CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ХИМИЯ. БИОЛОГИЯ. ГЕОГРАФИЯ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ХИМИЯ. БИОЛОГИЯ. ГЕОГРАФИЯ JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. CHEMISTRY. BIOLOGY. GEOGRAPHY
e-ISSN: 1694-8688
№1 (2) /2023
УДК: 001.3
DOI: https://doi.org/10.52754/16948688 2023 1(2) 2
ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНДЕ ПРОФИЛДИК ЭМЕС БАГЫТТЫРДА ЭКОЛОГИЯЛЫК БИЛИМ БЕРYYНYН АКТУАЛДУУЛУГУ
АКТУАЛЬНОСТЬ ЭКОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В НЕ ПРОФИЛИРУЮЩИХ НАПРАВЛЕНИЯХ ОШГУ
RELEVANCE OF ENVIRONMENTAL EDUCATION IN A NON-PROFESSIONAL DIRECTION AT OSH STATE
UNIVERSITY
Орозалиева Нуржамал Салморбековна
Орозалиева Нуржамал Салморбековна Orozalieva Nurjamal Salmorbekovna
ОшМУ нун магистранты
Магистрант ОшГУ Graduate student, Osh State University
n.orozalieva.95@mail.ru_
ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНДЕ ПРОФИЛДИК ЭМЕС БАГЫТТЫРДА ЭКОЛОГИЯЛЫК БИЛИМ БЕРYYНYН АКТУАЛДУУЛУГУ
Аннотация
Бул иштин максаты - адис эмес профилдерде экология дисциплинасын окутуунун ролун жана маанисин кврсвтуу. Профилдик эмес багыттардагы студенттерге жургузулгвн сапаттык кврсвткучтврду изилдвв, талдоо жана тыянак чыгаруу. Студенттердин экологиялык тушунуктврду кабыл алуусу жана эске тутуусун баалоо максатында жургузулгвн билимдин бир бвлугун кайра текшеруу, дисциплинаны окутуунун зарылдыгын кврсвтвт. Экологиялык билим алуу менен студент взу колдонмо жана теориялык аспектилерде внугуп, вркундвйт. Корутунду. Экология дисциплинасы менен таанышуу, алардын багытына карабастан, ар кандай профилдеги студент экологиялык маселелерди чечуугв квмвк кврсвтвт жана экинчи жагынан взунун адистигинде дагы экологиялык квйгвйлврду чечуугв шарт тузвт.
Ачкыч свздвр: Экологиялык билим беруу, туруктуу внугуу, профилдик эмес багыттар.
Актуальность экологического образования в не профилирующих направлениях ОшГУ
Аннотация
Цель данной работы - продемонстрировать роль и значение преподавания дисциплины экологии в неспециализированных областях. Методы. Исследование, анализ и заключение качественных показателей знаний по экологии студентов не профилирующих направлений. Полученные результаты. На основании среза знаний, проведенного с целью оценки курса, усвоения и сохранение студентами экологических представлений свидетельствует о
необходимости преподавании дисциплины. Получая экологическое образование, студент сам развивается и совершенствуется в практическом и теоретическом аспектах. Заключение. Знакомство с дисциплиной экология, независимо от специализации, помогает студентам разного профиля решать экологические проблемы, а с другой стороны, дает возможность решать экологические проблемы по своей специальности.
Ключевые слова: Экологическое образование, устойчивое развитие, непрофильные направления.
Relevance of environmental education in a nonprofessional direction at Osh State University
Abstract
The purpose of this work is to show the role and importance of teaching environmental discipline in a non-specialist profile. Research, analysis and conclusion of qualitative indicators conducted for students in nonprofessional areas. A re-examination of a piece of knowledge conducted to assess students' acceptance and retention of environmental concepts shows the need for teaching the discipline. By acquiring ecological knowledge, the student himself develops and improves both practically and theoretically. Familiarity with the discipline of ecology, regardless of their direction, helps students of various profiles to solve environmental problems and, on the other hand, gives them the opportunity to solve environmental problems in their specialty.
Keywords: Environmental education, sustainable development, non-profile directions.
