Научная статья на тему 'ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ТАКТИЧЕСКИХ ПРИЕМОВ ПРИ ДОПРОСЕ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНЕГО ПОДОЗРЕВАЕМОГО И ОБВИНЯЕМОГО'

ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ТАКТИЧЕСКИХ ПРИЕМОВ ПРИ ДОПРОСЕ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНЕГО ПОДОЗРЕВАЕМОГО И ОБВИНЯЕМОГО Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
112
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
преступление / несовершеннолетние / следствие / тактический прием / допрос / конфликтная ситуация / особенности личности / подозреваемый / обвиняемый / следственное действие. / crime / minors / investigation / tactical deception / interrogation / conflict situation / personality traits / suspect / accused / investigative action.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Алланазаров Ойбек

В статье, исходя из требований Указа Президента Республики Узбекистан от 10 августа 2020 года № УП-6041 “О мерах по дальнейшему усилению гарантий защиты прав и свобод личности в судебно-следственной деятельности”, уделено особое внимание вопросам соблюдения закона при проведении процессуальных действий с несовершеннолетними лицами, умения установления необходимого психологического контакта с лицами, а также правильного выбора тактических методов при проведении следственных действий. Были изучены мнения ученых о выборе тактических приемов при допросе несовершеннолетнего подозреваемого и обвиняемого, использовании тактических приемов, подходящих для типичной ситуации, и принятии во внимание особенностей несовершеннолетнего лица в данном процессе. Проанализированы вопросы психологического влияния на несовершеннолетнее лицо и мотивации его к даче правильных показаний при проведении допроса в конфликтных и бесконфликтных следственных ситуациях. На их основе был разработан список тактических приемов, которые могут быть применены при допросе несовершеннолетнего подозреваемого или обвиняемого.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Features of the use of tactical techniques when interrogating a minor suspect and the accused

Based on the requirements of the Decree of the President of the Republic of Uzbekistan No. 6041 of August 10, 2020, “On measures to further strengthen guarantees for the protection of individual rights and freedoms in judicial and investigative activities”, the article pays special attention to the issues of compliance with the law when conducting procedural actions with minors, the ability to establish the necessary psychological contact with persons, as well as the correct choice of tactical methods when conducting investigative actions. The opinions of scientists on the choice of tactics during the interrogation of a minor suspect and the accused, the use of tactics suitable for a typical situation and taking into account the characteristics of a minor in this process are studied. The issues of psychological influence on a minor and motivating him to give the correct testimony during interrogation in conflict and non-conflict investigative situations are analyzed. On their basis, a list of tactics that can be used during the interrogation of a minor suspect or the accused is developed.

Текст научной работы на тему «ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ТАКТИЧЕСКИХ ПРИЕМОВ ПРИ ДОПРОСЕ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНЕГО ПОДОЗРЕВАЕМОГО И ОБВИНЯЕМОГО»

UDC: 343.144 (045)(575.1)

Алланазаров Ойбек

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси «Дастлабки тергов ва криминалистика» кафедраси бошлиги уринбосари

ВОЯГА ЕТМАГАН ГУМОН ЦИЛИНУВЧИ ВА АЙБЛАНУВЧИНИ СУРОЦ ЦИЛИШДА ТАКТИК УСУЛЛАРНИ ЦУЛЛАШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация. Мацолада вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчини суроц цилишда цулланила-диган тактик усулларни танлаш, тергов вазиятига мос булган тактик усуллардан фойдаланиш, ушбу жараёнда вояга етмаган шахсга хос хусусиятларни эътиборга олиш масалалари буйича олимларнинг фикр-мулоуазалари тащил цилинган уамда мазкур фикрларга муносабат билдирилган. Шунингдек, вояга етмаган шахслар билан утказиладиган процессуал уаракатларда цонунга амал цилиш, шахслар билан керакли психологик алоца урната олиш, тергов уаракатларини утказишнинг тактик усулларини тугри танлаш каби масалаларга алоуида эътибор царатилган. Мацолада Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 август кунидаги "Суд-тергов фаолиятида шахснинг ууцуц ва эркинликла-рини уимоя цилиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6041-сон фармони талабларидан келиб чициб, вояга етмаган шахслар билан утказиладиган процессуал уара-катларда цонунга амал цилиш, шахслар билан керакли психологик алоца урната олиш, тергов уаракат-ларини утказишнинг тактик усулларини тугри танлаш каби масалаларга алоуида эътибор царатилган. Вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчини суроц цилишда цулланиладиган тактик усулларни танлаш, тергов вазиятига мос булган тактик усуллардан фойдаланиш, ушбу жараёнда вояга етмаган шахсга хос хусусиятларни эътиборга олиш масалалари буйича олимларнинг фикр-мулоуазалари ур-ганилган. Суроц цилишни зиддиятли ва зиддиятсиз тергов вазиятларида утказиш жараёнида вояга етмаган шахсга психологик таъсир утказиш ва уни тугри курсатувлар беришга ундаш масалалари таулил цилинган. Шу асосда вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчини суроц цилишда цуллани-лиши мумкин булган тактик усуллар руйхати ишлаб чицилган.

