CC BY
15
Кулбаева Л.А1, Мусахова М.О2, Сарманова Н.М2, Байжан Б.Е1, Турсынбаева А.Ж.1
Южно-Казахстанская Медицинская академия1 Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмеда Ясави2
БРОНХИАЛЬНАЯ АСТМА У БЕРЕМЕННЫХ
Резюме: Болезнь бронхиальной астмы в мире составляет от 4 до 10% населения. Бронхиальная астма в Республике Казахстан составляет 56,3 на 100000 населения. Бронхиальная астма — БА) - самая распространенная патология дыхательной системы у беременных и наиболее распространенная болезнь легких, осложняющая беременность. Согласно наблюдениям акушеров-гинекологов и пульмонологов, в 33-69% беременных отмечается обострение заболевания. Неконтролируемая астма у матери
приводит к различным осложнениям беременности, задержкам внутриутробного развития плода, преждевременным родам. Эти осложнения обычно связывают с гипоксией, развивающейся в время приступов удушья, или действием лекарственных препаратов.
Ключевые слова: бронхиальная астма, беременность, дыхательная система, легочная ткань, удушье, бронхит, пневмония.
Kulbaeva L.A1., Musahova M.O2., Sarmanova N. M2., Baizhan B.E1, Tursynbaeva A.G.1
South Kazakhstan Medical Academy1 International Kazakh-Turkish University named after Khoja Ahmed Yasavi2
ASTHMA IN PREGNANT WOMEN
Resume: Bronchial asthma disease in the world is from 4 to 10% of the population. Bronchial asthma in the Republic of Kazakhstan is 56.3 per 100,000 population. Bronchial asthma — BA) - the most common pathology of the respiratory system in pregnant women and the most common lung disease, complicating pregnancy. According to the observations of obstetricians-gynecologists and pulmonologists, in 33-69% of pregnant women there is an exacerbation of the disease. Uncontrolled asthma in the
mother leads to various complications of pregnancy, delays in fetal development, premature birth. These complications are usually associated with hypoxia, developing during attacks of suffocation, or the action of drugs. Keyword: bronchial asthma, pregnancy, respiratory system, pulmonary tissue, asphyxiation, bronchitis, pneumonia. AemopAap mypaAbiMdAiMem:
УДК 616-036.82-053.2(075.8).
Байболова М.К1. , Болатбеков Б.А1'2 , Баймаганбетов А.К1.
1 К,ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыцаралыц цазац-туркуниверситет1 Туркктан цаласы 2КардиоМед клиникасы. Шымкент цаласы.
ОТАДАН КЕШНП ЕРТЕ ОЦАЛТУДЫЦ ФИЗИКАЛЬЩ ЖYКТЕМЕЛЕРГЕ Т6ЗШД1Л1К
Тушн.
Зерттеудщ манаты - стационарлыц кезецде коронарлыц шунттаудан кейш пациенттерге жyргiзiлетiн ерте физикалыц реабилитацияныц тишдшгш зерттеу.
Материалдар мен adicmep. Зерттеуге журектщ ишемиялыц ауруы жэне сол жац царыншаныц сацталган систолалыц функциясы бар (журектщ шыгарылу фракцияш >35 %), аортокоронарлыц шунттау операциясын (АКШ) вткерген 60 пациент енгiзiлген. Натижелерь Бастапцыда клиникалыц-демографиялыц жэне периоперациялыц сипаттамалары бойынша салыстырылган топтар сенiмдi турде ерекшеленбедь Физикалыц белсендшкке твзтдшк 3 MET-ке артып, жалпы 6 METцурады. Цорытынды. АКШ-дан кешн пациенттердiфизикалыц оцалту багдарламасына госпитальдыц кезецде тредмильде бацыланатын кардиожаттыгуларды енгiзу асцынулардыц даму жишгтщ артуына экелмейд1 ал ерте оцалту элементтерш цолдану физикалыц жуктемелерге твзшдшктщ артуына ыцпал етед1
TyüiHdi свздер: журектщ ишемиялыц ауруы, аорта коронарлыц шунттау, оцалтудыц стационарлыц кезещ.
