Научная статья на тему 'ОСНОВНЫЕ ВОПРОСЫ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА В ХУ11 В (НА ТАДЖ.)'

ОСНОВНЫЕ ВОПРОСЫ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА В ХУ11 В (НА ТАДЖ.) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
88
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БАЛХ / БАДАХШАН / ИНДИЯ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Саидов Абдукодир

ХУ11 век является одним из сложных периодов истории таджикского народа, где в начале века правление государством перешло в руки представителей дома Аштарханидов, где государство находилось в положении раздробления и там царили анархия и беспредельщина. В статье анализируются некоторые основные исторические аспекты, которые являлись определяющими для изучения этого важного для истории таджикского народа периода.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОСНОВНЫЕ ВОПРОСЫ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА В ХУ11 В (НА ТАДЖ.)»

MODELING OF KAZAKH NATIONAL COSTUME

Daiyrbekova Gulmira Bayseitovna

The brevity cut, the functionality of each garment is reflected for age-old experience of the people gained in harsh nomadic life. But the attractive force of the Kazakh costume does not end there. In lavish patterns, elaborately decorated and embodied artistic talent of the people, his constant striving for perfection in color combinations - his cheerfulness.

Key words: modeling, ornamental brush, ensemble, and color stylistic unity.

Сведения об авторе: Дайырбекова Гулмира Байсеитовна - старший преподаватель, заведующий кафедры «Изобразительное искуство и дизайн» Университет «Сырдария». г. Джетысай, ул. М.Ауезова, №11, Республика Казахстан.

Information about the author: Daiyrbekova Gulmira Bayseitovna, senior Lecturer, the Head of Department "Fine art and design" "Sirdariya" University. st. M. Auezov 11, 160500, c. Zhetisay, Republic of Kazakhstan.

МАСЪАЛАХ,ОИ УМДАИ ТАЪРИХИ ХАЛЦИ ТО^ИК ДАР АСРИ XVII

Саидов А.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни

Асри XVII дар таърихи халки точик яке аз даврахои пурталотум ва ноором ба шумор меравад. Пас аз таназзули давлати Шайбонихо дар ибтидои асри XVII сулолаи Ч,онихо ба сари кудрат меоянд. Вазъияти сиёсй ва ичтимой-иктисодии мамлакат дар ин маршала бо чангхои байнихамдигарии дохилй барои нуфуз ва ба даст овардани хокимият, низоъхои байникабилавй ва байнихавлигй, мубориза барои ба даст овардани худудхои нав, бесарусомонй ва амсоли оно тавсиф мегардад. Шахру дехот бар асари тохтутозхои харобиовари кабилахои кучманчй хароб гашта мухолифатхои пайвастаи дохилй ба бесарусомонй ва бенизомии хаёти дохилии сиёсй ва таназзули системаи хочагидорй оварда расонд.

Мо доир ба баъзе масоили мухим ва умдаи ин давр назар менамоем.

Яке аз масъалахои сиёсии мухими ин давр - муносибати Бухоро бо Балх буд. Бухоро маркази давлат ба шумор мерафт ва кароргохи хони воломаком буд. Балх бошад, дуюмин шахри бузург буд, ки волии хокими хонигарии Бухоро онро идора менамуд.

Дангоме, ки Аштархонихо ба сари кудрат омаданд, ба онхо кишвари горатшудаи гирифтори муборизахои кабилавии шадид ба мерос расид. Тошканд ва Самарканд тахти таъсири султонхои казок буд. Дар Фаргона ва Андичон авлодони Барокхон -Амин султон ва дигарон хокимият доштанд. Дисор, Чагониён ва Хатлон тахти таъсири яке аз намояндагони хонадони шайбонй Мухаммадсалим, ки ба авлоди Ч,онибек султон тааллук дошт, гузашт. Дар Балх бошад, гумоштаи Сафавихо Мухаммадиброхим хукмронй мекард.

Мухаммадиброхим дар Балх нисбати амирони воломаком сиёсати зулму тааддиро пеша карда буд ва ахолии Балх нисбати у муносибати душманона доштанд. Илова бар он Мухаммадиброхим ба таври махфй ба мазхаби шиа пайравй менамуд, ки ин боиси норизоии ахолй гардид. Аз ин хотир бародарон Бокимухаммадхон ва Валимухаммадхон мохи июли соли 1601 ба Балх лашкар кашида дар натичаи муборизаи шадид мохи ноябри соли 1601 Балхро ба зери таъсири худ ворид намуданд ва Валимухдммадхон хокими он тайин гардид1. Дар ин айём яке аз амирони махаллй

1 Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история. / Перевод с таджикского на русский язык с предисловием, примечанием и указателями А.А. Семенова. -Ташкент, 1956, с. 75; Махмуд ибни Валй.

