейедi. 1шек гомеостазын сактауда жэне iшек микрофлорасын бакылауды камтамасыз ететiн негiзгi рeлдi микробка карсы пептидтер аткаратыны анык. Бул акуыз молекулалары туа бiткен иммунитеттщ белт болып табылады. Денедегi олар эндогендж антибиотиктердщ рeлiн аткарады, eйткенi олар микроорганизмдердщ цитоплазмалык мембранасынын, курылымы мен кызметш бузады, оларды бузады.
7. Лактоферрин - микробка карсы пептидтердщ eкiлдерiнщ бiрi. Бул трансферриндер тукымдасынын, кeпфункционалды акуызы. Онын, айрыкша ерекшелт - шектщ кабыну аурулары мен ток шек рагына жогары сезiмталдыFы [15]. Акуыз келесi функцияларды орындайды: бактерицидтiк, вируска карсы, иммуномодуляция, дезинфекциялау жэне тасымалдау. Экзогендiк лактоферрин проинфамматикалык интерферон-у (№N-7), IL-1, 1Ь-6 жэне iсiк некроз факторынын, eзгеруiн тудырады жэне 1Ь-5 жэне ^-10 eндiрiсiн азайтады. Бул нэтижеге Lf молекуласынын, он, зарядталган N-терминал аймагынын, липосахаридтi байланыстыру кабiлетi аркасында кол жеткiзiлуi ыктимал [16]. Лактоферриннщ CD14-пен жанасуы кезiнде лейкоциттердi шектщ кабыну аймактарына багыттайтын молекулалардын, синтезi жэне иммундык жасушалардын, белсендiлiгi ЖYзеге асырылады. Сондай-ак, бул полифункционалды акуыз транскрипция факторларын тежейдi. Ол закымдалган жасушалардан бос темiрдi байланыстырады жэне улы радикалдарды жояды. Бул онын, кабынуга карсы функциясын кeрсетедi.
Лактоферрин А1Ж-нщ болуынын, индикаторы бола алады, eйткенi кабыну процесi онын, кандагы жэне баска биологиялык суйыктыктардагы
концентрациясын жогарылатады. Бiркатар зерттеулерде [17,18] осы акуыздын, децгей мен Крон ауруы жэне жаралы колитпен ауыратын наукастардагы кабыну процесшщ белсендiлiгi арасындагы байланысты ерекше атап eттi. Фекальды
лактоферринд1 емдеу тшмдшгшщ керсетюпп ретшде кэрастыруга болады.
Акуыздыц диагностикалык мацызы Г.С.ЖYнiсовтщ зерттеуiнде расталган [19]. Галым 1БА наукастарындагы нэжiс акуызынын, децгей ¡шектщ кабынбайтын патологиясы бар наукастарга караганда бiрнеше ондаган есе жогары екенш аныктады. Онын, экспериментiне респонденттердщ Yш тобы катысты: ББА-мен ауыратындар, кабынбайтын сипаттагы iшек патологиясы бар наукастар жэне сау адамдар. Р.Сидхудын, зерттеулерi практикалык мацызы бар. Онын, максаты - 1КД диагностикасынын, инвазивтi жэне инвазивт емес эдiстерiн салыстыру. Нэтижесiнде галым нэжiстi лактоферрин ауруды аныктаудыц непзп эдiсi бола алады деген корытындыга келдi. Онын, негiзiнде инвазивтi эдiстердi колдану туралы нускаулык калыптастыру керек, мысалы: бейне капсула эндоскопиясы Yшiн [20]. Ю.А.Мартынов [21] Наукастарда гистологиялык, клиникалык жэне эндоскопиялык параметрлермен Лактоферрин децгешне салыстырмалы талдау ЖYргiздi. Алынган нэтижелер араласады. Нэжiстi лактоферриннщ ойык жаралы колит кезiнде сезiмталдыFы 80%, Крон ауруында - 82% курайды. Ол терапиянын, тиiмдiлiгi мен шырышты кабыгынын, жазылу дэрежесiн бакылай алады. Операцияланган наукастарда акуыздын, жогары децгей рецидивтi кeрсете алады. Алайда, лактоферриннщ тeмен немесе калыпты децгешн iшек гомеостазынын, толык калпына келуi деп TYсiнуге болмайды. Ресей медициналык гылымдары академиясынын, денсаулык сактау гылыми орталыгынын, галымдары бул маркердщ шектщ шектщ жендлушдеп мацыздылыгын атап гарсетед^ бул аурудын, акуыз бен эндоскопиялык белсендiлiгi арасындагы корреляцияга байланысты [22]. Зерттеу барысында ойык жаралы колит кезшде акуыз гистологиялык жэне эндоскопиялык белсендшк индекстерiмен корреляцияланатынын атап eттi. Крон ауруында тек гистологиялык индекстермен байланыс бар. Осылайша, лактоферрин ¡шектщ кабыну жэне кабыну емес ауруларынын, диагностикалык куралы бола алады.
