ОВЧЕПОЛСКИОТ И СЛОВЕНЕЧКОГОРИШКИОТ (ГОРИЧАНСКИ) ДИЈАЛЕКТ  ДВЕ ПАРАЛЕЛИ ВО ЈУЖНОСЛОВЕНСКИОТ ЈАЗИЧЕН СВЕТ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

оригинален научен труд УДК: 811.163.3282 811.163.6282

ОВЧЕПОЛСКИОТ И СЛОВЕНЕЧКОГОРИШКИОТ (ГОРИЧАНСКИ) ДШАЛЕКТ - ДВЕ ПАРАЛЕЛИ ВО ЛУЖНОСЛОВЕНСКИОТ JАЗИЧЕН СВЕТ

Македонка Додевска

постдипломка на Филолошки факултет „Блаже Конески ", Скоп]е,

Македонца

Key words: northeastern Macedonian dialect (Ovce Pole dialect), northeastern Slovenian dialect (Slovenian-gorishki - gorichanski dialect), north Macedonian dialect, Pannonian dialect, dialectological questionnaire, dialectological cards, phonetic-phonological, morphological, lexical language level and word formation

Summary: The aim of this paper is to present parallels between a northeastern Macedonian dialect (Ovche Pole dialect) and a northeastern Slovenian dialect (Slovenian-gorishki - gorichanski dialect). In this respect we will focus primarily on the changes that occur on phonetic-phonological, morphological, lexical and wordformation level in the Ovche Pole dialect, i.e. the language of Crn and Gugj; and on lexical and word-formation level in the Slovenian-gorishki - gorichanski dialect. The rich dialectological material collected in the field indicates that these two dialects are both related and distinct, even though they belong to the South Slavic linguistic world.

Клучни зборови: североисточен македонски дщалект (овчеполски), североисточен словенечки дщалект (словенечкогоришки-горичански), северномакедонста нареч]е, панонско нареч]е, дщалектолошки прашалник, дщалектолошки карти, фонетско-фонолошко, морфолошко, зборообразувачко и лексичко ]азично рамниште

Резиме: Целта е да се претстават паралелите помегу еден североисточен македонски дщалект (овчеполскиот) и еден североисточен словенечки дщалект (словенечкогоришкиот т.н. горичански). Притоа ке се задржиме пред се на промените кои настануваат на фонетско-фонолошки, морфолошки, зборообразувачки и на лексички план во овчеполскиот дщалект т.е. говорот на Црнилиште и на Гуганце, а на лексички и на зборообразувачки план во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект. Богатиот дщалектолошки матерщал собран на терен укажува дека овие два дщалекта се сродни, но и различни, иако и двата припагаат во ]ужнословенскиот ]азичен свет.

Во ово] труд со наслов „Овчеполскиот и словенечкогоришкиот (горичански) дщалект - две паралели во ]ужнословенскиот ]азичен свет" целта е да се претстават паралелите на еден североисточен македонски дщалект (овчеполскиот) и на еден североисточен словенечки дщалект (словенечкогоришкиот т.н. горичански дщалект). Фактот дека овчеполскиот дщалект до денес не е целосно проучуван, но и фактот дека сум личен говорител на ово] дщалект, го об]аснува мотивот за изработка на ово] магистерски труд. Во дщалектологщата овчеполскиот дщалект е разгледуван само во рамките на одделни истражувааа од проф. др Божидар Видоески. Во кратки црти ово] дщалект е разработен во книгите од Б. Видоески: Дщалектологща на македонскиот ]азик 1 (Скоще 2001), Дщалектологща на македонскиот ]азик 2 (Скоще 2007) и во студщата За овчеполскиот говор (Скоще 1952) од Тодор Маневик.

За разлика од малкуте трудови посветени на овчеполскиот дщалект, за словенечкогоришкиот (горичански) дщалект има богат дщалектолошки матерщал. Словенечкогоришкиот (горичански) дщалект е разгледуван во книгата Slovenskogorisko narecje (Maribor 2001) од Михаела Колетник. Целта е да се покажат сличностите и разликите на овие два сродни, но и различни дщалекти. Во трудот е направена анализа на промените кои настануваат на фонетско-фонолошки, морфолошки, зборообразувачки и на лексички план во овчеполскиот дщалект т.е. говорот на Црнилиште и на Гуганце, а на лексички и на зборообразувачки план и во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект.

Според поделбата на Блаже Конески македонската ]азична територща е поделена на две групи говори: западна и источна, но се изделува и еден преоден по]ас мегу западното и источното нареч]е (тиквешко-мариовските и костурско-леринските говори) (Боровска и др., 2008: 432). Според поделбата на Божидар Видоески македонската ]азична територща е поделена на три нареч]а: западно, ]угоисточно и северно (Боровска и др., 2008: 431). На северното нареч]е припагаат говорите што ja зафакаат територщата raja на север граничи со

српската ]азична територща, а на ]уг допира до линщата Тетово -

Скоще - Свети Николе - Пробиштип (Боровска и др., 2008: 452). Северното нареч]е е поделено на источни и западни дщалекти. Во северозападни дщалекти припагаат скопскоцрногорскиот и вратничко-полошкиот (тетовски) говор, а во североисточни дщалекти припагаат кумановскиот, кривопаланечкиот, овчеполскиот, пробиштипско-злетовскиот и кратовскиот говор (Боровска и др., 2008: 453).

