Научная статья на тему 'ҶОЙГОҲИ СУРУДУ МУСИҚӢ ДАР МАРОСИМИ ГАҲВОРАБАНДОН (МИНТАҚАИ БОЛООБИ ЗАРАФШОН)'

ҶОЙГОҲИ СУРУДУ МУСИҚӢ ДАР МАРОСИМИ ГАҲВОРАБАНДОН (МИНТАҚАИ БОЛООБИ ЗАРАФШОН) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
43
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фарҳанги мусиқӣ / маросимҳои халқӣ / маросими гаҳворабандон / суруд ва мусиқӣ / маросимҳои оилавӣ-маишӣ / болооби Зарафшон / musicalculture / people’s rituals / ritual “gahvorabandon” / songs and music / family economic traditions / upper reaches of Zeravshan

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Норбадалов Сорбон Соатмуродович

Ҷойгоҳи суруд ва мусиқӣ дар маросими гаҳворабандони сокинони болооби Зарафшон ба риштаи таҳқиқ кашида шудааст. Зикр гардидааст, ки дар бораи тарзҳои гузаронидани маросими гаҳворабандон, ки аз маросимҳои маишӣ-оилавӣ маҳсуб меёбад, муҳаққиқони зиёд изҳори ақида кардаанд. Аммо ба ҷанбаҳои мусиқӣ ва хусусияти сурудҳое, ки дар ин маросим суруда мешаванд, камтар таваҷҷуҳ шудааст. Маводи экспедитсияҳо дар минтақаҳои болооби Зарафшон, ки дар рафти онҳо вариантҳои гуногуни маросими гаҳворабандон сабт гардидааст, истифода шудааст. Таъкид гардидааст, ки мусиқӣ ва суруд дар маросими гаҳворабандони кулли сокинони болооби Зарафшон дар гузаштаи на чандон дур мавқеи устувор дошт ва имрӯз дар шароити нави оиладорӣ ва иқтисодӣ ҷойгоҳашро дар баъзе аз деҳаҳо аз даст дода истодааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PLACE OF SONGS AND MUSIC IN THE RITUAL OF GAHVORABANDON (UPPER ZERAFSHAN REGION)

The article analyzes the place of songs and music in the ritual of first placing a newborn in the cradle, practiced by the inhabitants of the upper reaches of Zeravshan. It is noted that many scientists have expressed their views on the methods of conducting “gahvorabandon” ritual (the first placement of a newborn in the cradle), which relates to family and household traditions. However, scientific works do not pay due attention to its musical aspects and the characteristics of the songs used in the ritual being studied. During expeditions to the upper reaches of Zeravshan, various variants of lullaby rituals were recorded, which are widely used in this work. It is noted that in the not so distant past, music and songs occupied a stable place in “Gahvorabandon” ritual, carried out by all residents accross upper Zarafshan river, and today under new family and economic conditions, they are losing their former meaning in some villages.

Текст научной работы на тему «ҶОЙГОҲИ СУРУДУ МУСИҚӢ ДАР МАРОСИМИ ГАҲВОРАБАНДОН (МИНТАҚАИ БОЛООБИ ЗАРАФШОН)»

УДК 78

Норбадалов Сорбон Соатмуродович,

сармуаллими кафедраи мусиции суннатии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Fафуров "(Хуцанд, Тоцикистон)

Норбадалов Сорбон Соатмуродович,

ст. преподаватель кафедры таджикской традиционной музыки ГОУ "ХГУ им. акад. Б. Гафурова (Худжанд, Таджикистан)

Norbadalov Sorben Soatmurodovich, senior lecturer of the department of Tajik traditional musics under Khujand State University named after acad. B. Gafurov (Khujand, Tajikistan), e-mail: sorbon121212@mail.ru

Цойгоуи суруд ва мусицй дар маросими гауворабандони сокинони болооби Зарафшон ба риштаи тауциц кашида шудааст. Зикр гардидааст, ки дар бораи тарзуои гузаронидани маросими гауворабандон, ки аз маросимуои маишй-оилавй маусуб меёбад, мууаццицони зиёд изуори ацида кардаанд. Аммо ба цанбауои мусицй ва хусусияти сурудуое, ки дар ин маросим суруда мешаванд, камтар таваццуу шудааст. Маводи экспедитсияуо дар минтацауои болооби Зарафшон, ки дар рафти онуо вариантуои гуногуни маросими гауворабандон сабт гардидааст, истифода шудааст. Таъкид гардидааст, ки мусицй ва суруд дар маросими гауворабандони кулли сокинони болооби Зарафшон дар гузаштаи на чандон дур мавцеи устувор дошт ва имруз дар шароити нави оиладорй ва ицтисодй цойгоуашро дар баъзе аз деуауо аз даст дода истодааст.