Асказан-шек жолдарынын, шырышты кабаты патогендiк бактерияларга жолында табиги тоскауыл болып табылады, сондьщтан оны коргауды KYшейту кажет. Экрандык функция туа бiткен жэне ЖYре пайда болган иммундык ЖYЙенiц жаксы жумыс iстеуi аркылы гаршедь Лактоферрин, шырыш, лизоцим жэне цитокиндер туа б^кен иммунитеттщ куралы ретшде эрекет етедi. Алынган иммунитет антиденелермен усынылган. Олардын, бiрi -патогендж микроорганизмдермен берiк байланыс TYзетiн, сол аркылы олардын, одан эрi таралуына жол бермейтiн секреторлык иммуноглобулин А (будан эр^ [23].
SIgA жиi жергiлiктi иммунитеттщ маркерi деп аталады. Оны шырышты кабыктагы активтендiрiлген В клеткалары шыгарады жэне оны курастыру дене MYшелерiнiц мацызды кабыргаларында ЖYзеге асырылады, сондыктан онын, биологиялык суйыктыктагы децгей дэрiгерлердi кызыктырады. Бул патологиядагы секреторлык иммунитеттщ кeрсеткiшi ретшде эрекет етедi жэне терапиянын, тймдшгш сипаттайды. Иммуноглобулин А-ны кан сарысуынан аныктауга болады. Патологияны онын, кан сарысуынын, кeбеюi дэлелдейдi, бул закымдалган жасушаларда белсендi синтезге байланысты [24].
Иммуноглобулиннщ тeмен децгей де терю. Бул тагамдык аллергия, целиакия ауруы жэне аутоиммунды ауруларга бейiмдiлiк туралы айтуы MYMкiн. Заманауи гылымда эртYрлi биологиялык субстраттардагы А иммуноглобулиншщ мшез-кулкын талдауга арналган зерттеулердщ аз коры бар екенш атап eткен жeн. Сонымен, В.С.Рахметова мен А.Б.Оразбаеваны зерттеу кезiнде индикатордын, тeмен децгей жаралы колитпен ауыратын наукастардыц биопсиялык Yлгiлерiнде тiркелдi [25]. Е.А.Пономарева мен Ю.А.Воеводина 1КА пациенттерiндегi иммуноглобулин децгей дэнекер тiн аурулары бар наукастардагы мэнiмен салыстыруга болатындыгын мэлiмдедi [26]. В.Я.Шварц 1КА пациенттерi мен целиакия ауруы бар наукастардын, сiлекейiндегi секреторлык иммуноглобулин децгейн салыстырды. Зерттеу нэтижелерi респонденттердщ бiрiншi санатындагы акуыз мeлшерi бiрнеше есе жогары екенiн мрсет^ [27].
Сонымен, 1КД генезисшщ себептер1 тек генетикальщ жэне сырткы факторлар гана емес, сонымен катар туа 6iTKeH иммунитеттщ шетелдiк агенттермен езара эрекеттесу сипаты жэне адаптивтi иммундык жауаптын реакциясынын жеткiлiктiлiгi болып табылады. Демек, шек микросферасынын байламындагы модификация фонында туа б^кен жэне адаптивтi иммунитеттiн элементтерш карастыру кажет.