Според редоследот (цeнтрaлни - периферни говори), словенечките диjaлeкти се поделени га 7 нaрeчja: гореаско, долеаско, штaeрско, пaнонско, корошко, приморско и ровтaрско. Диjaлeктитe се прeтстaвeни нa Кaртaтa нa словенечките диjaлeкти од Тине Логар и Jaкоб Риглер (Aризaнковскa, 2011: 33). Словенечкогоришкиот (горичaнски)1 диjaлeкт щшто е предмет нa aнaлизa во ово] труд припafa га ганонското нaрeчje. Пaнонското нaрeчje е поделено га 4 диjaлeкти: словенечкогоришки (горичaнски), прeкмyрски, прлешки и xaлошки. Спомeнaтивe диjaлeкти грaничaт со диjaлeкти нa три рaзлични jaзици: гeрмaнски, yнгaрски и xрвaтски (Aризaнковскa, 2011: 53). Словенечкогоришкиот (горичaнски) диjaлeкт2 е поделен га зaпaдни (цeршaшки, крембершки, говорот нa Горнa Вeлкa, говорот во Мeтaвa, дворjaнски, песнишки, говорот во Торга Шчaвницa и воличински говор) и источни говори (грaтeнски, трояшки, бенедишки, неговски, ^экски, чрешаевски и рaдeнски говор) (Koletnik, 2001:

67-84).

Овчеполскиот (говорот нa Црнилиште и га Tyfaïï^) и словенечкогоришкиот (горигански) диjaлeкт се предмет нa обрaботкa во ово] труд. При aнaлизaтa е примeнyвaн контрaстивниот метод. Шудовга точкa се снимените текстови собрaни нa терен. Со нивнa помош се обрaботyвaaт повеке jaзични рaмништa. Во тaбeли се издeлyвaaт лексеми кaрaктeристични зa мaкeдонскиот литeрaтyрeн jaßm и зa овчеполскиот диjaлeкт3 и обрaтно, лексеми кaрaктeристични зa словенечкиот литeрaтyрeн jaзик и зa словенечкогоришкиот (горигански) диjaлeкт. Ha то] гачин се прикaжaни пaрaлeли нa лексеми со исти корени во мaкeдонскиот и во словенечкиот литeрaтyрeн jaзик, лексеми со исти корени во говорот га Црнилиште, Tyfaïï^ и во словенечкогоришкиот (горигански) диjaлeкт, но и лексеми со рaзлични корени во мaкeдонскиот и во словенечкиот литeрaтyрeн

1 Поимот горичaпски дщ&лект е преземеп од книгaтa Диjaлeктологиja пa словенечкиот jaзик пa мaкeдонски (Aризaпковскa, 2011: 53).

2 Во словeнeчкaтa диjaлeктологиja, диjaлeктот е говореп ]&зик пa пaсeлeпиeто од одредепо гео^фс^ подрaчje, кое имa рeлaтивно eдпaкви суштипски зaeдпички кaрaкгeристики та сите jaзичпи пивоa (в. Aризaнковскa, 2011: 17). Во словeпeчкaтa диjaлeкгологиja *narecje е општ поим зa ди]нлект, *narecna skupina е општ поим зa пaрeчje (Aризaпковскa, 2011: 17-19), a во мaкeдонскaтa диjaлeкгологиja поимот пaрeчje прeтстaвyвa поголeмa jamn^ eдипицa во чи) состaв влeгyвaaт повеке блиски дщ&лекти или говори, коишто имaaт eдпaкви ]&зичпи кaрaктeристики (Боjковскa и др., 2008: 416).

3 Во мaкeдонскaтa диjaлeктологиja, диjaлeкгот е дел од поголeмa jamn^ цeлипa, рeзyлтaт пa територи]нлпо рaслоjyвaаe пa ]&зикот и спeцифичпa кaрaктeристикa пa грyпa зборyвaчи (Боjковскa и др., 2008: 415).

]азик, и лексеми со различни корени во говорот4 на Црнилиште, Гуганце и во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект.

Анализата на овчеполскиот и на словенечкогоришкиот (горичански) дщалект е направена со помош на современи методи и принципи за обработка на дщалектолошкиот матерщал. Анализата е составена од: осврт на историскиот разво] на овчеполскиот дщалект (говорот на Црнилиште и на Гуганце) и на словенечкогоришкиот (горичански) дщалект; преглед на состо]бата на акцентот на овчеполскиот дщалект (говорот на Црнилиште и на Гуганце); промените коишто настануваат на фонетско-фонолошки, морфолошки, зборообразувачки и на лексички план во овчеполскиот дщалект (говорот на Црнилиште и на Гуганце); промените коишто настануваат на зборообразувачки и на лексички план во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект; влщанието на стандардниот македонски ]азик врз овчеполскиот дщалект (се повикуваме на статщ ата од Аризанковска. Л., Додевска. М. 2012. Вли]анието на македонскиот стандарден ]азик (со посебен осврт на дщалектот во регионот на Овче Поле). Македонскиот ]азик како средство за комуникац^а и како израз на културата (Зборник на Б. Корубин). ИМ1 „Крсте Мисирков": Скоще). На кра_|от од трудот се приложени текстови со фонетска транскрипцща од с. Црнилиште и од с. Гуганце, но и транскрибирани текстови од околните села на општина Свети Николе, коишто за жал не се обработени од поширок аспект.

Матерщалот щшто е предмет на анализа во ово] труд е собиран според Прашалникот за собирате матери]ал за македонскиот ди]алектолошки атлас (Видоески, 2000). При истражувааето и пишувааето на трудот се правени научни истражувааа, е собиран дщалектолошки матерщал на терен (во Црнилиште и во Гуганце), се снимени текстови (приказни, цитати од песни, обичаи за славеае на христщанските празници и раскажувааа од сеюудневниот живот), се транскрибирани снимените текстови со фонетскса транскрипцща, се водени разговори со живи информатори, е водено сметка за возраста на информаторите, за полот, за нивното образование, како и за изборот и темата за разговор, се изработени анкети, рачно се запишувани одговорите од информаторите во тетратка, а потоа се внесувани во електронска верзща.