Калит сузлар: жиноят, вояга етмаганлар, тергов, тактик усул, суроц цилиш, зиддиятли вазият, шахсга хос хусусиятлар, гумон цилинувчи, айбланувчи, тергов уаракати.

Алланазаров Ойбек

заместитель заведующего кафедры «Предварительное следствие и криминалистика» Академии МВД Республики Узбекистан

ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ТАКТИЧЕСКИХ ПРИЕМОВ ПРИ ДОПРОСЕ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНЕГО ПОДОЗРЕВАЕМОГО И ОБВИНЯЕМОГО

Аннотация. В статье, исходя из требований Указа Президента Республики Узбекистан от 10 августа 2020 года № УП-6041 "О мерах по дальнейшему усилению гарантий защиты прав и свобод личности в судебно-следственной деятельности", уделено особое внимание вопросам соблюдения закона при проведении процессуальных действий с несовершеннолетними лицами, умения установления необходимого психологического контакта с лицами, а также правильного выбора тактических методов

при проведении следственных действий. Были изучены мнения ученых о выборе тактических приемов при допросе несовершеннолетнего подозреваемого и обвиняемого, использовании тактических приемов, подходящих для типичной ситуации, и принятии во внимание особенностей несовершеннолетнего лица в данном процессе. Проанализированы вопросы психологического влияния на несовершеннолетнее лицо и мотивации его к даче правильных показаний при проведении допроса в конфликтных и бесконфликтных следственных ситуациях. На их основе был разработан список тактических приемов, которые могут быть применены при допросе несовершеннолетнего подозреваемого или обвиняемого.

Ключевые слова: преступление, несовершеннолетние, следствие, тактический прием, допрос, конфликтная ситуация, особенности личности, подозреваемый, обвиняемый, следственное действие.

Allanazarov Oybek

Deputy Head of the Department of Preliminary Investigation and Criminalistics, MIA Academy of the Republic of Uzbekistan

features of the use of tactical techniques when interrogating a minor suspect and the accused

Abstract. Based on the requirements of the Decree of the President of the Republic of Uzbekistan No. 6041 of August 10, 2020, "On measures to further strengthen guarantees for the protection of individual rights and freedoms in judicial and investigative activities", the article pays special attention to the issues of compliance with the law when conducting procedural actions with minors, the ability to establish the necessary psychological contact with persons, as well as the correct choice of tactical methods when conducting investigative actions. The opinions of scientists on the choice of tactics during the interrogation of a minor suspect and the accused, the use of tactics suitable for a typical situation and taking into account the characteristics of a minor in this process are studied. The issues of psychological influence on a minor and motivating him to give the correct testimony during interrogation in conflict and non-conflict investigative situations are analyzed. On their basis, a list of tactics that can be used during the interrogation of a minor suspect or the accused is developed.

