Научная статья на тему 'ОСВЕЩЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТОРОН ИСТОРИИ ДИНАСТИИ ТЕМУРИДОВ В "МУНТАХАБ-АТ-ТАВОРИХ" МУХАММАД ХАКИМХОН'

ОСВЕЩЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТОРОН ИСТОРИИ ДИНАСТИИ ТЕМУРИДОВ В "МУНТАХАБ-АТ-ТАВОРИХ" МУХАММАД ХАКИМХОН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
30
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БОРЬБА / ТИМУР / СУЛТОН АХМАД / РАЗНОГЛАСИЯ / ХУСЕЙН / ДЖАЛОИРЫ / ГЕРАТА / МУХАММАД ШАЙБАНИДХАНА / ВЛАСТЬ / ДИНАСТИЯ / TIMUR''S STRUGGLE AGAINST SULTON AHMAD / DISAGREEMENTS BETWEEN TIMUR AND HUSSEIN / JALOIRI / CAPTURE OF HERAT FROM PARTY MUHAMMAD SHAIBANIDHANA

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Муродов Ахмадхон Амрохонович

В данной статье автор рассматривает борьбу Темура против представителя династии джалоиров Султон Ахмада, проблемы разногласий между Темуром и Хусейном, его отношения с сербадарами Хорасана.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RESEARCH OF SOME SIDES OF THE HISTORY OF A DYNASTY OF TEMURIDS IN "MUNTAHAB-AT-TAVORIH" MUHAMMAD HAKIMKHON

In given article the author considers struggle of Temur against representatives of the dynasty of Jaloirov Sulton Ahmad, disagreement problems between Temur and Hussein and its relation with sarbadorons of Khurasan.

Текст научной работы на тему «ОСВЕЩЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТОРОН ИСТОРИИ ДИНАСТИИ ТЕМУРИДОВ В "МУНТАХАБ-АТ-ТАВОРИХ" МУХАММАД ХАКИМХОН»

ИНЪИКОСИ БАЪЗЕ ИАДЛУДОИ ТАЪРИХИ ХОНАДОНИ ТЕМУРИЁН ДАР «МУНТАХАБ-АТ-ТАВОРИХ»-И МУДАММАД ДАКИМХОН

Муродов А. А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй

«Мyнтахаб-ат-тавоpих»-и Мухаммад Дакимхон яке аз саpчашмахои мухими таъpихии нимаи аввали асpи XIX махсуб ёфта, соли 1259/1843 таълиф шудааст. Он маълумоти таъpихй, адабй, чyFpофй, этногpафиpо фаpо гиpифта, хусусияти энсиклопедй доpад.

Мухаммад Дакимхон даp «Мyнтахаб-ат-тавоpих» ходисоти таъpихии миёнахои асpи XVIII ва ибтидои асpи XIX-и хонигаpии ^уканди давpаи хyкмpонии Ноpбyтахон ва Мyхаммадалихонpо бо тамоми чузъиёташ инъикос каpдааст. Ин асаpи таъpихй доpои панч боб буда, даp боби панчум маълyмотхоpо аз давpаи таъpихи хилофати Аббосиён то миёнахои асpи XIX фаpо мегиpад. Зикp бояд намуд, ки муаллиф даp боби мазкyp оид ба хаводиси нимаи дуюми асpи XIV ва охиpи асpи XV Моваpоyннахpy Хypосони давpаи темypиён низ маълумоти фаpовон медихад [1].

Мухаммад Дакимхон даp ин боб мyбоpизаи Темyp ва лашкаpкашихои y ба минтакахо ва вилоятхои мухталиф, баpои ба саpи кyдpат омадан, оид ба хаpакати саpбадоpони Хypосон, катлу Fоpат, вахшониятхои бемисли онхо, хyкмpонии Шо^ух ва хамсаpи y Гавхаpшодбегим, кушта шудани УлyFбек аз таpафи писаpаш Абдулатиф, ба тахт нишастани Султон Абусаид, Дусайн Бойкаpо,Миpзо Бадеузамон ва Бобyp Миpзо, таназзули давлати темypиён, мyбоpизахои Шайбониён баpои ба даст оваpдани XOкимиятpо то андозае вокеъбинона, даp асоси далелу санадхои мушаххас тасниф намудааст.