Научните истражувааа за словенечкогоришкиот (горичански) дщалект се правени во Словенща. Дщалектолошкиот матерщал е

4 Говорот е на]мала територщална и соцщална ]азична единица, т.е. ]азичен израз на мал колектив луге мегу кои нема позабележителни ]азични разлики (Боровска и др., 2008: 416).

црпен од повеке дщалектолошки извори: докторска дисертацща „Slovenskogorisko narecje" (Maribor 2001) од Mihaela Koletnik;

Slovensko-nemski slovar (Ljubljana 1974) од M. Pletersnik; Slovar

slovenskega knjiznega jezika (Ljubljana 2000); Slovenski etimoloski slovar

(Ljubljana 1997) од M. Snoj; Makedonsko - slovenski slovar (Ljubljana

1982) од F. Novsak; Mali makedonsko - slovenski slovar, mali slovensko -makedonski slovar (Ljubljana 1998) од Dragi Stefanija, Tone Pretnar; Slovenska slovnica (Ljubljana 2004) од J. Toporisic; Historicna gramatika slovenskega jezika, Vll Dialekti (Ljubljana 1935) од F. Ramovs; Narecne

skupine - pregled, Del za predmet ZSD II (Ljubljana 2004) од V. Smole.

Делот за лексика и за зборообразуваае на словенечкогоришкиот (горичански) дщалект е изработен според дщалектолошкиот

прашалник Vprasalnica po stevilkah, Dialektoloskasekcija - ponovne objave clankov s kartami za SLA (Slovenski lingvisticni atlas 2008).

Фонетско-фонолошки особености на овчеполскиот дщалект се следниве: вокалниот систем на овчеполскиот дщалект е составен од 6 вокали: a, a, е, и, о, у и вокално g. Сите вокали се срекаваат во инициjална, медщална и финална позициjа: 'арен Црн, 'аран Гуг, 'ацка Црн, Гуг, 'есен Црн, Гуг, 'игла Црн, Гуг, 'оку Црн, Гуг, 'узда Црн, Гуг, гл'ава Црн, Гуг, санчогл'ет Гуг, ул'езе Црн, Гуг, ш'ща Црн, Гуг, м'озок Црн, м'озак Гуг, р'ука Гуг, сл'уша Црн, Гуг, с'^це Црн, Гуг, нал'ани Црн, Гуг, 'око Црн, Гуг, 'угору Црн. Во овчеполскиот дщалект е забележана поjава на т.н. редукцща на вокалите: a>a: лаж'ач Гуг, л'аже Гуг, е>и: з'има Црн, идин'аести Црн, Гуг, а, о>у: д'октур Црн, Гуг, з'имуске Црн. Во следните примери се забележува замена на вокалите: вез'алка Црн (а место и), мат'ика Црн, Гуг (а место о), м'ерис Гуг (е место и), п^в'остинка Гуг (и место е), мн'ого Црн (о место у). Карактеристични за овоj дщалект се примерите без хщатски гласови: сн'аа Црн, Гуг, рак'иа Црн, Гуг, се'аниа Гуг. Во примерите е забележана поjавата „елизща на вокалите": п'амти Црн, п'амте Гуг 'памети'; к'атрн Црн 'катран'; п'ап^т Црн 'папрат'; цм'ирки Гуг 'цимиринки'. Од примерите е видливо дека елизщата на вокалите настанува во медиjална позициjа, а се срекава и каj глаголите, прилозите и броевите. Во овчеполскиот дщалект се jавуваат различни рефлекси на еровите во коренот на зборот и во суфиксите: в'ашка Црн, Гуг, д'аш Гуг, с'ан Гуг, с'он Црн, з'алва Гуг, з'олва Црн, добит'ак Гуг, н'изак Гуг, м'озак Гуг, в'исок, д'ан Гуг, д'ен Црн, дан'ица Гуг, д'еница Црн, кот'ал Гуг, к'отел

