CC BY
2Искусство
УДК 371.3:72.012
DOI: 10.52754/16947452_2022_3_228
БЫЧУУ ЖАНА ТИГУУ ИШМЕРДУУЛУГУНДе
окуучуларды керкем эмгекке тарбиялоо
ЫсмайыловМухтар Зулпукарович, п.и.к., доцент, Мамазаиров Мирлан Латипович, улук окутуучу,
mamazairov2@gmail. com
Аширалиева БактыгYл Масалиевна, магистрант, Ош мамлекеттик университети Ош, Кыргызстан
Аннотация. Маклада жалпы билим берYYЧY мектептердин технология сабактарынын программаларында окуучулардын политехникалык билимдерин, билгичтиктерин жана квндYмдврYн калыптандыруунун ырааттуу системасы эске алынбагандыгы баяндалат. Аталган программаларда окуучулардын компьютердик технологиялар, дизайн, Y^-чарба жана кондитердик тамак - аш жасоо, гYл встYPYY, тигYY ж.б.у.с. иштер боюнча компетенцияларын калыптандыруу жагы каралганы менен, алардын физиологиялык, психологиялык, жаш жана гендердик взгвчвлYктврY эске алынбагандыгы айтылат. Ошол себептен авторлор эмгекке тарбиялоо процесстерин эркек балдарга вЗYнчв, кыз балдарга вЗYнчв уюштуруу зарылчылыгын белгилешет. Макалада эмгекке YйрвтYYHYн мындай модели советтик мектептерде эц сонун практикалангандыгы эске салынат. Мындан сырткары ОшМУда ЖYргYЗYлгвн квп жылдык аналитикалык иштердин натыйжасында маселенин актуалдуулугу, аны илимий жактан чечYYHYн максаттары, милдеттери, шарттары, методдору жана принциптери иштелип чыккандыгы баяндалат.
Ачкыч свздвр: кврквм чыгарма, технология, эмгекке YйрвтYY, тигYYчYЛYк, окуу планы, политехникалык билим берYY, компьютердик технология, дизайн, квндYмдвр, кврквм кол внврчYЛYк, физиологиялык, психологиялык, гендердик жана жаш взгвчвлYктврY, максаттары, милдеттери, шарттары, ыкмалары, принциптери, илимий чечими, модель.
ОБУЧЕНИЕ СТУДЕНТОВ ХУДОЖЕСТВЕННОМУ ТВОРЧЕСТВУ В ШВЕЙНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
Ысмайылов Мухтар Зулпукарович, к.п.н., доцент, Мамазаиров Мирлан Латипович, старший преподаватель,
mamazairov2@gmail. com Аширалиева Бактыгуль Масалиевна, магистрант, Ошский государственный университет
Ош, Кыргызстан
Аннотация. В статье констатируется, что в учебных планах технологических классов общеобразовательной школы не учитывается последовательная система формирования политехнических знаний, умений и навыков учащихся. На этих программах студенты изучают компьютерные технологии, дизайн, домашнее и кондитерское дело -кулинарию, цветоводство, шитье и др. Хотя и рассматривается формирование компетенций в кейсах, не учитываются их физиологические, психологические, возрастные и гендерные особенности. По этой причине авторы подчеркивают необходимость организации процесса трудового воспитания отдельно для мальчиков и девочек. В статье отмечается, что данная модель трудового обучения лучше всего практиковалась в советских школах. Кроме того, в результате многолетней аналитической работы, проводимой в ОшГУ, описывается актуальность проблемы, разработка целей, задач, условий, методов и принципов ее научного решения.
Ключевые слова: художественное произведение, технология, трудовое обучение, шитье, учебная программа, политехническое образование, компьютерная техника, дизайн, навыки, декоративно-прикладное искусство, физиологические, психологические, половозрастные особенности, методы, принципы.
EDUCATING STUDENTS IN ARTISTIC WORK IN TAILORING AND SEWING ACTIVITIES
Ysmaiylov Mukhtar Zulpukarovich, candidate of pedagogical sciences, associate professor, Mamazairov Mirlan Latipovich, senior lecturer, mamazairov2@,gmail.com Ashiralieva Baktygul Masalievna, master, Osh State University Osh, Kyrgyzstan
Abstract. The article states that the curricula of technological classes of a general education school do not take into account a consistent system for the formation of polytechnical knowledge, skills and abilities of students. In these programs, students study computer technology, design, home and confectionery - cooking, floriculture, sewing, etc. Although the cases consider the formation of competencies, their physiological, psychological, age and gender characteristics are not taken into account. For this reason, the authors emphasize the need to organize process of labor education separately for boys and girls. The article notes that this model of labor training is best practiced in Soviet schools. In addition, because of many years of analytical work carried out at Osh State University, the relevance of the problem, the development of goals, objectives, conditions, methods and principles of its scientific solution.