КиришYY■ Кыргызстандын туруктуу eHYrYYCY учун экологиялык билим 6epYY боюнча адабий маалыматтарда керсетулгендей, экологиялык билим беруу - бул кептеген илимдердин бир "туру" же экологиялык проблемаларды чечуудегу башкаруучу куралы эмес. Бул, философия илимдеринин доктору Люси Соренин (Канададагы экологиялык билим беруу боюнча изилдее кафедрасы, Монреалдагы Квебек университети) оюу боюнча: "Инсандын жана коомдук енугуунун «жашоо уйубуз» деп каралган айлана-чейре менен болгон мамилелердин негизинде ез ара аракеттенуу чейресуне багытталган жалпы билим беруунун негизги аспектиси". Кыргызстан 2005-жылдын март айында Вильнюс шаарында (Литва) еткен, жогорку децгээлдеги БУУнун Европалык экономикалык комиссиясынын (ЕЭК) Айлана -чейрену коргоо жана аймактардагы билим беруу министрликтеринин екулдеру менен биргеликте туруктуу енугуу боюнча билим беруу (Т0ББ) маселелерине арналган жыйынга катышып, "Туруктуу енугуу стратегиясын" кабыл алган. Т0ББ боюнча ЕЭК Стратегиясын ишке ашыруу, Кыргызстан учун елкенун саясий имиджин сактап калуу же билим беруу чейресундегу эл аралык процесстерге катышуусу учун гана эмес, Кыргыз Республикасынын Улуттук Кун тартиби 21 - бул, Кыргызстанда туруктуу енугууну ишке ашырууга багытталган маанилуу кадам болуп саналат. Ошондой эле, экологиялык туруктуу енугуу стратегиясын
жYзeгe ашыруу, Кыргызстандын туруктуу eHYrYY боюнча идеяларын билим 6epYYHYH бардык баскычтарына - мектепке чейинки курактан тартып жогорку окуу жайынан кийинки денгээлдерине чейин интерграциялоо. Натыйжада, Кыргызстандын уникалдуу жаратылышын сактап калуу жана анын eзYн-eзY калыбына келтирYYCYнe мYмкYнчYЛYк берYY YЧYн, инсандардын жекече же топтордо чечим кабыл ала турган билим жана кeндYмдeргe ээ кылуучу шарт тYЗYлeт [8].
ИзилдeeнYн каражаттары жана ыкмалары. Жогорку окуу жайларда экологиялык билим берYY маселелери боюнча адабий маалыматтарга анализ жYргYЗYY. Ош мамлекеттик университетиндеги профилдик эмес багыттарда студенттердин экологиялык билимине жYргYЗYлгeн сапаттык кeрсeткYЧтeрдY изилдee, талдоо жана тыянак чыгаруу.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Кээ бир авторлордун маалыматы боюнча, "экологиялык билим берYY" тYШYHYГYнe аныктама берип пайдалана баштоо, 1970-жылы Америкадагы Невада штатынын Кирсон Сити шаарында eткeрYлгeн конференция менен байланыштырышат. Анда тeмeнкY аныктама кабыл алынган: «Экологиялык билим беруу - бул, адамдын айлана-чeйрeнYH баалуулугун ацдоо процесси, адамдын жана анын маданиятынын ортосундагы e3 ара кeз карандылыкты тYШYHYY жана таануу YЧYH зарыл болгон билимдерди жана кeндYмдeрдY алуу YЧYH зарыл болгон негизги жоболорду тактоо процесси, анын биофизикалык чeйрeсY. Экологиялык билим беруу ошондой эле айлана-чeйрe менен eз ара аракеттенуу менен байланышкан маселелерди чечуудe практикалык кeндYмдeрдY жана айлана-чeйрeнYH сапатын жакшыртууга eбeлгe тYзгeн жYPYм-турумду калыптандырууну камтыйт [8].
Ал эми электрондук экологиялык сeздYктeргe ^нул бeлсeк, экологиялык билим беруунYH бир топ аныктамалары бар:
^ «...Экологиялык билим беруу - бул айлана-чeйрeнY коргоо, жаратылышты пайдалануу жана жаратылышты пайдалануу боюнча баалуулуктарды, жYPYм-турум нормаларын жана атайын билимдерди калыптандырууга багытталган инсанды жана калкты окутуу, тарбиялоо, eнYктуруу, eз алдынча билим алуу жана тажрыйба топтоо процесси. экологиялык жактан компетенттуу иш-чараларда ишке ашырылуучу экологиялык коопсуздукту камсыз кылуу..." [10].
