CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА BULLETIN OF OSH STATE UNIVERSITY
ISSN: 1694-7452 e-ISSN: 1694-8610
№1/2024, 120-126
ПЕДАГОГИКА
УДК: 37.7.092
DOI: 10.52754/16948610 2024 1 11
МYМКYНЧYЛYГY ЧЕКТЕЛГЕН СТУДЕНТТЕРДИН ФИЗИКАЛЫК АКТИВДYYЛYГYН КАМСЫЗДОО БОЮНЧА МЕТОДИКАЛЫК СУНУШТАР
МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ФИЗИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ СТУДЕНТОВ, С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ
METHODOLOGICAL RECOMMENDATIONS FOR PROVIDING PHYSICAL ACTIVITY FOR
STUDENTS WITH DISABILITIES
Темирбаева Адалат Карабаевна
Темирбаева Адалат Карабаевна Temirbaeva Adalat Karabayevna
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
temirbaeva5858@gmail.com_
Сариева Матлюба Акимовна
Сариева Матлюба Акимовна Sarieva Matlyuba Akimovna
улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University
oshgu.sarieva@mail.ru_
Адамбаева Жыпаргул Ибраимовна Адамбаева Жыпаргул Ибраимовна Adambaeva Zhipargul Ibraimovna
окутуучу, Ош мамлекеттик университети
преподаватель, Ошский государственный университет Lecturer, Osh State University aroma 9@oshsu.kg
МYМКYНЧYЛYГY ЧЕКТЕЛГЕН СТУДЕНТТЕРДИН ФИЗИКАЛЫК АКТИВДYYЛYГYН КАМСЫЗДОО БОЮНЧА МЕТОДИКАЛЫК СУНУШТАР
Аннотация
Бул макалада ден-соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген студенттердин билим беруу системасындагы орду жвнYндв болмокчу. Мында студенттер орто, жогорку окуу жайларда билим алуусу, тарбиясын кандай жолдор менен внYктYPYYгв болоору жазылды. Окутуу жана билим беруу программалары мYмкYнчYЛYГY чектелеген балдар менен иштввгв же айрым студенттердин муктаждыктарын канааттандыруу YЧYн атайн окуу программалары иштелип чыгып, анализ жYргYЗYЛгвн. МYмкYнчYЛYГY чектелегн студенттерге инклюзивдик билим берYYДв балдардын баардык укуктарынын бузулушу алынып салынат, мугалим окутуу иш-аракетинде баардык балдарга бирдей мамилени камсыздайт жана ошол эле мезгилде мYмкYнчYЛYГY чектелген балдар YЧYн взгвчв шарттарды тYЗвт. Инклюзивдик билим беруущ уюштурууда мугалим менен YЙ-бYЛвнYн биргелешкен иш аракеттери втв маанилуу. Мектеп менен ата-энелердин ортосундагы YЗГYЛтYксYЗ байланыш окутуу процессинде взгвчв муктаждыкка ээ баланын билим алуудагы вCYYCYн камсыз кылат. Бул процессте мугалим жетекчи ролду аткарууга тийиш, ал биринчи кезекте ата-энелерге балага туура мамиле жасоо жана таалим тарбия беруу боюнча психологиялык-педагогикалык билимдерди берYYCY зарыл.
Ачкыч свздвр: мYмкYнчYЛYГY чектелген, инклюзивдик билим, ден тарбия, ден соолук, окуу жай, муктаждык.
МЕТОДИЧЕСКИЕ РЕКОМЕНДАЦИИ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ФИЗИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ СТУДЕНТОВ, С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ ЗДОРОВЬЯ
Аннотация
В данной статье речь идет о месте студентов с ограниченными возможностями в системе образования. Здесь было написано, как можно обучать и воспитывать студентов в средних и высших учебных заведениях. Программы обучения и образования были разработаны и проанализированы для работы с детьми с ограниченными возможностями или для удовлетворения потребностей отдельных учащихся. В инклюзивном образовании учащихся с ограниченными возможностями устраняются все нарушения прав детей, педагог обеспечивает равное отношение ко всем детям в педагогической деятельности и одновременно создает специальные условия для детей с ограниченными возможностями. В организации инклюзивного образования очень важны совместные усилия педагога и семьи. Регулярное общение между школой и родителями в учебном процессе обеспечивает развитие ребенка с особыми потребностями. В этом процессе учитель должен играть ведущую роль, прежде всего, в предоставлении родителям психолого-педагогических знаний о том, как правильно обращаться с ребенком и обучать его.