Аммо даp таъpихнигоpии миллй бо кадом сабаб то имpyз пахлухои гуногуни ин асаpи таъpихии Мухаммад Дакимхон, ба вижа давpаи хyкмpонии хонадони Темyp ва темypиён мавpиди баppасй ва омузиши мухаккикон каpоp нагиpифтааст.

Мухаммад Дакимхон pочеъ ба таълифи таъpихй ахди темypиён бештаp ба «Равзат-с-сафо»-и Миpхонд такя намуда, баъзе маълумотхои Миpхондpо такpоp каpдааст. Муаллифи «Мyнтахаб-ат-тавоpих» ба тасвиpи хонадони темypй аз хучуми Темyp ба БаFдод зидди Султон Ахмад (1382-1410), ки яке аз хокимони охиpини сулолаи Ч,алоиpхо (1340-1410) даp БаFдодy Иpоки Аpаб ба хисоб меpафт, шypyъ намудааст. Темyp вакте, ки БаFдодpо тасхиp намуд Султон Ахмад ба таpафи аpаб pафт ва баъд аз 7 сол аз нав хокимияти БаFдодpо сохиб шуд. Боpи дуюм Темyp БаFдодpо соли 795/1396 ба тасаppyфи худ даpоваpда ва Султон Ахмад бошад ба чониби Мисp гypехт. Доиp ба масъалаи мазкyp Дакимхон навиштааст, «Баъд аз 12 сол амиp Темyp даp хаёт буд, Султон Ахмад гох даp Рум гох даp Мисp буд. Даp хаpчанд вакт фитна баp меангехт» [1, c. 104]. Султон Ахмад баъд аз вафоти Темyp аз нав ба Иpок баpгашта то ба катл pасиданаш (соли 1410) аз таpафи Кдоа-Юсуфи тypкман даp Табpез хyкyмpонй каpдааст.

Мухаммад Дакимхон pочеъ ба pохбаpони саpбадоpони Хypосон (1335-1381) низ маълумоти мухим медихад: «Эшон панч тананд, хаp кадом чанд даp маснади TOp такя каpданд. Окибат pyй ба доpyлбако оваpданд» [1, c. 105]. Маълумоти Мухаммад Дакимхон ба назаp як навъ нокис менамояд. Зеpо тибки баъзе асноди илмй [2, c. 771] pохбаpони саpбадоpони Хypосон 12 нафаp будаанд. Аз чи бошад, ки М.Дакимхон аз хафт нафаpи дигаp Пахлавон Абдypаззоки Боштинй, Кулу Исфандиёp, Шамсуддини Фазлуллох, Хоча Шамсуддин Алии Чашмй, Хоча Захиpyддини Каpавй, Пахлавон Дайдаpи ^ассоб, Хоча Лутфуллохи Боштинй, ки хаp кадом солхои муайян pохбаpии хаpакати саpбадоpонpо ба ухда доштанд, хомуш мондааст.

Даp мавpиди муддати хyкмpонии импеpияи Темyp ва темypиён М.Дакимхон таъкид мекунад, ки «... Темypиён муддати подшохиашон яксаду понздах сол буд. То замони Шайбонихон адади эшон 15-то монданд ва даp асли дигаp даp Эpонy Тypон ва даp Хypосонy Диндустон хукумат каpданд» [2, c. 107]. Давpаи хyкмpонии Темypиёнpо

мyаллиф 115 сол нишон додааст. Аммо аз pyзи ба саpи кyдpат омадани Темyp (1370) ва то охиpин намояндаи ин хонадон Дусайн Бойкаpо (1506) даp Диpот салтанати ощо 136 солpо даp баp мегиpад. Аз ин py, мyаллиф даp чи асос xyкмpонии ин хонадонpо 115 сол мyайян каpдааст, баpои мо мyаммо аст.