Бадеъуззамон дар сархадхои вилояти Балх ба тохтутозхо огоз намуда мардуми захматкашро азобу шиканча медод. Мохи марти соли 1603 Ч,онимухаммадхон ва Бокимухаммадхон бо максади дафъи тохутози душман ба Балх лашкар кашиданд. Бадеъуззамон асир гардида ба катл расонида шуд. Амир Бокичони парвоначй хокими Балх тайин гардид2. Пас аз марги Бокимухаммадхон дар соли 1605, ки хони воломаком буд, бародари у Валимухаммадхон (1605-1611) ба тахт нишаст. Валимухаммад бо корхои давлатй кам машгул буд, кисмати зиёди вакти худро бо мастигарйк в фосикй мегузаронд3. Дар замони хукумронии у хокимони махаллй такрибан мустакилона фаъолият мекарданд ва мекушиданд бо хокимияти марказй иртиботе надошта бошанд, аз ин ру вазъи ахолии махаллй хело мушкил гардида буд.

Соли 1607 яке аз сохибмансабон Шохбек кукалтош хокими Балх тайин гардид ва ба ухдаи у парастории писарони Бокимухаммадхон - Имомкулй ва Нодирмухаммадро вогузор намуданд. Шохбек нисбати ахолии махаллй муносибати зуроварй ва берахмонаро пеша гирифт. Ахолй аз зулми ин золим ба дод омада барои ёрй ба амирон ва шохзодахо мурочиат намуданд. Дар натича Шохибек кукалтош дастгир гардида ба катл расона шуд. Валимухаммадхон аз ин огох гардида ба Балх лашкар кашид, вале ба даст овардани шахр барои у муяссар нагардид. Дар натича байни Бухоро ва Балх сулх имзо гардид, ки он устувор набуд.

Дар огози соли 1611 байни Бухоро ва Балх аз сари нав чанг огоз ёфт. Имомкулихон ва Нодирмухаммад (писарони Бокимухаммадхон) лашкари зиёд чамъ оварда то Еарм расиданд ва дар он чо дар махалли Танги Дарам хайма заданд. Валимухаммадхон бошад, аз Бухоро ба мукобили онхо бархост ва дар махалли Катлиш (байни Каршй к ва Хоча Обигарм) чойгир шуд. Дар ин вазъияти муташаннич гурухи зиёди чонибдорон ва сарбозони Валимхаммадхон ба у хиёнат намуда уро тарк карданд ва ба кушунхои Имомкулихону Нодирмухаммад пайвастанд. Дар натича Валимухаммадхон шикаст хурда бо хамроши писаронаш ба Эрон фирор намуд4.

Шохи Эрон аз ин фурсат истифода бурда Валимухаммадхонро бо лашкари зиёд барои тасхири Бухоро фиристод. Дар натичаи задухурди шадид Имомкулихон галаба намуд ва Валимухаммад ба катл расонида шуд5.

Соли 1611 Имомкулихон (1611-1642) хони олимаком эълон гардид ва бародари худ Нодирмухаммадро хокими Балх тайин намуда ба у мансаби хониро дод6.

Тибки маълумоти сарчашмахои хаттй дар даврони хукумронии Имомкулихон дар Бухоро оромии нисбй хукумфармо буд. Ба у муяссар гардид, ки то замоне муборизахои дохилии феодалиро ором сохта хокимияти хониро дар Бухоро нисбатан таквият дихад. Дар ин давра муносибати Бухоро бо Балх каме бехтар гардид. Имомкулихон дар охири хаёт ба нафъи бародараш Нодирмухаммад, ки хокими Балх буд, аз тахт даст кашид7.