Keywords: crime, minors, investigation, tactical deception, interrogation, conflict situation, personality traits, suspect, accused, investigative action.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 30 ноябрдаги «Суд-тергов фаолиятида фукароларнинг ^укук ва эркинликлари кафолат-ларини кучайтириш буйича кушимча чора-тад-бирлар тугрисида»ги ПФ-5268-сон фармони талабларидан келиб чикиб, Узбекистан Рес-публикасининг Жиноят-процессуал кодексига "Далилларнинг макбул эмаслиги" номли 951-мод-да киритилиб, унда жиноят процессини юри-тишда конунга хилоф усуллар оркали олинган маълумотлар, шу жумладан, жиноят процесси иштирокчиларига ёки уларнинг якин кариндош-ларига нисбатан кийнокка солиш ва бошка шафкатсиз, гайриинсоний ёки кадр-кимматни камситувчи муомала х,амда жазо турларини кул-лаган х,олда олинган далиллар макбул эмас деб топилиши белгилаб куйилди.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2020 йил 10 август кунидаги "Суд-тер-гов фаолиятида шахснинг ^укук ва эркинликлари-ни х,имоя килиш кафолатларини янада кучайтириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6041-сон Фармонида шахсга нисбатан кийнокка солиш ва бошка шафкатсиз, гайриинсоний ёки кадр-кимматни камситувчи муомала х,амда жазо турларини куллаш билан боглик килмишлар содир этилиши-нинг олдини олиш буйича самарали механизмлар-ни жорий килиш х,амда бундай килмишлар учун жавобгарликни кучайтириш буйича ваколатли ор-ганларга топшириклар берилди.

Шулардан келиб айтиш мумкинки, суд-тер-гов органлари фаолиятида шахс ^укук ва эркин-ликларига нисбатан булган муносабатни ижобий томонга узгартириш давр талабидир. Айникса,

вояга етмаган шахслар билан утказиладиган процессуал харакатларда цонунга амал цилиш, шахс билан керакли психологик алоцани урната олиш, тергов харакатларини утказишнинг тактик усулларини тугри танлаш ва шу каби масалаларга алохида эътибор царатилиши зарур.

Вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланув-чиларни суро^ цилишда улар билан зарур психологик алоца урната билмаслик, уларнинг шахсига хос хусусиятларига етарлича эътибор бермаслик тактик усуллар нотугри таналанишига олиб ке-лиши ва оцибатда зиддиятли вазиятни юзага кел-тириши хамда масъул шахснинг гайрицонуний усуллардан фойдаланишга мурожаат цилишига таъсир этиши мумкин. Шу сабабли, суроц цилиш-га пухта тайёргарлик куриш хамда ушбу жараёнда аницланган маълумотларга асосланган холда суроц цилишнинг ишчи босцичини тугри ташкил-лаштириш мацсадга мувофиц.

Таъкидлаш жоизки, вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчи билан психологик алоца урна-тиш жараёнида юзага келадиган вазият суроц даво-мида цулланиладиган тактик усулларни танлашга жиддий таъсир курсатади. Бу борада О.Н. Процюк вояга етмаган суроц цилинувчини кузатиш, у би-лан сухбатлашиш хамда шахсини урганиш даво-мида аницланган ишончли маълумотлардан фой-даланган холда унинг узига хос хусусиятларини тугри бахолаш ва шулардан келиб чициб, иш учун ахамиятли маълумотларни олишга хизмат цила-диган тактик усулларни танлашни тавсия этган [1].

Суроц цилишда цулланиладиган тактик усул-лар турлича булиб, улар юзага келган тергов ва-зияти, суроц цилинувчининг шахсига хос хусу-сиятлардан келиб чициб, цулланилиши мацсадга мувофиц.

Б.С. Мадрахимов суроц жараёнида цуллани-ладиган тактик усулларни мантиций ва шахсга рухий таъсир утказишга царатилган икки гурухга булган.

Рухий таъсир утказиш усуллари сифатида жавобгарликни енгиллаштирувчи холатларни тушунтириш, шахснинг ижобий хусусиятларига эътибор царатиш, жиноий ходиса ва унинг ишти-рокчилари тугрисида терговчи куп маълумотларга эгалиги тугрисида тасаввур пайдо цилиш, ку-тилмаган саволларни бериш (бунинг унга цандай таъсир этишини кузатиш), гумон цилинувчининг

жиноят иштирокчиларидан биронтасини ёцтир-маслигидан фойдаланишни келтирган.

Мантиций усуллар сифатида эса, гумон цили-нувчининг жиноятни содир этгунга цадар, жиноят содир этилаётган пайтдаги ва содир этилгандан кейинги харакатларининг тафсилотлари аницла-надиган курсатувларини батафсил текшириш, гумон цилинувчининг курсатувларидаги царама-царшиликларни мантиций тахлил цилиш, илгари суроц цилинган бошца иштирокчиларнинг курса-тувлари билан царама-царши булган холатларни цисман ёки тула таништириш хамда далилларни такдим цилиш кабиларни цайд этган [2].