Калидвожа^о: фаруанги мусицй, маросимуои халцй, маросими гауворабандон,суруд ва мусицй, маросимуои оилавй-маишй, болооби Зарафшон

Анализируется место песен и музыки в обряде первого укладывания новорожденного в колыбель, практикуемого жителями верховьев Зеравшана. Отмечено, что о способах проведения обряда "гауворабандон" (первого укладывания новорожденного в колыбель), относящегося к семейно-бытовым традициям, высказали точку зрения многие ученые. Однако в научных работах не уделяется должного внимания его музыкальным аспектам и особенностям песен, используемых в изучаемом обряде. Во время экспедиций в верховья Зеравшана были зафиксированы различные варианты колыбельных обрядов, которые широко использованы в данной работе. Отмечено, что в не столь отдалённом прошлом музыка и песни занимали устойчивое место в обряде "гауворабандон ", проводимом всеми жителями побережья Зеравшана, проживавшими вверх по его течению, а сегодня, в новых семейно-хозяйственных условиях, в некоторых селениях они теряют прежнее значение.

Ключевые слова: музыкальная культура, народные обряды, обряд "гауворабандон", песни и музыка, семейно-бытовые традиции, верховья Зеравшана

The article analyzes the place of songs and music in the ritual offirst placing a newborn in the cradle, practiced by the inhabitants of the upper reaches of Zeravshan. It is noted that many scientists have expressed their views on the methods of conducting "gahvorabandon" ritual (the first placement of a newborn in the cradle), which relates to family and household traditions. However, scientific works do not pay due attention to its musical aspects and the characteristics of

DOI 10.24412/2413-2004-2023-3-11-17 _ ЦОЙГОХЦ СУРУДУ МУСИЩ ДАР МАРОСИМИ ГАХВОРАБАНДОН (МИНТАДАИ БОЛООБИ ЗАРАФШОН)

МЕСТО ПЕСЕН И МУЗЫКИ В ОБРЯДЕ ГАХВОРАБАНДОН (РЕГИОН ВЕРХОВЬЕВ ЗЕРАВШАНА)

THE PLACE OF SONGS AND MUSIC IN THE RITUAL OF GAHVORABANDON (UPPER ZERAFSHAN REGION)

the songs used in the ritual being studied. During expeditions to the upper reaches of Zeravshan, various variants of lullaby rituals were recorded, which are widely used in this work. It is noted that in the not so distant past, music and songs occupied a stable place in "Gahvorabandon " ritual, carried out by all residents accross upper Zarafshan river, and today under new family and economic conditions, they are losing their former meaning in some villages.

Keywords: musicalculture, people's rituals, ritual "gahvorabandon", songs and music, family

economic traditions, upper reaches of Zeravshan

Нахустин анъанае, ки инсонро аз даврони навзодй бо суруду мусщй пайванд медихад, маросими гахворабандон мебошад. Ин маросим дар манотщи гуногуни Точикистон, хусусан дар болооби Зарафшон бо тарзу усулхои хоси дорои арзишхои вижаи махаллй баргузор мегардад. Гахворабандони тифли аввали хонадон хосатар гузаронида мешавад. Албатта, дар ташкил ва баргузории ин маросими сирф занона ва бо суруду муси^й барпо кардани он ^обилияту истеъдоди иштирокдорони масъул - бонувони пуртачрибаи маъракаоро нихоят зиёд аст. Аммо аз маълумоти сарчашмахо аён мешавад, ки дар ин маросим мардони хонаводаи барпокунандаи гахворабандон хам ширкат меварзидаанд. Тиб^и ^айди А. Мардонова дахсолаи охири садаи ХХ дар дехаи Fезани поёни н.Панчакент гахворабандони фарзанди нахустини хонавода бо иштироки занхои солхурдаву чавон доир гашта, ба ин маросим мардхо низ, агар пайвандони кудаки навзод бошанд, даъват карда мешуданд [4, с.40].