Нодирмухаммад (1642-1645) хамагй се сол хукумронй намуда нисбати ахолй сйёсати ноадолатонаро пеш гирифт ва ба манфияти ашхоси мансабдор дахолат намуд, ки он боиси норизоиятии умумй ба мукобили у гардид. Бо сарварии пешвои кабилаи юз Бокибий дар Хучанд бар зидди Нодирмухаммад суикасд ташкил намуда писари бузурги у - Абдулазиз султон (1645-1680) хони волимаком эълон карда шуд8. Нодирмухаммад аз ин ходиса огох гардида ба Балх фирор кард. Нодирмухаммад бо максади мустахкам сохтани мавкеи худ ва фатхи каламравхои аз даст дода, нохияхои алохидаи Балхро ба таври

Бахру-л-асрор фи манокиби-л-ахёр. Фотонусхаи дастхати китобхонаи Индиа офис, (Англия), № 575, в. 64б, 65а.

2 Махмуд ибни Валй. Бахру-л-асрор, в.68б, 69а; Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история, с. 76; Ахмедов Б. А. История Балха (XVII - первая половина XVIII в.). -Ташкент: Фан, 1982. -С. 100.

3 Мухаммадюсуфи Муншй. Таърихи Мукимхонй. Фотонусхаи дастхати китобхонаи Донишгохи Давлатии Тошканд, № 09/61, в. 35а; Мухаммадшариф ибни Мухаммаднакй. Точу-т-творих. Дастхати Пажухишгохи забон, адабиёт, шаркшиносй ва мероси хаттии АИ Ч,Т № 2282, в. 80а.

4 Мухаммадюсуфи Муншй. Таърихи Мукимхонй, в. 36а.

5 Махмуд ибни Валй. Бахру-л-асрор, в. 98а - 99б; Мухаммадшариф ибни Мухаммаднакй. Точу-т-таворих, в. 81а-82а; Ахмедов Б. А. История Балха. - С. 104-107.

6 Мухаммадюсуфи Муншй. Таърихи Мукимхонй, в. 32а.

7 Мухаммадшариф ибни Мухаммаднакй. Точу-т-творих, в.84а, 84б.

8 Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история. -С. 94.

амлокй ба фарзандонаш таксим намуд. Дар байни писарони у барои хокимият мубориза огоз гардид ва онхо аз тобеъияти падар хорич шуда бар зидди у муттахид гардиданд. Хони Бухоро Абдулазизхон барои маглубияти онхо бародари худ Субхонкулихонро ба Балх фиристод. Дар натичаи мубориза Субхонкулихон Балхро фатх намуд ва вориси тахт эълон гардид. Нодирмухаммад бошад, ба Макка сафар намуда дар рох аз олам гузашт.

Пас аз чанде байни бародарон - Абдулазизхон ва Субхонкулихон нобоварй сар зад. Абдулазизхон аз тарси мустакилияти Субхонкулихон, бародари дигари худ Косиммухаммад султонро, ки хокими Дисор буд, вориси худ тайин намуда бо лашкари сершумор бар зидди Субхонкулихон ба Балх фиристод. Косиммухаммад дар давоми 40 руз шахрро мухосира намуда гирду атроф ва нохияхои онро берахмона горат намуд ва ба Дисор баргашт. Вале кушишхои у натичаи мусбй надод ва окибат мачбур гардид, ки бо бародари худ Субхонкулихон сулх баста уро чун хокими Балх ва вориси тахт эътироф намояд9.

Абдулазизхон дар мубориза барои Балх ба хевагихо мурочиат намуд, ки уро дастгирй намоянд. Баъдтар муносибати байни Балх ва Бухоро хеле муташаннич гардид ва Субхонкулихон низ дар мубориза бар зидди бухорихо ба хевагихо мурочиат намуд. Ин чангхои дохилй боиси заъифшавии кудрати хонигарии Бухоро гардиданд.

Дангоми хукмронии Субхонкулихон (1680-1702) дар Балх байни писарони у барои хокимият мубориза таквият ёфт. Дар ин задухурдхои дохилй писарони Субхонкулихон, ки чойнишинхои Балх тайин мешуданд, дар суикасдхо ва дасисахои мухталифа хамдигарро паи хам махв менамуданд. Дар натича яке аз писарони Субхонкулихон, ки Сиддикхон ном дошт, хокимияти Балхро худсарона ишгол намуд10. Пас ба Субхонкулихон хабар расид, ки писараш Сиддикхон ният дорад ба мукобили у бархезад, ин хабарро шунида суи Балх лашкар кашид. Сиддикхон лашкари падарро бо тиру туфанг пешвоз гирифт. Дар натичаи муборизаи шадид Сиддикхон дастгир гардида ба катл расонида шуд. Идораи Балх ба амири кабилаи юз Мухаммадчонхоча атолик вогузир гардид11. Докими нав нисбати сокинони Балх зулму шиканча намуд ва ахолй аз ин рафтори у ба танг омада бар зидди у бархост. Субхонкулихон бо максади фуру нишондани шуриш ва ором намудани сокинон ба суи Балх равон шуд ва он хокими золимро аз тахт барканор карда Кавимбий атоликро хокими Балх тайин намуд.