Даp чой дигаp бошад, ба саpи кyдpат омадани Темyp ва низоъи yBy амиp Дyсейнpо даp Балх чунин тасвиp намyдааст «... баъд аз гузаштани чандин вакт синни амиp Темyp ба 36 сол pасид, ки даp Балх бо амиp Дусейн, ки додаpи аpyси y буд, yмpxо ба иттифоки якдигаp кишваpкyшоxй мекаpданд, ба катл pасонид ва худ баp тахти подшоxй нишаст» [2, c. 107]. Даp ин чо низ андешаxои муаллиф таxpиpталабанд. Вокеан, хоxаpи амиp Дусейн ТаpконоFо xамсаpи Темypланг буд. Ощо даp бисёp набаpдxо, аз чумла баpои ба даст оваpдани xокимият ва пахш каpдани исёни шоxони Бадахшон, «Чднги лой» ба мукобили хони МyFyлистон (1364), шикастхypй ва шаpмандавоp таpки Моваpоyннаxp каpдани онxо, бо pоxи фиpебy найpанг ба катл pасондани саpваpони саpбадоpони Самаpканд (1366) бо xам буданд. Аммо, баъд аз фавти Таpк0H0F0 (1366) муносибати Темyp бо амиp Дусейн якбоpа таFЙиp ёфт. Соли 1370 xиpси мансабхоxии Темyp боло гиpифта, бо истифода аз зиддияти xокимони Хатлон Кайхyсpав ва Шайхмyxаммади Баён нисбат ба Дусейн бо лашкаpи азиме ба Балх лашкаp кашид. Дангоми чанг амиp Дусейн асиp афтод.

Аз pyи тафсилоти Ш^офуддин Алии Яздй Темyp аз гyноxи Дусейн гузаштааст, «... ба yмаpо гуфт: - Ман аз хуни y гузаштам: Ва чун ypо аз мачлиси xyмоюн беpyн бypданд, амиp Кайхyсpави Хатлонй забони тазаллум баpкyшод, ки амиp Дусейн баpодаpи ман Кайкyбодpо куштааст, бифаpмоянд, ки ypо ба ман сyпоpанд, то ба муктазои шаpъ ypо ба кассос pасонам» [3, c. 153]. Саpчашмаxои таъpихй шаxодат медщанд, ки Темyp аз таpафи Кайхyсpави Хатлонй ба ивази кассоси баpодаpаш Кайкубод, ки соли 1362 даp Бадахшон аз таpафи амиp Дусейн кушта шуда буд, ба катл pасонида мешавад. Дамин таpик, Темyp баъд аз катли Дусейн амиpи мутлаки Моваpоyннаxp гаpдид.

Мyxаммад Дакимхон на xама вакт ба чиддият ва аник будани хабаpy санаxои таъpихй диккат медиxад. Масалан, навиштаи y нисбати фаpзандони Темyp низ мyтахассисонpо ба иштибоx меоваpад. У кайд мекунад, ки «Соxибкиpон панч писаp дошт: Миpзочаxонгиp, Амиpоншоx, Умаpшайх, Миpзо Бобyp, Миpзо Шоxpyх» [1, c. 110]. Вале, бино ба ахбоpи саpчашмаxои дигаp Темyp чоp писаp дошт, Ч,аxонгиp ва Умаpшайх xанyз xангоми даp кайди xаёт будани Темyp аз олам гузаштанд. Бобyp Миpзо бошад набеpаи Темyp аст.

Мyxаммад Дакимхон доиp ба давpаxои охиpи салтанати Темypиён ва воpидшавии кабилаxои кучй, тасаppyфи Моваpоyннаxpy Хypосон аз чониби Шайбонихон низ маълyмотxои пypкимат додааст. Масалан, xангоми вазъи онpyзаи Диpот, таъкид мекунад, ки «Диpотpо лашкаpи узбак он кадаp тоpоч сохта буд, ки даp асpи xеч подшоxе ба вукуъ наомада буд» [1, c. 125]. Муаллиф ин чо ваxшонияти Мyxаммад Шайбонихон xангоми воpид шудан ба Диpотpо даp назаp доpад, ки доиp ба он дигаp манбаъxои таъpихй низ шаxодат додаанд.

