CC BY
6m
УДК 377.5 ГРНТИ 14.33.01
ЦОСТАНАИ ЖЕР1НДЕ ЖАРЦ ЕТКЕН ЕК1 Ж¥ЛДЫЗ
Андатпа
Мацалада Крстанай облысынын, 6ip уацыт-та eMÏp CYpreH жэне педагогика, журналистика жэне эдебиет саласына Yлкен Yлес цосцан ей улы тулгасы туралы мэлiметтер берiлген. Олар-ды бiрдей есте сацтауга, 6i3 ушш жасаганнын, бэрiн умытпауга мiндеттiмiз.
Аннотация
В статье представлена деятельность двух великих личностей Костанайской области, живших в одно время и внесших огромный вклад в сферу педагогики, журналистики и литературы. Мы обязаны в равной мере вспоминать о них, чтить память и не забывать все то, что они для нас сделали.
Annotation
The article presents information about two great personalities of Kostanay region who lived at the same time and made a huge contribution to the field of pedagogy, journalism, and literature. We must equally remember them, honor their memory and not forget all that they have done for us.
Жиырмасыншы гасырдын, басында К°ста-най жерiнде жарц еткен ею жарыц жулдызы -Ахмет Байтурсынулы мен Мухамеджан Сера-линнщ туганына биыл 150 жыл. ¥лы даланын, данышпан улдары бiр жылда бiр облыста ду-ниеге келген. Эрине, эрюмнщ тагдыры эртyрлi болганмен, екеуi де бiздщ елiмiздщ тарихында жарцын Ï3 цалдырган ардацты азаматтар. Ахмет Байтурсынулы ацындыц, гылыми, педаго-гикалыц, аударма, саяси цызметтерiмен айна-лысса, Мухамеджан Сералин жазушы, бiлiктi журналист репнде бiзге белгiлi. Бiрац екеуi де цогамдыц цызметпен айналысып, царапайым халыц yшiн аландап, Казац КСР-нщ аумацтыц
л ш Я
як 1Ж У
I к.
Е ' H
Бектурганова Г.Б.,
«Цостанай ауданы бшм бвл1мшщ Алтынсарин жалпы бшм беретш мектеб1» КММ цазац ты1 мен эдебиет1 пэншщ мугалгмг
Нег1зг1 свздер: ел тарихы, улы дала, атацты тулгалар, педагогика, журналистика, цогамдыц цызмет, мемлекеттщ б1рлт мен тутастыгы, мерейтой.
Ключевые слова: история страны, Великая степь, выдающиеся личности, педагогика, журналистика, общественная деятельность, единство и целостность государства, юбилей.
Keywords: history of the country, the Great Steppe, famous personalities, pedagogy, journalism, public service, unity and integrity of the state, anniversary.
tç
s
к <
m О
го £
iA О
w «
О
О!
С w s
U
W
¡г1 S
[-4
о
4
о «
о н w
5 w s
U ©
О
и
о -
s ©
ш
т^тастыгы у™н кYрескен. Казакстан-дагы азаматтык согыс ая^талганнан кей-ш этноаумактык шекаралардын аражтн ажырату проблемасы накты айкындал-ды. Непзп карама-кайшылык Казак ел-кесшщ ек1лдер1 мен Челяб1 эюмштгшщ арасында ербад. Казак прогрессивтер1 жана эюмшшк орган - Кыргыз елкесш баскару жетндеп эскери-революция-лык комитетшщ баскаруымен едэу1р ау-макты сактауды талап етп. Комитеттщ сол кездеп ресми екшети т^лгалары Ахмет Байт^рсын^лы мен М^хамеджан Сералин болган. Аумактык мэселе кызу птрталас тудырды. 1920 жылдан 1922 жылга дешн Казакстаннын С1б1рмен ше-карасы туралы мэселе ОСК-да Лениннщ катысуымен б1рнеше рет каралды жэне елдщ мYДделерiн ескерд^ Ахмет Байт^р-сын^лы мен М^хамеджан Сералин Ко-станай уезш Казакстан к¥рамына енгiзу кажеттiгiн, б^л жерлердщ казак халкына жататынын к¥жаттык негiзде жан-жакты дэлелдедi [1]. ^ Екi т^лганын, емiрi мен кызмет не § нактылы токталсак, олардын емiрiнде-« гi айкын айырмашылыктарды байкауга
^ болады, бiрак та бiр уакытта емiр CYрiп,
р !