Дар мавридхои мулшкил Субхонкулихон бештар ба Махмуд-бий атолик ном амири худ такя менамуд ва хизматхояшро ба эътибор гирифта уро хокими Балх ва Бадахшон тайин намуд. Вале Бадахшон дар ин замон амалан сохибистиклол буд.

Махмудбий атолик мавкеъи худро тадричан мустахкам намуда нисбати Бухоро мавкеъи комилан мустакилиро пеша гирифт. Сиёсати прешгирифтаи Махмудбий атолик дар байни пешвоёни кабилахои кучии гирду атроф боиси норизогй ба амал овард. Амирони кабилаи курама бар зидди у исён карданд. Пас аъёну ашрофи Балх бо дастгирии ахолй Солеххоча - писари Абдувалй Порсоиро, ки бо тахаллуси Подшоххоча буд, хокими Балх эълон намуданд.

Субхонкулихон бо лашкари сершумор ба суи Балх рахсипор гардида ба мухосираи шахр огоз намуд. Чднгиёни у нохияхои гирду атрофии Балхро берахмона горат намуданд. Пас хокими Балх барои мудофиаи шахр аз Кундуз Махмудбий атоликро ба ёрй даъват намуд. Субхонкулихон мачбур шуд, ки сулх баста сархади кишварро тарк намояд. Дар соли 1697 дар кишвар худсарию бехокимиятй ба амал омад. Бо фармони Субхонкулихон Солеххоча ба Диндустон бадарга шуд ва Мухаммад Мукимсултон, набераи Субхонкулихон хокими Балх тайин гардид12.

Масъалаи дигари умдаи ин давр муносибати султонхои бодиянишини казоку хевагихо бо Бухоро буд. Кабалдихои кучй доимо аз фурсати муносиб истифода намуда

9 Дамон чо, с. 99-102; Ахмедов Б. А. История Балха. -С. 113.

10 Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история. -С. 122-124.

11 Дамон чо, с. 128-130; Мухаммадюсуфи Муншй. Таърихи Мукимхонй, в.70а.

12 Мухаммад Юсуф Мунши. Муким-ханская история. -С. 165-168.; Мухаммад Амин ибни Мухаммад Замони Бухорй Суфиёнй. Мухит ат-таварих. Фотонусхаи дастхати Пажухишгохи шаркшиносии АИ Ч,У, № 835, в. 152б.

ба ноxияxои гиpдy aтpофи Mовapоyннaxp xyчyмxои Fоpaтгapонa анчом медоданд ва axолии мaxaддиpо вaxшиëнa Fоpaт мекapдaнд. Дap мaвpидxои зapypй xокимони Byxоpо ва Бaлx бapои ëpï ба ин кучманчиён мypочиaт менaмyдaнд. Maсaдaн, xaнгоме, ки Имомкyдиxон дap Caмapкaнд бо Вaлимyxaммaдxон муко6идият доштанд, Имомкyдиxон бapои ëpï ба пешвоёни кaзокxо: Ишим судтон ва Aбyдaй судтон мypочиaт намуд ва онxо бо сapвapии сyдтонxои xyд ба чониби Caмapкaнд xapaкaт кapдaнд, ки дap натича Вaлимyxaммaд шикаст xypдa ба катл paсонидa шуд.

Baъдaн кaзокxо ба кaлaмpaвиxои мансуби Имомкyдиxон тоxтyтоз намуданд. Cоди 1613 Имомкyдиxон бap казовдо пиpyз шуд ва Tошкaндpо, ки зеpи нуфузи онxо буд, ишFOл намуд. Имомкyдиxон инчунин кучиёни дигap: кapaкaдпокxо ва кaдмикxоpо, ки ба сapxaдxои y наздик мешуданд, тоpyмоp намуд.

