Научная статья на тему 'ОРТАЛЫҚ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ (2012-2022 жж.)'

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ (2012-2022 жж.) Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
32
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Орталық Азия мемлекеттерінің қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы өзекті мәселелері / әлеуметтік маңызы бар аурулар / медициналық білім беруді жетілдіру / денсаулық сақтаудағы цифрландыру / медициналық білім беру / симуляциялық технологиялар. / актуальные проблемы в сфере общественного здравоохранения государств Центральной Азии / социально значимые заболевания / совершенствование медицинского образования / цифровизация в здравоохранении / медицинское образование / симуляционные технологии.

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — А. Мүтан, Г. Кемелова, В. Яблонская

Мақалада Орталық Азия мемлекеттерінің медицина саласына қатысты мәселелер мен нәтижелер талданды. Деректер 2012 жылдан 2022 жылға дейін Орталық Азия мемлекеттерінің қоғамдық денсаулық сақтау бойынша ғылыми-практикалық журналынан алынды. Оның ішінде өңірлердегі әлеуметтік маңызы бар аурулардың қарқындылығы, медициналық ақпараттық қызметтерді енгізудің өзекті мәселелері, медицина кадрларын даярлау және олардың біліктілігін арттыру, инфекциялық және инфекциялық емес ауруларға қарсы күрестегі жобалардың барысы, денсаулық сақтаудағы жаңа реформалар мен бағдарламаларды енгізудің жетістіктері мен кемшіліктері, сондай-ақ оларды шешу жөніндегі жұмыстарға сонымен қатар, Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының (ДДҰ) ұсыныстарымен және медицина саласындағы озық жетістіктерге қол жеткізген мемлекеттердің тәжірибесі егжей-тегжейлі талқыланды. Бұдан басқа, қол жеткізілген нәтижелерден күтілетін болжамдар алынады және қажетті кемшіліктердің алдын алу жөніндегі бағдарламалар ұйымдастырылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — А. Мүтан, Г. Кемелова, В. Яблонская

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ГОСУДАРСТВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ В ОБЛАСТИ ОБЩЕСТВЕННОГО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (2012-2022 гг.)

В статье проанализированы вопросы и результаты, касающиеся медицинской сферы государств Центральной Азии. Данные взяты из научно-практического журнала по общественному здравоохранению государств Центральной Азии с 2012 по 2022 год. В том числе интенсивность социально значимых заболеваний в регионах, актуальные вопросы внедрения медицинских информационных услуг, подготовка и повышение квалификации медицинских кадров, ход проектов в борьбе с инфекционными и неинфекционными заболеваниями, достижения и недостатки внедрения новых реформ и программ в здравоохранении, а также работа по их решению, подробно обсуждались рекомендации Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ) и опыт государств, добившихся передовых достижений в области медицины. Кроме того, из достигнутых результатов будут получены ожидаемые прогнозы и организованы программы по предупреждению необходимых недостатков.

Текст научной работы на тему «ОРТАЛЫҚ АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ҚОҒАМДЫҚ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ (2012-2022 жж.)»

«MEDICINE, SCIENCE AND EDUCATION», № 2, 2023

ЭОЖ: 614.258.1 DOI: 10.24412/1609-8692-2023-2-58-68

FTAXA: 76.01.05.

ОРТАЛЫК АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕР1НЩ КОГАМДЫК ДЕНСАУЛЫК САКТАУ САЛАСЫНДАГЫ ©ЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1 (2012-2022 жж.)

*А. Мутан, Г. Кемелова, В. Яблонская

«Караганды медицина университете^» КеАК, Караганды, Казахстан

Туй1ндеме

Макалада Орталык Азия мемлекеттершщ медицина саласына катысты мэселелер мен нэтижелер талданды. Деректер 2012 жылдан 2022 жылга дейiн Орталык Азия мемлекеттершщ когамдык денсаулык сактау бойынша гылыми-практикалык журналынан алынды. Оньщ iшiнде eщрлердеri элеуметтiк мацызы бар аурулардыц каркындылыгы, медициналык акпараттык кызметтердi енпзудщ eзектi мэселелерi, медицина кадрларын даярлау жэне олардыц бiлiктiлiгiн арттыру, инфекциялык жэне инфекциялык емес ауруларга карсы ^ре-стегi жобалардыц барысы, денсаулык сактаудагы жаца реформалар мен багдарламаларды енпзудщ жетiстiктерi мен кемшшктер^ сондай-ак оларды шешу жeнiндегi ж^мыстарга сонымен катар, ДYниежYзiлiк Денсаулык Сактау ¥йымыныц (ДД¥) усыныстарымен жэне медицина саласындагы озык жетiстiктерге кол жетюзген мемлекеттердщ тэжiрибесi ег-жей-тегжейлi талкыланды. Будан баска, кол жеткiзiлген нэтижелерден кут1лет1н болжамдар алынады жэне кажетп кемшшктердщ алдын алу жeнiндегi багдарламалар уйымдастырылды.

ТYйiндi свздер: Орталыц Азия мемлекеттершщ цогамдыц денсаулыц сацтау саласындагы взект1 мэселелер1, элеуметтт мацызы бар аурулар, медициналыц б1л1м беруд1 жет1лд1ру, денсаулыц сацтаудагы цифрландыру, медициналыц б1л1м беру, симуляциялыц технологиялар.

Юркпе. Орталык Азия елдерi ара-сында медицина саласында кездескен езек-т мэселелердi аныктап, он жылдык уакыт аралыгындагы eзгерiсiн керсету жэне гылыми зерттеу барысында когамдык денсаулык сактаудагы тYЙiндi такырыптарды ортага салып, даму каркынымен танысу аркылы оларды шешуде жаца кадамдарды iздеуге талпынысты арттыру максатын-да когамдык денсаулык сактау бойынша Орталык Азия гылыми-практикалык журналы тацдалды. Себеб^ аталган журнал - Эзбекстан, ^азакстан, Кыргызстан жэне ТYрiкменстан мемлекеттершщ денсаулык сактау бойынша агымдагы мэселелерi, толагай табыска кол жеткiзу барысында жYргiзiлген ю-шаралардыц к¥рылымы мен кYтiлетiн нэтижелерi туралы, сондай-ак эртYрлi зерттеу ж^мыстарыныц бары-