Ин чо бояд таъкид кард, ки расми гахворабандон дар кишвари ^абл аз ^абули ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи танзими анъана ва чашну маросим дар Чумхурии Точикистон» маросими замон ва доираи баргузорияш бисёр васеъ ва доманадор буда, хатто баробари як чашни арусиву домодй ва ахёнан аз он серхарчтар тачлил карда мешуд. Чунин бемахдудиятй дар ташкилу баргузории ин расми оилавй ва дигар аньанахои мардумй сабаб шуд, ки байни ахолй як навь ра^обати носолим дар тачлили маросимхо ба вучуд ояд. Талош дар ин ра^обати носолим ахолиро, хусусан ^ишри камбизоату миёнахолро ба ^арздоршавию муфлисгардй оварда мерасонд. Аз ин ру, гавхворабандон низ то соли 2008 маьракаи оилавие буд, ки дар он иштироки ашхоси берун аз хайьати оила, хусусан мусафедон ва мардони бообруи авлод, махалла ва деха низ мамнуъ набуд1 ва таьсири мардони оилаи кудаки навзод дар чигунагии баргузор шудани гахворабандон зиёд ба назар мерасид. Баьзе мардон бо суруду муси^й ва овозхониву навозандагии бонувону духтарон баргузор шудани гахворабандонро намеписандиданд. Дар ин хол занони хонаводаи онхо тобеи амру табьи мардон шуда, гахворабандонро бе суруду муси^й низ доир мекарданд. Имруз хам гахворабандон баьзан бе суруду муси^й ва гохе бо суруду муси^й дар доираи оила (албатта, бе забхи чорво ва хизматрасонии санъаткорон)2 -и касбй доир мешавад.

Расми баргузории гахворабандон. Пас аз 9-20 рузи таваллуди кудак модари арус бо ду-се зани калонсол тамоми либосу чихози кудакона ва гахвораи орододашуда болои сар бардошта, ба хонаи кудакдор мебурданд. Лавозимоти зарурй ва руйпуши гохвораро дар Кухистони Масчох «^албаки гахвора» мегуянд. Сокинони Масчох хамчунин а^ида доранд, ки маросими гахворабандон бояд, дар рузи хос баргузор шавад. "Барои баргузории гахворабандон хатман рузи панчшанберо интихоб мекунанд. Масалан, кудак дар рузи якшанбе таваллуд шуда бошад, хатман рузи панчшанберо интизор мешаванд. Чунки ин рузро онхо барои худ рузи муборак аз гузаштагон медонанд. Рузи чоршанберо рузи торикй ва шаб офарида шудааст, гуфта муносиб намедонанд" [9, с.59].

Занони ба гахворабандон даьватшуда хар кадом бо худ дастурхони нону гизохои гарм, ширинихову мевачот (вобаста ба фасли сол) ва хадяхо (либосу парпеч) барои кудак ва

пaдapy модapи y мебypдaнд. Дap нaвбaти худ со^иби мaъpaкa низ «...бaъд as xaфт илло дax рузи тaвaллyди кyдaк гизое aз ^били шур6о, ^aräa Ba оши пaлов, бо нони rapM, aкcapaн чопотй, бapои гуруде aз зaнони xaмcоя Ba хешу тaбоp, ки бa мapоcими гaxвоpaбaндон дaъвaт шyдaaнд, омодa метард»^, с. 112].

Бaъди хypдaни тaом Ba медмондорй rax^pa Ba кyдaкpо нaзди зaнxо меовapдaнд. Бонувони деxaxои болооби Зapaфшон шхуст гaxвоpapо «дуд меaндохтaнд». Дap бaъзе деxaxо «дуд aндохтaн»-и гaxвоpapо «aлac-aлac» ё «гз зaxpчaшм тозa кapдaн» низ меномидaнд. Соxибхонa ё як нaфap зaни кaлонcол ин aнъaнapо aнчом медод. Дapyни зapф ё белчa aввaл xaзоpиcпaнд, бaъдaн болои он aз либоси xap як узви хонaводa ё мaтоъи мapбyт бa он нaх ё pиштa гyзоштa, онро отaш гиpондa, гирди rax^pa се мapотибa дaвp мезaнондaнд. Ин унсури мapбyт бa гaxвоpaбaндон пеш ин xaM дap миш^^и мaвpиди вучуд доштaacт. «Дуд aндохтaн»-и гaxвоpa дap бaъзе деxaxо, чyмлa Ёрии ^na^a^rn; Зеробод, Иcкодap, Дapдapи н. Айнй бa тaвpи дигap гyзapонидa мешaвaд. Дap болои бел лaхчaи тacфонpо гиpифтa, хacи чоppaxa Ba rçaлaнфypy пиёзро низ xaмpоx мекyнaнд Ba дуди онро aтpофи хонa Ba тaги гaxвоpa бо гуфтори хос3 [4, с.Зб] 4apx мезaнондaнд.

