Научная статья на тему 'ҶОЙГИРШАВИИ СОҲАҲОИ САНОАТИИ ТОҶИКИСТОН ВА ТАРАҚИЁТИ ОН'

ҶОЙГИРШАВИИ СОҲАҲОИ САНОАТИИ ТОҶИКИСТОН ВА ТАРАҚИЁТИ ОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
329
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
промышленность / предприятие / переработка / продукция / производство / развитие / экономика / рабочие / металлургия / энергетика / рыночные отношения / акционерное общество / оборудование.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Каримова Гулбарг Мирзоевна, Сатторов У.А.

Промышленность Таджикистана имеет многогранное и сложное развитие и оснащена современной техникой и технологиями. Она включает в себя более 90 различных отраслей и видов производства. В период перехода к рыночным отношениям и приватизации при содействии и поддержке иностранных инвестиций был создан ряд предприятий и учреждений, акционерных обществ и совместных предприятий.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҶОЙГИРШАВИИ СОҲАҲОИ САНОАТИИ ТОҶИКИСТОН ВА ТАРАҚИЁТИ ОН»

Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ЖШШИ^ЖМ НАУКИ

2021 - 5.81

ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ Ч.ОЙГИРШАВИИ СОХАХ.ОИ САНОАТИИ ТОЧ.ИКИСТОН ВА ТАРАЦИЁТИ ОН

КАРИМОВА ГУЛБАРГ МИРЗОЕВНА

дотсенти кафедраи менечмент ва ташкили сайёхй Донишгохд давлатии Бохтар ба номи

Носири Хусрав

САТТОРОВ У.А.

омузгори кафедраи менечмент ва ташкили сайёхй Донишгохд давлатии Бохтар ба номи

Носири Хусрав

Аннотация Промышленность Таджикистана имеет многогранное и сложное развитие и оснащена современной техникой и технологиями. Она включает в себя более 90 различных отраслей и видов производства. В период перехода к рыночным отношениям и приватизации при содействии и поддержке иностранных инвестиций был создан ряд предприятий и учреждений, акционерных обществ и совместных предприятий.

Ключевые слова: промышленность, предприятие, переработка, продукция, производство, развитие, экономика, рабочие, металлургия, энергетика, рыночные отношения, акционерное общество, оборудование.

Саноат яке аз сохахои мухими хочагии халци мамлакат ба хисоб меравад. Саноати Точикистон цариб пурра дар замони Хокимияти Шуравй ба вучуд омадааст. То ин дам дар Точикистон чун як гушаи дурдасти Россия корхонахои косибии хурд бартарй доштанд.

Чунин корхонахои хурди косибй цариб дар хама гушаю канорхои Точикистон вучуд доштанд, ки онхо ба коркарди махсулоти кишоварзй, пусту пашм ва истехсоли олотхои нисбатан оддй машгул буданд. Дар цаламрави Точикистон даххо хазор одамон ба кори косибй банд шуда, аксар танхо ва ё худ дар артели хурд кор мекарданд. Аз руи маълумоти мавчуда дар худуди нохияхои чанубии Точикистон 3335 корхонахои косибй амал мекарданд, ки дар онхо 3543 коргар кор мекард. Кариб 90% ин корхонахоро сохаи истехсоли махсулоти хурока, дастгоххои бофандагй ва коркарди пуст ташкил медод, ки аслан барои цонеъ гардонидани талаботи ахолии махаллй равона шуда буд. Дар округи Хучанд бошад, то замони Хокимияти Советй зиёда аз 8 хазор корхонахои хурди косибй амал мекард, ки дар онхо цариб 15 хазор нафар коргар банд буд. Соли 1913 дар цаламрави Точикистон корхонахои ба ном саноатй хамагй 29 адад буд, ки 11-тои он ба истихрочи ангишт, нефту озокерит, 8-тои он аз дастгоххои пахтатозакунй, 4-то корхонаи хурди коркарди намак ва ду заводи шароббарорй иборат буд.[5.123с]