1. Kipicne.
Журек оцалту багдарламалары коронарлыц артерия [1] мен клапанга ота жасайтын барлык пациенттерге кол жетiмдi болуы керек, соныц шшде минимальдi инвазивт кардиоторакальдi хирургиясы немесе колка какпагын ауыстыру.[3] Журеки калпына келтруге катысу АКШ дан кешн ел1мнщ шамамен 40% тeмендеуiмен байланысты, [4] ал журек какпакшаларына жасалган операциядан кейiн ол кыска мерзiмдi физикалык eнiмдiлiгiн жаксартады жэне жумыска кайта оралуына он, эсер етуi MYMкiн, [5] сонымен бiрге экономикалык жагынан тиiмдi болып табылады[6]. Кардиохирургия жасалып жаткан наукастардыц жасына жэне негiзгi медициналык жагдайларына байланысты, бул жацартылган кужат ЖYректi калпына кел^рудщ жаца компоненттерiн усынады. [7]
Кейбiр оцалту орталыктарында пациенттерге кеуденщ толык сауыгуын камтамасыз ету Yшiн 6-12 аптадан кейiн амбулаториялык оцалту багдарламасы усынылады. Спорттык медицина, алдын-алу жэне оцалту институтыныц жарияланбаган мэлiметтерi бейiмделген кардиореабилитациялык
багдарламаныц ерте басталуы (операциядан кейiн 1-2 апта) каушаз жэне калпына келтiрудi тездетед^ бул кеуде проблемаларын арттырмайды. "ЖYректiц ишемиялык ауруы бар наукастарды коронарлык шунттау: оцалту жэне кайталама алдын-алу" (2016) клиникалык усынымдарында оцалтуды операциядан кейiн KYнi (12-24 сагат) емдiк дене шыныктырудыц арнайы кешенi (ЕДШ) жэне статикалык тыныс алу жаттыгулары TYрiнде бастау усынылады, бiрак оларда кардиохирургия бeлiмiнде оцалту кезецiнде тредмилде жаттыгу TYрiнде физикалык белсендiлiктiц кецеюi туралы айтылмайды.
Операциядан кейiнгi жедел калпына кел^ру хаттамалары - операциядан кейiнгi калпына кел^ру (операциядан кейiнгi жедел калпына келтру) немесе fast-Track Surgery (хирургиядагы жылдам жол), проф. х. Кехлет усынган [8] хирургияда кецiнен колданылады жэне жогары тиiмдiлiктi кeрсеттi. Кацка булшыкеттерiн ерте жумылдыру жэне жаттыктыру тыныс алу кызметi мен тшдердщ
оксигенациясын жаксартуга, булшыкет элсiздiгiн азайтуга, терец тамыр тромбозы мен екпе эмболиясыныц пайда болу каупiн азайтуга MYMкiндiк бередi. Жаца оцалту технологияларыныц дамуына байланысты стационардагы ерте
кардиореабилитация кезецшде тредмилде бакыланатын кардио-жаттыгуларды етюзу кызыгушылык тудырады, олар пациенттi калпына кел^рудщ келесi кезецiне толык дайындайды. Зерттеудiц максаты-стационарлык кезецде коронарлык шунттаудан еткеннен кешн пациенттерге ЖYргiзiлетiн ерте физикалык оцалтудыц тшмдшпн зерттеу. 2. Материалдар мен эд^ер
Салыстырмалы проспективт зерттеу ЖYргiзiлдi, оган ЖИА бар 60 пациент енпзшд^ I-IV функционалды класс (ФК) кернеуiнiц туракты стенокардиясы жэне сол жак карыншаныц сакталган систолалык функциясы бар. Барлык наукастар хирургиялык жолмен АКШ операциясын жасады (медианалык стернотомия).
Зерттеуге жалпы 60 пациент мрд^ олар стандартты оцалту шараларынан баска, операциядан кейiн 3-4 ^ннен бастап тредмилде бакыланатын кардио жаттыгуларын еткiздi. 1-кестеде жаттыгу TYрлерi керсетшген. Барлык наукастар бета-блокаторларды кабылдады.