Црн. Во говорот на Црн г>а,о во коренот на зборот, во суфиксот-гк:ъ>-ок, ь>е во коренот на зборот и во суфиксите, а во говорот наГуг г>а во коренот, во суфиксите -£кг>-ак, ь> а, а. Секундарниот ер (г2) во коренска морфема преминува во а, во Гуг во а: Бадн'ик Црн, б'адаа в'ечер Гуг, л'аже Гуг, л'аже Црн, л'ажа Гуг, л'ага Црн во групата-*йг секундарниот ер преминува во е, о во Црн: ч'ешел Црн, д'ошол Црн, во Гуг во е, а: ч'ешел Гуг, п'екал Гуг, во групата -*tms секундарниот ер преминува во а во Црн:'осам Црн, с'ам Црн, а во Гуг во а: 'осам Гуг, с'ам Гуг, а во групата-*й^ секундарниот ер преминува во а и во двата говора: 'итар Црн, Гуг, б'истар Црн, Гуг, в'едар Црн, Гуг. Како рефлекс на и се ]авува вокалот /и/ и во Црн и во Гуг б'ил, б'ик, к'итка, к'исело, мат'ика, а како рефлекс на 5 се ]авува вокалот /е/: л'еб Црн, Гуг, л'ето Црн, Гуг, мл'еко Црн, мл"еко Гуг, а исклучок се само неколку примери во кои за 5 се ]авува /и/: н'ищ Црн, Гуг, н'ишто Црн, Гуг, н'игде Црн, н'икуде Гуг. Носовката од заден ред ж>а во Црн: р'ака Црн, з'аб Црн, с'абота Црн, а во Гуг ж>у: р'ука Гуг, з'уб Гуг, с'убота Гуг, само исклучок се лексемите ^аглен Црн, Гуг, т'ага Црн, Гуг каде ж>а во двата говора. Носовката од преден ред А>е во сите позиции: м'есо Црн, Гуг, 'език Црн, ет'^ва Црн, Гуг, 'ечмен Црн, ечм'ен Гуг, само исклучоци се примерите: ]аз'ик Гуг, ]'аша Гуг, з'а]ак Гуг, п'а]ак Црн, п'аук Гуг. Вокалното g> g и се срекава во позиции rC, CrC: £бетн'ик Црн, 'вбет Гуг, г^кл'ан Црн, г^кл"ан Гуг, п'^с Црн, Гуг, с'вце Црн, Гуг. Трите примери покажуваат дека постои вокално g од секундарно потекло: в^т'ено Црн, Гуг, к'атрн Црн, п'впалица Гуг. Во двата дщалекта вокалното л има различни рефлекси: б'ува Црн, Гуг, п'уно Гуг, г'ата Црн, Гуг, жат'ица Гуг, ж'ачка Црн, жл"ачка Гуг, длаж'ина Црн, Гуг, сл'аза Гуг, к'алне Црн, Гуг. Во говорот на Гуг се чува полумекото /л'/ пред вокалите од заден ред, од преден ред, пред консонанти и на апсолутниот кра] на зборот: г£кл''ан, нев'ол'а, кр'ил'о, л''ил'ак, б'ол'ка, б'ил'ка. Гласот /j/ не се ]авува во иницщална позицща пред вокалот е: ед'ен Црн, ед'ан Гуг, идин'аесе Црн, Гуг, 'езеро Црн, Гуг, 'език Црн, (само ]аз'ик во Гуг). Фонемата /в/ е важна за говорот на Гуг, биде]ки во ово] говор не се срекава фонемата /ф/. Во еден пример /в/ се ]авува како протетички глас пред рефлексот на ж: в'агарец Црн, а /в/ (или обезвучено ф) се ]авува наместо групата хв-: ф'али Црн, в'але Гуг, ф'ака Црн, в'ака Гуг. Ка] глаголите на -ува се срекаваат две форми со и без в:

збор'ува Црн, збор'уе Гуг, по]ад'ува Црн, по]ад'уе Гуг. Во следните примери в>у: ул'езе Црн, Гуг; уд'овец Црн, уд'овац Гуг.

Консонантските групи *tj, *dj се заменети со к и г: к'ерка Црн, Гуг, к'осем Црн, кус'ем Гуг, в'ега Црн, Гуг, г'убре Црн, Гуг. Губеае на старото х се срекава во примерите: сир'ома Црн, Гуг, Вл'а Црн, Гуг, стр'а Црн, Гуг, гр'е Црн, Гуг. Прасловенските групи *skj, *stj, *zdj, *zgj преминуваат во шт и жд: г'уштер Црн, Гуг, шт'ирка Црн, дождева'ак Црн, даждовн'ик Гуг. Ретко се срекаваат примери во кои настанува метатеза: бардак Гуг, л'о]зе Црн, Гуг, гр'о]зе Црн, Гуг, Д'ор]ан Црн, Гуг.

Акцент: овчеполскиот дщалект (говорот на Црнилиште и на Гуганце) се одликува со неопределен, слободен акцент. Од неколкуте примери се забележува дека во овчеполскиот дщалект има дво_|но акцентираае, односно во говорот на Црнилиште се забележува акцент на почетниот слог, а во говорот на Гуганце акцент на последниот слог raj лексемите: к'ожув Црн, кож'ув Гуг, к'омарец Гуг, комар'ец Црн, м'^товец Црн, м^тов'ац Гуг. Во овчеполскиот дщалект се срекава по]авата на секундарен акцент, а се ]авува raj степенуваните придавски форми: п'огол'ем Црн, Гуг, н'а_|гол'ем Црн, Гуг.

Морфолошки и зборообразувачки особености на овчеполскиот и на словенечкогоришкиот (горичански) дщалект: 1) во овчеполскиот дщалект се срекаваат три именки од ср.р. кои се образуваат со суфиксот -и во: в'ариво Гуг; пр'едиво Гуг; с'ечиво Гуг.

Во овчеполскиот дщалект глаголските именки се образуваат со наставката -ае, а во словенчкогоришкиот (горичански) дщалект не добиваат наставка: сиреае (MЛJ) -с'иреае (Црн) -сир'еае (Гуг) -sir (SKJ)-'sir (SGN); печеае (MHJ^e^efte (Црн) -печ'еае (Гуг) -peka (SKJ) -0 (SGN). Според начинот на образуваае, именките во овие два дщалекта се групирани во две групи: именки со исти корени: ковач (Mnj) - ков'ач (Црн) - ков'ач (Гуг) - kovac (SKJ) - ko'va:c (SGN); вдовица (MJ1J) - уд'овица (Црн) - уд'овица (Гуг) - vdova (SKJ) -v'do:uva, vdo'vica (SGN); именки со различии корени: клисар (MJ1J) -клис'ар (Црн) - клис'ар (Гуг) - meznar (SKJ) - 'meznar (SGN); гробишта (MЛJ) - гр'обишта (Црн) - гроб'ишта (Гуг) - pokopalisce (SKJ) - b'ritof (SGN).