Зaни кyxaнcол, модapи cеpфapзaнд, ё бонуи пиcaндидaвy мaвpиди эхтироми хонaводaи кудаки нaвзод гaxвоpapо кyшодa, бa зери болини кудак китоби Куръон, cam, оинa, корд, тори чоруб, нон Ba дигар чизхое, ки бapои мapдyм одaт шyдaacт, мегузошт. Тиб^и arçидaи мapдyм xap кaдом ин aшё дорои xикмaт acт4. Имруз низ ин унсури гaxвоpaбaндонpо дap бaъзе деxaxо бa мyшоxидa гиpифтaн мумкин acт. Бaъдaн кyдaкpо xaмон зaни бapои гaxвоpбaндй интихобшyдa бa гaxвоpa мехобонду дacтy пояшро бacтa, aллa гyфтa, бa ихтиёри модapи нaвзод ё модapкaлони вaй мегузошт.

Дap ичрои ин ^исми гaxвоpaбaндон низ бaйни бонyвони деxaxои capгaxи Зapaфшон фaprç дидa мешaвaд. Уму^н гaxвоpaбaндон дap бaъзе деxaxои дapaи Фон, бa монaнди МapFеб, тaмомaн Faйpиодй гyзapонидa мешуд. Зaнxоpо бa гaxвоpaбaндон хaбap кapдaнд, хypокеpо биринч омодa cохтa, пеши онхо мегyзоштaнд. Аз бaйни зaнxо як нaфapи хоболуд бояд тифлро бa гaxвоpa гyзоpaд, то ки кудак низ серхоб бошaд5.

Сурудцои гауворабандй. Дap деxaxои capгaxи Зapaфшон xaнгоми бacтaни кyдaк сурудхо Ba ё гуфторхои мaвзyн хондa мешaвaд, ки aкcapaн гyнaнок Ba ё бa xaм монaндaнд.

Дap Кухистони Мacчоx Barçra бa гaxвоpa гyзaштaни кудак яке пирони cеpфapзaнд бa capи гaxвоpa нишacтa, як нaфapи дигap кyдaкpо нигax медошт. Дap ин Ba^r ин ду зaн кyдaкpо бa xap тapaфи rax^pa гyзоштa, бо оxaнги хоси суоломез то се мapотибa мепypcидaнд:

Ду зaн: «Инташ монем?» (тapaфи рости гaxвоpa).

X^a: «Не!».

Ду зaн: «Инташ монем?» (тapaфи поёни гaxвоpa).

X^a: «Не!».

Ду зaн: «Инташ монем?» (даруни гaxвоpa).

X^a: «Xa мунед!».

Кудакро бa гaxвоp беозор гyзоштa, aввaл пойxояш, cипac дacтонaшpо мебacтaнд Ba мегyфтaнд:

Хоби хирсакон

Хаёти бурсакон!6

Дap xaмa мaнотиrçи Точикистон ин гуфторро бо шевa Ba вapиaнтxои гуногун ичро мекутнд. Мacaлaн: Дилшод Рaxимй мapоcими гaxвоpaбaндонpо чунин шapx мекyнaд: "Чун гaxвоpa омодa шуд, пиpaзaни тaбappyк ё зaни cеpфapзaнд тифлро бa дacт гиpифтa, ду мapотибa бa гaxвоpa нодуруст, capaшpо дap чои пойxо Ba пойxоpо дap тaкcapй мегyзоpaд.

Дар хар дафъа кампир аз хозирин мепурсад: "Дар инчо хобаш кунам?" Хозирин чавоб медиханд: "Не, момоше, росташ хоб кун." Дар навбати сеюм y тифлро дуруст мехобонад ва ангушти ишоратияшро ба дахони ^дак расонида ме^яд: "Хобамро бачаам, ба ту додам". Дар баъзе чойхо момо пас аз бастани к^цак ба гахвора дуои зеринро мехонад: Хобаки гургакон, хоби сагакон, хоби хамсоягон, хамаш аз ту!" [S, с.205].