Зерттеуден алып тастау критерийлерi келесi бастапкы клиникалык деректер болды: сол жак карыншаныц жиырылу функциясыныц жаhандык темендеуi (жYрек шыгару фракциясы <35 %), сол жак карыншаныц аневризмасыныц болуы, IV ФК созылмалы ЖYрек жеткшказдт, III дэрежелi тыныс алу жеткшказдт, ЖYрек ыргагыныц емiрге кауiп тендiретiн бузылыстары, тiрек-кимыл аппаратыныц аурулары, II Б сатыдагы жэне одан жогары аяктардыц созылмалы артериялык жеткiлiксiздiгi, пациенттердщ козгалыс белсендiлiгiн айтарлыктай шектейдi. Сондай-ак, ми кан айналымыныц жедел бузылуы, миокард инфарктiсi, экссудативтi перикардит, пневмония, плеврит, стернотомиялык жараныц жара аскынулары сиякты периоперациялык аскынулары бар пациенттер зерттеуден шыгарылды.
Материалды статистикальщ ецдеу багдарламалык жасактама пакетiн пайдалану SPSS 21 нускалары (SPSS, Чикаго, IL, АКШ). Параметрлж Yлестiрiмi бар топтык керсеткiштер Yшiн арифметикалык орта (М)
жэне стандартты ауытку, параметрлiк емес Yлестiрiмi бар - медиан жэне квартиль аралык интервал (Q1-Q3) колданылды. Мацыздылыктыц шект децгеш (р) 0,05-ке алынды
1-кесте Физикальщ реабилитациядаFы жаттьгеулар TYрлерi_
Физикалык реабилитациядагы жаттыгулар TYрлерi
1) Иык; - иыктарыцызды кулагыцызга кетерщз, содан кешн иыктарыцызды темен TYсiрiн.iз. Кайталау.
2) Иыкты айналдыру- тiк отырып, иыктарыцызды шецберге жогары, артка жэне темен а;ырын айналдырыцыз. Карама-карсы багытта кайталацыз._
3) Денецiздi буру - денендзд1 баяу оцга бурыцыз, иыгыцызга карап. ¥стап, созыцыз. Содан кешн аздщ денецiздi солга бурацыз, созылып, созылыцыз. Тiзбектi кайталацыз.
4) Денендзд1 екi жакка иiлу. Колдарыцызды жаныцызда бос устап, денецiздi тж устацыз. Баяу оцга карай ецкешщз. ¥стап, созыцыз. Содан кейiн солга карай иiлiп, созылып, созылыцыз. ТСзбект кайталацыз.
5) Кеуденi созу. Тж отырып, колыцызды бастыц артына койыцыз. Созылганды сезгенше шынтагыцызды артка тартыцыз, созылыцыз. Демалу Yшiн шынтакты алга босатыцыз, содан кейiн кайталацыз.
6) Колыцызды алга кетеру - тж калыпта отырып, колыцызды бас бармагыцызбен TYзецiз. Колыцызды алга карай жогары кетерщз. Издщ шынтагыцыз кулагыцызга жакын болуы керек. Екiншi колмен кайталацыз.
7) Колыцызды екi жакка кетерщз. Колыцызды бас бармагыцызды жогары карай тже устацыз. Колыцызды басыцыздан жогары жагына кетерщз, устацыз жэне созыцыз. Екiншi колмен кайталацыз.
8) Керi керiлу. Колдарыцыз бYЙiрлерiцiзде бос, шынтактарыцыз TYзу, колдарыцыз артка карай созылады. ¥стап, созыцыз. Содан кейiн кайталацыз.
9) Колдарыцыз арттарыцызда жэне созылыцыз. Колыцызды белщздщ артына бiржтiрiцiз. Акырын колыцызды аркацыздан кетерщз. ¥стап, созыцыз. Содан кейiн кайталацыз.
10) Жетелу жэне тыныс алу жаттыгулары: сергек болган кезде стимул спирометрiн сагатына 10 рет колдануды умытпацыз. Из жетелгенде кесшген жердi жабу Yшiн жастыкты немесе керпенi колдануга болады. Бул колдау керсетiп, ауырсынуды жецшдетедь
2-кесте - КардиореабилитациядаFы науцастардьщ сипаттамалары
Наукастар сипаттамалары n = 60
Жасы, жыл 57,1± 9,7
Жынысы Ер, n (%) 49 (81,6%)
Эйел, n (%) 11 (18,3%)
Дене массасы индексi кг/м2 29,5±4,7
Шылым шегу, n (%) 34 (56,6%)
Артериялык гипертензия , n(%) 45 (75%)
Кант диабет , n (%) 21 (35%)
3. Нэтижелер!