На зборообразувачки план во двата дщалекта се срекаваат лексеми со исти корени и лексеми со различни корени. Во овие дщалекти дел од именките и придавките се образуваат со исти зборообразувачки, а дел со различни зборообразувачки форманти. Во овчеполскиот дщалект наведените именки претставуваат сложенки, но не и во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект: Велигден (MЛJ) -

Вел'игден (Црн) - Вел'игдан (Гуг) - [velika noc] (SKJ) - ['liretnce, 've:jka 'no:uc, 'vüzen] (SGN); сончоглед (MJ1J) - сунчугл'ет (Црн) - санчогл'ет (Гуг) - [soncnica] (SKJ) - [po'su:ncnce] (SGN). Во овчеполскиот дщалект во говорот нa Црнилиште номинaтивнaтa и општaтa формa нeмaaт посебни формaлни рaзлики, a во говорот га Гyfaнцe се зaчyвaни номинaтивнaтa, општaтa и вокaтивнaтa формa. Некои именки од среден род што зaвршyвaaт нa -е имaaт две нaстaвки зa обрaзyвaаe га множига: пил'иаa-п'илци Црн, ryf, тeл'иаa-т'eлци Црн, ryf, jyнч'иаa-_|'унци Црн. Множинските форми од именките нога, рaкa се: н'огa-н'оfи Црн, ryf, р'aкa-р'aци Црн, р'yкa-р'yKи ryf. Именките од мaшки род во говорот га Гyfaнцe имaaт члeнскa морфeмa -äaт: сир'aкäaт, з'yбäaт, мaч'орäaт. Во говорот га Гyfaнцe се jaвyвa нaстaвкaтa -у зa 1л. едн. презент raj глaголитe од е- и и-груга: с'ечу, н'осу. Според Б. Видоески овaa нaстaвкa се jaвyвa во крajнитe северни кривопaлaнeчки сeлa и во Слaвиштe (Видоески, 19б2: 19б). Haстaвкaтa -мо се jaвyвa зa 1л. множинa презент во говорот га Гyfaнцe: в'игамо, н'осемо, с'ечемо. Haстaвкaтa -мо е општa нaстaвкa зa северните говори, a се срeKaвa до линиjaтa Милaдиновци - Кучково и ]ужно од Тетово (Видоески, 19б2: 197). Во говорот ra TyfaM^ се jaвyвa нaстaвкaтa -в зa 3л. множига презент: в'икaв, н'осев, с'ечев. Овaa нaстaвкa е кaрaктeристичнa зa скопскоцрногорскиот говор и зa крaтовско-кривопaлaнeчкaтa облaст (Видоески, 19б2: 197-198). 3a обрaзyвaаe нa глaголскиот прилог се yпотрeбyвaaт две нaстaвки: -jrá Црн и -jfe ryf: jaд'ejки Црн, гнет'е^е ryf, фaK'ajки Црн, вaK'ajKe ryf.

Ha лексички плaн се зaбeлeжyвa дeкa постоjaт лексеми со исти корени во мaкeдонскиот и во словенечкиот литeрaтyрeн jaзик, лексеми со исти корени во овчеполскиот и во словенечкогоришкиот (горичaнски) диjaлeкт кои yкaжyвaaт га сличностите, но и обрaтно, лексеми со рaзлични корени во мaкeдонскиот и во словенечкиот литeрaтyрeн jaßm и лексеми со рaзлични корени во овчеполскиот и во словенечкогоришкиот (горичaнски) диjaлeкт коишто yкaжyвaaт га рaзликитe нa овие двa сродни, но и рaзлични jaзици, кои припafaaт во ]ужнословенскиот jaзичeн свет. Овчеполскиот и словенечкогоришкиот (горичaнски) диjaлeкт се одликyвaaт со богaтa лексига, кaдe дел од лeксикaтa е од словенско, a дел е од туго потекло. Ш]често се зaбeлeжливи зaeмки од турскиот jaßm 'амбар' 'место кaдe се чyвa житото' од (тур. ambar 'aмбaр'); бaкл'aвa 'блaго попaрeно со шербет' од (тур. baklava 'бaклaвa'); и од грчкиот jaзик д^м'оа Црн, ryf 'железга нaпрaвa со големи дупки зa вееае жито' од (нгр. дим. Sep^óvi, Spu^óvi, Spo^óvi, Spi^óvi 'големо решето зa отсeвafte жито'); во овчеполскиот

дщалект, а заемки од германскиот, италщанскиот и унгарскиот ]азик во словенечкогоришкиот (горичански) дщалект.

Словенечкогоришкиот (горичански) дщалект е богат со германизми т'аван Црн; тав'ан Гуг; 'da:x'ci:mra SGN 'podstresna soba -таванска соба' од (nem. das Dachzimmer 'podstresna soba - таванска соба'); германизми кои денес не се во употреба во германскиот ]азик, но се срекаваат и италщанизми и унгаризми палт'алони Црн; пант'алони Гуг; ber'gie:se SGN 'hlace - панталони' од (it. brachesse 'hlace - панталони'); к'оска Црн; к'оска Гуг; cu:nta SGN 'kost - KocKa' од (madz. csont 'kost - KocKa').

Колкаво е влщанието на македонскиот стандарден ]азик врз овчеполскиот дщалект и како се манифестира?

Овде треба да истакнеме неколку фактори кои се битни за ова влщание: современиот начин на живееае, миграциите (село - град, град - село), иселувааето на турското население и доселувааето на македонско население во Овчеполието (од Крива Паланка, Делчево, Кратово), склучувааето бракови мегу младите од различни краеви, средствата за ]авно комуницираае (интернетот, ]авните медиуми) и образованието (основно, средно и високо).