METHODOLOGICAL RECOMMENDATIONS FOR PROVIDING PHYSICAL ACTIVITY FOR STUDENTS WITH DISABILITIES
Abstract
This article is about the place of students with disabilities in the education system. Here, it was written how students can be educated and educated in secondary and higher educational institutions. Training and education programs have been developed and analyzed to work with children with disabilities or to meet the needs of individual students. In inclusive education for students with disabilities, all violations of children's rights are removed, the teacher ensures equal treatment of all children in teaching activities and at the same time creates special conditions for children with disabilities. In the organization of inclusive education, the joint efforts of the teacher and the family are very important. Regular communication between the school and parents in the educational process ensures the development of a child with special needs. In this procees, the teacher should play a leading role, first of all, in providing parents with psychological and pedagogical knowledge on how to properly handle and educate the child.
Ключевые слова: инвалидность, инклюзивное образование, санитарное просвещение, здоровье, учебное заведение, потребность.
Keywords: disability, inclusive education, health education, health, educational institution, need.
Киришуу
БYГYнкY кYндe улам кецири кулач жайып бара жаткан ааламдашуунун алкагында, билим берYY системасы ааламдашуу шартында ез ордун таба билген, кесиптик жана башка социалдык мамилелерди жендеп кете ала турган, компетеншуу кесип ээлерин даярдоого милдетщуу.
ЖОЖдогу дене тарбия сабагы келечектеги адисти коомдук жана кесиптик ишмердYYЛYккe даярдоонун эффективдYY каражаттарынын бири болуп саналат. Ал окуу менен тарбиянын ажырагыс бир бeлYГY. Дене тарбия - студентерди турмуш тиричиликке жана коомдук пайдалуу жумушка тарбиялоодогу негизги курал болуп эсептелинет. Дене тарбиянын негизги милдети болуп: студенттердин ден соолугун чьщдоо физикалык жактан туура eнYктYPYY турмушта керектYY болгон кыймыл аракеттерди YЙрeнYY жана денени чыйралтуу. Дене маданияты адамдын организмине ар тараптан терец таасир тийгизип, анын жалпы чарчоосуна алып келет. Эгерде физиологиялык таасир тийгизYYHY негизгилердин бири деп эске алсак, анда алардын кeлeмYнe жана ордуна жараша таасир тийгизYYHYн эки тYPYн белгилей кетсе болот. Биринчиден, организмге жалпы таасир тийгизYY, экинчиден, организмге жергиликтYY таасир тийгизYY дене тарбия сабактарына таандык болуп саналат. Мисалы, жYгYPYY, басуу, секирYY, сууда CYЗYY, спорттук оюндарды ойноо, дем алуу, булчуц системаларына жалпы таасир тийгизYY кудуретине ээ. Ал эми найза ыргытуу, штанга кeтeрYY, кYрeшYY, тоскоолдуктан eтYY сымал кeнYГYYлeр адамдын организмине кeбYнчe жергиликтYY таасир тийгизишет [4, 6, 7].
Студенттерди билим алуу учурунда ар тараптуу eстYPYYДe дене тарбия процессинин негизинде ишке ашырылат. Дене тарбия - бул узак уюштурулган педагогикалык процесс анын максаты денеси чыц, шацдуу, ар тарапттуу физикалык жактан калыптанган эмгекке жана eлкeнY коргоого даяр жаранды тарбиялоого багыталган. Дене тарбиянын негизги куралы болуп - бул тYPДYY кыймылдуу кeнYГYYлeр эсептелинет. Физикалык кeнYГYYлeр менен такай машыккандардын борбордук нерв системасынын клеткалары, дем алуу, кан тамыр айлануу системасы жакшырат, жалпы дене чыцалат. СeeктYн тYптeлYШYнe, муундардын кыймылынын активдYYЛYГYнe дененин ийилчэктигине физикалык кeнYГYYлeрдYн мааниси eтe чоц. Физикалык кeнYГYYлeр студенттердин ички органдарына (eпкe, жYрeк ж.б.) да жакшы таасир тийгизет. Физикалык кeнYГYYлeрдY аткаруу процесинде студенттин бYт кан тамырлары кыймыл аракетке келип, анын ичинде жYрeккe тиешелYY кан тамыры да кыймылга кирет.