^ ЕАОС и Eionet, башкача айтканда 40ка жакын Европа eлкeлeрYHYH институционалдык экологиялык тармагы, дайыма eсYп жаткан экологиялык кYH тартибинде колдонулган жалпы жана заманбап терминологиянын булагы катары GEMETти жаныртууга умтулушат. GEMET (General Multilingual Environmental Thesaurus) сeздYГYHYH барагында: Экологиялык билим берYY - Адамдын айлана-чeйрe менен eз ара байланышын караган жана баалуулуктарды тактоо менен дисциплиналар аралык маселелерди чечуу ыкмасын колдонгон билим берYY процесси. Экологиялык билим беруунYH зарылдыгы YзГYлтYксYз, анткени ар бир жаны муун жаратылышты коргоону eзY YЙрeнYШY керек [14].
^ Академик сайтындагы сeздYктe: Экологиялык билим беруу - бул Эл агартуу жана жаратылышты урматтоо духунда тарбиялоо [11].
Кандай гана мамлекет болбосун, анын экологиялык саясатынын эн маанилуу курамдык бeлYГY катары, ар кандай кeлeмдeгY экологиялык кeйгeйлeрдY чечуугe жeндeмдуу адистерди даярдоо болуп саналат. Мындай учурда максатка жетуудe башкы орун жогорку билим беруу системасына жYктeлeт. Окуучулардын, болочок мугалимдердин компетенттуулYГYHYH жана чеберчилигинин жогорку денгээли, жалпы билим беруу мекемелеринде окуучуларга экологиялык билим беруу жана тарбиялоо боюнча уюмдардын сапатын жогорулатат. Курчап турган чeйрeнYH абалы, калктын жалпы экологиялык билими окуучулардын экологиялык жана кесиптик даярдыгынан кeз каранды. Бул позициялардан жогорку окуу жайларынын алдына жаратылыш менен коомдун eз ара мамилелердин маселелерин натыйжалуу чече алган экологиялык жактан сабаттуу, маданияттуу адамды тарбиялоо милдети турат.
Экологиялык билим беруу, билим беруу чeйрeсYнe жараша формалдуу же формалдуу эмес формада жYргYЗYЛYШY мYмкYH, формалдуу эмес формада класстан тышкары, ал эми формалдуу формада мектептерде, институттарда, университеттерде жана башка атайын уюмдарда: экологиялык ан-сезимди, айлана-чeйрe учYH жоопкерчиликти жана айлана-
чeйрeнY коргоого, сактоого жана туура пайдаланууга багытталган демилгелерди жайылтуу максатында жYргYЗYлeт. Учурда билим берYY тармактардан формалдуу экологиялык билим берYY жацы замандын адистерин даярдоого багытталган сапаттык жацы экологиялык билимге езгече га^л бурууну талап кылат.
Экологиялык билим берYY уюмдарынын проблемасына кызыгуу ата мекендик жана чет eлкeлYк изилдeeчYлeр тарабынан кeрсeтYлгeн [5, 7, 9]. Экологиялык билим берYYДeгY студенттердин инсандык калыптануу процессинде экологиялык тарбиялоонун ролу жeнYндe университеттин алкагында да илимий изилдeeлeр жYргYЗYЛYп келет [12].