« бiздiц елiмiздiц тарихында бiрдей окига-
3 ларды бастан еткергендштен ^ксастыктар
м да ете кеп. Ахмет Байт^рсын^лын рес-
о публикамыздын барлык аймактарында,
с э^ресе бiздiц облысымызда бiлмейтiн
§ адам жок сиякты. Онын емiрбаянынан
^ негiзгi акпаратты елiмiздщ эр азаматы
^ бiледi, ейткет мектепте окыган кезш-
§ де эр бала тарих пен эдебиет сабакта-
« рынан Алаш партиясы жэне «Маса» атты
^ елендер жинагы жайында толык акпарат
^ алады. Ал осы ^ымдар Ахмет есiмiмен
« Yнемi тыгыз байланыста жYредi. Со-нымен катар ол казак тiлi мен эдебиетш
о пэн ретiнде Yйрететiн окулыктар жазумен
с) айналыскан. «Элшпе», «Оку к¥ралы»,
§ «Тш к¥ралы», «Эдебиет таныткыш» атты
ютап болып жарияланган окулыктарды жазган. Осы жайында Сэбит М^канов-тын жазганы бар: «Казак тiлi мен юта-бын жазган, казак тiлiнiн непзш жа-сап, казак мектебiнiн iргетасын калаган алгашкы адам - Ахмет» [2]. Сонымен катар езiнiн ен жакын достары Элихан Бекейхан, Мiржакып Дулат^лымен бiрi-гiп, «Казак» газетшщ беттерiнен казак халкын бiлiм, енердi игеруге шакырган. Ал М^хамеджан Сералиндi алсак, оны тек журналистика саласында кызмет ететiн адамдар жаксы бiледi. Дегенмен ол казак журналистикасынын негiзiн калаган. Сералиннiн "Айкап" журналы отандык баспасезiнiн жана беттерш ашкан. Еалым Бейсенбай Кенжебаевтын зерттеуi бойынша, Сералин "Айкап" жур-налын басылымга шыгару Yшiн патша эюмшшпнщ бiр топ ^йымдарынан ету-ге тура келд^ Сералинн1н кYш-жiгерi мен сабырлыгынын аркасында журнал 1911 жылдын кантарынан бастап шыга баста-ды. Ол Троицк каласында 1915 жылдын тамызына дей1н басылып шыккан. Сера-линн1н журналистика саласында арнайы бiлiмi болмаса да, ол езiнiн мол емiр-лiк тэжiрибесiн, карапайым халыктын жагдай^1н тануды колдана отырып, жана кызметке кiрiстi. Б^л табигаттан ете та-лантты адам болган, аукымды аналити-калык акыл-ой, когамда болып жаткан бYкiл жагдаяттарга ез кезкарасын бш-дiрдi. М^хамеджан алгашкы бтмш ауыл молдасынан алган. Бес жаста ол ана-сымен бiрге Троицк каласында т^рган нагашы туыстарына кешкен. Арыстан байынын Yйiнде т^рып, Костанаидагы орыс-казак мектебiнде окыган балалары-на камкорлык жасады. Бос уакытында ол да сол сабактарга катыскан. Содан кешн Ильин мYFалiмнiн кемегiмен осы мек-тепке тYсiп, 1891 жылы оны «ете жаксы» баFамен бiтiрген. Сосын ОрынбордаFы окытушылар семинариясына кабылдау
Ж