Жынысы (р = 0,21), жасы (р = 0,85) сиякты бастапкы клиникалык-демографиялык керсеткiштер
бойынша), операцияга дейiнгi ФК стенокардиясыныц орташа мэндерi, NYHA классификациясы бойынша ЖYрек жеткiлiксiздiгi (New York Heart Association), дене салмагыныц индексi (BMI), салыстырылган топтар ерекшеленбедi. Анамнезiнде инфаркт болу жишпн салыстыру кезiнде миокард (р = 0,54), 2 типт кант диабет (р = 0,36), екпенщ созылмалы обструктивтi ауруы (p = 0.79) статистикалык мацызды айырмашылыктар алынган жок. Пациенттер топтарыныц периоперациялык сипаттамаларын карау кезiнде узактыгы бойынша статистикалык мацызды айырмашылыктар операциялык араласу, жасанды канайналым уакыты жэне миокард ишемиясы аныкталган жок (тиiсiнше р = 0,28; р = 0,36; р = 0,2). Орта жылы миокардтыц
реваскуляризация индексшщ мэнi топта 2,84 ± 1,04, 2 - шi топта-2,72 ± 0,59 (р = 0,63). Физикалык оцалту багдарламасын ЖYргiзу реанимация жэне каркынды терапия белiмшесiнде (РжКТБ) тыныс алу
жаттыгуларын, тесекке отыру операциясынан кейiн 1-2^i тэулiкте басталды.
Гиповентиляция ателектатикалык бузылулармен KYресу Yшiн барлык наукастар тыныс алу гимнастикасыныц кешендерiн еткiздi (^нше 2-3 сессия). Кардиохирургиялык белiмшенiц палатасына ауыстырылганнан кейiн алгашкы 2-3 ^нде пациенттщ козгалыс режимi одан эрi кецейген кезде ЕДШ эд^кершщ/нускаушысыныц бакылауымен дэлiзге шыгуына жэне KYн шшде (минутына 60-70 кадам) 200 м дешнп кашыктыкка Yзiлiспен баяу ЖYPуiне руксат етiлдi. Кейiнгi каркын жаяу ЖYPУ минутына 70-80 кадамга дешн жылдамдады, кашыктык KYн сайын 100 м-ге артты. Операциядан кейiнгi 3-4^i тэулiкте пациенттерге емдiк гимнастика кешендерi ЖYргiзiле бастады, оныц басты максаты ЖYректi кетерщю ЖYKтемелерге бiртiндеп бешмдеу болып табылады. ЖYKтеме кэркындылыгы метаболикалык эквиваленттерде (MET) елшендi.
Метаболизмдж эквивалент (metabolic equivalent of task) - бул минутына дене салмагыныц 1 кг ушш 3,5 мл О2 - ге тец демалу кезшде организм тутынатын оттегшщ мeлшерi (мл х кг - 1 х мин-1), ягни бул "стандартты адамныц" непзп метаболизмшщ энергия шыгыны каркындылыгыныц децгешнщ "стандартты адамнын" дене бетшщ келемше катынасы: MET = Qb/S [9].
Гимнастика оцалту бeлiмiнде топтык эдюпен немесе KYнiне 1 рет 15-35 минутка созылды; оган барлык буындарга, аяк-колдарга жэне денелерге арналган карапайым жаттыгулар, Yйлестiру, назар аудару жэне релаксация жаттыгулары, тыныс алу жаттыгулары, сондай-ак гимнастикалык заттармен жаттыгулар (Гимнастикалык таякшалар, эртYрлi диаметрлi жецш доптар, гантельдер) кiрдi салмагы 0,5-1,0 кг жэне т. б.). Осылайша, ЖYктеме кeлемi 2-3 MET дейiн кецейтiлдi (кесте. 3). Стационардан шыгарылганга дешн пациенттерге тредмилде орта есеппен 6 сабак eткiзiлдi.
Кардио жаттыгулары Yшiн ЖYгiру жолы колданылды. ЖYгiру жолындагы алгашкы сабак 8 минутка созылды, эрi карай узактыгы эр келеа KYнi 2 минутка артты. Операциядан кешнп ерте кезецде велотренажерде жаттыгу кезiнде пациенттер АКШ Yшiн аутотрансплантат ретшде сирактыц Yлкен терiасты венасын алу салдарынан аяк-колдыц ауырсынуын сезшедъ сондыктан бiздiц зерттеуiмiзде тредмил жаттыгу Yшiн тацдалды. Кардио жаттыгулары аралык сипатта болды, олар кан кысымын, ЖYрек согу жиiлiгiн (жYрек согу жиiлiгiн), электрокардиограмманы (ЭКГ) 12 стандартты коргасынмен баскарды.