Дене тарбиясынын негизги формасы дене тарбия сабагы, ал окуучулардын ден-соолугунун абалын жана категориясын эске алуу менен атайын программанын негизинде жYргYЗYлeт. Дене тарбия сабагы менен катар ^н режиминде каралган эртец мененки гимнастика, сабак учурундагы дене тарбиялык кeнYГYYлeр, перемендеги кыймылдуу оюндар, секция жана кружоктордогу спорттук сабактар, дарылоочу дене кeнYГYYлeрY eткeрYлeт. Мындай кeнYГYYлeр ден-соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген баланын ден-соолугунун абалын жана жекече eзгeчeлYГYн, психофизикалык кeнYГYYCYн эске алуу менен жYргYЗYлeт. КYндYн экинчи жарымында дарылоочу дене кeнYГYYлeрYн топто же жекече eткeрYY сунушталат.
Турмушта жана эмгек процессинде адамдардын жалпы физикалык даярдыгы: тез-тез басуу, жYГYPYY, сууда CYЗYY, секирYY, топ ойноо тоскоолдуктан eтYY, алыска ыргытуу жана таамай бутага тийгизYY eтe маанилYY экендиги байкалган. Жогоруда белгиленген
кeрсeткYчтeрдY калыптандыруу бул дене тарбиясынын негизги милдети болуп эсептелинет [4, 8].
Дене тарбия - тарбиялоонун жалпы тутумунун адамдын ден соолугун чьщдоого жана дененин eсYШYнe арналган бeлYГY болуп эсептелет. Билим берYY тармагында мYмкYнчYЛYГY чектелген жаштарга билим берYY, келечекте кесибин тандоого KeMeK кeрсeтYY YЙ-бYлe, дос курдашттардын таасири чоц. Жаш адамдын кесипттик калыптанышында YЙ-бYлe eзгeчe ролду ойнойт, ден соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелген балдарга карата ^з карашы, кесипттик келечегин тYШYHYYCY чоц мааниге ээ.
Дене тарбия мугалими сабак eтYY учурунда окуучулардын ден соолугуна карата, балдардын тарбиячысы болууга тийиш.
Мугалим сабактын методикалык eзгeчeлYкттeрYн колдонуу менен тeмeндeгYдeй 3 топтогу милдеттерди аткарууга умтулат:
1. Окуучулардын ден соолугун чыцдоо, алардын туура физикалык eнYГYYCYнe кeмeктeшeт.
2. Турмушта зарыл болгон кыймыл аракет кeндYмдeрYн eздeштYPYYгe кeмeктeшYY.
3. Балдарды адеп-ахлактык, эрктYYЛYк жана физикалык сапаттарын тарбиялоо менен ден соолугун чындоодо окуучулардын жаш, жынысттык eзгeчeлYГYнe, ден соолугунун абалына (оорукчан балдарга) жараша дене тарбия сапаттарын комплекстYY eткeрYY.
Методология
"МYмкYнчYЛYГY чектелген" деген тYШYHYк "майып" сeзYHYн ордуна колдонулса да, ал шз ар башка маанини туюндурат. "Майып" тYШYHYГY "майыптуулукка" eзгeчe маани берген, башкача айтканда майыптуулук кeрYHYШYн затташтырган тYШYHYк катары кeз алдыбызга тартылат. Ал эми "мYмкYнчYЛYГY чектелгендик" дароо болбосо да, убакыттын eтYШY менен бул кемчиликтен арылуу мYмкYнчYЛYГYн камсыздаган тYШYHYк катары кабылданат.