Врз основа на собраниот дщалектолошки матерщал на терен, а истовремено претставен на сите ]азични рамништа во ово] труд, е забележано дека овчеполскиот дщалект е „преоден говор" т.е. говор во ко] се вкрстуваат дщалектни особености од соседните говори со кои граничи. Во селата близу до Куманово е забележано влщание од кумановскиот и од кривопаланечкиот говор, селата близу до Штип имаат влщание од штипскиот говор, селата близу до Велес имаат влщание од велешкиот говор, а селата кои граничат со Скоще се со влщание од скопскиот говор. Со богатиот матерщал за овчеполскиот дщалект (говорот на Црнилиште и на Гуганце) собран на терен и со направените истражувааа на лексички и на зборообразувачки план на словенечкогоришкиот (горичански) дщалект во Словенща, е долено до заклучок дека овие два дщалекта се сродни, но и различни, а на тоа укажуваат заедничките и разликувачките особености. На кра_|от уште еднаш ке го истакнеме фактот дека во ово] труд имавме прилика да обработиме еден македонски говор, овчеполскиот, щшто до денес не е истражуван и проучуван во областа на дщалектологщата, а притоа и да го споредиме со словенечкогоришкиот (горичански) дщалект. Овие два дщалекта кои припагаат во ]ужнословенската група ]азици се карактеризираат со заеднички (обединувачки), но и разликувачки (диференцщални) особености.

Литература:

Кирилична:

Аргировски. М. 1998. Грцизмите во македонскиот ja3UK. ИМ! „Крсте Мисирков": Скопле.

Аризанковска. Л. 1995. Анализа на дериватите со суфиксот *-telù" што означуваат не-лице во македонскиот и словенечкиот]азик. Зборник од вториот научен собир на млади македонисти. Скоще. 391-397.

Аризанковска. Л. 1998. Суфиксот *-telù" во современиот македонски и словенечки ]азик. Studia linguistica Polono - Meridianoslavica. том 9.Torun. 133-142.

Аризанковска. Л., Димкова-Панова. И. 2005. Хабитуални глаголи во

македонскиот и во словенечкиот ]азик. Зборник од XXXIМетународна научна конференци'а (Охрид 2004). Скоще. 271- 278.

Аризанковска. Л. 2006. Тенденции во современиот македонски ]азик во поглед на употребата на одделни суфикси за образувапе nomina agentis. Функционални аспекти на зборообразувапето (Зборник). Национална академща на науките на Белорусща: Минск. 38-45.

Аризанковска. Л. 2009. Системот на глаголски времипа во македонскиот ]азик наспрема словенечкиот и другите ]ужнословенски ]азици. XXXV Метународна научна конференци/а. Охрид 2008 (Зборник). Универзитет „Св. Кирил и Методщ": Скоще. 59-65.

Аризанковска. Л. 2009. Продуктивноста и непродуктивноста на одделни суфикси за образувапе nomina agentis во современиот македонски ]азик. Зборник посветен на Кирил Конески, Универзитет „Св. Кирил и Методщ", Филолошки факултет „Блаже Конески": Скоп|е. 19-26.

Аризанковска. Л. 2009. Македонскиот и словенечкиот]азик (особености кои ги доближуваат и ги оддалечуваат). Трета македонско-словенечка научна конференцщ'а. Универзитет „Св. Кирил и Методщ", Филолошки факултет „Блаже Конески": Скоп|е.

Аризанковска. Л. 2011. Карактеристике система глаголских времена у македонском ]'езику у поре^епу са словеначким и другим ]ужнословенским]езицима. Српска кпижевност и]езику ]ужнословенском контексту (Зборник радова). (уред. Миха]ло Пантик). Београд. 176-186.

Аризанковска. Л. 2011. Ди/алектологи/а на словенечкиот ]азик на македонски (универзитетски учебник). Универзитет „Св. Кирил и Методщ": Скоп|е.

Аризанковска. Л., Додевска. М. 2012. Вли/анието на македонскиот

стандарден ]азик (со посебен осврт на ди/алектот во регионот на Овче Поле). Македонскиот]азик како средство за комуникацщ'а и како израз на културата (Зборник). ИМ! „Крсте Мисирков": Скоп|е.

Бицевска. К. 2000. Правописни и фонетски особености воракописите од северна Македонца од XIII-XIV. Скоп |е.

Боровска. С. 2006. Мегленскиот говор. Посебни издани'а, кн. 47. ИМ! „Крсте Мисирков": Скоп|е.

Вел]ановска. К. 2006. Фразеолошките изрази во македонскиот]азик (со

nосeбeн освpт на соматската фpaзeологuja). Maкeдонскa ризница: Куманово.

Велковска. С. 2002. Бeлeшкu за ма^^донската фpaзeологuja. Jaзuкот наш дeнeшeн кн. 8. ИШ „Крсте Mho^m^": Скоп|е.

Велковска. С. 2008. Матдонска фpaзeологuja со мал фpaзeолошкu peчнuк. Скоп|е.

Видоески. Б. 1952. Мeстото на акщнтот во xpатовсшот говоp. Матдонст j-азж III, 3, 58-63, 4, 84-86, 5, 1Q5-1Q8, 6, 134-146.

Видоески. Б. 1960. Основнu дujaлeктнu гpynu во Ма^дон^а. Матдонст jaзuк XI-XII. 13-31.

Видоески. Б. 1962. Кумановстот говоp. ИШ „Крсте Mho^»^': Скоп|е.

Видоески. Б. 1965. Зaмeнскuтe фоpмu во мaкeдонскuтe дujaлeктu. Матдонст]азжXVI. 25-75.