Хангоми гузоштани ^дак ба гахвора дар дехаи Маргеб зани барои гахворабандй интихобшуда (минбаъд-зани гахворабанд) ^дакро гирифта, чанд маротиба гирди гахвора гардонда, хангоми гардондан ба таври савол аз занон мепурсид ва чавоби онхоро мешунид: Зани гахворабанд (^дак дар дасташ): «Ина куцо хобошм?». Занони дигар (бо як овоз): «Цои бобо, бибияш!». Зани гахворабанд (^дак дар дасташ): «Ина куцо хобошм?». Занони дигар (бо як овоз): «Цои бобо,бибияш бaрeд, хобошд!» Зани гахворабанд (^дак дар дасташ): «Ина куцо хобошм?». Занони дигар (бо як овоз): «Бaрeд дар цояки худаш хобонeд!»7.

Тиб^и нишондоди А.Мардонова дахаи охири садаи ХХ дар дехахои Панчакент ва^ти ба гахвора гузоштани ^дак зани гахворабанд ин порчаи мавзунро мехонд: A ;ангаси харо бо натарсй, A цанги оча, додош натарсй. A аккоси саго натарсй, A мияв-мияви пишако натарсй. [4, с.Зб].

Айнан хамин гуфторро бо каме иваз шудани матн бо оханги хоси махал дар дехаи Шамтучи нохияи Айнй дар дахаи якуму дуюми садаи XXI низ ба ичро мерасонданд: A3 чирчири чумчуцо натарсй, A3 баъаси бузголаю гусола натарсй Очeту додот цанг кунанд натарсй... Хоби хушаш гавора, Дарду ранцаш авораS.

Му^оисаи ин ду суруд ё гуфтори мавзуни дорои ^офияву радиф нишон медихдц, ки дар нохияхои Айнй ва Панчакент тули ^ариб панчох сол матни суруди мазкур ба тагйироти чиддй дучор нашудааст. Вариантнокии он албатта ба зав^у салила ва чахонбинии зани гахворабанд вобаста буда, охангнокй ва тарзи сароиши шод ё махзуни он низ ба чигунагии овозу истеъдоди сурудхонии зани гахворабанд ало^аманд аст.

Aллaгyй ё аллахонй. Чунончи гуфта шуд, баъди бастани ^дак ба гахвора хондани суруди алла низ хатмист. Ичрои суруди алла низ дар минта^аи мавриди тах^и^ гуногун мебошад. Чунки суруди алла матни махсус надошта, онро модарон хангоми хобондани ^дак бадохатан ичро мекунанд [2, с.319-320].

Аз ин бармеояд, ки матни алла нихоят вариантнок буда, аллахои алохида махсули эчоди баъзе занони сохибтабъ хам ба шумор меравад. Баъзан мешавад, ки алларо на зани гахворабанд, балки ягон зани хушовози аллахон, ё яке аз пайвандони наздики ^дак ичро мекунад. Масалан, дар дехаи Шамтич ва дехоти атрофи он яке аз наздикони тифл, аксар ва^т модаркалон аллахон таъин гардида, порчаи зайлро мехонд: Овло г^м, шумоя, Ра;маш биёд Худоя. Овло гуфтeм, цанд хурдeм, Дунё гуфтeм, фанд хурдeм...9

Дар порчаи мазкур, ки ^янда бо оханги нихоят фораму содаи хал^й сурудаааст, вожаи «овло» дар таносуб бо калимоти дигари абёт гунаи тахрифшудаи калимаи арабии Аллох

(Худо) мебошад. Тиб^и таъкиди санъатшинос Аслиддин Низомй «... баъзан тахмин мекунанд, ки номи суруди «Алла» эхтимолан шакли дигаргуншудаи калимаи «Аллох» бошад (чунончи Ялла шакли кутохшудаи Ё Аллох аст)» [7, с. 119 ]. Ин назарияро ба гунаи «овло» тахрифёбии вожаи «Аллох» то андозае та^вият медихад. Хамчунин бо шаклхои «Овлокул» // «Облокул» ва «Овлоёр» // «Аллаёр» ва f. тахриф шудани номхои «Аллох^ул» ва «Аллохёр» ва f. далели дигар барои тарафдорони назарияи мазкур ба шумор меравад. Бо вучуди он ки ин далелхоро барои исботи назарияи мавриди бахс хануз ^аноатбахш хисобидан Fайримyмкин аст, чойгохи вижаи алларо хамчун суруди мардумй ва дар матни он зикр ёфтани номи Аллохро нишон медихад. Махз хамин хусусияти алла навъе муночотгунагии онро бозгу месозад. Дар ин аллаи муночотгуна модар бо Худо роз мегуяд, то давр навбати аввал рахми Офаридгорро нисбат ба кудакаш барангезад ва дар навбати дувум дар дили кудакаш нисбат ба Аллохи мехрубону бахшанда хисси эъти^оду эхтиромро бедор созад.