Ушбу муаллиф томонидан баён этилган тактик усулларнинг бири ёки бир нечтаси иш холат-ларидан келиб чициб, барча турдаги суроц жараё-нида цулланилиши мумкин (шу жумладан, вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчини суроц цилиш жараёнида хам). Цулланиладиган тактик усуллардан мацбулини танлаш эса суроц жара-ёнида юзага келадиган тергов вазиятидан келиб чициб амалга оширилади.

Криминалистик тактика фанида суроц ци-лишда юзага келадиган тергов вазиятлари зид-диятли ва зиддиятсиз турларга ажратилади. Воя-га етмаган шахс содир этилган холат буйича аницланган объектив холатларга мос курсатув бериши, барча холатлар буйича курган-билган-ларини баён цилиши, умуман олганда, хацицат-нинг аницланишига тусцинлик цилмаслиги ва ёрдам бериши зиддиятсиз холатни юзага келти-ради.

Зиддиятсиз тергов вазиятида суроц цилишда терговчи томонидан холат юзасидан тулиц ва ба-тафсил маълумот олишга йуналтирилган тактик усуллар цулланилиши лозим. Ушбу усуллар цато-рига курсатувларни деталлаштириш [3], унутиб цолдирилган холатлар буйича цушимча саволлар бериш, ходиса содир булган жой фотосурати, схемаси ёки видеоёзувларини намойиш этиш, да-лилларни тацдим этиш ва шу кабиларни киритиш мумкин. Булардан ташцари, вояга етмаган шахс-нинг рухиятига хос булган хусусиятлардан ке-либ чициб, уни ходиса содир булган жойга чициб суроц цилиш мумкин.

Вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланув-чининг курсатув беришдан бош тортиши, ёлгон курсатувлар бериши ёки хацицатни аницлашга тусцинлик цилиши зиддиятли тергов вазияти юза-

га келганлигини курсатади. Ушбу х,олатлар вояга етмаганда дустлари, жамоаси, ота-онаси ва якин-лари олдида унга нисбатан ёмон муносабат шакл-ланишидан куркиш, каттик х,аяжон, ишончсизлик ва шу каби хислар натижасида ёки катта ёшдаги-ларнинг салбий таъсири ёки тазйики окибатида юзага келиши мумкин. Бундай х,олларда терговчи ушбу зиддиятли вазиятнинг хусусиятидан келиб чикиб, тугри тактик усулни танлай билиши керак.

Т.Б. Маматкулов ва Ш.Х. Хасановлар зиддият-ли вазиятларда сурок килишда кулланилиши мумкин булган бир неча тактик усулларни санаб утганлар. Жумладан, сурок килинувчига айбига ихтиёрий равишда икрор булиш ва тугри курса-тув беришнинг ахдмиятини тушунтириш; ёлгон курсатув беришнинг мотивларини аниклаш ва бартараф этиш; ёлгон курсатув беришнинг бефой-далигига ишонтириш, курсатувларни деталлашти-риш; сурок килинувчининг ижобий сифатларидан фойдаланиш; далилларни такдим этиш; такрорий сурок килиш; терговчининг иш х,олатларидан тула хабардорлиги тугрисида фикр уйготиш, терговчига аён булган маълумотларни вакти келгунча ошкор килмаслик, саволларни сурок килинувчи узи билмаган х,олда хдкикатни баён киладиган шакл-да бериш каби усуллар шулар жумласидандир [4].

Бошка муаллифлар томонидан юкорида кайд этилганлардан ташкари, зиддиятли вазиятларда сурок килишда бошка бир катор тактик усуллар кулланилиши мумкинлиги кайд этилган. Жумладан, В.И. Перепилкин ва Ю.А. Кузьминлар "афсо-нага йул куйиш"[5], В.Н. Долинин кутилмаганда савол бериш, сурок килинувчида иш х,олатлари буйича етарлича маълумотга эга эмаслиги тугрисида таассурот уйготиш, хдкикатни аниклашга ка-ратилган билвосита саволлар бериш, сурок килиш суръатини х,олатдан келиб чикиб узгартириш [6], Л.Я. Драпкин ва В.Н. Карагодинлар катъий ишчи мух,итни юзага келтириш, кабул килинган тактик ечимнимох,ирона никоблаш [7], янабир гурух,муал-лифлар эса курсатувлардаги карама-карши-ликлардан тугри фойдаланиш, сурок килинувчи-нинг ишдаги бошка иштирокчилар билан келиш-мовчиликларидан фойдаланиш х,амда унинг виж-донини уйготишга каратилган тактик усулларни [8] зиддиятли вазиятларда куллашни тавсия этиш-ган.