Тубаса же тврвлгвндвн кийин кандайдыр бир себептен улам физикалык, психикалык, сенсордук жана социалдык жeндeмдeрYн ар кандай даражада жоготконуна байланыштуу коомдук жашоого кeнYYДe жана кYHYмдYк керектeeлeрYн канааттандырууда кыйынчылыктарга дуушар болгон; коргоого, колдоого, карап багууга, реабилитациялык жана консультациялык тейлeeлeргe муктаж болгон адамдар "мYмкYнчYЛYГY чектелген" деп мYнeздeлeт.
КeпчYЛYк балдар туш болгон ^ш^ген майыптар бар. Кээ бирлери майып болуп тeрeлYШY мYмкYн, башкалары айлана-чeйрeнYн жагымсыз факторлорунун натыйжасында болушу мYмкYн. Бул майыптардын кeбY тeмeнкYлeрдY камтыйт:
1. Аудиле жана керуу процессинин оорулары - бул мYмкYнчYЛYГY чектелген окумуштуулар туш болгон шарттардын бири. Бул адамдын кадимки мeндYргe жана кeрYYCYнe карабастан тилди тYШYHYY кыйынга турган сезгич майыптыгы.
2. Дискалькулия - бул майыптыктын дагы бир TYPY. Бул так логиканы же эсептeeлeрдY тYШYнбeгeндYк менен байланыштуу.
3. Дисграфия - бул майыптык окумуштуулардын жазуу майыптыгын себеп болгон шарты болуп саналат.
4. Дислексия - дислексия окууга жана ага байланыштуу тилге негизделген кайра иштетYY кeндYмдeрYнe таасир этYYчY белгилYY бир окуу мYмкYнчYЛYГY.
5. Оозеки сабаттуулуктун кемчиликтери - кeрYY-мейкиндик, интуитивдик, уюштуруучулук, баалоочу жана комплекстYY иштетYY функцияларына окшош кeйгeйлeрдY жараткан нейрологиялык даттануу [5].
МYмкYнчYЛYГY чектелген студенттер бандиттик сыяктуу акылсыз эмес; алар башка кадимки окуучулар сыяктуу тYШYHYYгe жардам берYY YЧYн eзгeчe ^нул бурган жана репетитордук стратегияларды талап кылган атайын окуучулар.
МYмкYнчYЛYГY чектелеген балдар YЧYн инклюзивдик билим берYYHY уюштурууда мугалим менен YЙ-бYлeнYн биргелешкен иш аракеттери eтe маанилYY. Жогорку жана орто окуу жайлар менен ата-энелердин ортосундагы YЗГYЛтYксYЗ байланыш окутуу процессинде eзгeчe муктаждыкка ээ баланын билим жана тарбия алуудагы eсYYCYн камсыз кылат. Бул процессте мугалим жетекчи ролду аткарууга тийиш, ал биринчи кезекте ата-энелерге балага туура мамиле жасоо жана таалим тарбия берYY боюнча психологиялык-педагогикалык билимдерди берYYCY зарыл. Мугалим ата-энелер менен кызматташууда ата-энелер менен мамиле тYЗYY ыкмасын колдонуу аркылуу алардын балдарынын окууга болгон кызыгуусун арттыра алат. Себеби, ата-эне окуу процессине тартылган учурда, балада окуу иш аракетине болгон ишеним жаралат, ошол эле учурда мугалимге баланы окутууда кeмeк кeрсeтYлeт. Демек, окуучулардын YЙ-бYлeлeрY менен байланыш тYЗYY окутуу YЧYн, инклюзивдик чeйрeнY тYЗYY YЧYн да маанилYY[3].
МYчкYнчYЛYГY чектелген балдар eз кызыкчылыктарын эске алган ата-эненин CYЙYYCYнe муктаж, алар ата-эненин ^чтуу жана ишенимдYY болуусун каалашат. Ошол себептен, ата-энелерге психологиялык жактан колдоо кeрсeтYY аркылуу баланын eнYГYYCYнe салым кошо алабыз
Педагогикалык билим берYYHYн дагы бир маанилYY маселелеринин бири ден-соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелген балдардын кYн режимин туура уюштуруу боюнча ата-энелерге педагогикалык билим берYY.