Цорытынды. Бiздiн ойымызша, клиникалык, эндоскопиялык, морфологиялык жэне
иммунологиялык индикаторларды колдана отырып ХБЖ агымын болжау наукастын емiр суру денгейiн жаксартуга мумкшдж беретiн негiзгi жэне колдау терапиясынын тиiмдiлiгiн багалау процесiн женiлдетедi. Элеуметтж проблеманы жою Yшiн аурудын этиологиясын жэне ерте сатысында патологиянын алдын алу тетiктерiн зерттеу кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Березуцкий VI Балалардагы iшектiн тiтiркенетiн синдромын емдеудегi шек микробиотасын TYзету // Баланын денсаулыгы. - 2018. - No 3. - С. 87 - 95
2 Мамедова Л.Н. TLR клиникалык-патогенетикалык сипаттамасы // ОнтYстiк медициналык бюллетень. -2012. - No 1. - С. 13 - 17
3 Лебедев К.А. ^ra^i танушы рецепторлардын иммунологиясы (интегралды иммунология). - 2^i басылым. - М.: ЛИБРОКОМ, - 2014 ж. - 266 б.
4 Bayke EE TOLL тэрiздi рецепторлардын жукпалы жэне инфекциялык емес аурулардын патогенезiндегi релi туралы заманауи тужырымдамалар // Киыр Шыгыс медициналык журналы. - 2015. - No 2. - Б. 38 -44
5 Козлов И.Г. Туа б^кен иммунитеттщ сигналды рецепторлары: кабыну ауруларын диагностикалау мен емдеудiн жана молекулалык нысаны // Ресей медициналык гылымдар академиясынын хабаршысы.
- 2011. - №1. - S. 42 - 50
6 Крючко Т.А. Иммунитеттщ туа б^кен компоненттер^ денсаулык пен аурудагы акылы тэрiздi рецепторлар // Бала денсаулыгы. - 2016. - No 2.
- С. 42 - 46
7 McDonnell M. ЖYЙелiк акылы тэрiздi рецепторлык лигандтар адамньщ iшектiн кабыну ауруы кезшдеп В-жасушалык реакцияларды езгертедi // Inflamm Bowel Dis. - 2011. - т. 17. - Б. 298 - 307
8 Доценко Е.А. Иммунитет тапшылыгы жэне кейбiр иммуномодуляторлар // Витебск мемлекеттж медицина университетшщ хабаршысы. - 2014. - No 1. -Б. 103 - 121
9 Абубакирова Е.А., Сташкевич Д.С., Иванова Е.Л. Челябi облысынын орыс халкынын спецификалык емес ойык жаралы колитi жэне тiтiркенетiн шек синдромы бар наукастарда акылы тэрiздi рецепторлар-4 жэне -9 гендерiнiн полиморфизмi // «Концепция» Fылыми-эдiстемелiк электронды журнал «. - 2017 ж. - Т. 39. - С. 3221 - 3225
10 Самарканова Д.М. Кейбiр аурулардагы акылы рецепторлардын экспрессиясын зерттеу // Хабарлама атындагы Казак улттык медициналык университетi. С.Д.Асфендифова. - 2010. - No 4. - Б. 11-16
11 Себляков Д.В. Толл тэрiздi тэрiздi рецепторлар (TLR) жэне олардын юж прогрессиясындагы манызы // Actanaturae. - 2010. - Т. 2. - No 3 (6). - S. 28 - 37
12 Галеева З.М. ¡шектщ кабыну аурулары: дэлелдi медицина: монография. - Ташкент: «бзбекстан» баспасы, 2017 ж. - 187 б.