Г.А. Пантюхина х,ам гумон килинувчи курсатув беришдан бош тортган х,олатларда, терговчи

унга бу харакатлари узини х,имоялаш имкония-тидан воз кечиш билан баробар эканлигини, на-тижада тергов жараёнида унинг важларини ур-ганиш оркали жавобгарлигини енгиллаштирувчи х,олатлар аникланмасдан колиши мумкинлигини тушунтириш лозим, деган асосли фикрларни баён килган [9].

Мазкур тактик усулларзиддиятли тергов вазия-тида сурок килишнинг барча турларида куллани-лиши мумкин булиб, вояга етмаганларни сурок килишда ушбу усулларнинг айримлари ижобий натижа бермаслиги мумкин. Жумладан, сурок килиш суръатини х,олатдан келиб чикиб узгартириш ва катъий ишчи мух,итни юзага келтириш каби тактик усуллар зиддиятли вазиятни янада мурак-каблаштириши мумкин.

Шундан келиб чикиб, вояга етмаган гумон ки-линувчи ва айбланувчини сурок килишда кулла-ниладиган тактик усулларни танлашда уларнинг шахсига хос булган бир катор жихдтларга алох,и-да ахдмият бериш зарур. Бу борада М.Г. Эсанов, М.Р. Ходжаевлар терговчи вояга етмаганларда курган, эшитган х,олатларини тугри кабул килиш ва ифодалаш куникмалари етарли даражада шакл-ланмаганлиги х,амда сурок даврида кучли рух,ий босим остида булишини эътиборга олиши, шу-лардан келиб чикиб, сурок килиш усулини тугри танлаши лозимлигини билдирганлар [10].

И.А. Неупокоева ва О.Ю. Гроголевалар вояга етмаган шахснинг ёши, маълумоти, аклий ривож-ланиш даражаси ва психологик хусусиятлари, ёлгон курсатмалар бериш буйича маслахдт берил-ганлиги ёки тазйик утказганлигини урганиш ва сурок килишда шунга мос булган тактик усуллар-ни танлаш кераклигини кайд этганлар [11].

Шунингдек, Б.Т. Акрамходжаев, М.Э. Муми-нов ва М.Д. Ботаевлар сурок килишда куллани-ладиган тактик усуллар урнатилган психологик алоканинг хусусияти ва юзага келган вазиятга ка-раб танланишини баён килганлар [12].

Ушбу муаллифларнинг фикрларига кушил-ган х,олда, бизнингча, вояга етмаган гумон ки-линувчи ва айбланувчини сурок килишда кул-ланиладиган тактик усуллар унинг шахсига хос хусусиятлари, жиноят содир этишдан олдинги ва кейинги хулк-атвори, жиноят содир этиш усуллари, катта ёшдаги иштирокчилар бор-йук-лиги ва тергов хдракатини утказишда зиддиятли вазиятни юзага келтирувчи омиллардан келиб

чициб танланиши ва цулланилиши мацсадга му-вофиц.

Мазкур тоифадаги шахсларни зиддиятли тергов вазиятида суроц цилишда цулланиладиган тактик усуллар сифатида О.П. Виноградова аницлаштирувчи саволлар бериш, олдиндан тайёрлаб цуйилган ашёвий далилларни намо-йиш этиш, иш тафсилотлари буйича терговчи-га маълум булган холатлардан усталик билан фойдаланиш [13], Н.Т. Ведерников эса, кутил-маганда саволлар бериш, терговчининг жи-ноий ходиса тафсилотлари хацидаетарлича маъ-лумотга эгалиги тугрисида таассурот уйготиш, диццатни чалгитиш, саволларни суроц цили-нувчи узи билмаган холда хацицатни баён ци-ладиган шаклда бериш, "афсонага йул цуйиш" [14] кабиларни цуллаш мумкинлигини баён этган.