сымен толыкканды аппарат GepeTÍH бiрегей журналдардыц 6ipi болып табылады. Бул ретте айта кетерлiк мэселе: Орталык Азия мемлекеттершщ Еуропа елдерiмен салы-стыргандагы гылыми макалалар мен жа-рияланымдарды гылымга жарыкка шыгару керсетюшшщ едэуiр тeмендiгi бiлiнедi. Осы орайда аталган медициналык гылыми практикалык журнал жогарыдагы мэсе-ленi шешуге ез Yлесiн косады. Журнал ез окырмандарын 2002 жылдан бастап бYгiнгi ^нге дейiн денсаулык сактау саласындагы жацалыктармен жэне толыкканды бшм-мен камтамасыз етiп келедi. Мемлекеттер арасында медициналык бшмнщ жетютш-терi талкыланады, кемшшктермен кYрес бойынша бiрлескен практикалык шаралар жайында жеке токталып eтiледi. Оныц iшiнде эр тYрлi кэсiби жэне элеуметпк

КОГАМДЫК ДЕНСАУЛЫК САКТАУ

мацызы бар аурулардьщ алдын алудагы мекемелер мен уйымдардыц устанатын са-ясаты, алгаш^ы медициналык санитарлык кeмектi уйымдастыру, мiндеттi элеуметпк медициналык сактандыру, демографиялык кeрсеткiштер туралы акпараттар, скрининг шаралары, мемлекеттердщ денсаулык сактау саласындагы жаца реформалар мен цифрландыру жYЙесi секiлдi мэселелер жан-жакты камтылган.

Нег1зг1 бел1м. 2012 жылы ^азакстан азаматтарыныц денсаулыгы мен эл - аука-тын кетеру - «^азакстан-2030» багдарла-масыныц басты кундылы^ы болды. Мем-лекеттщ байлыгы - халыктыц денсаулыгы болгандыктан, азаматтарга осы байлыктыц каншалыкты мацыздылыгын угына оты-рып, денсаулык кeрсеткiштерiн ныгай-ту - стратегиялык багдарламаныц непзп багытына аркау болды. Халык арасында медициналык ^мекиц сапасын арттыру бойынша бiркатар iс-шаралар eткiзiлдi [1]. Оныц iшiнде, алгашкы медициналык-сани-тарлык ^мект толыкканды уйымдасты-руды, бiрыцFай медициналык акпараттык жYЙенi куруды, бiлiктi кадрларды даярлау-ды, жаца ауруханаларды салуды жаткыза-мыз [2, 3]. Акпараттык жYЙелердi енпзудщ негiзгi миссиясы - халык денсаулыгы туралы акпаратпен жэне халыкка дер кезiнде медициналык ^мекпен камтамасыз етiп кана коймай, дэрiгер жумысын бiршама оцтайландыруды ^здейдь БYгiнгi тацда жумыстыц сапасы мен каркынына койы-латын жоFары талаптар жаFдайында жедел жэрдем жумысына акпараттык технология-ларды енгiзу халыкка шуFыл медициналык кeмек ^рсетудщдер кезiнде эрi мерзiмдi болуын арттырды, бул жYрек-кантамыр жYЙесi аурулары мен жол-кeлiк ок^алары кезiнде, жедел жэрдем ^меинщ шакыруFа келу уакытыныц есебi секундтармен eл-шенiп, куткарылFан адамдардыц санымен баFаланатын кезде аса мацызды болып та-былады [4]. Кардиологиялык наукастарFа жоFары мамандандырылFан медициналык кeмек кeрсету - жYрек-кан тамырлары ау-руларынан кайтыс болFан наукастардыц са-нын азайтуFа eз ыкпалын тигiздi. Сонымен катар, казiргi уакытта компьютерлiк техно-

логияларды, коммуникациялык желiлердi жэне интернеттi дамыту кез - келген жер-де электрокардиограммаларды (ЭКГ) ^р-кеуге жэне узак кашыктыкка жiберуге мYмкiндiк бердь ЭКГ интерпретациясы-ныц нэтижелерi бойынша диагностикалык жэне клиникалык шешiмдердi кабылдауда кашыктыктан колдау жоFары бiлiктi маман-дардыц тэжiрибесiн кажет жерде пайдала-нуFа кeмектеседi [5]. Медициналык ^мек-тщ сапасын арттыру жэне халык арасында медициналык ^мекке деген сенiмдi арттыру максатында, наукастар калаFан клиника мен дэрiгердi eз еркiнде тацдай алады, эрi ауруханада наукастардыц шаFымдарын кабылдайтын жэне дэр^ерлердщ пациент-терге кeмек кeрсетуiн камтамасыз ететш iшкi аудит бeлiмi енгiзiлдi [6-7]. Аурулар саныныц тeмендеуi медициналык кeмектiц жоFары сапасына, сонымен катар вакцинация мен дэрi-дэрмектердi максатты пайда-лануFа байланысты болды [8]. «Дипломмен - ауы1^а» баFдарламасы аясында ауылдык жерлерде халыктыц денсаулыFын ны^айту Yшiн жоFары оку орындарды тэмэмдаFан жас мамандар тартылып, оларды колдау Yшiн барлык жаFдайлар жасалды. Оныц шшде жастардыц турFылыкты жерге тез сщюш кетулерi Yшiн, баспаналармен камтамасыз етшш, мемлекеттен каржы-лай ^мек уйымдастырылды [9]. Сон-дай-ак, «Саламатты ^азакстан 2011-2015 жылдарFа» баFдарламасы белсендi жYзеге асырылды. Тиiстi демографиялык ^рсет-кiштерге кол жеткiзiлдi. Дэл осы баFдар-лама аясында бiрыцFай улттык акпараттык жYЙенi калыптастыру жYзеге асырылды. Ал, казiргi тацда «Денсаулык сактауды дамытудыц 2020-2025 жылдарFа арналFан баFдарламасы» аясында жасалFан ю-ша-раларFа кортынды жасай отырып, негiзгi кемшiл тустарыды айкындап, тиiмдi денсаулык сактауды уйымдастыру жолFа кой-ылды [10]. Элеуметпк мэселелер тiзiмiнiц iшiндегi мацыздысына - темекi шегу мен алкоголь eнiмдерiн пайдалануды жаткыза-мыз. ^азакстан Республикасы Денсаулык сактау министрлiгiнiц деректерi бойынша бiздiц елiмiзде темекi шегуден туындаFан аурулардан 20 мыц адам кайтыс болады.

Бул ^рсетюштер халыктыц eмiр CYPУ сапасын жаксарту максатында жастар арасында темеюш тутыну мониторингiн жэне темекiге карсы iс-шараларын сапалы жYргiзудi кYшейту кажеттшн кeрсетедi. Осы максатта халык арасында тYсiндiру жумыстары удайы эрi мерзiмдi жYргiзiлiп келедi [11].