Xевaгиxо аз мyxодифaтxои доxили судодавии xонигapии Byxоpо истифода намуда бо сapвapии AбyдFOЗиxон ва истифодаи лaшкapи зиёд ба кaдaмpaви ощо тоxтyтозxои Fоpaтгapонa анчом доданд. Хднгоми ин дaшкapкaшиxо xевaгиxо ноxияxои мyxтaлифи Byxоpоpо тадаву тоpоч намуда, aсиpони зиëдpо бо xyд бypдaнд. Чунин тоxтyтозxои Fоpaтгapонa мунтазам идома доштанд. Пас аз мapги AбyдFOЗиxон писap ва воpиси y Aнyшa чунин амадиёти Fоpaтгapонapо ба видоятxои Бyxоpо идома медод. Xевaгиxо дap яке аз тоxтyтозxои xyд, ки xaнгоми дap Кapминa будани Aбдyдaзизxон анчом доданд, ба Бyxоpо воpид шуда шaxppо ишFOд намуданд. Пас Aбдyлaзизxон ба Byxоpо бapгaштa бо ëpии axодии шaxp ишFOдгapони кyчиpо аз он чо беpyн намуд13. Tоxтyтози кучиёни xевaгй дap aтpофи ByxOpO ва Caмapкaнд минбаъд xaм катъ нагашт ва дap натича ба вазъи умумии иктисодии давдат тaъсиpи манфй paсонидa зиддиятxои доxидиpо боз xaм муташаннич намуд.

Cоди 1688 xokh Xевa Aнyшxон аз набудани Cyбxонкyдиxон дap ByxOpO истифода кapдa бо дaшкapи сеpшyмоp ба aтpофи Byxopo тоxтyтоз намуд. У нисбат ба адолй зудму вaxшонияти xеле шадид анчом дода, бо Faнимaтxои фapовон ба Xевa бapгaшт. Оипас бо pозияти Cyбxонкyдиxон бap зидди Anyma суикасд ташкил шуд, ки дap натича чашмони y ^p кapдa шуд. Ba тaxти Xевa писapи y Эpенк соxиб гашт.

Xони нави Xевa Эpенк низ монанди пaдapy бобоёни xyд аз амадиёти Fopa^aporn нисбати axодии Caмapкaндy Byxopo даст накашид. У аз набудани Cyбxонкyлиxон дap Byxopo истифода бypдa ба он чо xyчyм кapд ва ба мyxосиpaи Byxopo шypyъ намуд. Bo кушиши Maxмyдбий атодик онxо аз Byxopo ба чониби Xевa дypкapдa шуданд. ^пас наздикони Эpенк бap зидди y суикасд ташкил кapдa ypo зaxpолyд намуданд. Ba Cyбxонкyдиxон нома фиpистодa шуд, ки ба номи y дap Xоpaзм xyтбa xондa шуда аз номаш дap Xоpaзм тaнгaxо сикка зада мешаванд. Cyбxонкyдиxон яке аз aмиpони xyд -Ниёз Эшикокобошй кaтaFaнpо бapои идоpaи Xоpaзм ба он чо фиpистод. Хдмин тapик, Xоpaзм дyбоpa ба xонигapии Byxopo xaмpоx кapдa шуд.

Myносибaти ^фавидо бо xонигapии Byxopo низ аз чумлаи мaсъaяaxои умдаи ин дaвp ба шyмоp меpaвaд. ^фавщо доимо фypсaти мувофи^о истифода намуда бapои соxиб шудан ба мудкдои xонигapии Byxopo кушиш ба xapч медоданд.

Чуноне ки дap боло зи^ намудем, дap ин дaвpa дap Baдx гумоштаи Caфaвиxо Myxaммaдибpоxим xокимият дошт. Шоx Aббоси II ба воситаи Myxaммaдибpоxим меxост Бaлxpо ба даст оpaд. Caфaвиëн бо максади сapнaгyн соxтaни xонигapии Byxopo тобистони соли 16G2 ба Бaлx дaшкap кашиданд, вале дap зaдyxypди шадид онxо нaбapдpо боxтaнд14. Дap OFOЗи соли 1611 xaнгоме, ки Вaлимyxaммaдxон дap мyбоpизa бap зидди Имомкулжону Нодиpмyxaммaд шикаст xypдa ба Эpон гypеxт, шоxи Эpон аз ин истифода бypдa ба коpxои доxидии Mовapоyннaxp мyдоxидa намуд. У Вaдимyxaммaдpо бо неpyи 8GGGG нaфapa тaчxиз намуда кушиш ба xapч дод, ки Mовapоyннaxppо ба даст овapaд15.