Д.Л. Кокорин ва С.В. Мосиналар эса, вояга ет-маган шахс жиноятнинг бошца иштирокчиларини ошкор цилмаслик мацсадида цилмишни бир узи содир этганлиги хацида ёлгон курсатма берган холатларда цулланилиши мумкин булган тактик усуллар сифатида "ёлгонга чек цуйиш", жиноят-нинг барча холатлари буйича батафсил суроц ци-лиш, курсатмаларни ишдаги бошца далиллар би-лан солиштириш орцали аницлаштирувчи савол-лар бериш, жиноий гурух аъзолари уртасидаги ке-лишмовчиликлардан ёки вояга етмаган шахснинг гурух аъзоларидан биронтаси уртасидаги зидди-ятли муносабатлардан фойдаланиш кабиларни баён этганлар [15].

Ушбу муаллифларнинг фикрлари асосли бу-либ, вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланув-чини суроц цилишда юцорида цайд этилган тактик усулларни уз вацтида ва тугри танлаш, суроц цилиш учун цулай булган объектив ва субъектив шарт-шароитлар яратиш, суроц цилинувчини диццат билан тинглаб, хушмуомалалик билан бир неча тактик усулларни мохирона цуллаш [16] ишга оид мухим булган маълумотлар цулга киритилиши хамда хацицатни аницлашга хизмат цилади.

Юцоридаги фикрлардан келиб чициб, зиддият-ли вазиятда утказилаётган суроц давомида воя-га етмаган шахсга психологик таъсир цилиш ва уни тугри курсатувлар беришга ундаш мацсадида цуйидаги тактик усулларни цуллаш мацсадга му-вофиц булади:

- гумон цилинувчи ва айбланувчига айбини тан олиб, цилмишига чин кунгилдан пушаймон

булиши жавобгарликни енгиллаштирувчи холат хисобланишини, тергов давомида унга нисбатан енгилроц эхтиёт чораси танланиши, судда эса жазо тайинлашда инобатга олинишини тушунти-риш;

- хацицатга мос келмайдиган курсатувларнинг хар бир холати буйича аницлаштирувчи саволлар бериш орцали курсатмаси мантицан нотугри экан-лигини исботлаш ва хацицатни айтишга ундаш;

- уни ёлгон курсатувлар беришга ундаётган ёки мажбур цилаётган холатларни аницлаш ва бартараф этиш чораларини куриш;

- жиноят ишидаги айрим хужжатлар, фото-суратлар ёки видеоёзувларни курсатиш орцали унинг ёлгон курсатувлари фойдасиз эканлигига ишонтириш;

- унга ходиса содир булган жойдаги узи ва бошца шахсларнинг харакатларини ёки курсат-масида тасвирлаган предметнинг суратини чизиб курсатишини таклиф этиш;

- ходисани бир нечта цисмларга ажратиб, хар бир цисми буйича алохида суроц цилиш;

- содир этилган ходисанинг турли холатлари-га оид булган бир-бирига боглиц булмаган саволларни цисца вацт ичида кетма-кет бериш;

- тескари хронология буйича суроц цилиш, яъни суроцни жиноят оцибатидан унинг содир этилиши бошланишигача;

- "афсонага йул цуйиш" орцали ёлгон курса-тувларни хотиржамлик билан эшитишда давом этиб, гумон цилинувчининг хато цилишини кутиш ва тусатдан аницлаштирувчи саволлар бериш;

- суроц давомида цисца ва узоц муддатли та-наффуслар цилиш;

- вояга етмаган шахснинг фикрлаши ва уни баён цилиш тезлигини урганиб, суроц цилишни ёлгон курсатув бериш учун ноцулай булган тез-ликда давом эттириш;

- вояга етмаган шахсда терговчи ишнинг бар-ча холатларидан хабардорлиги тугрисида фикр уйготиш;

- суроц цилишни ходиса содир булган жойда давом эттириш;

- шахсни такроран суроц цилиш.

Хулоса цилиб айтганда, вояга етмаган гумон цилинувчи ва айбланувчини суроц цилишда, биринчидан, унинг шахсига хос хусусиятлари хамда юзага келган тергов вазиятидан келиб чициб цулланиладиган тактик усулларни танлаш,

иккинчидан, бир нечта тактик усулларни максадга йуналтирилган холда куллаш, учинчидан, психологик алокани мустахкамлаб

бориш иш буйича хдкикатни аниклашга хизмат киладиган маълумотларнинг конуний йуллар билан кулга киритилишига хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. О.Н. Процюк. Характеристика допроса несовершеннолетнего подозреваемого: понятие, задачи и границы // Государственный советник. 2014. - № 1 (5). - С. 12-15.