^азакстанда темею шегу проблемасы-ныц eзектiлiгi, бiрiншiден, осы жаман эдет-тiц кец таралуына, екiншiден, халыктыц мезгiлсiз eлiмiне коскан жоFары Yлесiне байланысты [12]. Халык денсаулы^ына eте Yлкен зиян типзетш таFы бiр факторFа алкоголь eнiмдерiн тутынуды жаткызамыз. Алкогольдi терiс пайдалану кем дегенде 60 аурудыц тiкелей себебi жэне таFы 200-ге жуык аурудыц жанама себебi болып табы-лады. Алкогольдi шамадан тыс тутыну ерте eлiмнiц непзп себептерiн бiлдiредi. Ал-когольге байланысты eлiм-жiтiмнiц Yлесi бYкiл элемде халыктыц жалпы eлiмiнiц 3,5-тен 5% - на дешн. Алкогольмен байланысты аурулар мен жазатайым окиFалар (соныц iшiнде iшкi аFзалар мен жYЙке жYЙ-есiнiц алкогольдiк закымдануы, мас ^й-iнде алFан жаракаттар мен ^йктер), ден-саулык сактау мекемелерше айтарлыктай ауыртпалык тYсiрiп, экономикаFа елеулi зиян келтiредi. Алкогольдiк бузылулар-ды, сондай-ак кез келген баска элеуметпк мацызы бар ауруларды уакытылы аныктап жэне тиiмдi емдеу, тек медицина саласы-ныц жауапкершiлiгi емес, сонымен катар, адамгершiлiк каFидаттарына яFни eмiр сал-тына сэйкес келедi [13].

Элеуметпк мэселелерден бeлек, денсаулык сактауда Yлкен мацыздылыкка акпараттык жYЙелердi тиiмдi пайдалану-ды жаткызамыз. Акпараттык жYЙенi енгiзу кезiнде тeрт негiзгi мэселе ^тершдь Бiрiн-шiден, пациентке тшсп мемлекеттiк кeмек кeрсету Yшiн пациенттщ электрондык кар-тасыныц болмауы, екшшщен, амбулато-риялык дэрi-дэрмекпен камтамасыз етудi каржыландыру кажеттiлiгiн есептеу, Yшiн-шi мэселе - амбулаториялык наукастарды

емханалык препараттармен камтамасыз ету, сондай-ак кейбiр нозологияларды емдеу Yшiн колданылатын жергiлiктi бюджет есебiнен кымбат дэршк заттарды сатып алуды каржыландыру жэне соцгысы паци-енттердщ олардыц кукыгы туралы нашар хабардар болуы [14-15].

ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйы-мыныц (ДД¥) басты кагидаттарын ескере отырып, эр адам ез денсаулыгы Yшiн ерек-ше жауапкершiлiкке ие жэне бул мэселе денсаулык мэдениетш когамдык децгейде сактау болып табылатындыгын алдыга тар-та аламыз. Осы кезецдеп тагы бiр езектi мэселенщ басталуы элеуметтiк мацызы бар аурулардыц алдын-алуды калыптастыру болды. Оныц iшiнде кант диабепмен ауы-ратындар саныныц артуы мемлекет тара-пынан тиiстi ю-шараларды уйымдастыруды жеделдеттi. 45 жастан аскан халыкка скри-нингтiк тексерулер жYргiзу жэне бастапкы кезецде ауруды аныктау елiм-жiтiм кер-сеткiштерiн айтарлыктай темендетп. ^ант диабетiн бастапкы децгейде болдырмау Yшiн басшылыкка АДК (американдык диабет кауымдастыгы) тэжiрибесi усынылды жэне де халык арасында ете кец аукымда таралган, элеуметтiк мацызы бар аурулардыц алдын алу жэне карсы оцтайлы кYресу мэселелерiн шешуде ДYниежYзiлiк Денсаулык сактау уйымыныц тэжiрибесiн пайдалану кезделедi [15]. Денсаулык сактау саласындагы бiлiктi мамандарды даярлау жэне болашак мамандардыц клиникалык ойлау жYЙесiн дамыту проблемасын шешу Yшiн: бакылаудыц инновациялык эдь стерiн, оныц шшде объективтi курылым-дык клиникалык тексеруде OSCE (ОСКЭ) (Objective Structured Clinical Examination) курылымдык багалау жYЙесiн пайдалану енгiзiлдi. Нэтижесiнде денсаулык сактау саласыныц болашак мамандарын дайын-дайтын жогаргы оку орындарында жаца-ша тэжiрибе колданылып, медициналык бiлiмдi игеру оцтайлана отырып, теори-ялык жэне практикалык бiлiмдi бiр-бiрiмен уштастыруга жаца мYмкiндiктер туды [16].

Диаграмма №1. Орта Азия мемлекеттершщ Денсаулыц сацтау саласындагы жари-яланган мацалалар тацырыптарыныц жыл бойына взекттжке байланысты взгеру1 Караганды медицина университетi, Симуляциалыц жэне бШм беру технологиялар орталыгы, Кемелева Г.С., Цогамдыц денсаулыц сацтау мектебц Мутан А.М., мешргер id мектебц Яблонская В.Ю., Цараганды ц. 2022 ж.

Медицина элемшдеп акпараттык кещспктщ YHeMi жацаруына байланысты мемлекеттщ денсаулык сактауындагы ба-сым багыттардьщ 6ipi - медицина маманда-рын жаца технологиялармен камтамасыз ету болып табылады. ^аз1рп тацда эсiресе кой-ылган диагнозга накты сенiмдiлiктi арттыру Yшiн, кеселдiц закымдау аукымын аныктау Yшiн жэне оган карсы ic-шараларды уй-ымдастырып, тиiмдi нэтижеге кол жетюзу Yшiн жогары медициналык технологиялар-ды пайдалану болып табылады [17]. Медицина саласындагы келес мэселе - ецбек жа-сындагы халыктыц денсаулыгын ныгайту. Бул мэселеде бiркатар дэрiгер-Fалымдар кэсiби ецбекке байланысты аурулардыц ал-дын алу саласында: жумыс берушiлердiц, экiмшiлiктiц, ецбек ужымыныц, дэр^ерлер мен коFамдык уйымдардыц сектораралык