Keywords: work of art, technology, labor training, sewing, curriculum, polytechnic education, computer technology, design, skills, arts and crafts, physiological, psychological, gender and age characteristics, goals, objectives, conditions, methods, principles, scientific solution, model .
Киришуу. Эмгекке YЙрeтYY инсанды тарбиялоонун эц эле маанилYY каражаттарынын бири болуп саналат. "Адамды адам кылган эмгек" деп Ф.Энгельс таамай белгилегендей [9], эмгек процессинде бала eзY жана аны курчап турган дYЙнe жeнYндeгY идеяларын тYп тамырынан бери езгерте алат. Бала эмгектеги ийгиликтердин таасири астында ар тараптан eнYГYп олтурат жана ал eз кезегинде класстагы кадыр-барктуу окуучу катары калыптана баштайт. Ушул eцYттeн алып Караганда маселе бYГYнкY кYндYн эц эле актуалдуу маселелеринин бири катары каралат.
СYЛYктY шаарындагы кeркeм eнeр - музыкалык мектебинде жана жалпы билим берYYчY мектептерде жYргYЗYЛгeн кeп жылдык аналитикалык иштерибиз мектеп окуучуларынын билимдери, билгичтиктери , кeндYмдeрY жана ар TYPДYY ишмердYYЛYГYндeгY жeндeмдYYЛYГY белгилYY бир эмгек процесстеринде гана жeнгe салына тургандыгын ырастады. Мындан сырткары эмгек ишмердYYЛYГYндe баланын ой ЖYГYPTYYCYHYH жацы тYрлeрY калыптанып, эмгек жамаатынын алкагында окуучу эмгектенYY, баарлашуу, кызматташуу сыяктуу eтe зарыл кeндYмдeргe ээ боло ала тургандыгы далилденди. Мындай кeндYмдeр баланын коомго адаптациялануу процесстерин жецилдетет.
Жалпы билим берYYЧY мектептердин эмгекке YЙрeтYY (технология) сабактарынынын мазмуну окуучулардын жаш жана психо - физиологиялык eзгeчeлYктeрYнe жараша жеке жана социалдык багытка ээ болуп, максаттуу, мазмундуу, кeп кырдуу болууга тийиш. Мындай кeз караштар жогорку окуу жайлардагы "Окуучуларды эмгекке YЙрeтYYHYн методикасы"
дисциплиналарынын мзмунунда жана белгилYY орус окумуштуусу Тхоржевский Д.А. тарабынан да айкын белгиленген [7].
Изилдеенун материалдары жана методдору. Бычуу жана тигу^ ишмердYYЛYГYндe окуучуларды кeркeм эмгекке тарбиялоо маселесин иликтee максатында диалектиканын жалпы байланыш, eнYГYY, карама -каршылык, себептYYЛYк, тарыхыйлуулук, объективдYYЛYк сыяктуу негизги жоболоруна таянуу менен илимий педагогиканын бир катар изилдee методдоруна басым жасалды. Мында окуучуларга кeркeм билим берYY боюнча мектептердин жана шаардык, областык билим берYY уюмдарынын документациялары, eкYмeттYк программалар, илимий - изилдeeлeрдYн натыйжалары жана башка булактар анализделди. Натыйжада аталган маселе бYГYнкY КYHДYH орчундуу социалдык маселелеринин бири катары каралышы керек экендиги жана илимий жактан терец анализденип, тез арада жeнгe
230
салынуусу максатка ылайыктуу деп ойлойбуз. Мындан сырткары маселени чечYYHYн конкреттYY милдеттери белгиленди, алар: тигYY eнeрYHYн eнYГYY жана калыптануу башаттарын анализдее, кыргыздардын улуттук кийимдеринин eзгeчeлYктeрYн иликтее, мектеп жашындагы eспYPYмдeрдY эмгекке тарбиялоонун табиятынын ролун тактоо, кeркeм эмгекке багыттап окутуунун программалык жана айрым методикалык кeрсeтмeлeрYн ачып берYY.
Мындан сырткары изилдeeнYн базалык булактары болуп педагогикага жана искусство таанууга байланыштуу философиялык изилдeeлeр, Ош мамлекеттик университетинин кол жазмалар фондунун материалдары, элибиздин маданиятына, тарыхына арналган илимий адабияттар, чет элдик, ата мекендик окумуштуулардын педагогикалык, кол eнeрчYЛYк, эстетикалык кeз караштарын анализдeeгe арналган эмгектери кызмат eтeдY.