13 Ташчян О.В., Морозова Ю.А., Погромов А.П., Дюкова Г.М., Халяпина Д.В.Ттркенген шек синдромындагы енештiн закымдануы // Ресей гастроэнтерология, гепатология жэне колопроктология журналы, 2015. -No5. - 25-31 б
14 Ипатова М.Г., Шумилов П.В., Мухина Ю.Г. ¡шектщ кдбыну аурулары бар балалар мен жасеспiрiмдердегi жергшкт микрофлорага иммундык жауаптын реттелмеуi // Педиатрия. - 2010. - No 2. - Б. 45 - 49
15 Бевинс C. Л. Панет жасушалары, микробка карсы пептидтер жэне шек гомеостазынын сакталуы // Nat Rev Microbiol. - 2011. - N5. - P. 356 - 368
16 Филипенко Н.В. Фекальды лактоферриндi жэне нэжютеп жасырын канга арналган иммунохимиялык тесттi бiрлесiп колдануга негiзделген тж iшек рагы мен жаралы колиттщ инвазивтi емес диагностикасы // Денсаулык жэне экология мэселелерь - 2011. - No 2. - С. 142 - 147
17 Михайлова Е.И., лактоферрин мен калпротектин непзшде шектщ кабыну жэне юж патологиясын аныктау MYмкiндiгiн салыстырмалы багалау // Денсаулык жэне экология мэселелерь - 2011. - No 3. - С. 136 -1 42
18 Ван дер Хайде F. Облыстык ауруханадан келген когортадагы Крон ауруы мен жаралы колитке белсендi жэне пассивт темекi шегудщ эсерi // Eur J Gastroenterol Hepatol. - 2011. - N3. - P. 255 - 261
19 Бернштейн C. N. Географиялык езгергштж жэне шектщ кабыну кезшдеп экологиялык кауш факторлары // Гут. 2013. - N 4. - Б. 630 - 649
20 ЖYнiсова Г.С. Казак популяцияларындагы тж шек катерлi iсiгiнiн отбасылык жэне спорадикалык жагдайларынын генетикалык маркерлер такталарын эзiрлеу: диссертация ... PhD: 6D070100. - Алматы, 2014 .-- 112 б.
21 Мартынов Ю.А. ¡шектщ кабыну ауруларынын эпидемиологиясы. - М.: EKMOS, 2016. - 211 б.
22 Татьянина О.Ф., Потапов А.С., Намазова Л.С., Цимбалова Е. Г. 1шек ауруларындагы iшек к;абынуынын, белгшерк Зерттеу. - М .: RAMS, 2018. - 88 б.
23 Москолец О.В. Иммуноглобулин а жэне онын, тавдамалы жетiспеушiлiгi // Казан медицинальщ журналы. - 2017. - No 5. - С.809 - 814
24 Гурина О.П. Крон ауруы бар балалардагы иммунологиялык; профиль // Медициналык; иммунология. - 2017. - No 12. - Б. 111 - 112
25 Рахметова В.С., Оразбаева А.Б. 1шектщ кабыну ауруларын емдеуде дщ жасушаларын колдану //
Каза;станнын, клиникалык; медицинасы. - 2017. - Жо;. 4 (46). - S. 18 - 29
26 Пономарева Е.А., Воеводина Ю.А. Пробиотикалык; препараттармен шек микрофлорасын ;алып;а кел^ру // БYгiнгi гылым: мiндеттерi жэне оларды шешу жолдары [Мэтiн]: материалдар. -2018. - P. 122 -136
27 Шварц В.Я. 1шектщ кабыну ауруларын емдеудеп иммуносупрессивт биологиялык; ешмдер. - М Биотехнология, 2015 .-- 46 б.
ÄDEBIETTER TIZIMI
1 Berezuskii VI Balalardagy i§ektig titirkenetin sindromyn emdeudegi i§ek mikrobiotasyn tüzetu // Balanyg densaulygy. - 2018. - No 3. - S. 87 - 95
2 Mamedova L.N. TLR klinikalyq-patogenetikalyq sipattamasy // Ogtüstik medisinalyq blleten. - 2012. - No 1. - S. 13 - 17
3 Lebedev K.A. Keskindi tanu§y reseptorlardyg immunologiflsy (integraldy immunologic). - 2-§i basylym.
- M.: LlBROKOM, - 2014 j. - 266 b.