Базми вижаи суруду рацс дар гахворабандон. Чунончи аз сарчашмахои илмй-этнографй маълум аст, дар саргахи Зарафшон, хусусан дар дехахои Панчакент хамоиши хоси занона баъд аз мехмондорй ва бастани кудак ба гахвора барпо мегашт, ки дар он занон бо суруду ра^с ширкат меварзиданд. Албатта, теъдоди иштирокдорон ин базм нисбат ба шумори ширкаткунандагони гахворабандон зиёдтар аст. Яъне ба Fайр аз занхое, ки дар чараёни гахворабандии кудак ширкат варзида будаанд, боз занхои дигар, хусусан бонувони санъатдусту сохибхунар ихтиёран ва давъатан иштирок мекарданд. Чунки мувофи^и нишондоди А.Мардонова «пас аз мехмондорй занхо хурсандй мекарданд, суруд месароиданду мера^сиданд. Сохибхона мехмононро бо суханони хуш пазирой мекард, монанди «Хуш омадетон, нури дида точи сар!» гуён аз нав мурочиат мекард ва онхо «Хушбахт бошед!» гуён чавоб медоданд. Ва^те хама мехмонхо омада бо чойхои худ менишастанд, модаркалони кудак ё ягон зани масъул ба кудак нигох карда, суруди зайлро мехонд:

Эй сарви нози улфат/ Улфат хуш омaдeд. Эй равзаи ризвон, /Назокат хуш омaдeд. Хуш омaдeд, хуш ояд/Маро зи омаданотон. Як цони нокироя, / Фидои омаданотон.

Баъд сохибхона дойра меорад ва онро занхое, ки навохта метавонанд, ба навбат менавозанд ва дигарон ра^су хушхолй мекунанд:

Дойра садо надора, / Ошуц вафо надора. Ин духтарои замона, /Шарму ;аё надора.» [4, с.40].

Дар минта^аи мазкур ра^су сурудхонии занон дар амали "бегохии сеяк", ки дар муддати чиллаи тифли навзод доир мегашт, ба ^айд гирифта шудааст. Занхо баъди анчоми зиёфат ба ра^су сурудхонй машFyл мешудаанд [10, с.33-57] ва ин лахза дойразанй ва ра^су суруд бо байтхои махсус шуруъ мешуд10[6, с.190; 4, с.40].

Аз ин санад ва матни сурудхо бармеояд, ки дар саргахи Зарафшон дар хар хонадон созхои муси^й, махсусан дойра, ки бештар занхо онро менавохтанд, нигахдорй мешуд ва дар маросимхо истифода мегардид.

«Га;ворабахш» - унсури алоцаманд ба гахворабандон. Дар болооби Зарафшон баробари ичрои маросими «гахворабандон» боз як унсури фарханги мардумй бо номи «га^ворабахш» ба ичро мерасид, ки онро навъе хостгории бармахал ё нохангом номидан мумкин аст. Дар доираи ин анъана тавдири ояндаи кудаконро аз айёми навзодй гуё муайян мекарданд. Масалан, дар дехаи ДарF духтари манзурашонро метавонистанд аз замони таваллуди у ба номи яке аз писархояшон «гахворабахш» кунанд. Дар ин хол онхо як

руймоли хуб ё rop4a гapонбaxоpо гиpифтa, бa хонaи тифли нaвзод paфтa, пaдapy модapи уро тaбpикy тaxният гyфтa, aлоrçaи шaдидaшонpо бa онxо Ba дyхтapи нaвзодaшон бaён кapдa, xaдяи овapдaaшонpо дap дacтaки гaxвоpa бacтa, бо xaмин pоx уро apycи ояндaи хонaдони худ эълон мекapдaнд. Бaйти хaлrçии «Р;рзе, ки туя гаворабандун карданд, / Дар банди дилам гандума бирун карданд»[5, 4] дaлели нохушоянди ин pacм мебошaд. Ин pacмpо дap ЯFноб «домaнчок» мегyфтaнд [1, 34]. Бapобapи тaFЙиpёбии шapоитy имкониятxои xaёти моддивy мaънaвй Ba вycъaтёбии чaxонбинии axолй, хycycaн чaвонон гaxвоpaбaхш ё домaнчок apзиши худро дacт дод. Норозигии ^ишри ^Bpacy чaвони ЧOмеa, хycycaн дyхтapон бa ин pacм caбaби коxишёбии нуфузи он гашт. Эътирози ботинии дyхтapони болооби Зapaфшон тaвaccyти суруди хaлrçии тapaфи aнcaмбли оилaвии Шодиевxо (capояндaгон Зappинa Ba Мaдинa) бa ичpоpacидa бaйни дyхтapони Точикистон оммaвй гaшт, ки бaйти «Ман намерам очае, ба Худо намерам очае, / Нони мардум хурдаû, ночор мерам очае» нaвъе га^роти он бa xиcоб меpaфт.