ынтымактастыгына негiзделген жумысшы-лардыц денсаулыгын сактау жэне ныгайту технологияларын усынды [18]. Макала-лардагы деректерге CYЙенсек, ^азакстан Республикасыныц денсаулык сактау сала-сы бiркатар eзгерiстерге ушырады деп ко-рытынды жасауга болады. 2021 жылы туу кeрсеткiшiнiц 7,13%-га артуы байкалады, 44 жогары технологиялык медициналык кызмет енгiзiлдi [19]. Элеуметтiк мацызы бар аурулармен тресте, оныц iшiнде, орталык жYЙке жYЙесi ауруларын радиохирур-гиялык емдеуге арналган «Гамма-пышак» орталыгы ашылып, косымша 4 инсульт орталыгы курылды [20]. БYгiнгi тацда ^а-закстанда онкологиялык аурулары бар 205 мыцнан астам пациент динамикалык бакы-лауда тур. Жыл сайын 37 мыцнан астам жаца жагдай аныкталады. Наукастардыц 56% - ы

18 бен 64 жас аралыгындагы ецбекке ка-бiлеттi жастагы азаматтар. Онкологиялык аурулар арасында бiрiншi орында CYт 6e3i обыры (13,2%), екiншi орында - екпе обы-ры (10%), Yшiншi орында - колоректальды обыр (9,3%). Жыл сайын елде катерлi iciK-тен 13 мыцнан астам адам кайтыс болады. Онкологиялы; кызметп дамыту бойынша кабылданган шаралар катерлi iсiктерден бо-латын елiм-жiтiмдi 6,33%-га темендетуге мYмкiндiк бердi [21-22]. Ал жукпалы аурулар бойынша, ^азакстанда колданылатын COVID-19-ды емдеудщ клиникалык хатта-масын ДYниежYзiлiк Денсаулык сактау уй-ымы (ДД¥) мойындады [23, 24]. «Qaz Bio Pharm» ¥лттык орталыгы, ^азакстанныц фармацевтика енеркэсiбiнде бiркатар кайта курулар жYргiздi. 2021 жылдыц 12 айында фармацевтика саласына 21,3 млрд тецгеге инвестициялык есiм байкалды. Эам 2021 жылы Жамбыл облысындагы биологиялык кауiпсiздiк проблемалары ЕЗИ базасында иммунобиологиялык препараттар мен вак-циналарды (коронавирустык инфекцияларга карсы) шыгару женшдеп зауыттыц iске ко-сылуымен, сондай-ак «Химфарм» АК за-уытыныц жацгыртылуымен, «Караганды фармацевтикалык кешеш» ЖШС-де жаца цехтардыц iске косылуымен тYсiндiрiледi. Кез келген жумыс орнындагы жэне калыпты жYЙедегi козгалысты дамуга алып келетш фактор - бiлiмдi жумысшы тап екiлдерi бо-лып табылады. Ал, осы бшкп кадрларды эсiресе, денсаулык сактау саласында Yл-кен мацызга ие [25]. Наукаска тиiстi емдi тагайындамас бурын, болашак дэрiгерге кептеген тэжiрибелердi жинау кажет. Осы тэжiрибелердiц накты мысалы ретiнде си-муляциялык технологияларды жаткызуы-мызга болады. Симуляциялык технология-лар - жалпы медицинадагы студенттердщ практикалык бшмш арттыруда, наукастыц алдында езiн калай устауды Yйретiп кана коймай, жан-жакты эрi обьективтi маглумат алуга мYмкiндiк беретiн сонымен катар, дер кезшде керсетiлетiн алгашкы кемек тур-лерш игеруде таптырмас куралдар жиын-тыгына жаткызамыз. Осы туста жогары тэжiрибелi окытушылардыц алатын орны Yлкен [26]. Медициналык кадрлардыц бшк-тiлiгiн арттыру мен кайта даярлауды камти-

тын Yздiксiз бiлiм берудi дамыту - медициналык бшм беру болып табылады. БYгiнгi ^ннщ талабы - гылымныц, практиканыц жэне бiлiм беру технологияларыныц зама-науи Yрдiстерiн ескеретш косымша кэсiптiк бiлiм берудi одан эрi дамыту [27, 28]. ХХ1 гасыр-акпараттык технологиялар гасыры. Заманауи медицинаныц бiрiншi кезектегi мiндетi - акпараттык технологияларды ен-гiзy Акпараттык технологиялар денсаулык сактау саласында Yлкен мацызга ие жэне удайы дамуда. Халык денсулыгын ныгай-туда мемлекет, барынша шыгынды азайта отырып, табыска жетудi кeздеуi тиiс [29]. Соцгы жылдары жогары жэне жогары оку орнынан кейiнгi медициналык бiлiм беру-дi жацгырту бойынша нэтижелi iс-шаралар кабылданды. Оныц курылымын реформа-лау медициналык мамандарды даярлаудыц бiлiм беру жYЙесiнiц еуропалык кагидатта-рына сэйкестшне багытталган. Казакстан Орталык Азияда туцгыш Еуропалык бiлiм беру кецiстiгiнiц толыкканды мYшесi бол-ды [30]. 2022 жылгы он бiрiншi кыркYЙекте Орталык Азияныц бес елiнiц - Казакстан, Кыргызстан, Тэж1кстан, ТYрiкменстан жэне Эзбекстанныц Денсаулык сактау министр-лерi 2022-2025 жылдарга арналган Орталык Азиядагы денсаулык пен эл - аукатты кол-даудыц жол картасын бекiту Yшiн жиналды. Бул кецес Тель-Авивте (Израиль) ДД¥ Еуропалык eцiрлiк комитетшщ жетпiс екiншi сессиясы аясында параллельдi iс-шара фор-матында eттi. Жол картасыныц негiзiн Орталык Азия елдершде бар денсаулык сактау саласындагы накты максаттар мен басым-дыктар курайды, сонымен бiрге ол 20202025 жылдарга арналган еуропалык жумыс багдарламасыныц «Еуропа тургындарыныц денсаулыгын жаксарту Yшiн бiрлескен ю-ки-мыл» стратегиялык кeзкарасына CYЙенедi, бул кeзкарасты кец аймактык контекстке енгiздi. Тиiсiнше, жол картасы аурулардыц дамуыныц негiзiнде жаткан терец фактор-лармен кYресуге жэне денсаулык пен эл-а-укатты колдау Yшiн жаhандык, eцiрлiк жэне улттык мiндеттемелердi орындау максатын-да осы елдердщ жYргiзiп жаткан жумысын жеделдету жэне элеуметтiк акауларды ецсе-руге жэрдемдесу есебшен Орталык Азия ел-дерiнiц денсаулык сактау жYЙелерiндегi не-

пзп элаз тустарды жоюFа баFытталFан. Бул денсаулык сактаудыц тиiмдi куралы болып табылады, ол елдерге саяси бейтараптыкты сактай отырып, eзара байланысты даFдары-старFа бiрлесiп жауап беруге мYмкiндiк бе-редi. Бул тэсiл улттык децгейде кабылдана-тын iс-эрекеттердi YЙлестiруге кeмектеседi жэне денсаулык сактау саласындаFы жалпы саясатты iске асыру, инвестицияларды жY-зеге асыру жэне баFдарламалык мiндеттердi шешу контекстiнде серiктестермен ынты-мактастыкка ыкпал етедi.