4 Bayke EE TOLL tärizdi reseptorlardyg jüqpaly jäne infeksifllyq emes aurulardyg patogenezindegi röli turaly zamanaui tüjyrymdamalar // Qiyr §ygys medisinalyq jurnaly. - 2015. - No 2. - B. 38 - 44
5 Kozlov l.G. Tua bitken immunitettig signaldy reseptorlary: qabynu aurularyn diagnostikalau men emdeudig jaga molekulalyq nysany // Resei medisinalyq gylymdar akademiflsynyg habar§ysy. - 2011. - №1. - S. 42
- 50
6 Krchko T.A. Immunitettig tua bitken komponentteri: densaulyq pen aurudagy aqyly tärizdi reseptorlar // Bala densaulygy. - 2016. - No 2. - S. 42 - 46
7 McDonnell M. Jüielik aqyly tärizdi reseptorlyq ligandtar adamnyg i§ektig qabynu auruy kezindegi V-jasu§alyq reaksifllardy özgertedi // Inflamm Bowel Dis. - 2011. - t. 17. - B. 298 - 307
8 Dosenko E.A. Immunitet tap§ylygy jäne keibir immunomodulfltorlar // Vitebsk memlekettik medisina universitetinig habar§ysy. - 2014. - No 1. - B. 103 - 121
9 Abubakirova E.A., Sta§kevich D.S., Ivanova E.L. Chelflbi oblysynyg orys halqynyg spesifikalyq emes oiyq jaraly koliti jäne titirkenetin i§ek sindromy bar nauqastarda aqyly tärizdi reseptorlar-4 jäne -9 genderinig polimorfizmi // «Konsepsifl» gylymi-ädistemelik elektrondy jurnal «. -2017 j. - T. 39. - S. 3221 - 3225
10 Samarkanova D.M. Keibir aurulardagy aqyly reseptorlardyg ekspressiflsyn zertteu // Habarlama atyndagy Qazaq ülttyq medisinalyq universiteti. S.D.Asfendifova. - 2010. - No 4. - B. 11-16
11 Seblflkov D.V. Toll tärizdi tärizdi reseptorlar (TLR) jäne olardyg isik progressiflsyndagy magyzy // Actanaturae. -2010. - T. 2. - No 3 (6). - S. 28 - 37
12 Galeeva Z.M. I§ektig qabynu aurulary: däleldi medisina: monografifl. - Ta§kent: «Özbekstan» baspasy, 2017 j. - 187 b.
13 Ta§chfln O.V., Morozova .A., Pogromov A.P., Dkova G.M., Halflpina D.V.Titirkengen i§ek sindromyndagy öqe§tiq zaqymdanuy // Resei gastroenterologifl, gepatologifl jäne koloproktologifl jurnaly, 2015. - No5. - 25-31 b
14 Ipatova M.G., §umilov P.V., Muhina .G. I§ektiq qabynu aurulary bar balalar men jasöspirimderdegi jergilikti mikrofloraga immundyq jauaptyg rettelmeui // Pediatrifl.
- 2010. - No 2. - B. 45 - 49
15 Bevins C. L. Panet jasu§alary, mikrobqa qarsy peptidter jäne i§ek gomeostazynyg saqtaluy // Nat Rev Microbiol. -2011. - N5. - P. 356 - 368
16 Filipenko N.V. Fekaldy laktoferrindi jäne näjistegi jasyryn qanga arnalgan immunohimifllyq testti birlesip qoldanuga negizdelgen tik i§ek ragy men jaraly kolittig invazivti emes diagnostikasy // Densaulyq jäne ekologifl mäseleleri. - 2011. - No 2. - S. 142 - 147
17 Mihailova E.l., laktoferrin men kalprotektin negizinde i§ektiq qabynu jäne isik patologiflsyn anyqtau mümkindigin salystyrmaly bagalau // Densaulyq jäne ekologifl mäseleleri. - 2011. - No 3. - S. 136 -1 42
18 Van der Haide F. Oblystyq auruhanadan kelgen kogortadagy Kron auruy men jaraly kolitke belsendi jäne passivti temeki §egudiq äseri // Eur J Gastroenterol Hepatol. - 2011. - N3. - P. 255 - 261
19 Bernstein C. N. Geografifllyq özgergi§tik jäne i§ektiq qabynu kezindegi ekologifllyq qauip faktorlary // Gut. 2013. - N 4. - B. 630 - 649
20 Jünisova G.S. Qazaq populflsifllaryndagy tik i§ek qaterli isiginig otbasylyq jäne sporadikalyq jagdailarynyg genetikalyq markerler taqtalaryn äzirleu: dissertasifl ... PhD: 6D070100. - Almaty, 2014 .-- 112 b.