3-кесте Кeрсеткiштер
^рсеташтер КР дешн КР кейiн P
ЖСЖ тыныштыкта, сог/мин 74,0±11,3 73,6±10,0 >0,05
САК тыныштыкта, мм с.б. 118,5±17,0 113,0±16,8 >0,05
ДАК тыныштыкта, мм с.б. 77,0±8,7 75,5±8,6 >0,05
ЖСЖ макс, сог/мин 114,0±16,0 114,7±16,0 >0,05
САК макс, мм с.б. 148,6±24,0 155,6±24,0 >0,05
ДАК макс, мм с.б. 83,3±9,4 82,0±7,3 >0,05
ЖСЖ калпына келу^ мин 5,0±1,3 4,9±1,4 >0,05
АК калпына келуi, мин 4,5±1,2 4,4±1,0 >0,05
Сынама узактыгы, мин 5,3±2,0 5,4±2,0 >0,05
МЕТ 5,0±1,7 5,0±1,7 >0,05
Тредмил сабагыныц 1-шi KYнiнде пациенттер 2-3 MET ЖYKтемесiн орындады; ЖYKтеме децгеш АКШ операциясынан кейiнгi ерте мерзiмде (3-4-шi операциядан кейiнгi тэулiк) пациенттщ физикалык MYмкiндiктерiне карай тацдалды. Келеа KYндерi ЖYKтеме децгейi 1 MET-ке артты; ауруханадан шыгар алдында пациенттер ЖYKтеменiц орташа децгейiн орындады - 6 MET.
ЖYKтеме каркындылыгы ЖYрек согу жиiлiгi бойынша бакыланды, ол бастапкы жылдамдыктыц 20% - ынан аспады. Наукастыц кандай да бiр шагымдары пайда болган кезде, ЖYKтеме дэрежесiнiц (Borg шкаласы) субъективтi кабылдауыныц eзгеруi, руксат етiлген ЖYрек согу жылдамдыгынан асып кету, ЭКГ-да ишемиялык немесе аритмиялык eзгерiстер болган кезде ЖYKтеме токтатылды немесе тeмендетiлдi. 60 пациенттщ тек 4-шде гана карыншалык экстрасистолалар TYрiнде ЭКГ eзгерiстерi аныкталды. Кан кысымыныц ауыткуы 10 мм рт. ст. ден асады. ст. бастапкыдан бiрде-бiр наукаста байкалган жок. Физикалык оцалтудыц госпитальдык кезецiнде стернотомиялык жараныц аскынулары да, Жедел коронарлык инциденттер де (стенокардия устамалары, миокард инфарктiсi, шунт тромбозы, карыншалык тахикардия пароксизмдерЦ байкалмады, eлiм де болган жок. РжКТБ-те eткiзiлген уакыттыц медианасы 2 тeсектiк KYндi курады. АКШ орындау сэтiнен бастап физикалык оцалту багдарламасын ЖYргiзу басталганга дешнп уакыттыц медианасы 4 KYндi курады. Пациенттердщ негiзгi периоперациялык хирургиялык сипаттамалары 2 кестеде келтiрiлген.
Талцылау
АКШ операциясынан кейiн ЖИА наукастарын физикалык реабилитация оцалту процесшщ барлык кезецдерiнде негiзгi орын алады. Велоэргометрдегi бакыланатын жаттыгулар немесе тредмиле кардиореабилитацияныц кешендi багдарламасыныц негiзгi компонент болып табылады жэне 30-50% курайды, кейбiр жагдайларда кешеннiц 70% - дан астамын курайды. Бул Жедел коронарлык синдромнан, бастапкы коронарлык ангиопластикадан, АКШ-дан, журек клапандары операцияларынан, журек трансплантациясынан кейiнгi кардиореабилитацияныц алгашкы 2 фазасына, сондай-ак созылмалы журек жеткшказдт бар пациенттерге катысты.