13 Xоджa Caмaндap ^pK^^ Дaстypy-я-мyяyк. Факсимиле стapейшей pyкописи, пеpевод с пеpсидского, пpедисяовие, пpимечaния и указатели M.A. Caлaxетдиновой, M.1971. -C. 77-85; Myxaммaд Юсуф Myнши. Myким-xaнскaя истоpия, с. 1G4; Истоpия нapодов Узбакистана, т. 2, 1947. -C. 86-87.

14 Maxмyд ибни Валй. Baxpy^^pop, в. 261б-265а.

15 Х,амон чо.

Солхои минбаъда Сафавихо фурсати муносибро барои дахолат ба корхои дохилии хонигарии Бухоро ва забти он аз даст намедоданд. Яке аз масълахои умдаи дигари ин давр муносибати Диндустон бо хонигарии Бухоро буд. Диндухо кайхо мехостанд, ки худудхои худро аз хисоби сарзаминхои дигар васеъ намоянд. Барои амалй намудани ин максад он^о аз хар лахзаи мувофик истифода мебурданд.

Дар ибтидои асри XVII хокими Диндустон Шохичахон, неруи зиёдро дар остонаи Кобул чамъ намуда, амалиётхои худро дар сархади музофоти Балх фаъол намуд. Нодирмухаммадхон аз ин бохабар шуда барои ёрй ба бародари худ Имомкулихон мурочиат намуд ва онхо бар зидди Шохичахон лашкари сершумор фиристода ва лашкари хиндухоро шикаст доданд16.

Дангоме, ки байни писархои Нодирмухаммад дар Балх барои хокимият зиддият пуршиддат гардид ва у дар вазъи ногувор карор ёфт, барои дастгирй ба хокими Диндустон Шохичахон мурочиат намуд. Шохичахон, ки барои ба даст даровардани Балх чунин фурсати муносибро кайхо мунтазир буд, дархол зери фармондехии ду писараш - Муродбахш ва Аврангзеб лашкари худро ба Балх равон намуд. Нодирмухаммад аз максади гаразноки Шохичахон огох ёфта ба мукобили у лашкар кашид, вале ноком гашта ба Эрон фирор намуд ва дар назди шох Аббоси II панохгох ёфт. Бобурихои хинду тамоми вилоятхои Балхро ба даст оварданд ва дар он чо хокимони худро гузоштанд. Онхо дар Балх беш аз ду сол хукмфармой намуда ахолиро берахмона тороч карда бар души онхо андозхои вазнин ниходанд. Ахолй аз горату зулми ачнабиён ба дод омада мачбур шуданд бо ахли хонаводаи худ Балхро тарк намоянд ва ба суи Мовароуннахр равона шаванд. Дар Балх гуруснагии шадид ва гароннархй ба амал омад ва вазъи ахолй то хадди охирини худ расид. Дар айни замон байни куввахои ачнабиён носозгорй ба вучуд омад ва худи Муродбахш мачбур шуд, ки Балхро тарк намояд. Шохичахон барои баркарор намудани тартибу низом ба Балх Аврангзебро фиристод, вале ба у муяссар нагардид, ки ин корро анчом дихад. Дар чунин вазъият Абдулазизхон ба мукобили ишголгарони ачнабй лашкар кашида онхоро шикаст дод ва аз каламрави кишвар берун намуд. Муносибати Балх бо Бадахшон низ аз зумраи масъалахои мухимми ин замон ба шумор меравад. Тибки тахкикоти В.В. Бартолд ва Б. Гафуров Бадахшон дар соли соли 1584 аз чониби Абдуллоххони шайбонии II (1583-1598) ишгол гардида буд.

Бар хилофи акидахои як катор мухаккикон, ки дохилшавии Дарвозро тахти хокимияти Абдуллоххони шайбонй мешуморанд, В.В. Бартолд, тахмин карда буд, ки Дарвоз ва Каротегин хамчун вилоятхои мустакил ба узбакхо дастнорас бокй мондаанд17. Ин гуфтаи уро таърихнигори асри XVII Махмуд ибни Валй тасдик менамояд. У менависад: «Калъаи вилояти Хуталиён Калъаи Хумб (шахри асосии Дарвоз) танхо дар соли 1047 (1637-1638) ба узбакхо тобеъ шуд, сарварии узбакхоро Бако-атолик аз кабилаи ойратхо бар ухда дошт; Доким Шох Гариб кушта шуд ва сари уро ба Бухоро фиристоданд. Ба чои у ба сифати вассал бародари у Шохкиргиз тайин шуд, ки у аз хурдсолй дар дарбори узбакхо (дар Балх) зиндагй мекард»18.