21 Martynov .A. I§ektiq qabynu aurularynyg epidemiologiflsy. - M.: EKMOS, 2016. - 211 b.
22 Tatflnina O.F., Potapov A.S., Namazova L.S., Simbalova E. G. I§ek aurularyndagy i§ek qabynuynyg belgileri. Zertteu. -M .: RAMS, 2018. - 88 b.
23 Moskoles O.V. Immunoglobulin a jäne onyg tagdamaly jetispeu§iligi // Qazan medisinalyq jurnaly. - 2017. - No 5.
- S.809 - 814
24 Gurina O.P. Kron auruy bar balalardagy immunologifllyq profil // Medisinalyq immunologifl. -2017. - No 12. - B. 111 - 112
25 Rahmetova V.S., Orazbaeva A.B. I§ektiq qabynu aurularyn emdeude dig jasu§alaryn qoldanu // Qazaqstannyg klinikalyq medisinasy. - 2017. - Joq. 4 (46). -S. 18 - 29
26 Ponomareva E.A., Voevodina .A. Probiotikalyq preparattarmen i§ek mikroflorasyn qalypqa keltiru // Bügingi gylym: mindetteri jäne olardy §e§u joldary [Mätin]: materialdar. -2018. - P. 122 - 136
27 §vars V.fl. I§ektiq qabynu aurularyn emdeudegi immunosupressivti biologifllyq önimder. - M Biotehnologifl, 2015 .-- 46 b.
1 А.Б. Джаппаркулова, 2 Д.А. Кайбуллаева, 1 М.С. Бепмцул, 1 Р.А. Цожанов, 1 Т.Д. Нармахан
Международный казахско-турецкий университет им. Ходжа Ахмеда Ясави 2 Казахский национальный медицинский университет им. С.ДАсфендиярова
КОМПЛЕКСНЫЙ АНАЛИЗ РЕЦЕПТОРОВ ТОЛЛА ПРИ ЯЗВЕННОМ КОЛИТЕ И БОЛЕЗНИ КРОНА
Резюме Болезнь внутреннего восприятия (язвенный колит и болезнь Крона) является основной проблемой гастроэнтерологии. Они характеризовались неизвестной этиологией, сложным патогенезом, рецидивом с рецидивами по течению по жизни и часто приводящим к инвалидности. Вместе с тем, особенности этих заболеваний в Казахстане
остаются слабо изученным направлением, анализ патологии носит исключительно характерный характер.
Ключевые слова: язвенный колит, генетика, Толл подобные рецепторы.
1 A. B. Dzhapparkulova, 2 D.A Kaibullayeva, 1 M.S.Begimkul, 1 R.A. Kozhanov, 1 T.D. Narmakhan
1Khoja Ahmet Yassawi Kazakh-Turkish International University 2Asfendiyarov Kazakh national medical university
COMPREHENSIVE ANALYSIS OF TOLL-LIKE RECEPTORS IN ULCERATIVE COLITIS AND CROHN'S DISEASE
Resume Internal perception disease (ulcerative colitis and Crohn's disease) is the main problem of gastroenterology. They were characterized by an unknown etiology, complex pathogenesis, relapse with relapses throughout life and often leading to disability. At the same time, the features of these diseases in Kazakhstan remain poorly studied, the analysis of pathology is extremely characteristic. Key words: ulcerative colitis, genetics, Toll-like receptors.