Зерттеу эд1стер1 (теориялык нег1з-дер). Орталык Азиялык коFамдык денса-улыктыц Fылыми-практикалык журналы бойынша 2012 жылдыц маусым айынан бастап, 2022 жылдыц кацтар айына дейiн шыккан Fылыми макалалардыц такырып-тары аркылы eзектiлiк мэселесi карасты-рылды. Негiзгi мацызды терминдер ретшде «Орталык Азия мемлекеттерi медицина са-ласындаFы eзектi мэселелер», «элеуметтiк мацызы бар аурулар», «коFамдык денсаулык сактау», «денсаулык сактаудаFы циф-рландыру», «медициналык уйымды баска-ру», «медициналык бiлiм беру» алынып, статистикалык талдау жYргiзiлдi. АлынFан деректермен акпараттык-аналитикалык жумыс жасалды. Орталык Азия бойынша шыккан Fылыми эдебиеттер мен макала-лар аркылы эрбiр жеке аймактык eцiрлер-дегi мэселелердiц 10 жыл бойындаFы даму каркындылыFы сараланды.

Нэтижелер жэне талкылау. Зертте-улер нэтижелер^ eзге де Fылыми ецбек ав-торларыныц оныц iшiнде Орта Азия мем-лекеттерiнiц негiзгi eзектi мэселелерше: медициналык уйымды баскару, медицина-лык кeмектi уйымдастыру, ецбек жаFдайына байланысты кэсiби аурулар, медициналык бшм беру, ана мен бала денсаулыгы, денсаулык сактау саласын цифрландыру жэне элеуметтiк мацызы бар аурулар жэне таFы баска мэселелердiц ортактасты^ын ^рсе-тедi. ЯFни, медицина саласындаFы осы ^р-сеткiштердi жетiлдiру - алдыга коЙFан Yл-кен максаттардыц бiрiне айналуы тиiс. 2001 жылдан бастап бYгiнгi кYнге дейiн шыгып келе жаткан Орталык Азиялык коFамдык денсаулыктыц Fылыми-практикалык жур-

налы медицина саласымен байланысты то-лыкканды гылыми макалалар мен накты дэлелдер аркылы окырмандарга кажеттi api сапалы акпараттарды усынып келедi. Жога-рыда айтылып еткендей 10 жыл уакыт ара-лыгындагы мэселелер талданган 600-ден аса гылыми макалаларга талдау жYpгiзiлдi. Гылыми макалалар авторлары: Эзбекстан, Казакстан, Кыргызстан жэне ТYpiкменстан мемлекеттеpiнен жэне казак, орыс, агыл-шын тiлдеpiнде жазылган. Эpбip мэселенi шешуде, мемлекеттiк децгейде болсын, ецipлiк жэне аймакаралык децгейде алып караганда белгiлi бip алдын алу багдарла-масыныц орындалгандыгын сандык дерек-кездер аркылы кеpдiк. Ал, ендi сол жYзеге аскан багдарламалардыц нэтижелiлiгi эр жылда эр тYpлi децгейде болган. Буган ба-сты себептеpдiц бipi - каржыландыру болса, екiншi жагынан мэселенiц шешiлуiне тYге-гейлi ден койылмауы. Бул жерден медициналык акпараттандыру дамуы барысында, мэселенiц шешiлуi гылымга белгiсiз езге де мэселенщ туындауына жол ашатындыгын керуге болады.

^орытынды. ^орытындылай келе, Орталык Азия мемлекеттершщ денсаулык сактау саласында езект мэселелер элi де ете кеп. Уакыт ете келе, ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДС¥) нускау-лыктарыныц, медицинасы жогары дамыган мемлекеттер тэжipибесiн колданудыц оц нэтижесiнiц жэне эр мемлекеттщ бшк-тi мамандарыныц тегеуpiндi ыкпалыныц эсеpiнен шешiмi киын мэселелер ез жау-аптарын тауып келедi. Он жыл уакыт ара-лыгында медицинада кептеген езгеpiстеp орын алып Yлгеpдi. Сонымен катар, экономика жэне денсаулык сактау салалары бip-бipiмен тыгыз байланысты болгандьщтан, жацадан ецсе кетеpiп келе жаткан мемле-кетке ауыр тиетiнiн керш отырмыз. Басшы-лардыц дер кезшде жасалган реформалар мен жацашылдыктар езге де мэселелердщ туындауыныц алдын алып жатыр. Жалпы, Орталык Азия елдеpi денсаулык сактау ин-фракурылымына катты алацдайды. Реформалар жYpгiзiлуде, оныц салдары соцгы 10 жылдагы емip CYPУ узактыгыныц артуына эсер етп, бipак элi де жаксартуга болатын кеп нэрсе бар.

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ГОСУДАРСТВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ В ОБЛАСТИ ОБЩЕСТВЕННОГО ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (2012-2022 гг.)

*А. Мутан, Г. Кемелова, В. Яблонская

НАО «Медицинский университет Караганды», г. Караганды, Казахстан

Аннотация

В статье проанализированы вопросы и результаты, касающиеся медицинской сферы государств Центральной Азии. Данные взяты из научно-практического журнала по общественному здравоохранению государств Центральной Азии с 2012 по 2022 год. В том числе интенсивность социально значимых заболеваний в регионах, актуальные вопросы внедрения медицинских информационных услуг, подготовка и повышение квалификации медицинских кадров, ход проектов в борьбе с инфекционными и неинфекционными заболеваниями, достижения и недостатки внедрения новых реформ и программ в здравоохранении, а также работа по их решению, подробно обсуждались рекомендации Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ) и опыт государств, добившихся передовых достижений в области медицины. Кроме того, из достигнутых результатов будут получены ожидаемые прогнозы и организованы программы по предупреждению необходимых недостатков.