Видоески. Б. 1970. Aкцeнтскuтe сuстeмu во мaкeдонскuтe дujaлeктu. Лuтepaтypeн збоp, бр. 3. Скоп|е.

Видоески. Б. 1978. Bокaлнuтe сuстeмu на матдонсктт лuтepaтypeн u дujaлeктeн ]азж. Пpuлозu на оддeлeнueто за лuнгвuстuкa u лuтepaтypнa наука III, l. MAНУ: Скоп|е.

Видоески. Б. 1981. Формата /х/во дujaлeктuтe на ма^донстот jaзuк. Пpuлозu наМАНУ, VI. 1981, 2, 5-33.

Видоески. Б. 1998. Дujaлeктuтe на ма^донсшот jaзuк. Том 1. MAНУ: Скоп|е.

Видоески. Б. 1999. Дujaлeктuтe на ма^донсшот jaзuк. Том 2. MAНУ: Скоп|е.

Видоески. Б. 1999. Дujaлeктuтe на ма^донсшот jaзuк. Том 3. MAНУ: Скоп|е.

Видоески. Б. 2000. Пpaшaлнuк за собupa№e мaтepujaл за ма^донстот дujaлeктeн атлас. MMJ „Крсте Mho^»^': Скоп|е.

Видоески. Б. (прир. M. MaрковиK) 2001. Дujaлeктологuja на матдонсктт jaзuк 1. Филолошки факултет „Блаже Конески": Скоп|е.

Видоески. Б. (прир. M. MaрковиK) 2QQ7. Дujaлeктологuja на матдонсктт jaзuк 2 (кapaктepuстuкu на мaкeдонскuтe дujaлeктu). Филолошки факултет „Блаже Конески": Скои|е.

Давкова-Горгиева. С. 2009. Дujaлeктнuтe uмeнyвa№a на nосaткuтe во ма^донсшот jaзuк од jyжнословeнскu u од бaлкaнuстuчкu асжкт. Посeбнu uздaнuja, кн. 68. ИШ „Крсте Mho^m^": Скоще.

Jaшaр-Нaстeвa. О. 1962-1963. Мaкeдонскuтe калш од тypскuот]азж. Ма^донст jaзuкXIII-XIV, кн. 1-2, 5-15.

Киш. M. 2010. Лeксuчкu, збоpообpaзyвaчкu u моpфотaктuчкu особeностu на мaкeдонскuтe дujaлeктu. Посeбнu ^дан^'а, кн. 69. ИШ „Крсте Mho^m^": Скоще.

Конески. Б. 1976. Заpeдyкцujaтa на нeaкцeнтupaнuтe вокaлu. Пpuлозu на

оддeлeнueто за лuнгвuстuкa u лuтepaтypнa наука I, 1-2. MÄffy: Скои|е.

Конески. Б. 2001. Истоpuскa фонологы]а на матдонсктт jaзuк (со оnшт nоглeд вpз фонолоштот paзвuток на ма^донстот jaзuк u со кapтa на мaкeдонскuтe дujaлeктu од Божuдap Buдоeскu). MAny: Култура:

Скоп|е.

Лаброска. В. 2003. Говорот на селото Кула-Серско. Посебни издани'а, кн. 38.

ИШ „Крсте Мисирков": Скоп|е. Лаброска. В. 2008. Кичевскиот говор. Посебни издани'а, кн. 50. ИМ! „Крсте

Мисирков": Скоп|е. Маленко. Б. 2012. Штипскиот говор. Посебни издани'а, кн. 72. ИМ! „Крсте Мисирков": Скоп|е.

Маневик. Т. 1952. Забелешки за овчеполскиот говор. Македонски]азик III, 8-9, 188-199.

Пеев. К. 1972. Фразеолошките изрази во македонскиот]азик. Македонски

j-азикXXIII, 226-236. Петрова-Цамбазова. С. 2007. Така се зборува во Велес (Серщ'а така се зборува

воМакедонщ'а). кн. 3. 2-ри Август С: Штип. Стоевска-Денчова. Е. 2004. Кривопаланечкиот говор. Посебни издани/а, кн. 42.

ИШ „Крсте Мисирков": Скоп|е. Стоевска-Денчова. Е. 2009. Именувапе на роднинските односи во

македонските ди'алекти од словенски и балканистички аспект. Посебни изданщ'а, кн. 65. ИШ „Крсте Мисирков": Скоще. Тополинска. З. 1960-1961. За словенскиот слободен и неподвижен акцент.

Македонски ]азикXI- XII, 73-79. Цветановски. Г. 2004. Каршщ'ачкиот говор-Скопско (со посебен осврт на синтаксата). Посебни изданщ'а, кн. 41. ИШ „Крсте Мисирков": Скоп|е.

Латинична:

Bregant. M. 1995. Severozahodni goricanski govori. Magistarska naloga.

Filozofska fakulteta: Ljubljana. Greenberg. M. 1993. Glasoslovni opis treh prekmurskih govorov in komentar k zgodovinskem glasoslovju in oblikoslovju prekmurskega narecja. Slavisticna revija XXXXI/4. 465-487. Jakob. T. 2008. Dvojina v slovenskih narecjih. Ljubljana.

Jesensek. M., Rajh. B., Zorko. Z. 2002. Med dialektologijo in zgodovinoslovenskega jezika (Ob zivljenjskem in strokovnem jubileju prof. dr. Martine Orozen). Slavisticno drustvo: Maribor. Koletnik. M. 1996. Jezikovne interference v Apaski kotlini. Studia slavica

Savariensia 'A, 6-22. Koletnik. M. 1996. Nekaj naglasnik in fonoloskih znacilnosti tratenskega govora.