Жыйынтыктар жана талкуулар. Учурда айрым кошуна мамлекеттерде мектептердин окуу программаларынын максаттарын жана мYнeзYн кайра карап чыгуу, жацы стандарттуу эмес ыкмаларды, анын ичинде бир катар альтернативаларды ишке ашыруу сыяктуу маселелер да сунушталууда: мектеп окуучуларынын eндYPYштYк жана ал тургай окуу-тарбия иштеринен толук баш тартуудан базар мамилелеринин бардык закондоруна ылайык иштеп жаткан чарбалык эсептеги ишканалар болуп эсептелген мектеп кооперативдерин, чарбалык структураларды уюштуруу. Мында окутуунун жацы технологиялары киргизилип, эмгекке тарбиялоонун дифференциациясы ишке ашырылып, материалдык база жакшырып, жацы окуу курстарын ишке киргизYY жагы практикаланган [2]
Эмгекке YЙрeтYY жана тарбиялоо менен мектеп окуучуларынын жамааттык руханий дYЙнeсYн, т.а. коллективде жашоо маданиятын, эмгек тартибин, эмгекке болгон CYЙYYCYн, адал жашоого, эстетикалык баалуулуктарга умтулуусун калыптандыруу менен, сулуулуктун жана ак эмгектин мыйзам ченемдYYЛYгY боюнча турмуш жолуна кадам таштоого ынтызар болгон жацы адамдын моделин калыптандыруу жагы кeцYЛгe алынган. Жаштарга кeркeм тарбия берYYHYн мындай концептуалдуу багыттары байыркы замандардан бери эле элдик кол eнeрчYЛYктYн eзeгYндe муундан муунга eтYп, нукура тарбиялык баалуулуктар катары сакталып келет.
Адам табиятынан эле CYрeткер, кооздук менен сулуулукту абдан жакшы айырмалай билген eзгeчe зат, ал бизди курчап турган дYЙнeнYн
231
eцYнe, тYCYнe, ыргактуу кыймылдарына жана кeлeмYнe карата eзYHYн эмоциялуу сезимдери аркылуу мамиле жасайт. Ал эми элдик ^р^м кол eнeрчYЛYк айлана-чeйрeнY кооздоп эле койбостон, анын кeркeм-CYрeттYY мазмунун, экспрессивдYYЛYГYн арттырып, байытып, eнYктYрeт. Чындыгында адам жаратылыштын бир бeлYГY. Анын образдык ой жYГYртYYCY да табияттан сыркары болууга мYмкYн эмес. Табият канчалык кооз болсо, адамдын жан дYЙнeсY да ошончолук кооз, ошончолук сулуу. Кыргыз эли тээ байыртадан эле eзYHYн кол eнeрчYЛYГYн табияттын ажайп кооз кeрYHYштeрYн стилдештирYY аркылуу гYлдeтYп - eнYктYPYп келген" [8].
СYЛYКTY шаарынын жана Баткен областынын бир катар мектептеринин, деги эле жалпы билим берYYЧY мектептердин технология сабактарынын программалык мазмунуна анализ жYргYЗгeнYбYЗдe, окуучулардын политехникалык билимдерин, билгичтиктерин жана кeндYмдeрYн калыптандыруунун ырааттуу системасы эске алынбагандыгы байкалды. Технология сабактарынын программаларында физикалык, компьютердик технологиялар, дизайн, YЙ-чарба жана кондитердик тамак - аш жасоо, ^л eстYPYY, тигYY ж.б.у.с. иштер боюнча билимдерди, билгичтиктерди жана кeндYмдeрдY калыптандыруу жагы каралган. Окуучуларды эмгекке тарбиялоо жeнYндe сeз болгондо, алардын физиологиялык, психологиялык, жаш жана гендердик eзгeчeлYктeрYн эске албай коюуга болбойт. Анткени "Мектеп турмуш жолу" дегендей, мектептин билим берYY сапаты eз бYTYPYYЧYлeрYHYн эмгек жолундагы ийгиликтери менен айкындалат. Ошол себептен эмгекке тарбиялоо процесстерин эркек балдарга взунчв, кыз балдарга взунчв уюштуруу зарылчылыгы келип чыгат. Эмгекке тарбиялоонун мындай модели советтик мектептерде эц сонун практикаланып келген.
Маселени СYЛYКTY шаарындагы ^р^м eнeр - музыкалык мектебинин педкецешинде, "Дизайн", "СYрeт, чиЙYY жана эмгек" кафедраларынын отурумдарында ар тараптан карап чыгып, изилдeeбYЗДYн багытын элдик кол eнeрчYЛYктYн каражаттары аркылуу окуучуларды ^р^м эмгекке тарбиялоо, eзгeчe кыз балдардын бычуу, тигYY сыяктуу чеберчилигин, креативдик ой туюмдарын, эмоцияларын, кeркeм табитин калыптандыруу жагын эске алдык. Азыркы жаш муундардын eкYлдeрY интернет дYЙнeсYнe эрксизден байланып, анын сазына белчесинен батып бараткан кез. Ошондой эле изилдeeлeрYбYЗ кeрсeткeндeй учурда мектептин окуу - тарбиялык программаларын терец анализдеп чыгып, балдардын келечектеги YЙ
232
бYлeлYк кYHYмдYк жашоо турмушунда керектелYYчY эмгек тажрыйбаларын калыптандырууну кeздeгeн, бYГYнкY кYндYн талаптарына жооп бере турган ийкемдYY окуу программаларын кезиктире албадык. Ошондон улам аталган окуу программаларынан мазмуну жана сапаты жагынан бир топ eзгeчeлeнгeн, натыйжалуу окуу программаларын тYЗYп чыгуу жана аны тез арада турмушка ашыруу сыяктуу eтe зарыл иштер турат.