Дар замони Хокимияти Советй саноати Точикистон ба пешравихои зиёд ноил гашт. Дар солхои аввал мицдори корхонахои саноатии пахтатозакунй, бофандагй, виною консервабарорй ва минбаъд дар асоси конхои мавчудаи нефти САНТО (холо «КИМ») ва Шуроб истехсоли нефт ва ангишт ба рох монда шуд. Тадцицотхои геологй барои дар Точикистон ташкил намудани саноати кухй, истехсоли металлхои нодир ва ранга замина гузошт. Дар он солхо дар натичаи истихрочи металлхои ранга дар чумхурй сохаи нави саноат-металлургияи ранга ба миён омад ва он ба яке аз сохахои махсусгардонидаи мамлакат табдил ёфт. Дар солхои баъди чанги Бузурги Ватанй сохахои ахамияти умумииттифоцй дошта (саноати пахтатозакунй, шохибофй, газвор, консерваю винобарорй, металлургияи ранга) бо суръати баланд тараццй карданд. [6.78с]

Дар баробари ин ба инкишофи сохахои ахамияти чумхуриявй дошта (дузандагй, сузишворй, металлкоркунй, ордкашй, нонпазй, истехсоли масолехи бинокорй ва гайра)

1шраС; БасЮг: 8ЛБ 2020 - 5.497 2021 - 5.81

ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ

37 О

низ диккати махсус дода мешуд. То замони Истиклолият вобаста ба талабот ва пешрафти тарак;киёт сохахои энергетика, кимиё ва металлургияи ранга асоси тахассуси истехсолоти саноатиро дар Точикистон ташкил намуданд.

Холо саноат сохаи асосии и;тисодиёт буда, ;исми зиёди даромади миллии мамлакатро медихад.

Саноати Точикистон баъди соли 1990 ба бухрони шадиди и;тисодй дучор омад. Сабаби асосии он канда шудани робитахои и;тисодй бо дигар чумхурихои собик; Шуравй, чанги шахрвандй ва чумхуриро тарк намудани бисёр коргарону мутахассисон гардид.

Соли 1997 истехсоли махсулоти саноатй дар мамлакат нисбат ба соли 1990 бештар аз 33 фоиз паст фаромад. Дар ин давра истехсоли сохахои мухими саноатй, аз он чумла сохаи металлургй кариб 40 фоиз ва саноати сабук то 32 фоиз кам гардид. Хачми истехсоли кувваи барк; нисбат ба соли 1990-ум 3,6 млрд. кВт соат паст шуд. [1.146 с]

Бо вучуди ин дар солхои истиклолият корхонахои саноатии Точикистон новобаста ба душворихои молиявй, таъминот ба ашёи хом, маводи сухт ва энергетикй тадбирхоро доир ба танзиму тачдид ва дар истехсолот чорй намудани технология ва тачхизоти нави хозиразамон амалй намуданд. Тахлили фаъолияти истехсолии корхонахои саноатии мамлакат нишон медихад, ки соли 2008 хачми умумии истехсоли махсулоти саноатй нисбат ба соли 2002-ум кариб 156,3 фоиз зиёд гардид.

Баъди як ;атор чорабинихо солхои охир инкишофи сохахои мухими саноатй ба назар мерасад. Дар чумхурй холо 1366 корхона вучуд дорад, ки хачми умумии махсулоти онхо ба 6106 млн. сомонй мерасад, баробар меояд.

Соли 1995 хиссаи корхонахои бахши гайридавлатй дар истехсоли махсулоти чумхурй хамагй 3,3 фоизро ташкил дод ва соли 2008 ба 42,8 фоиз расид.