емтихандарын тапсырады, бiрак окуFа теленетiн акша жоктыFынан туFан жерiне оралады да, бiрнеше жыл бойы мектепте муFалiм болып жумыс iстедi. Бiлiмi орта-ша болFанмен, ол емiрлiк жаFдайларынан тэжiрибе алып, бiлiмiн жетiлдiредi. "Ай-кап" журналынын жарияланган жылдын басынан жабылFанFа дейiн барлык немiр-лерш окысак, журналдын сол кездегi жоFары сапалы басылып шыкканы айкын кершеда. Сералин жоFары бiлiктi журна-листерден кем емес ед^ Эр макаланын такырыбы мен мазмуны терен жэне жан-жакты ойластырылFан. АлFашкы бетте елiмiзде болFан окиталар, ресми хабар-ламалар, келесi беттерде "ашык хат" ай-дарымен - окырмандардын хаттары жа-рияланды. "Фельетон", "Хабарламалар" айдарындаFы материалдар журналдын ортасында басылFан. Журналдын сощы беттерiнен шетел жаналыктарын, рецен-зияларын, кенiл айту хаттарын окуFа бо-лады. Журналда Казакстаннын барлык жерлершен материалдар жарияланFан, ейткенi кептеген елдi мекендерде журналдын теракты тiлшiлерi турып, кыз-мет еткен. Журналдын дизайны да кезге тYCкен [3]. "Айкап" журналы жабыгетан-нан кешн Сералин Костанай каласын-даFы "Ауыл" газетiнiн редакторы болып жумыс ютеда. Сералин Бейiмбет Май-линдi газетке жумыска шакырды. Содан кейiн редакциядаFы жумыска каламды жаксы менгерген Эбдiрахман Мустафин де тартылды. Сералин "Ауыл" газетшщ КостанайдаFы ен Yздiк басылымдардын бiрi болуы Yшiн колдан келгеннщ бэрiн жасады. "Ауылдан" туFан казiргi "Костанай таны" республиканын ен Yздiк ба-сылымдарынын бiрi болып табылатыны сезсiз, Мухамеджан Сералиннiн енбеп зор, ол OFан емiрге жолдама берд^ Му-хамеджан Сералин казiргi республика-лык "Егемен Казакстан" газепнщ негiзiн калаушылардын бiрi. Сералиннiн басты
енбегi - "Айкап" журналы. Бул журнал ез дэуiрiнiн аздаFан зиялыларын казак тiлiнде ойлауFа жэне ез ойларын жазба-ша турде казак тМнде баяндауFа Yйреттi. Мухамеджан Сералин журналистикада ешпес iз калдырды. Ол баспасез аркылы ез халкына риясыз кызмет еттi. Оны лай-ыкты турде казак журналистикасынын атасы деп атауFа болады.
Биыл тiл бтм^ журналистика, эдеби-ет салаларында елшеусiз Yлес коскан са-наулы азаматтарынын мерейтойы. Олар бiр заманда емiр CYрiп, халыктын игш-гi Yшiн енбек еткен, мемлекеттiн бiрлiгi мен тутастыны Yшiн кYрескен, бiлiмдi азаматтардын санын кебейтудi кездеген - оларды бiрiктiретiн жайттар осы. Сол себептен олардын умытылмауын жэне мерейтойларын да бiрдей жоFары ден-гейде атап етуiн калаймын. Олар сиякты атакты тулFалар бiздiн асыл еткенiмiз, олардын ел тарихына коскан Yлесiн кур-меттеуiмiз керек.
ЭДЕБИЕТТЕР: ^
1.Исмаилов С. Байтурсынов и погра- д ничный вопрос [Электрондык ресурс] // « URL: https://kstnews.kz/newspaper/1091/ ^ item-70330 (каралFан кYнi: 19.03.2022) |
2.А.Байтурсынулы атындаFы Тiл 3 бiлiмi институтынын ресми сайты [Элек- м трондык ресурс] // иЯЪ: https://tbi.kz/a- о baitursynuly (каралFан кYнi: 19.03.2022) с
3.М.Сералин - казак журналистика- § сынын атасы [Электрондык ресурс] // щ URL: https://melimde.com/titulka-mazmni. ^
html?page=4 (каралFан кYнi: 19.03.2022) §
о
©
о
и
о -
©