Мектеп окуучуларын турмушка даярдоо жараяндарын анализдeeдeн улам окуучулардын eзгeчe кыз балдардын жашоо тиричилигинде керектелYYчY бычуу, тигYY жeнYндeгY билимдерин, билгичтиктерин жана кeндYмдeрYн калыптандыруу боюнча мектептерде бир бир катар шарттарды тYЗYп чыгуу зарылчылыгы аныкталды.
Мындан сырткары педагогикалык контекстте жаштарга бычуу жана тигYY eнeрYн YЙрeтYY аркылуу тарбиялык баалуулуктарды калыптандыруу иштери системалуу анализденип, тарбиялык, эстетикалык баалуулуктар аркылуу педагогикалык тарбиялоо eзгeчeлYГY кeрсeтYЛдY.
- ТигYY eнeрYHYн eнYГYY жана калыптануу башаттары анализденди;
- Кыргыздардын улуттук кийимдеринин eзгeчeлYктeрY иликтенди;
- Мектеп жашындагы eспYPYмдeрдY эмгекке тарбиялоонун табиятынын ролу такталды;
- Эмгекке багыттап окутунун кээ бир методикалык кeрсeтмeлeрY ачып берилди.
Корутунду. Ошентип иликтeeлeрдeн улам жыйналган теориялык жана методикалык материалдар жогорку окуу жайлардын «Кийим дизайны» даярдоо багыттарында билим алган студенттердин терец билим алуусуна багытталган атайын курстарда, лекцияларда, семинардык сабактарда, ошондой эле педагогикага жана искусствого тиешелYY талкуулардын мазмуну катары кызмат кылат. Декоративдик колдонмо eнeрдY жана элдик кол eнeрчYЛYктY мектептен окутуп - YЙрeтYY практикалык зор мааниге ээ экендигин дагы бир жолу далилденди. Мектептерде кол eнeрчYЛYктY eнYктYPYYгe илимий - концептуалдуу иликтee аркылуу элдик маданияттын мацызын терец ачууга, социалдык ченемин тYШYHYYгe eбeлгe тYзeт. Кeркeм eнeрдeгY тарбиялык, этностук eзгeчeлYктeрдY, анын жалпы педагогикалык ой жYГYртYYгe кошкон салымын изилдee зарылдыгы мамлекеттин коомдук -саясий жана руханий eнYГYШYнe жардам берет деген ойдобуз.
Адабияттар
1. Актуальные вопросы трудового воспитания младших школьников на современном этапе. Программно-методическое пособие. - Славянск- н/К: ИЦ СФАГПИ, 2000. 32с.
2. Аверичев Ю.П. Нужна ли трудовая подготовка школьников? //Педагогика, 1991, №12 с. 34-39
3. Батышев С.Я. Трудовая подготовка школьников: вопросы теории и методики. - М.: Педагогика, 1981 с. 68-78. с. 103-120.
4. Баранов С.П., Сластенин В.А. Педагогика. - М., 2004.
5. К вопросу о формировании мотивов трудовой деятельности младших школьников // Оценка эффективности образовательных технологий: Тез. докл. 2-й Всероссийской науч.-практ. конф. Ч. И - Славянск - н/К, 2000. - С. 95-96. Соавт.:Е.А. Мозговой, Т.С. Юрьева.
6. К вопросу о методах трудового воспитания младших школьников // Проблемы и перспективы реализации базисного учебного плана образовательных учреждений Российской Федерации: Сб. науч. тр. - Славянск-н/К, 2000. С. 237 - 241. Соавт.: Е.А. Мозговой,Т.С. Юрьева.
7.Тхоржевский Д.А. (https://www.twirpx.com/file/1630947/)
8. Ысмайылов М.З. керкем CYP©т eнeрY жана анын адам турмушундагы орду: Ош мамлекеттик университети. ВестникТ.1 №4. 2021г. С. 386-387.
9. Мектеп окуучуларына педагогикалык инновациялык усулдарды колдонуу менен сабактарды уюштуруунун эфективдYYЛYГYн жогорулатуу // Bulletin of Osh State University. - 2013. - No 3. - P. 92-94. - EDN YLYXHZ.