Саноати Точикистон серсоха ва инкишофи комплексй дошта, бо техникаю технологияи хозирзамон чихозонида шудааст. Дар хайати он бештар аз 90 сохахои гуногун ва намудхои истехсолй гирд оварда шудаанд. Хангоми гузариш ба муносибатхои бозаргонй ва хусусй гардонидани як катор корхонаю муассисахо, чамъиятхои саххомй ва корхонахои муштарак бо хамкорию дастгирии инвеститсияи хоричй таъсис ёфтанд. Айни замон аз микдори умумии корхонахои саноатии мамлакат 945 корхонаи гайридавлатй, 156 чамъияти саххомй ва 48 корхонаи муштарак ба кайд гирифта шудааст. [3.221 с]

Точикистон дорои захирахои бузурги гидроэнергетикй ва ашёхои маъданй буда, он имконияти дар оянда тараккй додани сохахои саноати вазнинро ба миён меорад. Холо дар таркиби саноати Точикистон вазни хоси саноати вазнин 48 фоизро ташкил мекунад. Вобаста ба талаботи махсулоти саноат ва муносибатхои бозаргонй сохахои асосй дар хачми истехсолоти махсулот мав;еи хосро ишгол мекунанд. Холо дар хачми умумии истехсоли махсулоти саноатй мав;еи асосиро металлургияи ранга (49,5 фоиз), сипас саноати сабук - 19,5 фоиз ва хурокворй - 16,8 фоиз ишгол менамоянд. [4.111с]

Саноати чумхурй дар асоси ашёи хоми махаллй фаъолият мекунад. Чрйгиркунонии саноат мувофики накша сурат гирад хам, вале аз сабаби кухсор будани Точикистон нобаробар аст.

Дар ду шахри калони чумхурй - Душанбе ва Хучанд кариб 15 фоизи хачми махсулоти саноатй истехсол карда мешавад.

1шраС; БасЮг: 8ЛБ 2020 - 5.497 2021 - 5.81

ЭКОНОМИЧЕСКИЕ НАУКИ

371

Чрйгиршавй ва ;ач,ми умумии истехроли махсулоти саноатй дар шах;ру вилоят;ои

Точ,икистон (бо %)

Чумху-рии Точи-кистон Душанбе Нох,ия-х,ои тобеи марказ Вилояти Сугд Вилояти Хатлон ВМКБ

Хамаи саноат,

аз он чумла: 100 9,8 42,4 18,3 28,8

Электроэнергетика 100 1,2 0 4,2 93,6 0,7

Сузишворй 100 - 18,0 65,5 15,9 1,0

Металлургияи 100 0 94,5 5,0 0,5 0

ранга 100 2,1 2,4 21,3 74,2 0

Саноати химия 100 42,0 35,7 15,4 6,9 0,1

Мошинсозй 100 69,0 5,2 11,2 14,5 0

Саноати масолехд 100 4,4 5,0 39,6 51,0 2,1

сохтмон 100 10,5 16,7 38,1 32,6 0

Саноати сабук 100 2,3 19,1 20,3 58,3

Айни замон аз 2/3 х,иссаи мах,сулоти саноати Точикистон дар худуди нох,иях,ои тобеи марказ истех,сол карда мешаванд. Солх,ои охир корхона ва муассисах,ои нави саноатй дар бисёр шах,рх,ои хурду миёна босуръат бунёд ёфта истодаанд. [2.324 с]

НОМГУИ АДАБИЁТХО

1. Кабутов М. Географияи ик;тисоди ва ичтимоий Точикистон. Душанбе, с.2006.

2. Нурназаров М, Рахимов М. Хочагии халк;и Точикистон. Душанбе, Маориф, 1994.

3. Ш. Баффоров, Г.Хочаев, А.Эшбоев. Захирахои табий ва вазъи истифодабарии онхо .2004

4. Султонов С. Ресурсно-экономический потенциалъ регионов РТ.- Душанбе: 1994. 5. И.К.Нарзикулов. Краткие сведение о дореволюционной кустарной промышленности Таджикситана.-Сталинабад: 1957..

5. Христоматия по экономической географии СССР. И.В. Козлов. Москва: просвещение. 1979.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.