Азыркы учурда ДYЙнe жYЗYндe экологиялык билим беру^ боюнча кeп тажрыйбалар топтолгон, бирок бул багыттагы ДYЙнeлYк жетишкендиктер педагогикалык коомчулук учYн жеткиликтYY эмес, анткени экологиялык билим берYY боюнча иштер мамлекеттик децгээлде жетишсиз. Биз изилдеген педагогикалык басылмаларда жана ар кандай изилдeeлeрдe университетте болочок мугалимдерге экологиялык билим берYYHY эффективдYY уюштурууну камсыз кылуучу педагогикалык шарттарды теориялык жактан негиздeeгe жана эксперименталдык текшерYYгe арналган иштеп чыгуулар, мыкты илимий изилдeeлeрдYH негизинде аныкталган. экологиялык билим беруY жаатында ДYЙнeнYH eнYккeн eлкeлeрYHYH практикалары жетишсиз маалымдалган. Заманбап педагогика илими экологиялык билим берYY жана тарбиялоо маселелерин иштеп чыгуу менен, жаш муундун ДYЙнe таанымын калыптандыруунун ажырагыс элементи жаратылышка болгон мамилесин калыптандыруу экендигинен чыгат. Экологиялык билим берYY маселеси биринчиден, илимий ДYЙнe таанымын калыптандыруу маселеси болуп саналат, анткени ал ац-сезимдин e3e^H тYзeт, адамдын руханий образына жаратылыш чeйрeсY менен биримдикти берет, аны социалдык маанилYY жана экологиялык жактан куралдандырат, ошондой эле экологиялык жактан алгылыктуу мамиле принциптери менен куралдандырат.
БYГYHKY кYHдe экология илим катары тYрдуучe чечмеленет. Алардын жYздeн ашык аныктамалары белгилYY. Жалпысынан аларды Yq багыттагы кeз карашка бeлYYгe болот. Биринчисин традициялык деп атоого болот, башкача айтканда: "экология - тирYY организмдердин айлана-чeйрe менен байланышын YЙрeтYучY биологиялык илим". Буга кeптeгeн классикалык адабияттарды мисал кылууга болот, анын ичинбе eзYбYзДYH окутуучубуз профессор Б.К. Кулназаровдун "Экология" деп аталган окуу китебин атоого болот. Экинчиси, жаратылышты коргоо менен байланыштырышат, башкача айтканда: "экология -жаратылышты коргоо боюнча билимдин теориялык фундаментин тYзeт". YчYHчY кeз караш боюнча, экологияны кандайдыр бир борбордук объект менен анын айлана-чeйрeсYHYH ортосундагы ар кандай байланыштарды изилдeeчY суперилимдин бир турY катары чечмелейт. Анын алкагында коом менен жаратылыштын, организмдер менен абиотикалык чeйрeнYH eз ара байланышы, жада калса «маданият экологиясы» да eз ордун табат. Учурда экология классикалык табигый жана гуманитардык илимдерден олуттуу айырмаланат. Материянын кыймылынын бардык формаларын жана анын уюшулушунун кeп сандаган децгээлин YЙрeтYY менен eзYHYH бeлYмдeрY башка илимдерге, билимдердин техникалык жана колдонмо тармактарына кирип кетет. Экологиялык билим берYY - экологиялык билимдерди, кeндYмдeрдY жана ыктарды eздeштурYYHYH максаттуу уюштурулган, пландуу жана системалуу процесси деп атоого болот [3]. KemereH авторлордун оюу боюнча экологиялык билим берYY YЙ-бYлeнY, мектепке чейинки, мектептеги жана мектептен кийинки билимди жана тарбияны камтыган YЗГYЛTYKCYЗ процесс болушу керек [6]. ДYЙнeнYH кeп eлкeлeрYHдe калыптанып жаткан заманбап кeз караштар, "коомдун туруктуу eнYГYYCY учYH, YзГYЛTYKCYз экологиялык билим берYY системасынын жацы комплекстуY багыты коомдун туруктуу eнYгуYгe карай кыймылын камсыз кылат" деген, С.В. Алексеевдин газ карашын ырастайт [1]. ОшМУнун жацы кабыл алган eнYгуY стратегиясында да eлкeнYH туруктуу eнYГYYCYH камсыздоодо экологиялык билим беруYHYH зарылдыгын кeрсeтeт. Муну менен катар экологиялык ац-сезимге га^л бурулат, ал адамзаттын бирдиктYY глобалдык бутYHДYKкe карай кыймылын TYШYнуYHY камтыйт. Табигый илимдердин башка багыттарга интеграциялануу процесси, бул бутYHДYKTY жаратат, табият таанууну гумандаштырат, илимий билимдердин ар TYрдуY тармактарынын ортосундагы байланыштарды терецдетет. Натыйжада, экологиялык билим берYYHYH теориялык-педагогикалык негизин ДYЙнeнYH
11
учурдагы илимий сурeттeлYШY тYзeт, мында реалдуу экологиялык кeйгeйлeр маанилуу жана аларды чечуу окутуучулар менен студенттердин биргелешкен ишмердуулYГYнeн кeз каранды десек жанылышпайбыз. Ошого карабастан университеттин ^mereH программаларынан "экология" дисциплинасын четтетуу чон мучYЛYШ деп ойлойбуз. Ал эми кошуна Казакстан Республикасында экологиялык билмди ЖОЖдордо кучeтуу колго алынган [13].