Оrçибaтxои хуб нaдоштaни ин pacм caбaб шуд, ки paфтa-paфтa мapдyм aз гaxвоpaбaхш кapдaни кyдaкон дacт кaшидaнд. Одaти гaxвоpaбaхш нaмyдaни кyдaкxои нaвзод имpyзxо миёни мapдyми болооби Зapaфшон диад нaмешaвaд.

Муси^й Ba суруд дap мapоcими гaxвоpaбaндони кулли сокинони болооби Зapaфшон дap гyзaштaи нa чaндон дур мaвrçеи ycтyвоp дошт Ba имруз дap шapоити нaви оилaвй Ba и^тисодй чойгоxaшpо дap бaъзе деxaxо дacт додa иcтодaacт. Азбacки aкнyн ин мapоcим дap доиpaи хонaводa тaшкил Ba бapгyзоp мегapдaд, бонyвони caнъaтдycтy xyнapпешa бa меxмонй aз дигap aвлодy гyзap дaъвaт кapдa нaмешaвaнд. Агар дap хонaводaи чaшнгиpaндa зaнxои дорои ^обилияти capояндaгивy нaвозaндaгй бошaнд, метaвонaнд бо суруду муси^й ин мapоcимpо cypypбaхшy хотирмон гyзapонaнд Ba бо xaмин вacилa пaйвaнди чaндинacpaи муси^й Ba мapоcимxои мapдyмиpо дap доиpaи оини гaxвоpaбaндон xифз нaмyдa, ин aнъaнapо бо шaкли ниcбaтaн зaмонaвишyдa бa ояндaгон инти^ол диxaнд.

ТАВЗЕХОТ:

1. Харчанд маводи экспедитсия то соли 2017 гuрдоварû ва сабт шудааст, гряндагон аз тарзи баргузории маросимуои оилавû, ки то соли 2008 баргузор мешуд, иттилоъ додаанд.

2. Ниг: банди 3, моддаи 9 Цонуни Цум^урии Тоцикистон "Дар бораи танзими анъана ва цашнумаросим дар Цум^урии Тоцикистон" (КЦТаз 28.08.2017, №1461).

3. Гуфтори хос: Чашми хеш, чашми меш, чашми уамсояуои гирду пеш, сyзад дар оташи тез./Пайгамбари мо кардан дуд, щзор балоя кардан дур./ А кадом тараф, ки омадû, а кадом чордевории к^уна, а дарахти каттае, ки омадû буро бурав! / Алас- алас а кулли балоуо халас!».

4. Масалан, китобро бо мацсади донишманду зирак шудани ^дакон мегузоштанд, кордро уамчун рамзи ца%рамонû ё бурро гап задани кудак, нонро уамчун рамзи сериву nурû ва хушризщ зери болини к}>дак мегузоштанд.

5. Гyянда: Шукурова Бибицон с.т. 1933 истицоматкунандаи дещи Маргеб, ноуияи Arnû (санаи суубат ва сабт: 16-уми июли соли 2017).

6. Гyянда: Курбонова Хуринисо с.т. 1973 истицоматкунандаи деуаи Падрог, ноуияи Kyyистони Масчоу (санаи суубат ва сабт: 15-уми июли соли 2014).

J. Гyянда: Шукурова Бибицон с.т. 1933 истицоматкунандаи дещи Маргеб, ноуияи Arnû

(санаи суубат ва сабт: 16-уми июли соли 2017). S. Гyянда: Одинаева Дилором с.т. 1955 истицоматкунандаи деуаи Шамтуч, ноуияи Arnû (санаи суубат ва сабт: июли соли 2014).