Znanstvena revija VIII/1. 35-42. Koletnik. M. 1996-1997. Glasoslovna in oblikoslovna podoba govora v Cresnjevih.

Jezik in slovstvo XLII/2-3. 73-80. Koletnik. M. 1998. Slovenskogorisko narecje ob severni drzavni meji. Zgodovinsko drustvo: Maribor.

Koletnik. M. 1998. Slovenskogorisko narecje v Dajnkovem rojstnem karju.

Slavisticno drustvo: Maribor. Koletnik. M. 1998-1999. Cersaski govor. Jezik in slovstvo XLIV/6. 213-222. Koletnik. M. 1999. Fonoloski opis volicinskega in cresnjevskega govora.

Slavisticna revijaXLVII/1. 69-87.

Koletnik. M. 1999. Vokalizem v zahodnih slovenskogoriskih govorih. Logarjev zbornik. Slavisticno drustvo: Maribor.

Koletnik. M., Zinka. Z. 1999. Logarjev zbornik. Slavisticno drustvo: Maribor.

Koletnik. M. 2000. Fonoloski opis govora v Radencih. Jezikoslovni zapiski. ZRC SAZU: Ljubljana. 155-165.

Koletnik. M. 2001. Slovenskogorisko narecje. Slavisticno drustvo: Maribor.

Koletnik. M. 2007. Besedje v severovzhodnem narecnemprostoru. Besedoslovne spremembe slovenskega jezika skozi cas in prostor (uredil: Marko Jesensek). Slavisticno drustvo: Maribor. 347-423.

Kos. M. 1935. Panonska krajina od naselitve Slovencev doprihodoMadzarov. Slovenska krajina-zbornik ob petnajstletnici osvobojnenja Beltinci. 16-20.

Logar. T. 1963. Sistemi dolgih vokalnih fonemov v slovenskih narecjih. Slavisticna revija XIV/1. 11- 129.

Logar. T. 1965. O nastanku slovenskih narecij. Jezik in slovstvo X/1. 2-6.

Logar. T. 1966. Slovenska narecja. Jezik in slovstvoXIII/6. 171-175.

Logar. T. 1975. Slovenska narecja Besedila. Mladinska knjiga: Ljubljana.

Logar. T. 1978. Konzonantni sistemi v slovenskih narecjih. XIV seminar slovenskega jezika, literature in kulture.

Logar. T. 1981. Diftongizacija in monoftongizacija v slovenskih dialektih. Jezik in slovstvoXXVII/2. 209-212.

Logar. T. 1983/1984. Slovenski dialekti-temeljni vir za rekonstrukcijo razvoja slovenskega jezika. Jezik in slovstvo XXIX/8. 285-288.

Orozen. M. 1989. Prekmurski knjizni jezik. XXV seminar slovenskega jezika, literature in kulture. 37- 60.

Ramovs. F. 1935. Historicna gramatika slovenskega jezika VII Dialekti. Filozofska fakulteta, Odd. za slovenske jezike in knjizevnosti: Ljubljana.

Rigler. J. 1975. O zgodovini klasificiranja slovenskih dialektov. Slavisticna revija XXIII/1. 27-40.

Smole. V. 2004. Narecne skupine-pregled. Filozofska fakulteta, Katedra za slovenskega jezika in dijalektologijo: Ljubljana.

Smole. V. 2009. Nekajprimerjalnik frazemov v slovenskem in makedonskem knjiznem jeziku ter narecjih. Treta makedonsko-slovenecka naucna konferencija. Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij", Filoloski fakultet „Blaze Koneski": Skopje.

Smole. V. 2011. Slovensko zgodovinsko glasoslovje naglasom. Filozofska fakulteta: Slovenistika, Katedra za zgodovino slovenskega jezika in dialektologijo: Ljubljana.

Tomisic. F. 1992. Slovensko-nemski in nemsko-slovenski slovar. Drzavna zalozba Slovenije: Ljubljana.

Toporisic. J. 2004. Slovenska slovnica (cetrta, prenovljena in razsirjena izdaja). Filozofska fakulteta, Odd. za slovenistiko in Odd. za slavistiko: Ljubljana. Vprasalnicapo stevilkah. 2008. Institut za slovenski jezik Fran Ramovsa ZRC

SAZU. Dialektoloska sekcija-ponovne objave clankov s kartami za Slovenski lingvisticni atlas.

Zorko. Z. 1986. Leksikalne razlike severozahodnih slovenskih dialektih. Nemzetkózi

szlavisztikai napok II. Berzseny Daniel Tanarkepzö Föoskola: Szombathely. 49-54.

Zorko. Z. 1992. Prlesko narecje v Radomerscaku, rojstnem kraju F. Miklosica. Miklosicev zbornik. 463-476.

Zorko. Z. 1996. Halosko narecje. Lingvisticni krozek: Filozofske fakultete: Ljubljana.

Zorko. Z. 1998. Halosko narecje in druge dialektoloske studije. Slavisticno drustvo: Maribor.

Zorko. Z., Koletnik. M. 1999. Logarjev zbornik (referati s 1. mednarodnega dialektoloskega simpozija v Mariboru). Slavisticno drustvo: Maribor.

Zorko. Z. 2001. Slovenskogorisko narecje. Slavisticno drustvo: Maribor.

Zorko. Z. 2009. Ohranjanje slovenskega narecjapri zamejskih Slovencih v Italiji, Avstriji in na Madzarskem. Treta makedonsko-slovenecka naucna konferencija. Univerzitet „SV. Kiril I Metodij". Filoloski fakultet „Blaze Koneski": Skopje.