Бояд зикр намуд, ки бо номи Шохкиргиз сахифахои дурахшони Бухоро марбут аст. Дар огози асри XVII (1606-1607) уро чун асосгузори пойтахти нави Дарвоз - К^алъаи Хумб мешуморанд. Мухаккик П.А. Кузнетсов кайд менамояд, ки аввалхо ба Шохкиргиз Каротегин, Вахш ва Вахон тааллук доштанд19. Тибки маълумоти П.А. Кузнетсов, пас аз Шохкиргиз дар давоми 60 сол кишварро хохарзодаи у Махмудшох идора менамуд. У кайд менамояд, ки «...Бадахшон, Вахон ва Шугнон аз Дарвоз чудо буданд ва аз чониби шоххои худ идора мешуданд. Аз хамин замон Вахон ва Шугнон ба Бадахшон ё Дарвоз бочу хироч медоданд...»20. Пас аз сохиб шудани бухороихо ба водии Кундуз тохтутозхои онхо ба

16 Махмуд ибни Валй. Бахру-л-асрор, в. 261б-265а.

17 Бартольд В.А. Таджики. Исторический очерк // Соч. Т. II.-Кн. 1-М., 1963. -С. 464.

18 Дамон чо.

19 Кузнецов П.А. Дарваз (рекогносцировка Ген. Штаба капитана Кузнецова в 1893 г.). - Новый Маргелан, 1893. - С. 2.

20 Дамон чо.

каламрави Бадахшон афзун гардид. Кдбилахои бадахшонй Ёрбекро хокими худ интихоб намуданд ва онхо хамлаи Бухороро зада пас гардонданд. Ёрбек намояндаи хонаводаи машхури мазхабй аз дехаи Дахбеди Самарканд буд. Авлодони у дар Бадахшон 230 сол хукумронй доштанд21. Ёрбек ба бухороихо муковимати шадид нишон дод ва онхо мачбур шуданд, ки Бадахшонро тарк намоянд22.

Бухороихо мехостанд хазинаи худро бо истифодаи лаъли Бадахшон зиёда гардонанд. Бо хамин максад тирамохи соли 1691 Махмудбий атолик як гурухи сохибмансабонро барои идораи конхои Бадахшон ба он чо фиристод. Вале Ёрбек ба онхо барои ин кор рухсат надод. Пас Махмудбий атолик соли 1692 ба суи Бадахшон лашкар кашид ва шахри марказии он Ч,узгун (Файзобод)-ро ба мухосира гирифт, вале ба он сохиб шуда натавонист. Дар натича Махмудбий атолик бо Ёрбек карордод имзо намуд, ки тибки он Ёрбек худро вассали хонигарии Бухоро эътироф мекард ва ухдадор мешуд даромадхои аз махсулоти лаъли Бадахшон дар давоми ду сол ба даст овардаро ба нафъи хазинаи Бухоро бисупорад. Амалан Ёрбек хокими комилхукук ва мустакили Бадахшон бокй монд, аммо бухороихо бошанд, муносибатхои вассалиро хифз карданд23. Ёрбек дар Бадахшон 50 сол хокимият дошт ва дар соли 1706-1707 вафот кард24.

Дамин тарик, ба хулосае омадан мумкин аст, ки асри XVII дар таърихи халки точик яке аз даврахои мушкил ва пурпечутоб ба шумор меравад ва дар он масъалахои умдаи сершуморе вучуд доштанд. Даллу фасли онхо барои равшан намудани бисёр масоили норавшани ин давр ахамияти калони илмй доранд.

ОСНОВНЫЕ ВОПРОСЫ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА В XVII В.

Саидов А.

XVII век является одним из сложных периодов истории таджикского народа, где в начале века правление государством перешло в руки представителей дома Аштарханидов, где государство находилось в положении раздробления и там царили анархия и беспредельщина. В статье анализируются некоторые основные исторические аспекты, которые являлись определяющими для изучения этого важного для истории таджикского народа периода.

Ключевые слова: Шайбониды, Бухара, Балх, Бадахшан, Бокимухаммадхан, Валимухаммадхан, Нодирмухаммад, Имомкулихан, Индия.