Ден-соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелген балдардын ^н режиминин туура уюштурулушу баланын мектептеги жана орто, жогорку окуу жайлардагы окууга адаптацияланышына жана окуудагы ийгиликтеринин жаралышына таасир берет. Kyh режими баланын жаш курагына ылайыкталып, негизги компоненттерди (эс алуу, дене тарбия кeнYГYYлeрYн жана туура тамактанууну уюштуруу, уктап эс алуунун узактыгын туура уюштурулушу) эске алуу менен тYЗYлeт[1].
Ден- соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелеген баланын мектептеги ^н режим боюнча да ата-энелер маалыматтуу болушу керек. Ден- соолугунун мYмкYнчYЛYГY чектелеген балдар YЧYн чарчоону алдын алуу максатында, иш жeндeмдYYЛYГYн оптималдуу уюштуруу YЧYн жумасына 1 жолу шаршемби же бейшемби кYHY жецилдетилген окуу кYHY каралат. Сабак окуу узактыгы 40 мYнeттeн ашпоо жана сабактардын ортосундагы танапис 10 мYнeткe созулуусу каралган. Сабактын ортосунда дене тарбия ^He'^^Y eткeрYЛYYгe тийиш [2].
Ден соолугу начар балдарды спорт аркылуу психологиясын, интелектуалдык жактан eстYPYYгe болот. Ал YЧYн ар бир инсанда каалоо керек болот. КРнын жаштар иштери жана дене тарбия спорт агентигинин олимпиадалык эмес спорт тYрлeрY боюнча дрекциянын усулчусунун маалыматы боюнча спорт ийгиликттерин багындырган жецYYЧYгe мамлекет тарабынан 10 мицден 75 миц сомго чейин спендия тeлeнYп берилет. Демек, алар спорт боюнча eзYн камсыздай алышат дегендик. Мында ал eз жашоосун гана жецилдетпесттен, eлкeнYн туусун жер-жерлерде желбирете алышат. Ошондой эле негизги багыт-ден-соолугунун мYMYKYнчYЛYГY чектелеген адамдарды сергек жашоого Yндee алардын да eлкeнYн да намысын коргоп жециштерди багынтуусуна шарт TYЗYY болуп саналат.
Жыйынтыктап айтканда, келечекке ишенимдYY карай кадамдаган жолубузда негизги максат - бардык билим алуучуларга тец укуктуу жогорку билим берYY. Эл аралык эрежелердин алкагында билим берYYДe MYMKYHЧYЛYГY чектелгенине же дени сактыгына карабай, бардык адамдарды бийик даражага жеткирYY. Улуттук жана эл аралык децгээлде жeнгe салынган мыйзамдык негиздер бардык адамдардын тец укуктарга ээ болуусун жана кызмат кeрсeтYYгe жооптуу мекемелер баарына бирдей мамиле кылуусун талап кылат.
Биздин окуу жайда дене тарбия сабагында ар бир тайпадан 1-2ден студенттер атайын врачтын корутундусу менен дене тарбия сабагынан бошотулсун деген аныктама менен келишет. Бизде атайын дене тарбия боюнча дарылануу тайпалар ачылган эмес, бирок бошотулган студенттерге, ооруган оорусуна жараша, окуу eлчeмдeрYн аткарышат. Аларга жазуу тYPYндe тесттер, ооруган орууларына дене тарбия кeнYГYYлeрY менен кантип айыктырып, машыкса боло турган реферат жазышат.
Практикалык тYPдe жецилдетилген eзYнчe кeнYГYY тапшырмалар берилет. Мисалы: эркек балдарга белгилYY булчуц тобун eнYктYPYYЧY (чыдамкайлыкка, кYчкe, тездикке тарбиялоочу) кeнYГYYлeр сунушталса, кыздарга келбеттин жакшыртууга, ооруган оорусун айыктырууга багытталган координациясын ийилчээктигин, тулку боюн тYЗдee, чыдамкайлыкты eнYктYPYYЧY кeнYГYYлeр берилет.
Ал эми YЙ тапшырмасына берип, кийин сабакта толуктап суралып, аткарылат.