Ключевые слова: актуальные проблемы в сфере общественного здравоохранения государств Центральной Азии, социально значимые заболевания, совершенствование медицинского образования, цифровизация в здравоохранении, медицинское образование, симуля-ционные технологии.

CURRENT PROBLEMS OF THE CENTRAL ASIAN STATES IN THE FIELD OF

PUBLIC HEALTH (2012-2022 у.)

*А. Mutan, G. Kemelova, V. Yablonskaya

Karaganda medical university, Karaganda, Kazakhstan

Summary

The article analyzes the issues and results concerning the medical sphere of the Central Asian states. The data are taken from the scientific and practical journal on Public Health of the Central Asian states from 2012 to 2022. Including the intensity of socially significant diseases in the regions, topical issues of the introduction of medical information services, training and advanced training of medical personnel, the progress of projects in the fight against infectious and non-communicable diseases, achievements and shortcomings of the introduction of new reforms and programs in healthcare, as well as work to address them, the recommendations of the World Health Organization (WHO) were discussed in detail) and the experience of states that have achieved advanced achievements in the field of medicine. In addition, the expected forecasts will be obtained from the achieved results and programs will be organized to prevent the necessary shortcomings.

Key words: current problems in the field of public health in Central Asian states, socially significant diseases, improvement of medical education, digitalization in healthcare, medical education, simulation technologies.

Эдебиеттер т1з1м1:

1. Об утверждении национального проекта «Качественное и доступное здравоохранение для каждого гражданина «Здоровая нация» Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 725. Послание Президента страны Н. Назарбаева народу Казахстана «Казахстан - 2030»; https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000725. {Ob utverzhdenii

natsional'nogo proekta «Kachestvennoe i dostupnoe zdravookhranenie dlya kazhdogo grazhdanina «Zdorovaya natsiya» Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 12 oktyabrya 2021 goda № 725. Poslanie Prezidenta strany N. Nazarbaeva narodu Kazakhstana «Kazakhstan - 2030»; https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000725}.

2. «Об утверждении Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан на 2020 - 2025 годы» Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года; https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1900000982. {«Ob utverzhdenii Gosudarstvennoy programmy razvitiya zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan na 2020 - 2025 gody» Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 26 dekabrya 2019 goda; https://adilet. zan.kz/rus/docs/P1900000982}.

3. Катсага А., Кульжанов М., Караниколос М., Речел Б. Казахстан. Обзор системы здравоохранения» // Европейская обсерватория по системам и политике здравоохранения. Системы здравоохранения: время перемен. - 2012. - № 4 (14) - С. 109-115 https://apps.who.int/ iris/handle/10665/332396. {Katsaga A., Kul'zhanov M., Karanikolos M., Rechel B. Kazakhstan. Obzor sistemy zdravookhraneniya» // Evropeyskaya observatoriya po sistemam i politike zdravookhraneniya. Sistemy zdravookhraneniya: vremya peremen. - 2012. - № 4 (14) - S. 109-115 https://apps.who.int/iris/handle/10665/332396}.

4. International Guidelines for Neonatal Resuscitation: An Excerpt From Guidelines 2010 for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care: International Consensus on Science. Pediatrics, 2016; 106 (3): 1-16. doi: 10.1542/peds.106.3.e29.

5. Э.Ф. Альмухамбетова, М.К. Альмухамбетов, А.Ю. Лазарев, П.А. Бурда Дистанционный анализ электрокардиограмм в условиях городской станции скорой медицинской помощи. // Электронный периодичнский рецензируемый научный журнал «SCIARTICLE. RU» №53 (январь) 2018. - С.79-75. https://webmed.irkutsk.ru/doc/pdf/algoritmyspb.pdf. {E.F. Al'mukhambetova, M.K. Al'mukham- betov, A.Yu. Lazarev, P.A. Burda Distantsionnyy analiz elektrokardiogramm v usloviyakh gorodskoy stantsii skoroy meditsinskoy pomoshchi. // Elektronnyy periodichnskiy retsenziruemyy nauchnyy zhurnal «SCIARTICLE.RU» №53 (yanvar') 2018. - S.79-75. https://webmed.irkutsk.ru/doc/pdf/algoritmyspb.pdf}.

6. Ж.А. Калматаева. Солидарная ответственность за охрану здоровья. Что влияет на поведение и отношение человека к своему здоровью? // Центрально- Азиатский научно-практический журнал по общественному здравоохранению. - 2015. - №1. - С. 5-13. https://ksph.edu. kz/wp-content/uploads/2019/02.pdf. {Zh.A. Kalmataeva. Solidarnaya otvetstvennost' za okhranu zdorov'ya. Chto vliyaet na povedenie i otnoshenie cheloveka k svoemu zdorov'yu? // Tsentral'no

- Aziatskiy nauchno-prakticheskiy zhurnal po obshchestvennomu zdravookhraneniyu. - 2015.-№1.

- S. 5-13.https://ksph.edu.kz/wp-content/uploads/2019/02.pdf}.

7. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан «Об утверждении правил оказания специализированной, в том числе высокотехнологичной медицинской помощи» от 8 декабря 2020 года № ^Р ДСМ-238/2020. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021746. {Prikaz Ministra zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan «Ob utverzhdenii pravil okazaniya spetsializirovannoy, v tom chisle vysokotekhnologichnoy meditsinskoy pomoshchi» ot 8 dekabrya 2020 goda № ^R DSM-238/2020. https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021746}.

8. Global Burden of Disease Collaborative Network, Global Burden of Disease Study 2019 (GBD 2019) Results (2020, Institute for Health Metrics and Evaluation - IHME) https://vizhub. healthdata.org/gbd-results/

9. О проекте Указа Президента Республики Казахстан «Об утверждении Прогнозной схемы территориально-пространственного развития страны до 2030 года» Постановление Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2019 года № 625 https://adilet.zan.kz/ rus/docs/V2000021746. {O proekte Ukaza Prezidenta Respubliki Kazakhstan «Ob utverzhdenii Prognoznoy skhemy territorial'no-prostranstvennogo razvitiya strany do 2030 goda» Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 23 avgusta 2019 goda № 625 https://adilet.zan.kz/rus/docs/ V2000021746}.

10. Стратегический план Министерства здравоохранения Республики Казахстан на 2017 - 2021 годы. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/documents/details/16750?lang=ru {Strategicheskiy plan Ministerstva zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan na 2017 - 2021 gody. https://www.gov.kz/memleket/entities/dsm/documents/details/16750?lang=ru}.