9. Гуянда: Одинаева Дилором с.т. 1955 истицоматкунандаи децаи Шамтуч, ноцияи Айнй (санаи суцбат ва сабт: июли соли 2014).

10.Байтцои мавриди назар: Имшаб шаби мацтобшаб,/ Дойра ба дасти миршаб. Дойра садо надорад,/ Ошиц вафо надорад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Пещерева Е. М. Ягнобские этнографические материалы / Е. М. Пещерева. - Душанбе: Дониш, 1976. - 99 с.

2. Тоцикова З., Шермуцаммадов. Б. Алла / Энсиклопедияи Миллии Тоцик цилди I (А - Асос).

- Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоцик, 2011.- 608 с. (бо тасвирцо). - С.319-320

3. Каримзода Муцаммадлатиф. Деце дар домани сапедадам. - Душанбе: Деваштич, 2006.

- 200 с.

4. Мардонова А. Колыбельный обряд "гацворабандон" у таджиков верхнего Зеравшана и Гиссарской долины/ А. Мардонова //Современный и традиционный семейный быт таджиков (сборник статей). - Душанбе: Дониш, 1991.- 132 с.

5. Назар, Саидмирзо (Исфандиёр). Бо лаццаи даргй: шацбарун, вожанома, зарбуламсол ва киноёт...(рисолаи тадцицй). - Душанбе:Ирфон,2009.-48 с.

6. Намунаи фолклори диёри Рудакй. Тартибдицандагон: Рацаб Амонов, Муцаммадцон Шукуров. -Душанбе: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1963. -222 с.

7. Низомов А. Суфизм в контексте музыкальной культуры народов Центральной Азии / А. Низомов. - Душанбе, 2000. - 286 с.

8. Рацимов, Д. Гацворабандон // Донишномаи фарцанги мардуми тоцик / Сармуцаррир Н. Амиршоцй. -Душанбе: СИЭМТ. - 2015, 4,1. - С. 206.

9. Холмуродов З., Каримова Г. Маросими гацворабандон дар шароити кунунй/ З. Холмуродов, Г. Каримова //Паёмномаи фарцанг. - 2017.- №2 (38). - С. 56-63.

10.4умъаев Рустам. Таваллуд ва тарбияи атфол дар байни тоцикони Куцистони Зарафшон (маводи охири садаи XI- ХХ).-Душанбе: Эр-Граф, 2012.-142 с.

REFERENCES:

1. Peshereva E.M. Yaghnob Ethnographical Materials / Е. М. Peshereva. - Dushanbe: Donish, 1976. - 99 pp.

2. Z. Tojikova, B. Shermuhammadov. Alla /Tajik National Encyclopedia volume I (А - Base). -Dushanbe: scientific editor-in-chief of Tajik national encyclopedia, 2011.- 608 pp. (with pictures). - PP.319-320

3. Karimzoda Muhammadlatif. AVillage in a White Valley. - Dushanbe: Devashtich, 2006. -200 pp.

4. Mardonova А. Lullaby Rituals "gahvorabandon" of Tajik People of Upper Reaches Zeravshan and Hissar Valley / А. Mardonova // Modern and Traditional Tajik Family Life (collection of articles). - Dushanbe: Donish, 1991.- 132 pp.

5. Nazar, Saidmirzo (Isfandiyor).With the Dialect of darghi: shahbarun, book of dialects, proverbs and irony... (research thesis)-Dushanbe:Irfon, 2009.-48pp.

6. Modern of Folklore of Rudaki 's Place Editors: Rajab Amonov, Muhammadjon Shukurov. -Dushanbe: State Publishing House of Tajikistan, 1963. -222 pp.

7. Nizomov A. Sufizm in the Context of Musical Culture of Central Asia People / А. Nizomov. -Dushanbe, 2000. - 286 pp.

8. Rahimov, D. Gahvorabandon // Tajik Modern Culture Encyclopedia / editor-in-chief N.Amirshohi. -Dushanbe: MSEO TNE. - 2015, v.1. - PP. 206.

9. Kholmurodov Z., Karimova G. Gahvorabandon Ritual in Current Condition / Z. Kholmurodov, G. Karimova // Cultural Bulletin.-2017.-№2 (38). - PP. 56-63.

10.Jumaev Rustam. Birth and Growing up Children among Tajik People of Mountainious Zarafshan t materials of the end of XI- XX cc).-Dushanbe: Er-Graph, 2012.-142 pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.