Ош мамлекеттик университетинде негизинен - болочок профилдик эмес багыттагы студенттеоге экологиялык билим беруу, экологиянын кыска эки кредиттик курсу менен чектелет, аны изилдee экология жeнYHдe алгачкы маалыматтарды гана бере алат, бирок студенттердин экологиялык даярдыгын толук кандуу камсыздай албайт. Анткени, экологиялык билимди убакыт eткeрYп сурамжылоосу (срез знаний) далилдеп турат. Ага карабастан, акыркы жылдары рыноктук экономикага байланыштуу, замандын талабынан жаралган жаны адистиктерге экологиялык билим беруу программаларга каралбай келет. Студенттерге экологиялык билим беруунY уюштурууга терс таасирин тийгизген негизги фактор катары экологиялык билим беруунYH мазмунунун адистиктерге туура келбестигин аташат. ЖургYЗYЛгeн сурамжылоонун жыйынтыгы студенттердин экологиялык даярдыгынын денгээлин жогорулатуу боюнча иштерди ишке ашыруу учYH жакшы eбeлгe болуп саналат жана ошондуктан университетте студенттерге - болочок турдуу багыттагы кесип ээлерине экологиялык билим беруунY уюштуруу зарыл деген тыянак чыгарууга мYмкYHдYк берет.
Корутунду. Изилденген адабий маалыматтардын негизинде тeмeнкYдeй жыйынтыкка келдик:
^ билим беруу усулун eзгeртуу, салттуу эмес ыкмаларын кенири жайылтуу, ^ глобалдык экологиялык маалыматтарды студенттерге жеткиликтуулYктY уюштуру,
окуу пландарга жаны экологиялык дисциплиналарды киргизуу Адабияттар
1. Алексеев С.В. От экологического образования к образованию для устойчивого развития: поиск стратегии, подходов, технологий. - СПб. 2001. - С.7-9.
2. Алиева О.А. Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований / М.Н. Логинова, Е.А. Муравьева, Н.А. Ярославцева, А.С. Ярославцев. - 2010. - № 1 - С. 63-65
3. Коробкин В.И. Экология / В.И. Коробкин, Л.В. Передельский - Ростов н/Д: Изд-во «Феникс», 2001. - 576 с.
4. Кулназаров Б.К. Жалпы экология: учеб. Пособие / Б.К. Кулназаров. - Бишкек, 1999, - 364 б.
5. Кушникова Г.И. Экологическое образование в педагогическом ВУЗе на основе концепции устойчивого развития / Кушникова Г.И. // Журнал Успехи современного естествознания. -2004. - № 3 - С. 69-70.
6. Мешечко Е.Н. Основы экологии: учеб. пособие / Е.Н. Мешечко. - Мн.: Экоперспектива, 2002. - 376 с, с.331
7. Шабдан Абылгазы уулу. Экологиялык билим беруу - айлана-чeйрeнY коргоода алгачкы кадам / Шабдан Абылгазы уулу // Кыргыз Республикасынын улуттук тун гезити Кыргыз Туусу, 2023. - № 21 (24697) - С. 3.
8. Баклыкова Л.А. Экологическое образование для устойчивого развития Кыргызстана / Под ред. Баклыковой Л.А. //Библиографический указатель литературы (1997- 2005гг) Б.: ГПТБ, 2008. - 130с.
9. Environmental Education Research, Volume 29, Issue 4 (2023) https://www.tandfonline.com/toc/ceer20/current
10. http://www.cawater-info.net/library/eco-model.htm
11. https://geography_ru.academic.ru/7989
12. https://scholar.google.ru
13. https://science-education.ru/ru/article/view?id=5624
14. https://www.eionet.europa.eu/gemet/ru/concept/2814