2. Мадрахимов Б.С. Жамоат жойларида содир этиладиган талончилик жиноятини тергов килиш: Укув кулланма. - Т., 2014. - Б. 44-45.

3. Шакуров Р.Р., Рахимов А.М., Джуманов Ш.Т., Тоштемиров Н. ва бошк. Бир гурух шахслар ёки уюшган гурух томонидан содир этилган жиноятларни тергов килиш хусусиятлари: Укув кулланма. -Т., 2010. - Б. 34.

4. Маматкулов Т.Б., Хасанов Ш.Х. Криминалистика: Чизмалар альбоми. - Т., 2005. - Б. 87.

5. Перепелкин В.И., Кузьмин Ю.А. Применение комплексного подхода в тактике допроса // OeconomiaetJus. - 2017. - № 4. - С. 44 (41-47). [Электрон манба] - http://oecomia-et-jus.ru/single/2017/4/7/ (кириш вакти: 29.09.2020).

6. В.Н. Долинин. Тактика допроса подозреваемого и обвиняемого в конфликтной ситуации. / Электронное приложение к «Российскому юридическому журналу». 2013. № 6. - С. 8-12. [Электрон манба] https://cyberleninka.rU/article/n/taktika-doprosa-podozrevaemogo-i-obvinyaemogo-v-konfliktnoy-situatsii (кириш вакти: 29.09.2020).

7. Драпкин Л.Я., Карагодин В.Н. Криминалистика: Учебн. 2-е изд., перераб. и доп. - М., 2011. - С. 294.

8. Икрамов Ш.Т., Набераев Б.Ф. ва бошк. Курол, ук-дорилар, портловчи моддалар ёки портлатиш курилмаларига конунга хилоф равишда эгалик килиш жиноятларини тергов килиш амалиёти: Укув-методик кулланма. - Т., 2012. - Б. 33-34.

9. Пантюхина Г.А.Тактикопсихологические особенности производства допроса на стадии предварительного расследования // Историческая и социально-образовательная мысль. - 2018. - Т. 10. -№ 1. - С. 143.

10. Тергов / М.Г. Эсанов, М.Р. Ходжаев. - Т., 2009. - Б. 189.

11. Неупокоева И.А., Гроголева О. Ю. Учет возрастных и индивидуальных особенностей личности несовершеннолетнего при проведении допроса // Психопедагогика в правоохранительных органах. -2018. - № 3 (74). - С. 78-83.

12. Акрамходжаев Б.Т., Муминов М.Э., Ботаев М.Д. Сурок килиш тергов харакатини режалашти-риш хусусиятлари: укув-амалий кулланма. - Т., 2015. - Б. 36.

13. Виноградова О.П. Особенности установления психологического контакта при допросе несовершеннолетнего обвиняемого в конфликтной ситуации // Вестник Уральского юридического института МВД России. - 2017. - № 3. - С. 34-35.

14. Ведерников Н.Т. Проблемы учета свойств личности несовершеннолетнего обвиняемого в процессе его допроса на предварительном следствии // Известия Алтайского государственного университета. - 2014. - Т. 2. - № 2 (82). - С. 107-111.

15. Кокорин Д.Л., Мосина С.В. Отдельные аспекты тактики допроса несовершеннолетнего // Вестник Уральского юридического института МВД России. - 2016. - № 2. - С. 21-27.

16. Зверев В.О., Соколов А.Б., Половников О.Г., Кожевников В.В., Прокурова С.В. Установление психологического контакта как организационно-тактическая особенность в деятельности следователя при производстве допроса подозреваемого // Психопедагогика в правоохранительных органах. - 2019.

- Т. 24. - № 2 (77). - С. 219-226. [Электрон манба]. - https://cyberleninka.ru/article/n/ustanovlenie-psiholo-gicheskogo-kontakta-kak-organizatsionno-takticheskaya-osobennost-v-deyatelnosti-sledovatelya-pri-proizvodstve (кириш вакти: 29.09.2020 йил).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.