11. Ж.Е. Баттакова, Г.Ж. Токмурзиева, Ш.З. Абдрахманова, А.А. Акимбаева. Распространенность потребления табака в Республике Казахстан. - Журнал «Медицина», Алма-ты. - 2015. № 8 (158). - 10 с. https://www.calameo.com/read/00440365187563ca2acdf. {Zh.E. Battakova, G.Zh. Tokmurzieva, Sh.Z. Abdrakhmanova, A.A. Akimbaeva-Rasprostranennost' potrebleniya tabaka v Respublike Kazakhstan. - Zhurnal «Meditsina», Almaty. - 2015. № 8 (158). - 10 s. https://www.calameo.com/read/00440365187563ca2acdf}.

12. Наумова Н.А., Васильева Т.П., Олендарь Н.В., Мушников Д.Л. Научное обоснование направлений совершенствования профилактики табакокурения среди подростков // Вестник Здоровье и образование в XXI веке. 2018. №7. С. 84-89. http://dx.doi.org/10.26787/ nydha-2226-7417-2018-20-7-84-89. {Naumova N.A., Vasil'eva T.P., Olendar' N.V., Mushnikov D.L. Nauchnoe obosnovanie napravleniy sovershenstvovaniya profilaktiki tabakokureniya sredi podrostkov // Vestnik Zdorov'e i obrazovanie v XXI veke. 2018. №7. S. 84-89. http://dx.doi. org/10.26787/nydha-2226-7417-2018-20-7-84-89}.

13. Шалькевич Л.В., Леонович А.Л., Кудлач А.И. Современные особенности течения неврологических осложнений хронического алкоголизма // Международный неврологи- че-ский журнал. 2016. №6. С. 70-77. DOI: 10.22141/2224-0713.6.84.2016.83123. {Shal'kevich L.V., Leonovich A.L., Kudlach A.I., sovremennye osobennosti techeniya nevrologicheskikh oslozhneniy khronicheskogo alkogolizma // Mezhdunarodnyy nevrologi - cheskiy zhurnal. 2016. №6. S. 70-77. DOI: 10.22141/2224-0713.6.84.2016.83123}.

14. Бенберин В.В., Ахетов А.А., Танбаева Г.З., Аюпова Ш.А. Научно-практические аспекты организации непрерывной помощи лицам пожилого возраста // Вестник МЦ УДП РК (Материалы I Евразийского съезда геронтологов). - 2015 г. - №5 (58). - С.25 - 28. https:// www.researchgate.net/profile/Tilektes-Maulenkul/publication/Ocenka-kacestva-zizni-lic-starsej-vozrastnoj-gruppy-128-130.pdf. {Benberin V.V., Akhetov A.A., Tanbaeva G.Z., Ayupova Sh.A. Nauchno-prakticheskie aspekty organizatsii nepreryvnoy pomoshchi litsam pozhilogo vozrasta// Vestnik MTs UDP RK (Materialy I Evraziyskogo s»ezda gerontologov). - 2015 g.-№5 (58). - S.25-28. https://www.researchgate.net/profile/Tilektes-Maulenkul/publication/Ocenka-kacestva-zizni-lic-starsej-vozrastnoj-gruppy-128-130.pdf}.

15. United States Census Bureau [Internet]. Demographic turning points for the United States: population projection for 2020 to 2060; 2018 from: American Diabetes Association. https://www. census.gov/content/dam/Census/library/publications/2018/demo/P25_1144.pdf2.

16. Алпысова А.Р., Суббота Ю.В., Кызырова Ж.С. Групповой объективный структурированный клинический экзамен, как инновационный метод оценки знаний // Современные проблемы науки и образования. №1, 2016. - С. 1-9. URL: https://expeducation.ru/ru/ article/view?id=11206. {Alpysova A.R., Subbota Yu.V., Kyzyrova Zh.S. Gruppovoy ob»ektivnyy strukturirovannyy klinicheskiy ekzamen, kak innovatsionnyy metod otsenki zna-niy//Sovremennye problemy nauki i obrazovaniya. №1, 2016. - S. 1-9. URL: https://expeducation.ru/ru/article/ view?id=11206}.

17. International Guidelines for Neonatal Resuscitation: An Excerpt From Guidelines 2010 for Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular Care: International Consensus on Science. Pediatrics, 2016; 106 (3): 1-16. doi: 10.1542/peds.106.3.e29.

18.Семутенко К.М. Новыы подход к популяризации мужского здоровья с использованием цифровых текхнологий // К. М. Семутенко, И. А. Чешик, Т. М. Шаршакова // Вопросы организации и информатизации здравоокхранения. — 2014. — № 1. — С. 77-82.https://elib. gsmu.by/handle/GomSMU/1729. {Semutenko K. M. Novyy podkhod k populyarizatsii muzhskogo zdorov'ya s ispol'zovaniem tsifrovykh tekkhnologiy // K. M. Semutenko, I. A. Cheshik, T. M.

Sharshakova // Voprosy organizatsii i informatizatsii zdravookkhraneniya. — 2014. — № 1. — S. 77 - 82. https://elib.gsmu.by/handle/GomSMU/1729}.

19. Доклад о целях в области устойчивого развития, 2021 год, Организация Объединённых Наций, United Nations Publications, 300 East 42nd Street, New York, NY, 10017, United States of America. https://unstats.un.org/sdgs/report/2021/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2021_Russian.pdf. {Doklad o tselyakh v oblasti ustoychivogo razvitiya, 2021 god, Organizatsiya Ob»edinennykh Natsiy, United Nations Publications, 300 East 42nd Street, New York, NY, 10017, United States ofAmerica.https://unstats.un.org/sdgs/report/2021/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2021_Russian.pdf}.

20. Т. Ташенова, Р.З. Боранбаева, М.Н. Шарипова, Г.К. Абдилова. Состояние и перспективы развития службы охраны здоровья матери и ребенка в РК // Педиатрия и детская хирургия. - 2016. - №3. - С. 171-176. URL:file:///C:/Users/a.mutan/Downloads/analiz-mladencheskoy-smertnosti-po-karagandinskoy-oblasti-za-2018-god.pdf. {T. Tashenova, R.Z. Boranbaeva, M.N. Sharipova, G.K. Abdilova. Sostoyanie i perspektivy razvitiya sluzhby okhrany zdorov'ya materi i rebenka v RK /G. // Pediatriya i detskaya khirurgiya. - 2016. - №3. - S. 171-176. URL: file:///C:/ Users/a.mutan/Downloads/analiz-mladencheskoy-smertnosti-po-karagandinskoy-oblasti-za-2018-god.pdf}.

21. Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 июня 2018 года № 395 Об утверждении Комплексного плана по борьбе с онкологическими заболеваниями в Республике Казахстан на 2018-2022 годы. URL: https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo_respubliki_ kazahstan_premer_ministr_rk/zdravoohranenie/id-P1800000395/. {Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazakhstan ot 29 iyunya 2018 goda № 395 Ob utverzhdenii Kompleksnogo plana po bor'be s onkologicheskimi zabolevaniyami v Respublike Kazakhstan na 2018-2022 gody. URL:https:// tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo_respubliki_kazahstan_premer_ministr_rk/zdravoohranenie/id-P1800000395/}.

22. Стратегический план Казахского научно-исследовательского института онкологии и радиологии на 2017-2021 годы. Алматы. 2017. URL:https://onco.kz/wp-content/uploads/2017/12/ SP_KazIOR_2017_2021.pdf. {Strategicheskiy plan Kazakhskogo nauchno-issledovatel'skogo instituta onkologii i radiologii na 2017-2021 gody. Almaty. 2017. URL:https://onco.kz/wp-content/ uploads/2017/12/SP_KazIOR_2017_2021.pdf}.

23. Технические руководящие указания ВОЗ. Наименование заболевания, вызванного ко-ронавирусом (COVID-19), и вирусного возбудителя. URL: https://www.who.int/ru/emergencies/ diseases/novel-coronavirus2019/technicalguidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causesit. {Tekhnicheskie rukovodyashchie ukazaniya VOZ. Naimenovanie zabolevaniya, vyzvannogo koronavirusom (COVID-19), i virusnogo vozbuditelya. URL: https:// www.who.int/ru/emergencies/diseases/novel-coronavirus2019/technicalguidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causesit}.

24. New Study on COVID-19 Estimates 5.1 Days for Incubation Period. The Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, March 9, 2020: https://www.jhsph.edu/news/newsreleases/2020/ newstudy-on-COVID-19-estimates-5-days-for-incubation-period.html.

25. Андреева Л.В., Андронова Т.А., Ершова И.В. и др.; А.А. Мохова, Ю.В. Олефир: Правовые основы обращения лекарственных препаратов для медицинского применения 2017, 256 с. URL: https://dokumen.pub/9785392242832.html. {Andreeva L.V., Andronova T.A., Ershova I.V. i dr.; A.A. Mokhova, Yu.V. Olefir: Pravovye osnovy obrashcheniya lekarstvennykh preparatov dlya meditsinskogo primeneniya 2017, 256 s. URL:https://dokumen.pub/9785392242832.html}.

26. Кубышкин В.А. // Виртуальные технологии в медицине. - 2016.- № 1 (15). - С.5. URL: https://www.medsim.ru/jour/issue/download/21/8. {Kubyshkin V.A. // Virtual'nye tekhnologii v meditsine. - 2016. - № 1 (15). - S.5. URL: https://www.medsim.ru/jour/issue/download/21/8}.

27. Совершенствование системы учета, планирования и прогнозирования кадровых ресурсов здравоохранения Республики Казахстан. // Республиканский центр развития здравоох-

ранения. - 2015. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1800000634. {Sovershenstvovanie sistemy ucheta, planirovaniya i prognozirovaniya kadrovykh resursov zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan. // Respublikanskiy tsentr razvitiya zdravookhraneniya. - 2015. URL: https://adilet.zan. kz/rus/docs/P1800000634}.

28. Проблемы методологии Профессиональные знания и профессиональные компетенции в высшем образовании Е.К. Хеннер Пермский государственный национальный исследовательский университет, Образование и наука. Том 20, № 2. 2018 Пермь, Россия. DOI: 10.17853/1994-5639-2018-2-9-31. {Problemy metodologii Professional'nye znaniya i professional'nye kompetentsii v vysshem obrazovanii E.K. Khenner Permskiy gosudarstvennyy natsional'nyy issledovatel'skiy universitet, Obrazovanie i nauka. Tom 20, № 2. 2018 Perm', Rossiya.DOI: 10.17853/1994-5639-2018-2-9-31}.

29. Albert Boonstra, Arie Versluis and Janita F. J Vos.Implementing electronic health records in hospitals: a systematic literature review. Received: 23 September 2013 Accepted: 11 August 2014. BMC Health Services. Research 2014 14:370. doi:10.1186/1472-6963-14-370.

30. Владимирцев В.А. Перспективы развития дополнительного профессионального образования врачей в негосударственных образовательных учреждениях // Современные исследования социальных проблем электронный научный журнал), Modern Research of Social Problems. - №210 (54). - 2016. DOI: 10.12731/2218-7405-2015-10-4. {Vladimirtsev V.A. Perspektivy razvitiya dopolnitel'nogo professional'nogo obrazovaniya vrachey v negosudarstvennykh obrazovatel'nykh uchrezhdeniyakh // Sovremennye issledovaniya sotsial'nykh problem elektronnyy nauchnyy zhurnal), Modern Research of Social Problems. - №210 (54). - 2016. DOI: 10.12731/22187405-2015-10-4}.

Конфликт интересов. Все авторы заявляют об отсутствии потенциального конфликта интересов, требующего раскрытия в данной статье.

Вклад авторов. Все авторы внесли равноценный вклад в разработку концепции, выполнение, обработку результатов и написание статьи. Заявляем, что данный материал ранее не публиковался и не находится на рассмотрении в других издательствах.

Финансирование. Отсутствует.

Сведения об авторах

Корреспондирующий автор. Мутан Азамат Маратулы - магистрант 1 курса по специальности «Общественное здравоохранение», НАО «Медицинскийуниверситет Караганды», Школа общественного здоровья Казахстан, г. Караганда, E-mail: MutanA@qmu.kz, ORCID https://orcid.org/0009-0009-3181-2515.

Кемелова Гульшат Сейтмуратовна - ассоциированный профессор, доцент, Руководитель центра симуляционных и образовательных технологий, НАО «Медицинский университет Караганды», Казахстан, г. Караганда, E-mail: Kemelova@qmu.kz, ORCID https:// orcid.org/0000-0002-1326-2363.

Яблонская Виктория Юрьевна - магистрант 1 курса по специальности «Сестринское дело», НАО «Медицинский университет Караганды», Школа сестринского образования, Казахстан, г. Караганда, E-mail: Yablonskaya@qmu.kz, ORCID https://orcid.org/0009-0002-2107-7587.

Статья поступила: 24.04.2023.

Статья принята: 06.06.2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.