Бупнп кунге ец eзектi жэне зерттелген куннен кейiнгi аэробты жаттыгулардыц тшмдшп
кардиохирургиялык наукастарга арналган, олар оцалтудыц 2-шi жэне 3-шi кезецдерiнде колданылады [10].
АКШ-ден кейiнгi КР-га катысу дэлелдемеге негiзделген терапияга (дэрi-дэрмек жэне жедел коронарлык араласу) косымша енпзшген кезде жалпы eлiмнiц тeмендеуiмен байланысты. Осылайша,
КР-Fa катысу устануды жэне наукастардыц журек-кан тамырлары ауруларыныц каупш едэуiр темендету Yшiн eMip салтын езгертудi кажет етедi.[11-12]. Кардиореабилитацияга катысудыц бул оц эсерi КР ныц минималды кeлемi мен каркындылыгына кол жетюзген жагдайда эр TYрлi елдердеп колданыстагы клиникалык тэжiрибеде жумыс ютейтш мэлiм. Бул эсiресе жеке бешмделген жэне бакыланатын дене жаттыгуларына, сондай-ак жYрек-кан тамырлары ауруларыныц барлык жеке кауш факторларын катац баскаруга катысты. [13] Осы кезецде операциядан кешнп аскынулардыц даму каупi салыстырмалы TYPДе темен; осылайша, осы санаттагы наукастарга TYрлерi мен каркындылыгы созылмалы ЖЖА бар пациенттерде колданылатын физикалык
жаттыгуларды колдануга болады Komlesh et al (2018) жэне баскалардыц алдыцгы зерттеуi КР багдарламасыныц АКШ-дан кешнп eмiр сапасына жэне физиологиялык параметрлерге эсерiн зерттедi.[14] Олар КР багдарламасынан кейiн наукастардыц eмiр сапасы жаксарганын хабарлады. Бiздiц зерттеуiмiзде пациенттер физикалык оцалтуды бастады.
4 - кесте - Физикалык; жуктеме кезiндегi мэндер
MET Голеранттыльщ
3.9 дешн Темен
4.0-6.9 Орташа
7.0-9.9 Жогары
10.0 кеп ете жогары
5-кесте. ЖКЖ бар наукастарда жэне операциядан кешнп наукастармен салыстырмалы турде МЕТ децгеш
Операциядан кейiнгi кYн ЖYктемелiк МЕГ децгеш
3 2
4 3
5 3
6 4
7 5
8 6
5 -кестеде ЖКЖ бар наукастарда жэне операциядан кешнп наукастармен салыстырмалы турде МЕТ децгеш керсетшген.
Бiз кардио-жаттыгуларда аэробты жаттыгуды бастаудыц оцтайлы уакыты туралы усыныстар таба алмадык, бiрак бэрi оц эсер етедi бул жаттыгулар калады. Бiздiц зерттеу наукастарды физикалык оцалтудыц ерте басталуыныц кауiпсiздiгi мен тиiмдiлiгiн зерттедi тредмилдегi сабактар белгiлi бiр уакытта басталды, ягни операциядан кейiн (медиана - 4 кун) кардиохирургиялык бeлiмшеде оцалту кезецшде болды. Алгашкы жаттыгулар темен физикалык белсендшкт (2-3) МЕТ колдана отырып, 8 минут шшде ЖYргiзiлдi. Келесi сабактарда узактыгы
мен каркындылык бiртiндеп ecTi. M9HÎ бойынша, физикалык оцалтудыц алгашкы KYндерiндегi ЖYктеменiц бул децгейi ыцгайлы ЖYPУ режимi болып табылады. АКШ-дан кейiн ерте мерзiмде ЖYктеме децгейi жэне оны улгайту алгоритмi пациенттiц физикалык мYмкiндiктерiне байланысты тацдалды. Бурын ЖYргiзiлген зерттеулер белгш, онда А^Ш-тан кейiн стационарлык физикалык оцалту фазасына кардиотренажер енпзшген; кебшесе бул велотренажер болган [15, 16]. АКШ-дан кешнп операциядан кешнп ерте кезецде велотренажердеп ЖYктемелердiц жэне орташа каркынды ЖYPУДiц тиiмдiлiгiн салыстыру бойынша проcпективтi зерттеу ЖYргiзiлдi. Бiздiц зерттеуiмiздей, кардиотренажердегi