Мисалы: кeзY ооруган студенттерге
• Отургучка отуруп, кeзYн оцго, солго кароо 10-20- жолу,
жогору тeмeн кароо - 10-20- жолу,
кeздY оцго, солго айлантуу -10 жолу
кeздY чоц ачып, жабуу ж.б.
Ички органдары ооругандарга:
• Буту бYГYп жатып ичти бошотуп дем алууда ич кeтeрYлeт, демди чыгарганды ич тYШYPYлeт (болгон KYЧ менен ичти тартып)
• Полго жаткан абалда жасоочу кeнYГYYлeр:
Бутту жогору кeтeрYп, жазып кайчылаштырып жасоо 20-25 жолу
• Жаткан абалда: буттун кыймылы "велосипед" жасоо 20-30 жолу
• Отурган абалда бутту жазып, денени оцго солго буруу 20-25 жолу
• Полго отурган абалда: денени алдыга оцго, солго ийилтYY 10-15 жолу
• Отуруп турууу 20-30 жолу
Мындан башка дагы колу, буттун булчуцдарынын чыцалышына кeнYГYYлeр берилет, кeнYГYYлeргe: ийилYY, оцго, солго, артка бурулуу, отуруп туруу, прес жасоо, ордунда секирYY, кeмкeрeсYHYн жатып, колду таянып бYГYп жазуу ж.б. кыймылдарды акырын жасап туура дем алса кан айлануу системаларын жакшыртат.
Окуу жайыбыз дагы бул жоопкерчиликти мойнуна алып, университетте билим алып жаткан мYмкYнчYЛYГY чектелген студенттердин билим алуу укугун эц жогорку децгээлде жYзeгe ашырууга аракет кылуу менен атайын мYмкYнчYЛYГY чектелген студенттерди дене тарбия сабагына кошумча дене тарбиянын дарылануу (ЛФК) тайпалары бардык орто жана жогорку окуу жайларда ачылышына шарт тYЗYЛYп ачылса, ден соолукттарын чыцдап, ооруган ооруларынан атайын жасалган кeнYГYYлeрдYн негизинде айыгууга жакшы шарт болот эле.
Абадияттар
1. Умарбекова А.А., Жайылган кызы М. Инклюзивдик билим берYYДe башталгыч мектептин мугалимдери менен ата-энелердин бирдикт^ иш аракеттери. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. Бишкек: 2020
2. Инклюзивдик билим берYY идеясы менен иштеген мектептерде ден-соолугунан мYмкYнчYЛYГY чектелген окуучуларды жалпы билим берYY программасы боюнча башталгыч билим бер-yYHYH ылайыкташылган болжолду упрограммасы. - Б., 2018.
3. Орусбаева Т.А., Дунганова Д.Э., Сакимбаева Э.Р. Инклюзивдик билим берYY. - Б., 2015.
- 39-б.
4. Некешов С.Т. "Башталгыч билим берYYHYн методикасы" дициплинасынын дене тарбия предметине лекцикалык курс ТалМУ.
5. https://kiikv.com/ky/students-with-disabilities/
6. Аблабекова Ж.К., Окен уулу Ш. (2022). Студенттердин ишке жeндeмдYYЛYГYнe жана акыл -эс ишмердYYЛYГYнe физикалык кeнYГYYлeрдYн таасири. Вестник Ошского государственного университета. No. 4. сс. 131-136. DOI: 10.52754/16947452_2022_4_131. EDN: SCDSWA.
7. Мамаев Т.М., Аринбаев Б.С., Ибраийим уулу М., Абдилла Уулу Э., Шарипов Ж.М., Мамаев Н.Т. (2022). Состояние заболеваемости и уровень информированности студентов по вопросам сохранения здоровья и профилактики заболеваний. Вестник Ошского государственного университета. №4. сс. 20-28. DOI: 10.52754/16947452_2022_4_20. EDN: PQYBYV.
8. Кырбашова М.Т. Элет мектебиндеги eспYPYмдeрдYн физикалык eнYГYYCYн баалоо / М.Т. Кырбашова, С.Т. Бейшеналиева // Alatoo Academic Studies. - Бишкек, 2023. - № 2.
- С. 118-125.