Дамин тавp, даp баpобаpи дигаp саpчашмаxои хаттии асpxои XVIII-XIX «Мyнтахаб-ат-тавоpих»-и Мyxаммад Дакимхон низ аз манобеи мyxими таъpихй, ба вижа даp pавшан сохтани таъpихи салтанати Темypy Темypиён xамчyн мадpаки хаттй маxсyб ёфтан, чун манбаъ ва маъхази адабй низ ба шyмоp pафта, даp баёни xолати шеъpy шоиpй ва мyxити адабии давp аз маъхазxои нодиp ба шyмоp меpавад.

Адабиёт:

1. Мyxаммад Дакимхон. Мyнтахаб-ат-тавоpих. - Душанбе: Дониш, 1983.

2. Давлатдоpии точикон даp асpxои IX-XIV / мypаттиб ва муаллифи пешгyфтоp Н.

Амиpшоxй. - Душанбе: Амpи илм, 1999.

3. Низомиддини Шомй. Зафаpнома. Ч,.1. - Пpага, 1956.

ОСВЕЩЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТОРОН ИСТОРИИ ДИНАСТИИ ТЕМУРИДОВ В «МУНТАХАБ-АТ-ТАВОРИХ» МУХАММАД ХАКИМХОН

Аннотация. В данной статье автор рассматривает борьбу Темура против представителя династии джалоиров Султон Ахмада, проблемы разногласий между Темуром и Хусейном, его отношения с сербадарами Хорасана.

Ключевые слова: борьба, Тимур,Султон Ахмад, разногласия, Хусейн, джалоиры, Герата ,Мухаммад Шайбанидхана, власть, династия, власть, династия.

RESEARCH OF SOME SIDES OF THE HISTORY OF A DYNASTY OF TEMURIDS IN "MUNTAHAB-AT-TAVORIH" MUHAMMAD HAKIMKHON

Abstract. In given article the author considers struggle of Temur against representatives of the dynasty of Jaloirov Sulton Ahmad, disagreement problems between Temur and Hussein and its relation with sarbadorons of Khurasan.

Key words: Timur's Struggle against Sulton Ahmad, disagreements between Timur and Hussein, Jaloiri, capture of Herat from party Muhammad Shaibanidhana.

Сведения об авторе: Муродов Ахмадхон Амрохонович - кандидат исторических наук, доцент кафедры всеобщей историй Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: sattori1990@mail.ru

Information about the author: Murodov Ahmadkhon Amrokhonovichich - the candidate of historical sciences, docent, Chair of General History, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Ainy

НОРМАТИВНЫЕ ПРАВОВЫЕ АКТЫ ОРГАНОВ ИСПОЛНИТЕЛЬНОЙ ВЛАСТИ В ПРАВОВОЙ СИСТЕМЕ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

Камолов И. И.

Таджикский национальный университет

Исполнительная власть в Республике Таджикистан как самостоятельная ветвь власти играет значительную роль в жизни общества и государства, от нее зависит, насколько эффективно будут исполняться нормы законов, реализовываться конституционные права и свободы граждан. Исполнительная власть осуществляется совокупностью органов, которые включают в себя отраслевые (министерства), межотраслевые и организационные (ведомства) органы.

Современная юридическая наука представлена различными подходами к пониманию исполнительной власти.

Так, В.В. Лазарев определяет исполнительную власть как вторичную подзаконную ветвь государственной власти, имеющую универсальный предметный и организующий характер и направленную на обеспечение исполнения законов и других актов законодательной власти [7, с. 382].

И. Л. Бачило исполнительную власть определяет как ветвь государственной власти, выраженную системой органов исполнительной власти, осуществляющих государственное управление, делами общества, обеспечивая его поступательное развитие на основе законодательства и самостоятельной реализации государственно-властных полномочий исполнительно-распорядительного характер [3, с. 31].

В юридической литературе высказывалась возможность и необходимость рассмотрения исполнительной власти в широком и узком смыслах. Так, по мнению К.С. Вельского, исполнительная власть в широком смысле представляет систему органов государственного управления, построенных иерархически, наделенных властными

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.