MAIN ISSURES OF THE HISTORY OF TAJIK PEOPLE IN THE XVII-TH CENTURY

Saidov А.

The XVII-th century is one of the complicated periods of the history of Tajik people where the governing of the state came to represantatives of Ashtarkhanids dynasty, and the country was in disruption position, and the anarchy and chaos prevailed there. Some main historical aspects whcich are determining for learning of this important historical period for Tajik people are analysed in the article as well.

Key words: Shaybonidi, Buhara, Balkh, Badakhshan, Boqimuhammadkhan, Valimuhammadkhan, Nodirmuhammad, Immomkulikhan, India.

21 Санг Мухаммад и Фазл-бек-хаджи Сурхафсар. Та'рихи Бадахшан. (История Бадахшана) / Фотографическая репродукция рукописного текста, введение, указатели. Подготовил к изданию А.Н. Болдырев. -Л., 1959, в. 2а.

22 Х,амон чо, в. 4б-5а.

23 Гафуров Б.Ъ. История таджикского народа в кратком изложении. Т. 1. С древнейших времён до Великой Октябрьской Социалистической Революции 1917. Москва, 1952, с. 349; История народов Узбакистана, т. 2, 1947. -С. 89.

24 Таърихи Бадахшон, в. 7а.

Сведения об авторе: Саидов Абдукодир - доктор исторических наук, профессор Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 919 134184.

Information about the author: Saidov Abduqodir - doctor of historical sciences, professor, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel: (+992) 919 134184.

ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ ВНУТРЕННЕГО ПЕРЕСЕЛЕНИЯ В ТАДЖИКИСТАНЕ В 60-80-Е ГОДЫ ХХ ВЕКА

Абдурашитов Ф.М.

Военный Институт Министерства Обороны Республики Таджикистан

В процессе переселения и освоения новых земель с участием новоселов в Таджикистане наряду с достигнутыми определенными успехами были допущены ряд ошибок в части планирования и организации работ. Как известно, освоение практически всех объектов предыдущих периодов велось комплексно. Многие ученые, исследователи и специалисты по освоению земель в Таджикистане были склонны считать, что комплексные водохозяйственные работы были одним из главных факторов в успешном завершении этого процесса. По нашему же мнению, комплексное освоение должно было проводиться более последовательно. Во-первых, нельзя было начинать крупные ирригационно-мелиоративные работы, освоение новых земель, строительство и т.д., когда на их осуществление не хватало средств, человеческих ресурсов. Во-вторых,строительство домов для переселенцев в результате поспешного проведения всех подготовительных работ часто было некачественным, отставало от графика. Контрпродуктивность этих нежелательных явлений позже была подтверждена практикой.

Особенно важно также в процессе переселения и освоения новых земель было учитывать социально-психологические, географические и климатические условия местности при размещении и трудоустройстве переселенческих семейных хозяйств.

Серьезным просчетом в процессе переселения и освоения новых земель стал и тот факт, что практически во всех переселенческих хозяйствах республики компетентные органы использовали одинаковые материалы строительства и одинаковые стандарты строительства. При этом не учитывались природно-климатические условия местности. Так, в Бешкентской долине при строительстве были использованы деревянные столбы, а дома для переселенцев возводились высокие и двухэтажные. В результате сильных афганских ветров с юга были снесены крыши многих домов и разрушены практически все линии электропередач и телефонной связи. А в конечном итоге уже в конце 80-х годов от всего населения вновь созданных семи целинных совхозов люди остались только в двух совхозах, остальные из-за плохих культурно-бытовых условий вынуждены были покинуть эти когда-то своими руками обустроенные новые земли.

Исторический опыт проведения внутреннего сельскохозяйственного переселения в течение десятилетий неоспоримо подтверждает тот факт, что самым важным фактором в процессе переселения и освоения новых земель является своевременное трудоустройство переселенцев, обеспечение вновь созданных колхозов и совхозов рабочей силой. В пропорциональном же распределении трудовых ресурсов важное место занимает миграционная политика, которая способствует ускорению процесса освоения, развития сельского хозяйства, росту производства сельскохозяйственной продукции.

Особенности сельскохозяйственного переселения в Вахшской долине 60-80-х годов заключаются в том, что здесь в этот период, в отличие от предыдущих периодов осуществлялось в основном внутриреспубликанское и внутрирайонное переселение, которое было добровольным и проводилось со стороны переселенческих органов более

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.